Helgarpósturinn - 25.10.1984, Blaðsíða 17

umsvifamikilli útgerð. Þetta gerðist allt á
mjög stuttum tíma og við sem eldri erum höfum
alist upp við svo margt sem þekkist ekki lengur,
við höfum mjög gaman af öllum þjóðlegum
fróðleik, að læra vísur og lesa kveðskap, — en
ég er hræddur um að þetta erfist ekki iengra.
Þarna hefur myndast eitthvert rof, en kannski er
ég bara orðinn svona gamall, — kominn yfir
fimmtugt og íhaldssamur, — að ég sakna bara
gamla tímans. Þó held ég að það sé mjög
óheppilegt í öllum þjóðfélögum þegar svona
mikið rof myndast.
Það er heilt ævintýri hvað okkur íslendingum
tekst að koma á að mörgu leyti miklu fyrirmynd-
arþjóðfélagi á skömmum tíma, og hvað virðist
hafa verið hér gott kyn í landinu. Það má
kannski ímynda sér að það hafi vinsast úr á
hörmungaröldum í hungri og harðrétti þannig
að eftir hafi staðið einhver harður kjarni. Við
skulum athuga það að forfeður okkar, land-
námsmennirnir, hljóta að hafa verið dálítið sér-
stakir, því það þarf hugrakkt fólk til að leggja út
í algera óvissu eins og þeir gerðu með því að
fara frá Noregi, — af hvaða ástæðu sem það var
nú.
Svo eimir lengi eftir af þessum hugsunarhætti,
þ.e.a.s. áherslu á einstaklingsfrelsi og sjálfstætt
hugarfar. Ég vil taka fram að ég vil ekki fara út
í neitt rasistatal, því ég hef skömm á öllu slíku,
en þó er þetta eitthvað líkt því sem er hjá skepn-
unum — það eru mismunandi sterk kyn og að-
eins þeir dugmestu þola hörmungarnar, hinir
deyja bara drottni sínum. Annars kemst maður
aldrei að neinni niðurstöðu með þetta," segir
Magnús í léttari tón og við víkjum talinu að
öðru.
KOMMÚNISTAR ÆVAREIÐIR
Magnús starfaði sem blaðamaður á Morgun-
blaðinu í sex og hálft ár, mest í innlendu frétt-
unum. „Það var fyrir tilviljun að ég lenti í inn-
lendu fréttunum í stað þeirra erlendu sem ég
hafði þó búist við því að ég var þá þegar orðinn
mikill áhugamaður um alþjóðamál. En þetta var
að mestu mjög skemmtilegur tími. Blaða-
mennska, a.m.k. eins og hún var í þá daga, er þó
ekki mjög hentug fyrir fjölskyldumenn vegna
óreglulegs vinnutíma og af fleiri ástæðum. Ég
var kominn með fjölskyldu skömmu áður en ég
hætti á Morgunblaðinu og hóf að starfa fyrir
NATO. Það var í desember 1966 sem ég tók við
því starfi."
— Þú varst þá þegar orðinn mjög pólitískur og
harður hægri maður. Var ekki freistandi að
skrifa harðar pólitískar greinar?
„Jú, jú. Ég skrifaði oft mjög pólitískt á þeim ár-
um. Ekki í fréttunum auðvitað, en ég tók strax
virkan þátt í háskólapólitíkinni og skrifaði mikið
í tímarit auk þess sem ég fékk líka að skrifa
greinar í Morgunblaðið þar sem ég fékk útrás,
því maður gat verið mjög grimmur á þessum ár-
um. Það var líka mikil harka á móti. Ég get nefnt
sem dæmi að á þeim árum var kosið í flestum
iðnaðarmannafélögum og verkalýðsfélögum,
það var ekki orðið eins og síðar varð, að gert
væri samkomulag um hver ætti hvaða félag,
þannig að maður þurfti að skrifa mikið um þau
mál, og ýmislegt fleira á ýmsum stöðum í blað-
inú.
Snemma varð ég mikill andkommúnisti og
var því fljótt stimplaður sem slíkur, en mér
þótti nú bara heiður að því. Aðallega var ég þó
stimplaður vegna þess að ég fór til Moskvu 1957
á Heimsmót æsku og stúdenta. Mér fannst tilval-
ið að grípa tækifærið sem mér gafst til að fara
þetta þó ferðafélagarnir væru margir af hinum
kantinum, eða þá ópólitískir. Þessi ferð varð svo
náttúrlega aðeins til þess að ég staðfestist enn í
skoðunum mínum, en eftir heimkomuna skrif-
aði ég langa pistla í Morgunblaðið þar sem ég
lýsti ferðinni. Upp úr því stimpluðu andstæðing-
arnir mig gjarnan sem Moskvu-Manga, því
kommúnistar urðu alveg ævareiðir og skrifuðu
á móti mér, sem ég svo aftur svaraði fullum
hálsi. Eftir þetta varð maður svolítið frægur
maður í röðum sósíalista og hafði ég bara gam-
an af. Ég kynntist því mörgum kommúnistum
og sumir urðu jafnvel prívatkunningjar mínir.
Mér þótti ekkert athugavert við þessa stimpla
sem verið var að koma á mann, ekki frekar en
að vera seinna kallaður NATO-Mangi."
— Þú ert þá ekkert viðkvæmur fyrir svona
pólitískri andúð?
„Nei, alls ekki. Það þýðir ekkert, því þá er eins
gott að vera ekkert að standa í þessu.“
STARFAÐ HJÁ NATO
Magnús var, auk þess að standa í stúdenta-
pólitíkinni, lengi framanaf mjög virkur í félög-
um innan Sjálfstæðisflokksins. Var bæði í Vöku
og Sambandi ungra sjálfstæðismanna, en frá ár-
inu 1966 hefur hann nær eingöngu helgað skrif-
stofu NATO á íslandi krafta sína. Hann tjáir
skrifara að skrifstofan hafi verið sett á fót 1959
og sé Magnús þriðji Islendingurinn sem veitir
henni forstöðu. Hún ein af 16 svokölluðum
svæðaskrifstofum NATO í öllum aðildarlöndum
þess og var þeim komið á laggirnar til að kynna
aðiidarþjóðunum uppbyggingu og starf varnar-
bandalagsins. Þóttu ríkisstjórnir landanna ekki
sinna því starfi nægilega vel, og „þetta er tölu-
vert mikið starf,“ segir Magnús.
—- Hvernig stóð á því að þú tókst þetta að þér?
„Ég hafði svo mikinn áhuga á þessum málum,
sérstaklega öryggi Islands, sem er mér mikið
hjartans mál. Mér þótti það sjálfsagt að ísland
gerðist stofnaðili að NATO og það hefur ekkert
gerst í veröldinni síðan sem hefur breytt þeirri
skoðun minni að sú ráðstöfun hafi verið rétt. Ef
einhver þjóð vill lifa sem sjálfstætt ríki þá er það
frumskylda að geta tryggt öryggi sitt og fóikið
þarf að geta treyst því að það búi við öryggi og
á þann hátt sem það sjálft kýs sér, — hvort sem
það er i lýðræði eða við annað fyrirkomulag.
Aðrar þjóðir þurfa þá jafnframt að vita það að
ríkið er ekki máttlaust, því ef svo er þá mun það
fyrr eða síðar verða fyrir áreitni af einhverju
tagi. Mannkynssagan kennir okkur það því
sömu vandamál hafa komið upp hvað eftir ann-
að og það er ekki hægt að ætlast til að það breyt-
ist á einni nóttu.
Við íslendingar getum ekki varið okkur sjálf-
ir,“ segir Magnús og fer nú að ræða um gamla
hlutleysisdrauminn: „Sumum finnst það fögur
hugsun að vera hlutlaus. Mér hefur aldrei fund-
ist það neitt fagurt að vera hlutlaus. Það er ein-
hverskonar uppgjöf í lífinu að vera alltaf hlut-
laus og leiðir strax að þeirri grundvallarspurn-
ingu: Er maðurinn þá fær um að gera greinar-
mun á réttu og röngu? Þetta getur sjálfsagt vaf-
ist stundum fyrir fólki, en þó held ég að lang-
flestir hafi það í sér að geta gert greinarmun á
réttu og röngu, góðu og illu.
Það að láta sig dreyma um að við íslendingar
getum alltaf verið stikk-frí í heiminum, það er al-
ger ímyndun. Þetta þýðir það aðeins að maður
afsalar sér réttinum til að taka afstöðu. Það er
enginn hlutlaus nema hóran. Og eins og ástand
heimsmálanna er í dag væri algert glapræði að
fara að segja sig úr NATO.“
SÓSÍALISMINN ER MANN-
DRÁPSSTEFNA
— Sumir hafa sagt að betra sé að vera dauður
en rauður. Geturðu tekið undir það?
Magnús brosir við. „Já, ja þetta er nú kannski
sett svolítið vitlaust upp, „besser tot als rot“, því
best er auðvitað að vera lifandi og frjáls. Það er
vel hægt að lifa lífinu án þess annað hvort að
verða rauður eða deyja, og sem betur fer er vel
hægt að vera blár og halda lífi. Það er ekkert
sem bendir til annars, ef við höldum vöku okk-
ar.
En ég get líka sagt það fyrir mig persónulega
að ég veit ekki hvernig ég ætti að fara að því að
lifa í sósíalísku samfélagi. Þar er allt svo and-
stætt mínu eðli. Maður yrði sviptur öllu sem
manni er kærast, s.s. frelsi til að hugsa og tala
og skrifa. Það er allt brotið niður, og mér finnst
satt að segja sósíalisminn vera versta helstefna
og manndrápsstefna sem mannkynssagan kann
frá að greina. Það hefur engin stefna'valdið jafn
miklu böli og sósíalisminn, kommúnisminn eða
hvaða nafni menn vilja kalla þetta.
Sumir hafa sagt við mig sem svo: Ja, þrátt fyrir
allt, Magnús, þá er nú sósíalisminn fögur hug-
sjón í upphafi. En þetta er bara ekki rétt. Mér
hefur aldrei fundist þessi hugsjón geðfelld á einn
eða annan hátt heldur þvert á móti ógeðfelld og
ónáttúruleg á allan hátt, og svo er auðvitað eng-
in hugsjón fegurri en framkvæmd hennar segir
til um.“
— Nýturðu ekki diplómatafríðinda í starfi
þínu?
„Nei, ég starfa alfarið hjá NATO og fæ mín
laun frá því og við þessir 16 starfsmenn á
svæðaskrifstofunum sem ýmist eru í viðkom-
andi löndum eða þá í höfuðstöðvum NATO, við
erum ekki diplómatar," svarar hann og fer að
segja mér frá því að stundum fylgi þessu starfi
viss óþægindi. Sérstaklega hafi hann fundið fyr-
ir því í þorskastríðinu því þá var mikill órói í
fólki og margir gagnrýndu NATO hart fyrir að
grípa ekki í taumana þegar Bretar sendu hingað
herskip á miðin.
HÚSMÓÐIR
í VESTURBÆNUM
Þá fékk Magnús líka óvenjulega „heimsókn"
á skrifstofuna til sín, ef svo má segja, því það var
hópur ungra NATO-andstæðinga sem ruddist
inn á skrifstofuna til hans að morgunlagi og
lagði hald á hana um stund. Þessi atburður varð
mikið fréttamál á sínum tíma og hann stendur
Magnúsi enn lifandi fyrir hugskotssjónum.
Hann lýsir atburðarásinni í smáatriðum fyrir
skrifaranum og væri sú saga efni í sérstakt
opnuviðtal, en af þeirri lýsingu læðist sá grunur
að skrifaranum að þrátt fyrir alvöru málsins hafi
Magnús haft lúmskt gaman af þessu öllu saman:
„Undir niðri fannst mér þetta allt svolítið kóm-
ískt og viss sálfræðileg stúdía að fylgjast með
krökkunum allt þar til lögreglan braust loksins
inn til að stöðva þetta. Ég furðaði mig svolítið á
því á eftir hversu rólegur ég hefði verið allan
tímann, því ég get nú verið nokkuð skapbráður,
en eftir á að hyggja þurfti ég ekki að sjá eftir
neinu sem ég sagði eða gerði á meðan þetta stóð
yfir.“
— Hefur það kannski verið þannig í lífi þínu
að þú hefur ekki þurft að sjá eftir neinu?
„Nei, það get ég ekki sagt. Það er með mig
eins og flesta aðra að maður sér eftir ýmsu sem
maður hefur aðhafst og öðru, sem maður hefur
látið ógert .“
— En hefurðu verið og ertu lífsnautnamaður?
„Já, ég get vel talið mig vera lífsnautnamann,
en það hefur þó breyst með árunum. Það er lið-
in tíð sem var hér fyrr á árum að maður þræddi
veitingastaði borgarinnar um hverja helgi. Nú
fer maður frekar í heimsóknir til vina og kunn-
ingja eða fær heimsóknir, og svo eyði ég mjög
miklum tíma í bókalestur. Eg á stórt og mikið
bókasafn."
— Svona í framhjáhlaupi langar mig til að
spyrja hvort þú kannist nokkuð við húsmóður
eina sem gjarnan kennir sig við Vesturbæinn og
skrifar stundum eldhvassar greinar i Velvak-
anda Morgunblaðsins. Sumir telja þetta vera
dulnefni einhvers gallharðs andkommúnista?
Nú er Magnúsi greinilega skemmt þegar hann
svarar: „Já, já. Það er nú viss misskilningur í
kringum þetta. Ég var lengi umsjónarmaður
Velvakanda og hafði að mörgu leyti mjög gam-
an af því. Það voru svo margir sem vildu fá bréf
sín birt undir dulnefni en við sem sáum um Vel-
vakanda vissum þó alltaf hver þar stóð á bak-
við. Eitt þeirra var „húsmóðir" og hún hefur
skrifað svo lengi og oft í blaðið að hún hefur eig-
inlega fengið rétt á því nafni. Hún er mjög póli-
tískt þenkjandi og margfróð um pólitík langt aft-
ur í tímann.
Svo komu stundum bréf frá annarri húsmóður
sem kenndi sig við Vesturbæinn, eins og þú seg-
ir, og hún var ekki síður hörð í pólitík. Þessum
tveimur „húsmæðrum" hefur oft verið ruglað
saman, sem er dálítið skrítið því þær eru að
mörgu leyti ólíkar. Það má svo vel vera að hús-
móðirin í Vesturbænum hafi ekki verið langt frá
Morgunblaðinu, en hún er löngu hætt að skrifa,
og sakna hennar sumir. Þarf ég nokkuð að segja
meira um þetta?" segir Magnús og brosir tví-
ræðu brosi.
Skrifarinn lætur sér þetta alveg nægja og spyr
að lokum hvað Magnús Þórðarson hyggist gera
af íslendingar tækju allt í einu upp á því að segja
sig úr NATO?
Ætli mér þætti ekki skemmtilegast að vera í
einhverju fræðadútli og fást við bækur. Svo er
ég líka gamall prófarkalesari og hef raunar alla
tíð fengist mikið við útgáfur og að lesa prófarkir.
Ég er mikill „pedant", en nú fengi ég kannski
ekki vinnu við prófarkalestur því ég held mig
við gömlu kommusetninguna og setuna og er
kannski ekki gjaldgengur lengur," segir hann
hlæjandi en bætir því við að hann hafi enga trú
á að úrsögn úr NATO sé yfirvofandi: „Það væri
fáránlegt giapræði og svo finnst mér að stuðn-
ingur við NATO hafi aukist mikið á seinustu ár-
um og það finn ég ekki síst á skólakrökkunum
sem koma til mín á skrifstofuna á hverju ári í
kynnisferðum skólanna. Fyrr á árum voru þess-
ir krakkar oft mjög neikvæðir í minn garð. Þetta
hefur gerbreyst. Þau vita meira um alþjóðamál
og NATO en krakkar gerðu áður. Andinn er líka
allt annar.“