Helgarpósturinn - 22.11.1984, Blaðsíða 7

NÆRMYND
Jón Baldvin Hannibalsson
Það er farið mörgum og æði misjöfnum lýsingarorðum um nýkjörinn formann
Alþýðuflokksins í Nærmyndinni af honum hér á eftir. Jón Baldvin Hannibalsson
er umdeild persóna en þó sýnu umdeildari stjórnmálamaður. Frami hans í ís-
lenskri pólitík hefur verið torsóttur, kannski mest vegna þess að hann hefur varið
meiri tíma í ferðalög um flokkakerfið en margir aðrir stjórnmálamenn og kynnst
þar mismunandi stefnum af eigin raun.
eftir Sigmund Erni Rúnarsson teikning Anna Gunnlaugsdóttir
Jón Baldvin Hannibalsson er
fiskur, fæddur á ísafirði
þann 21. febrúar árið 1939,
sonur hjónanna Sólveigar
Ólafsdóttur frá Strandseljum og
Hannibals Valdimarssonar
fyrrverandi ráðherra.
Fæðingarstaður Jóns var nánar
tiltekið Alþýðuhúsið í kaup-
staðnum vestra sem þá var enn
verið að fullgera. Fjölskyldan
hafði aðsetur í húsinu fyrir þær
sakir að pabbinn stjórnaði bygg-
ingarframkvæmdunum sem voru
unnar í sjálfboðavinnu krata á
staðnum, og hafði jafnframt þann
starfa að bregða Tarsan á tjaldið
sem sýningarstjóri í bíói staðarins
sem fékk inni í þessu húsi. Fæð-
ingin í Alþýðuhúsinu gekk ekki
vandræðalaust. Soninn þurfti að
taka með keisaraskurði og í heim-
inn kominn reyndist hann ekki
nema sex merkur. Ljósmóðurinni
leist ekki á blikuna, enda sýnt að
móðirin væri svo máttfarin eftir
aðgerðina að hún gæti ekki sinnt
snáðanum næstu vikurnar. Hon-
um var því snarað strax inn að
Strandseljum í Ögurhreppi til
móðursystur sinnar. Þar var dælt
í hann lýsi í stað móðurmjólkur og
reyndist sá kostadrykkur honum
lífsbjörg. Það er hinsvegar af ljós-
móðurinni að segja að fjörutíu og
fimm árum síðar var hún stödd
suður í Reykjavík á flokksþingi Al-
þýðuflokksins, og varð þar vitni
að því að sex marka jóðið sem hún
hafði komið í heiminn náði kosn-
ingu til formanns krata með eleg-
ans.
Jón Baldvin er yngstur fimm
barna þeirra Sólveigar og Hanni-
bals. Sjö fyrstu ár sín var hann bú-
settur á Isafirði ásamt foreldrum
sínum og systkinum. Guðríður
Hannibalsdóttir kemur næst hon-
um að árum og segir frá bernsku
þessa bróður síns: „Jón var af-
skaplega failegur og glæsilegur
drengur, sérstaklega þægur og
ijúfur í umgengni. Það var mikið
dúllað með hann á heimilinu,
enda var hann yngstur og þar af
leiðandi í miklu uppáhaldi. Hann
var farinn að tala mjög fljótt og
eftir að hafa náð nokkru lagi á
móðurmálinu, talaði hann mikið
og hefur gert síðan. Að vísu þótti
þessi mælska hans ekkert tiltöku-
mál á heimilinu, því heimilisfólkið
var allt mjög skrafhreifið og al-
gengt að hver talaði í kapp við
annan. Jón æfðist því fljótt í þeirri
list að ná athygii fólks.“
Allt frá fimm ára aldri og
fram til táningsaldurs var
Jón sendur í sveit á sumr-
in, fyrst að Strandseljum en síðar
meir í Ögur við Djúp. Þórir Sig-
urðsson eðlisfræðikennari við
Menntaskólann á Akureyri var á
þessum árum vinur Jóns í sveit-
inni í Ögri, en óvinur hans á vetr-
um í skólanum inni á Isafirði.
Ástæðan var sú að þeir voru báðir
hörkunámsmenn, ótrúlega metn-
aðarfullir og svo miklir keppinaut-
ar um hæstu einkunnina í bekkn-
um sínum að þeir töluðust ekki við
allt frá því að skólabækurnar voru
opnaðar að hausti þar til þeim var
lokað að vori, en þá beið þeirra
beggja sami sveitabærinn í Ögri,
hvar þeir féllust í faðma og voru
óaðskiljanlegir félagar fram á
haust. Litli bróðir Þóris var með
þeim Jóni í Ögri síðustu árin sem
þeir voru þar í sveit. Hann er nú
orðinn forstjóri Þjóðhagsstofnun-
ar og heitir Jón Sigurðsson: „Jón
Baldvin var geysilega skemmti-
legur strákur á þessum Ögurárum
sínum, og er enn. Hann var orðinn
mjög mælskur á þessum árum og
kjörinn málsvari okkar aðkomu-
strákanna ef okkur fannst eitt-
hvað vanta á aðbúnað okkar á
bænum. Hann var miklu baldnari
við húsráðendur en við hinir, og
langtum uppreisnargjarnari og
framtakssamari til leikja og uppá-
tækja. Hann var óumdeilanlegur
foringi okkar, ekki aðeins í leikj-
unum heldur einnig þegar þurfti
að taka til hendinni á bænum. Jón
hefur alltaf verið dugnaðarfork-
ur.“
Uppvöxtur Jóns Baldvins ein-
kenndist af nokkru hringli sem
fylgdi pólitískum örlögum föður
hans. Jón fluttist fyrst suður árið
1946 þegar Hannibal náði kosn-
ingu á þing og næstu tvo vetur var
hann við nám í barnaskólanum í
Laugarnesi, í svokölluðum
Skeggjabekk, sem hlaut það nafn
af ástkærum kennara barnanna,
Skeggja Ásbjarnarsyni er nærfellt
gekk nemendum sínum í föður-
stað. Bekkjarsystkini Jóns á þess-
um vetrum áttu mjög eftir að kom-
ast í sviðsljósið síðar meir og næg-
ir þar að nefna Styrmi Gunnars-
son, ritstjóra Morgunblaðsins,
Magnús Jónsson, rithöfund og
leikstjóra, Ragnar Stefánsson jarð-
skjálftafræðing, Brynju Bene-
diktsdóttur leikstjóra, Hallveigu
Thorlaciu.s brúðuleikara, Margréti
Eggertsdóttur skólameistarafrú á
Akureyri og þingmennina Halldór
Blöndal og Ragnar Arnalds. Mjög
náin tengsl mynduðust með nem-
endum í Skeggjabekk og uppá-
tækin voru mörg með frumleg-
asta móti. Ragnar Arnalds sat við
hlið Jóns Baldvins í skóiastofunni
hjá Skeggja: „Við vorum þá mestu
mátar. Hann var mjög viðkunnan-
legur og gáfaður ungur maður og
strákslegur í uppátækjum."
Arið 1948 flutti Jón aftur til
ísafjarðar með fjölskyldu
sinni en dvölin vestra var
ákaflega stutt, því 1951 var Jón
kominn á ný suður tii Reykjavík-
ur, 12 ára gamall. Þrátt fyrir þann
unga aldur var pólitíkin farin að
gera vart við sig í huga stráksins.
Olíkt flestum öðrum börnum at-
vinnupólitíkusa, fékk Jón ekki
óbeit á stjórnmálavafstrinu í
kringum sig, heldur einmitt þvert
á móti. „Það var strax ljóst að
þetta var eitthvað fyrir hann,“
segir Hannibal faðir hans við HP.
„En ég hafði þar þó næsta lítil
áhrif. Jón hiaut alveg frjálst upp-
eldi í pólitík eins og á öðrum svið-
um, enda hefur mér alltaf fundist
fara best á því að menn fái að
þroskast í þessu sjálfir. Andrúms-
loftið á heimilinu var vitaskuld
mjög kratískt og verkalýðssinnað,
en engu að síður fór strákurinn
lengra til vinstri en þetta umhverfi
bauð upp á. Ég gat vel umborið
þennan kommúnisma hans enda
var ljóst að þetta var ekki mitt mál
heldur hans. Með árunum og
meiri þroska færðist hann síðan til
og ég verð að segja að mér finnst
pólitík hans vera farin að renna
eftir réttum farvegi nú upp á síð-
kastið."
En það var ekki einasta að
andrúmsloftið á æskuheim-
ili Jóns væri „kratískt" eins
og Hannibal kemst að orði, heldur
var lesefnið þar næstum allt af
vinstri toga spunnið. Og Jón hefur
alltaf verið lestrarhestur. Það fór
því ekki hjá því að hann gripi í
safn föður síns og meðal bóka þar
var að finna Kommúnistaávarp
þeirra Marx og Engels. Sagt er að
þá bók hafi Jón verið búinn að
læra utanbókar aðeins fimmtán
ára, og þó Jón samþykki sjálfur að
það sé „aðeins ýkt“ felast engu að
síður nokkur sannindi í þeirri full-
yrðingu. Á þessum aldri var hann
orðinn ákafur marxisti og það
sem meira var, „innblásinn mann-
kynsfrelsari", eins og honum seg-
ist sjálfum frá. Þessi stjórnmálaofsi
átti eftir að koma vel fram hjá Jóni
i landsprófsbekk í Gagnfræða-
skóla Vesturbæjar. Þar má segja
að Jón hafi reynt marxíska bylt-
ingu í minimaldúr. Hann og Átli
Heimir Sveinsson, síðar tónskáld,
tóku völdin í skólafélaginu upp á
sitt eindæmi: „Ég var skipuleggj-
andinn," segir Atli, „og starfaði
sem einskonar leynilögga í þess-
ari valdatöku, á meðan Jón Bald-
vin var sannfærandinn uppi á
kassa fyrir framan lýðinn." Þeir
Atli og Jón gáfu síðan út blað sem
þeir nefndu Þjóðólf, til að miðla
réttlætinu og þar var að sjálfsögðu
vitnað í Marx og Lenín í bak og
fyrir og birtir lærðir langhundar
eftir Jón sem hann skrifaði að
miklum hluta upp úr bréfum frá
bróður sínum Arnóri, sem þá var
við nám austur í Moskvu. Þessi
vinstri klíka í landsprófsbekk
skyldaði alla nemendur skólans til
að hafa Þjóðólf með sér heim til
lestrar, enda væri annars Atla
Heimi og leynilöggunni að mæta.
Það var af foreldrum margra þess-
ara barna að segja, að þeim líkaði
fráleitt lesningin sem þau rákust á
í úlpuvösum barna sinna. Það var
kvartað unnvörpum tii skólastjór-
ans og Jón Baldvin fékk rækilegt
tiltal og var skipað að stilla póli-
tískum áhuga sínum í hóf, ella yrði
hann að hverfa frá námi. Atli
Heimir segir ennfremur um þessa
róttæku tíð í landsprófsbekk:
„Það var með ólíkindum hvað Jón
var orðinn rammpólití'skur á þess-
um árum og óhemjumikið lesinn í
stjórnmálunum. Og svo var hann
svo hraðmælskur að hægri menn
í skólanum kiknuðu undan látun-
um. Vinstristefnan bunaði upp úr
stráksa og með þvílíkum sannfær-
ingarmætti að fylgið sópaðist til
okkar. Á mælskufundunum sem
oft voru haldnir í skólanum á þess-
um vetri, var jafnvel svo komið að
enginn þorði í Jón.“
að var á svona málfundi í
Gaggó-Vest sem snotur
Reykjavíkurmær varð
virkilega skotin í fyrsta sinn. Jón
Baldvin var náttúrlega í ræðustóli
og á meðan sat stúlkan og hlustaði
hugfangin. „Það var ekki einvörð-
ungu af mælskunni sem ég hreifst,
heldur líka þessum bláu og gáfu-
legu augum sem voru samt svo
viðkvæmnisleg. Hinsvegar gátu
vinkonur mínar ekki séð neitt í
fari þessa stráks sem þeim fannst
aðdáunarvert, og bentu mér til
dæmis á að hann væri lægri í loft-
inu en ég, en slíkur hæðarmunur
herramanninum í óhag var nátt-
úrlega agalegur á þessum árum."
Þetta segir Bryndís Schram, sem
fimm árum seinna gekk að eiga
mælskumanninn og byltingarfor-
ingjann úr Gaggó-Vest.
HELGARPÖSTURINN 7