Helgarpósturinn - 29.11.1984, Blaðsíða 10

SEGIST STUNDUM VERA
*
HALLA LINKERIHELGARPÖSTSVIÐTALI
Hún talar íslensku einsog hún var töluð um 1950, gamaldags hvers-
dagsmál laust við slettur undanfarinna þrjátíu ára. Lagleg Tjóshærð
kona klædd á ameríska vísu. Tvítuq kynntist hún amerískum kvik-
myndagerðarmanni sem hér var staddur að gera mynd um land og
þjóð, Hal Linker, sem hafði þá ævintýralegu atvinnu að ferðast um
neiminn og búa til heimildarmyndir. Hann nam á brott með sér stúlkuna
Höllu sem aldrei hafði komið út fyrir landsteinana oa þau settust að í
sólinni í Kaliforníu. Nú eru þau varla teljandi á annarri hendi löndin sem
Halla Linker hefur ekki dvalið í. Hún segist hafa verið svo mikið barn
þegar hún giftist að hún hélt að það væri húsmóðurskylda að ferðast
með barn á handleggnum hvert sem var á hnettinum. Þau Halla og Hal
urðu fyrirtæki áður en varði, ferðuðust öll sumur og gerðu kvikmyndir
saman, ásamt því að stiórna vinsælum sjónvarpsþáttum í 1 8 ár. Halla
varð frægt analit í Bandaríkjunum og henni opnuðust allar eftirsóttustu
leiðir ungrar stúlku, en Hal vildi hafa sína fyrir sig. Enda ekkert skrýtið,
hún var dugnaðarforkur. Þegar eyðimerkurferðirnar urðu langdregn-
ar söng hún Guttavísur fyrir drenginn og sagði honum að þegar þau
væru búin að gera mynd í skrýtnu landi fengju þau að koma neim, til
Islands.
Ég er fædd á Klapparstíg í Reykjavík en átti ef)ir Si fði Ha|idórsdóttur mynd Jim Smart
heima tnnt Laugarnesi. Pabbi minn var stýri-
maður á Kveldúlfi, svo fór hann á togara í Hafn-
arfirði og við fluttumst þangað, en mér finnst ég
ekki vera Hafnfirðingur raunverulega, einsog
mér finnst ég ekki vera Ameríkani. Ég var
alltaf mest fyrir Reykjavík, útskrifaðist frá
Menntaskólanum 1950. Ég ætlaði í Háskólann um
haustið. En um sumarið hitti ég manninn minn,
hann var hér að gera heimildarmynd um Island,
ég held það sé fyrsta íslandsmyndin sem gerð
var í lit. Hann sótti sitt mál fast, tók ekki annað
í mál en ég kæmi með honum til Ameríku og þar
giftum við okkur í október.
Það er svo einkennilegt — stundum hittir
maður fólk og það er einsog maður hafi hitt það
áður, það er einsog eitthvað eigi að vera svona
eða svona. Foreldrum mínum leist vel á mann-
inn; mér þótti sjálfsagt að fara út með honum.
Hann bjó í Kaliforníu, ég hafði aldrei komið til
útianda áður og ég man hvað ég var skúffuð yfir
Hollywood, mér fannst það svo grár og rytju-
legur bær.
Nú, ég varð strax ólétt, sonur minn fæddist 10 '/2
mánuði eftir að ég gifti mig. Ég var svo ung
og fannst sjálfsagt að verða eiginkona og móðir
og ég fór strax að ferðast með Hal, lærði að taka
myndir og alltaf tókum við strákinn með okkur.
Ég fór með hann kringum hnöttinn áður en
hann varð eins árs. Til allra Austurlanda, ind-
lands og Pakistan, — ég var svo mikill græningi
þegar ég hugsa um það núna. Þá voru engar kól-
erusprautur eða neitt þessháttar, — ég þurfti
alltaf að vera með hann í fanginu, gat aldrei sett
hann niður í öllum þessum óþrifum; varð að
passa að hann setti ekki uppí sig fingurna einsog
lítil börn gera.“
EF ÞÚ FERÐ ÞETTA ALLT...
„Þegar ég hugsa til baka þá finnst mér einsog
ég hafi verið fyrsti hippinn. Hal var mánuðum
saman að gera þessa mynd um Pakistan. Loks-
ins enduðum við hér heima með David litla, þá
var hann 9 mánaða. En allan þennan tíma var
einsog veifað fyrir framan mig gulrót: ,,Ef þú
ferð þetta allt, þá kemstu til íslands." Alltaf eftir
það stoppuðum við hérna ef við áttum leið um
Evrópu.
Hal var ógurlega duglegur að kynna sig og
vera í sviðsljósinu. Strax eftir að ég flutti til
Ameriku, fór ég að koma fram með honum í
sjónvarpinu, í spjallþáttum þar sem fólk gat val-
ið sér efni að tala um og svara úr, svo fékk það
peninga fyrir hvert rétt svar. I fyrsta skipti sem
ég kom fram, var Groucho Marx í þættinum.
Heimildarmyndirnar sem við gerðum víðsveg-
ar um heiminn voru ekki sjónvarpsefni; þær
voru gerðar fyrir National Geography og fleira
í þeim dúr; 2 V2 tíma myndir sem voru sýndar
í stórum sölum og fluttir með þeim hefðbundnir
fyrirlestrar. Maðurinn minn talaði meðan á sýn-
ingu stóð, — þetta varð að vera lifandi upp-
færsla einsog í leikhúsi. Þarna fór ég líka að
koma fram með honum í íslenskum búningi.
Svo fengum við tækifæri til þess að koma
fram með eigin þátt í sjónvarpi, fyrst var þetta
13 vikna samningur sem lengdist og endaði eftir
18 ár! í þrettán ár hét þessi þáttur okkar „Undur
veraldar" en svo breyttum við fyrirkomulagi
hans aöeins og kölluðum hann „Þrjú vegabréf".
I þessum þáttum komum við fram sem fjöl-
skylda á ferðalagi. En svo fór allt að verða
miklu hraðara og umsvifameira; það varð meiri
og meiri pressa. Við tókum allar myndir sjálf,
stóðum við það að hafa sjálf upplifað allt sem
við sýndum. í 18 ár, 39 vikur af hverju einasta
þeirra, urðum við að vera með nýtt efni. Við
gerðum yfir 600 myndir allstaðar að úr heimin-
um og alltaf var strákurinn með okkur. Það er
ekkert agalega gaman að vera alltaf að ferðast
með barn. Keyra í bíl dag eftir dag, — ég varð
að vera bæði móðir hans og leikfélagi. A þess-
um ferðalögum kenndi ég honum að syngja ís-
Ienskar vísur, við sungum allt sem ég kunni. Við
David erum trúnaðarvinir, samband okkar er
mjög náið einsog hjá systur og bróður. Ég
kenndi honum íslensku, talaði við hann og söng
fyrir hann; ég var einhvernveginn alein með
hann. Mér tókst að láta hann tala bæði tungu-
málin jöfnum höndum; hann talaði ensku við
pabba sinn, íslensku við mig. Við tölum aldrei
annað en íslensku saman, líka í síma. Nú hefur
hann aldrei verið á Islandi, ekki eitt sumar eins-
og svo mörg börn sem búa í útlöndum. Hann
hefur ekki verið hér nema viku og viku annað-
hvort ár. En hann er óskaplega íslenskur í sér;
hann er meiri Islendingur en Ameríkani, sem er
alveg makalaust.
Það héldu allir að við værum svo rík af því að
við vorum alltaf að ferðast. En við áttum erfitt
uppdráttar, urðum að komast uppúr botnlaus-
um skuldum. Það var annaðhvort að duga eða
drepast og við urðum að ferðast. Fyrst bjuggum
við í einu herbergi, svo tveim svefnherbergjum
og stofu; það var ekki fyrr en 1957 að við feng-
um okkur fyrst hús. Hal hafði farið í George-
town háskólann í Washington og var þar í utan-
ríkisfræðum, hann ætlaði í utanríkisþjónustuna.
— Hann var eldri en ég. í seinni heimsstyrjöld-
inni var hann í sjóhernum en svo vildi hann ekki
fara í frekari ríkisþjónustu og fór á námskeið í
kvikmyndagerð."
Hvernig var svo tekið ungri, íslenskri stúlku,
sem allt í einu var orðin sjónvarpsstjarna?
„Mér var alltaf óskaplega vel tekið, ég þótti
nýstárleg og Ameríkanar eru svo mikið fyrir
það. Þetta var á þeim tíma þegar Ingrid Berg-
man hafði lent í miklu skandalmáli með Rosse-
lini, en þá kom fólk til mín og sagði: „Þarna er
komin ný Ingrid Bergman!" En það er nú alltaf
svoleiðis í Holly wood. Mér bauðst að verða leik-
kona en maðurinn minn vildi það ekki; hann
vildi bara hafa mig fyrir sjálfan sig. Maður veit
ekki hvað þá hefði orðið, — kannski hafði hann
rétt fyrir sér. — En enn þann dag í dag kemur
til mín fólk og segir mér að það þekki mig eins-
og einhverja „stjörnu"! Þá verð ég ógurlega
feimin, mér fannst ég aldrei vera annað en hús-
móðir að vinna með manninum sínum: Það vildi
þannig til að það var í sjónvarpi! En ég fer alltaf
hjá mér þegar fólk segir að ég sé fræg. Ekki að
mér finnist nokkurntíma ónæði að fólki — öðru
nær; mér hlýnar um hjartaræturnar að vita það
að fólk man eftir manni."
HEFÐIGETAÐ HUGSAÐ MÉR AÐ VERÐA LEIKKONA
„Þegar ég var ung stúlka held ég að ég hafi ekki
haft neinn viljastyrk eða kraft til þess að verða
nokkuð hér á íslandi. Ég vissi að ég vildi ekki
eingöngu verða húsmóðir og eiginkona, en ég
held að ég hafi ekki haft þann eiginleika að finn-
ast ég verða að gera eitthvað merkilegt. Þegar
ég ólst upp á íslandi þá man ég að ég dáðist mjög
að fólki sem þorði að bera höfuðið hátt og gerði
það sem það ætlaði sér þótt það vekti umtal og
þætti skrýtið einsog alltaf var á íslandi í þá daga.
Svo giftist ég þessum manni sem hafði kraft og
getu til þess að verða frægur; það var hann sem
var driffjöðurin. I gegnum hann fékk ég drauma
mína uppfyllta. En ég hefði getað hugsað mér
að verða leikkona! Auðvitað fannst mér þetta
spennandi þegar reynt var að fá mig til þess og
það hefði orðið til þess að bæta efnahag okkar.
En sjálfsagt hefur það verið fyrir bestu að svo
varð ekki. Maðurinn minn tók það ekki í mál og
ég hafði svo lítinn metnað. Fyrir 30 árum var
hugsunarhátturinn öðruvísi. Núna tæki ég ekki
í mál að önnur manneskja segði mér fyrir verk-
um.“
Þau unnu saman öll sín hjónabandsár, starfið
var sameignin Halla og Hal.
„Mínum starfsferli lýkur einsog allt í einu hafi
verið skorið á með hníf..." segir Halla. Maður-
inn hennar, Hal Linker, lést snögglega fyrir fjór-
um árum. „Þetta var mér óvænt áfall. Svona
kona sem alltaf var áhangandi manni sínum! Ég
þurfti aldrei að taka ákvarðanir sjálf, ég giftist beint
úr föðurhúsum manni sem var ógurlega sterkur og
„dóminerandi". Mér finnst ég enn alveg ber-
skjölduð í lífinu. Það er miklu að venjast. Jú, ég
bý í stóru húsi, 400 fermetrum og bý þar alein.
Mér finnst ég svo örugg í húsinu, við byggðum
það sjálf; partur af sálinni í mér er þar. Eg segi
við þig einsog vini mína í Ameríku sem ráð-
leggja mér að selja og fá mér minni íbúð þar sem
ég er öruggari: Þegar mikil breyting verður á
lífi manns, þá finnst mér ekki að eigi að gera
aðrar breytingar líka. Ég segist selja húsið þegar
stjarnan í Betlehem og vitringarnir þrír vísa mér
leiðina!"
FJALLDROTTNINGIN
Halla hefur verið ræðismaður íslands í Los
Angeles í 4 ár. „Að jafnaði eru um 150 íslend-
ingar búsettir þar," segir hún. „Ég hef alltaf
mætt vel á Islendingasamkomur. En ég legg mig
ennþá meira fram núna sem ræðismaður og
reyni að stuðla að þvi að fólk komi saman. Þetta
hefur verið ógurlega annasamt, því það komu
tveir viðburðir sem ekki hafa átt sér stað áður
og gerast víst ekki aftur á öldinni; sýningin
Scandinavia Today og Ólympíuleikarnir. Ég
verð að segja að hlutur minn í Scandinavia To-
day varð meiri en ætlast var til vegna þess að
sýningin átti aldrei að koma til Los Angeles.
Hlutur okkar var alltof lítill í sýningunni þarna,
en ég hóaði öllum íslendingum saman _og við
unnum að því að gera okkar hlut meiri. Ég fékk
sætar íslenskar stelpur til þess að sýna föt á há-
tíð sem haldin var, mest föt úr fataskápnum
mínum. Jakob Magnússon, sem hefur verið mér
hliðhollur, útvegaði okkur myndir til sýningar á
íslenskri barnalist. Okkar bás var einsog bað-
stofa. Þar stóðu konurnar og bökuðu kökur!
Þetta var svo vinsælt að við ætluðum að endur-
taka það í vor, en þá var allur vindur úr fólkinu
svo ég fór sjálf af stað í skautbúningnum mínum
og las úr íslendingasögunum, kallaði mig
„Mountain Queen of Iceland" eða fjalladrottn-
ingu íslands. Mér finnst skylda mín að kynna
ísland, ég segi stundum að ég sé atvinnuíslend-
ingur!"
„Halla er búin að vera hér á landi í mánuð.
Segist ekki minnast þess áður á þessum árstíma
að hafa séð blómstrandi stjúpmæður í görðum,
hún er himinlifandi yfir dvöl sinni hérna.
„Veistu það, ég kveið hálfpartinn fyrir að
koma heim núna. Ég er að koma ein í fyrsta
skipti. Tilhlökkunin var s\o mikil og þá getur
maður orðið skúffaður. Ég hafði aldrei hugsað
mér að ég gæti flutt heim aftur, ég var hér í 20
ár sem barn og skólastúlka, en 34 ár í Ameríku
sem fullorðin vinnandi manneskja. Hér biði
mín ekki annað en að kaupa mér íbúð og sitja
heima og prjóna, — einsog ég geri núna," segir
Halla og dregur upp eingirniskjólinn sem hún er
að prjóna sér. — „Ég hef aldrei prjónað annað
en prufurnar sem maður gerði í barnaskóla."
Hún er eins prjónandi íslensk kona með lopa-
uppskriftina sína og hægt er að vera.
EIN EN ALDREIEINMANA
„Ég er með 600 lykkjur á prjóni," segir hún
undrandi á sjálfri sér.
„Þegar ég er úti þá hef ég nóg að gera, þar sit
ég ekki heima, það er alltaf eitthvað að gerast.
Ég gæti ekki setið auðum höndum eftir vinnu-
samt líf. Ég á það besta úr öllu þessu efni okkar,
um 250 þætti sem ég leigi út til ýmissa nota. Ég
er algjörlega minn eigin fjárhaldsmaður, for-
seti fyrirtækisins, gjaldkeri. Ég geri allt sem þarf
að gera en hef umboðsmann. Ég er ógurlega
bjartsýn manneskja, — en samt er í mér einhver
kólfur einsog í klukku, glöð og bjartsýn öðru-
megin en hinumegin er einsog eitthvað nagi
mig. Það er „stress" að ganga gegnum miklar
breytingar á Iífi sínu og það er erfitt að eiga eng-
an að. Þó David sonur minn búi í Bandaríkjun-
um þá eru 2000 km á milli okkar. Ég er ein en
aldrei einmana. Og þó, — ég verð alltaf ein-
mana um júlin, ég hef alltaf orðið það. Saknaði
jólanna einsog þau eru hérna heima. Mér finnst
þau svo gervileg í Ameríku. Vænst af öllu hef-
ur mér þótt um að fá íslenskar bækur í jólagjöf,
ég nýt þess að lesa þær og ég á orðið mikið
bókasafn."
En hún fær ekki jól og jólabækur hérna að
þessu sinni. David Linker, sonur hennar, er á
förum til Noregs, hann er barnahjartasérfræð-
ingur og eftirsóttur visindamaður. Þau mæðgin-
in ætla að kveðjast.
Hún saknar þess að eiga enga fjölskyldu ná-
lægt sér og segir mér þegar við kveðjumst að 2
dögum eftir að Hal Linker dó, hafi íslenskt kvik-
myndagerðarfólk komið til hennar og beðið
hana að leika hlutverk í mynd. „Þennan dag
vissi ég ekki mitt rjúkandi ráð. Ég stóð alein alltí-
einu. Sagði já án þess að hugsa mig um og áður
en ég vissi af var ét» umkringd ástúðlegum ís-
lendingum í Utah. Eg var með mínu fólki, það
bjargaði mér.“