Helgarpósturinn - 25.10.1984, Blaðsíða 25

verslun landsmanna nema hvað
verðlagsyfirvöld hafa ekki alltaf
veitt þeim þær verðhækkanir sem
þau hafa farið fram á. Hafa félögin
gagnrýnt það mjög þar sem þeim
veitist þá ekki eðlilegur hagnaður
af sölu olíunnar til fjármagns-
myndunar og hafa því sótt gróða
sinn í sölu annars konar varnings.
Verðmyndun olíunnar er geysi-
lega flókin og er hlutur félaganna í
smásöluverðinu verulegur þó
hæst beri skattheimtu ríkisins,
sem í ár er hærri en hún hefur verið
í 10 ár þrátt fyrir skattalækkunar-
yfirlýsingu ríkisstjómarinnar. í
bensínverðinu er hlutfcdl opin-
berra gjalda nú um 60%.
KERFIÐ
KOMIÐ Á
í efnahagsþrengingunum und-
anfarið hafa augu manna í auknum
mæli beinst að milliliðum í þjóðfé-
laginu, þcir á meðcil olíufélögunum
sem blómstra þrátt fyrir tap á sölu
hefðbundinna olíutegunda.
Miklar hækkuncirbeiðnir á olíu-
verði bíða nú afgreiðslu hjá verð-
lagsyfirvöldum á sama tíma og
loðnuskip og -verksmiðjur kveinka
sér hátt undan háu olíuverði.
Ríkisstjórnin lofaði því í sumar að
fyrir lok októbermánaðar liggi fyrir
með hvaða hætti og í hvaða mæli
varanleg lækkun útgerðarkostnað-
ar leiðir af þeirri endurskoðun á
skattlagningu og verðlagningu olí-
unnar, m.a. dreifingcirkostnaði fé-
laganna sjálfra, sem staðið hefur
yfir.
Margir þeirra sem rætt var við
vegna vinnslu þessara greina um
olíuþríveldið töldu að í framtíðinni
hlytu að verða gerðar einhverjar
mikilsverðar breytingar á skipu-
lagi olíuverslunarinnar. Nú sé svo
komið að hjá því verði ekki komist.
Ýmsar blikur hafa verið á lofti
undanfarið. Lítið dæmi um mál-
stað neytenda er lækkun bensín-
verðs hj áPétri í Botnsskála sl. sum-
ar. Og nýlega birti DV frétt þess
efnis að Síldarverksmiðjur ríkisins
hefðu óskað eftir því við viðskipta-
ráðuneytið að fá leyfi til að flytja
inn olíu milliliðalaust til eigin nota
í þeim tilgangi að lækka olíukostn-
aðinn við loðnubræðsluna.
Á næstunni mun e.t.v. reyna á
réttmæti þeirrar gagnrýni sem stað-
hæfir að stjómmálalegir hagsmun-
ir hafi ætíð staðið í vegi fyrir því að
hreyfa mætti við olíuversluninni í
landinu. Sú skipan rekur rætur sín-
ar allt til þess er Landsverslunin
Vcir lögð niður 1927 og forystu-
menn í stjórnmálalífi og viðskipt-
um héldu þeim viðskiptasam-
böndum sem ríkið hafði komið á til
að byggja upp einkafyrirtæki.
Atburðarás þeirra tíma réði að
miklu leyti hvaða þættir ríkisversl-
unarinnar héldust áfram undir ein-
okunarhrammi ríkisins, ss. tóbaks-
einkasalan, og hverjir færðust í
hendur fjármagnseigenda meðal
almennings, svo sem er um olíu-
verslunina, og þar með komið á
annarskonar einokun að áliti
mcirgra. Þrátt fyrir að nokkur lítil
olíusamlög hafi stcirfað í lcindinu
og kommúnistar hcildið uppi litlu
olíufélagi, Nafta, í verkfallsátökun-
um á þriðja áratugnum, hefur olíu-
verslun á íslandi allt frá 1927 að
heita má verið í höndum olíuféiag-
anna þriggja: Shell og Olíuverslun-
arinnar allt frá upphafi, og Hins ís-
lenska steinolíuhlutafélags til þess
er Olíufélagið hf. var stofnað og tók
fljótlega yfir rekstur þess.
Á síðari tímum hefur það sýnt
sig meðal vestrænna lýðræðis-
þjóða að hagsmunir stjómmála-
flokka og einkafyrirtækja eru ekki
eins samofnir og áður var. Hvort
þeirrar þróunar hefur gætt hér á
landi skal ósagt látið, en tæpast
trúum við öðru en að réttsjmir
Aðalstöðvar Olíufélagsins, Suðurlandsbraut 18. Húsið er allt í eigu félagsins.
Slcrifstofur Skeljungs í H.Ben.-húsinu við Suðurlandsbraut 4 á tveimur hæðum.
Fyrir fáum árum var brunabótamatsverð hússins tæpar 20 milljónir.
stjórnmálamenn láti hagsmuni
undirstöðuatvinnuveganna og
sjónarmið neytenda hcifa forgang
við mikilsverðcir ákvcirðcinir. Hitt
er þó vel mögulegt að brugðist
verði við með Scima hætti og þing-
maður nokkur gerði fyrir fáum ár-
um þegar hcinn mælti gegn tillögu
um endurskipulagningu á olíu-
versluninni:
„Þetta er vafalaust mál sem er
athugandi. En kerfið er nú einu
sinni komið á...“
OLÍUFELAGIÐ HF. var stofnað
1946. Það er eitt af samstarfsfyrir-
tækjum SÍS og kaupfélaganna en er
þó hlutafélag.
Tildrög stofnunarinnar voru
þau, að í stríðinu höfðu Banda-
ríkjamenn byggt oliustöðina í
Hvalfirði, en í stríðslok stóð Olíu-
versluninni til boða að taka við
rekstri stöðvarinnar með því skil-
yrði að hún gerðist umboðscili fyrir
amerískt olíufélag sem hefði hönd í
bagga með rekstrinum. Héðinn
Valdimarsson forstjóri hafnaði
boðinu og það leiddi til þess að
Vilhjálmur Þór og félagar hans
keyptu upp innflutningsstöðina í
Hvalfirði. Upphaflega ætlaði Olíu-
félagið að skipta við alþjóðlegt
olíufélag samvinnumanna, en tók
þess í stað að sér umboð fyrir olíu-
vörufrcunleiðslu bandaríska fyrir-
tækisins Elsso Stand;ird Oil. Félag-
ið keypti mestan hluta hlutafjár
Hins íslenska steinolíuhlutafélags
sem starfað hafði hér á landi frá því
fyrir fyrra stríð og var eign hins
danska félags Standard Oil.
(D.D.PA. nefnt hér og milli manna
kallað Danskur djöfull pínir al-
þýðu). Eftir þetta réði Olíufélagið
algerlega rekstri steinolíufélagsins
og fékk þannig Standard Oil-um-
boðið.
Olíufélagið fékk öll viðskipti við
herinn og annaðist Hið íslenska
steinolíuhlutafélag þau viðskipti
sem dótturfélag hins fyrrnefnda.
Olíusvikamálið sem upp kom á 6.
áratugnum og varðaði fjárdrátt,
gjaldeyris- og bókhaldssvik í við-
skiptunum við herinn, beindist
fyrst og fremst að steinolíufélag-
inu, en í hæstaréttardómnum sem
féll 1963 var komist að þeirri niður-
stöðu að í reynd væri samstarf fé-
laganna slíkt (sömu menn í stjóm
beggja félaganna os.frv.) að svo
yrði að telja sem um eitt og sama
fyrirtækið væri að ræða, en aðeins
rekið í tveimur deildum.
Vilhjálmur Þór var stjómarfor-
maður beggja félaganna til 1954 er
hann gekk úr stjóm beggja. Hann
er sagður hafa náð saman á mjög
breiðum gmndvelli mikilvægum
aðilum við stofnun Olíufélagsins,
s.s. útvegsmönnum, sem alltaf hafa
verið áberandi í stjóm félagsins, og
í upphcifi öllum togciraútgerðcir-
mönnum landsins. Hið íslenska
steinolíufélag hvarf í kjölfcir olíu-
málsins en Olíufélagið hf. hefur
verið stærst meðal íslensku olíu-
félaganna síðcm, með um 45% af
heildarolíuviðskiptum í landinu.
Auk þessa hafa viðskiptin við
herinn alla tíð verið félaginu mikil
búbót, en það sér um olíuafgreiðsl-
una fyrir herinn.
Hitaveituframkvæmdir í Icindinu
hafa reynst félagtnu illa, sem og
hinum félögunum, en slíkar fram-
kvæmdir hjá hernum fyrir 3 árum
urðu félaginu einnig þungur skell-
ur.
Sagnfræðingur sem þekkir nokk-
uð til SÍS-veldisins telur ekki að
pólitískt fmmkvæði Framsóknar-
flokksins gagnvart Olíufélaginu
gegnum SÍS hafi átt sér stað svo
neinu nemi. Tcilið sé að forstjóri
félagsins sé jafnvel ekki framsókn-
armaður heldur sjálfstæðismaður
og um tíma a.m.k. hafi ríkt ílialds-
meirihluti í stjórn félagsins.
Olíufélagið hefur ekki tekið eins
mikinn þátt í aukinni þjónustu-
verslun og hin olíufélögin.
SÍS er stærstur hluthafi j íélaginu
en á þó ekki meirihluta. Útgerðar-
menn eru þar áberandi svo og
samstarfsfýrirtæki SIS og kaupfé-
lögin. Olíufélagið á svo aftur hlut í
öðrum samstarfsfyrirtækjum SÍS,
s.s. Samvinnuferðum/Landsýn,
Meitlinum hf. í Þorlákshöfn o.fl.
Stjórnarformaður Olíufélcigsins
hf. er Hjörtur Hjartar, Rvk. Aðrir í
stjórn eru:
Karvel Ögmundsson útgerðar-
maður í Njarðvík, Kristján Lofts-
son forstjóri Hvals hf., Oddur Sig-
urbergsson á Selfossi, Valur Arn-
þórsson kaupfélagsstjóri KEIA og
stjórnarformaður SÍS, Haraldur
Gíslason framkvæmdastjóri í Vest-
mannaeyjum, Ólafur Sverrisson
kaupfélagsstjóri í Borgcirnesi, Ólcif-
ur Björnsson útgerðarmaður í
Keflavík.
Á lista tímaritsins Frjálsrar
verslunar árið 1981 yfir 100
stærstu fyrirtæki á íslandi var Olíu-
félagið í 5. sæti.
Velta á síðasta ári var 2.600
milljarðar og veltuaukning 82%.
Upphæð hlutafjár er skv. hluta-
félagsskrá kr. 111.626.050.
Um 300 manns starfa hjá Olíufé-
laginu og aðalskrifstofur eru í stór-
hýsi við Suðurlandsbraut í Rvk.
sem var byggt fyrir 10 árum og er
allt í eigu Olíufélagsins þó það
leigi helming þess út, - aðallega til
samstcirfsfyrirtækja SIS.
Skattskráin í Reykjavík fyrir árið
1984 setur Olíufélagið hf. í 9. sæti á
lista yfir heildargjöld lögaðila í
Rvk. Greiðir kr. 14.520.455.
FÉLAGIÐ SHELL HF. á íslandi var
stofnað 1927 og var þá að mestu
dótturfélag Shell Petroleum
Company Limited. Stofnendur
' voru nokkrir helstu menn í verslun í
Rvk. og tengdust margir hverjir
þeim flokkum sem síðcir stofnuðu
Sjálfstæðisflokkinn. 1955 veir Olíu-
félagið Skeljungur stofnað, leysti
hið fyrrnefnda af hólmi og dró úr
iítökum erlendra aðila í versluninni
hér. 1960 varð svo sú breyting að
keyptar voru allar eignir Shell hér á
landi sem eftir stóðu og var það
m.a. greitt á þann hátt að Shell var
veitt hlutdeild í félciginu sem hlut-
hcifa og á það nú 24% hlutafjárins.
Skeljungur er nú eina olíufélagið
sem er erlent að hluta þó forræði
þess sé eingöngu í höndum íslend-
inga.
Félagið hefur löngum verið talið
standa næst Sjálfstæðisflokknum
af íslensku olíufélögunum og fram-1
anaf verið talið næststærst meðal
olíufélaganna. Nú er þó hlutur fé-
lagsins í heildarolíuviðskiptunum
svipaður og Olíuverslunarinncir
eða á bilinu 25 - 30%. Á fyrstu ár-
um Olíufélagsins virðist sem Skeij-
ungur og Olíuverslunin hafi tekið
upp nánara samstarf sín á milli,
m.a. í strandflutningum, en með
aukinni ákefð Olíuverslunarinnar í
sölu allskonar þjónustuvarnings
virðist Skeljungur fremur hafa
dregist í átt til Olíufélagsins. Fé-
lagið hefur þó gert nokkuð af því
að fylgja Olís í samkeppni um sölu
þjónustuvamings.
Hluthafar í Skeljungi eru (auk
Shell) 120 einstaklingar og fyrir-
tæki.
Stjómarformaður er Bjöm Hall-
grímsson, Rvk. Aðrir í stjóm em:
Thor 0. Thors viðskiptafræðing-
ur, sem jafnframt er varaformaður
stjórnar, Halldór H. Jónsson arki-
tekt í Rvk., Jónatcin Einarsson for-
stjóri í Bolungarvík, Gunnar Ólaís-
son framkvæmdastjóri í Rvk.,
Gunnar J. Friðriksson, fram-
kvæmdastjóri í Rvk. (til vara), Har-
aldur Sturlaugsson framkvæmda-
stjóri á Akranesi (til Vcira) og Sig-
urður Einarsson útgerðarmaður í
Vestmannaeyjum (til vara).
Á lista Frjálsrar verslunar er fé-
lagið 8. stærsta fyrirtækið á íslandi.
Heildarvelta á síðasta ári vcir 1
milljarður 905 þús. kr.
Veltuaukning ’83 var 75%.
Upphæð hlutcifjár er kr. 30240.
000.
Starfsmenn á síðasta ári vom að
meðaltali 275 og aðcdskrifstofur em
í H.Ben-húsinu við Suðuricinds-
braut, á tveimur hæðum.
Á skattskrá í Rvk. ’84 yfir lögaðila
er félagið í 14. sæti með kr. 9.828.
232 í heildargjöld.
Félagið hefur haft mesta bensín-
sölu í Reykjavík undmfarin ár og
Olíufélagið fylgt þar á eftir. Þetta
snýst svo við á landsbyggðinni en
Oiíuverslunin rekur í báðum tilfell-
um lestina. Olís hefur þó verið með
mesta bensínsölu pr. stöð í Reykja-
vík, en það hefur byggt færri út-
sölustöðvar en hin félögin.
OLÍUVERSLUN ÍSLANDS HF. var
stofnuð 1927, fyrst og fremst fyrir
tilhlutan Héðins Valdimarssonar
sem verið hafði forstjóri Lmds-
verslunarinnar og varaformaður
Alþýðuflokksins. Héðinn var bæði
forstjóri og formaður stjórnar fé-
lagsins. Allar vömr félagsins vom
seldcu í umboðssölu fyrir British
Petroleum fyrst í stað.
Hlutafélagið BP var stofnað 1933
og þá var einnig keypt Hcifnar-
stræti 21 undir skrifstofur félags-
ins.
Olíuverslunin veirð beinn sölu-
aðili fyrir eigin reikning í stríðinu
og þegar sovétviðskiptin vom tek-
in upp varð breyting á samstarfi
Olíuverslunarinnar og BP þannig
að Olíuverslunin varð eigandi að
49% hlutafjár en BP 51%. 1974
keypti Olíuverslunin eigncirhluta
BP hér á landi, þannig að BP á hér
engar eignir eftir það. Síðustu 10 ár
hefur Olís-merkið því prýtt vömr
félagsins.
Frá því að Héðinn féll frá hefur
minna verið gert cif því að rekja
félagið til pólitískra afla en hin fé-
lögin. Frá 1966 var Onundur Ás-
geirsson forstjóri félagsins, aJlt til
1981 er Þórður Ásgeirsson tók við.
Olíu verslunin hefur riðið á vaðið
með þjónustuverslun allskonar
umfram verslun með hefðbundnar
olíutegundir, jafnvel byggt heilar
matvöruverslanir.
Hluthafar em um 50 einstakling-
ar.
Formaður stjómar er Gunnar
Guðjónsson, Rvík.
Aðrir í stjóm: Jón Ólafsson
hæstaréttarlögmaður, varafor-
maður, Friðrik Kristjánsson, fram-
kvæmdastjóri í Rvk., Guðmundur
Hjaltason fyrrv. skipstjóri á Sel-
tjc'irnarnesi, Ingvar Vilhjálmsson
útgerðarmaður í Rvk., Svan Frið-
geirsson stöðvarstjóri félagsins og
Vilhjálmur Ingvarsson fram-
kvæmdastjóri í Rvk.
Á iista Frjálsrar verslunar ’81 er
Olís í 13. sæti af 100 stærstu fyrir-
tækjum landsmanna.
Veltuaukning á síðasta ári var
88%.
Hagnaður eftir skatta var skv.
ársreikningi 6.6 milljónir.
Eigið fé samtals 261,7 milljónir.
Upphæð hlutaf jár kr. 22.680.000.
Skattskráin í Rvk. setur Olís í 16.
sæti með heildargjöld upp á 7.837.
958. kr.
Fjöldi starfsmanna er u.þ.b. 240.
HELGARPÓSTURINN 25
Skrifstofuhúsnæði Olíuverslunarinnar, Hafnarstræti 5. íburður áberandi minni
en í hinum höllunum.