Helgarpósturinn - 21.02.1985, Blaðsíða 18

KVIKMYNDIR
Saga um ást og vináttu
Bíóhöllin: Nickel Mountain
Íslensk/bandarísk. Árgerd 1984.
Leikstjóri: Drew Denbaum. Kvikmyndun:
David Bridges. Handrit: Drew Denbaum
upp úr skáldsögu John Gardner. Framleid-
andi: Jakob Magnússon. Aðalleikarar:
Michael Cole, Heather Langenkamp, Patrick
Cassidy, Grace Zabriskie.
John Gardner er höfundur skáldsögunnar
sem þessi mynd um Nikkelfjallið byggir á.
Gardner lést í mótorhjólaslysi í fyrra á með-
an á tökum hennar stóð, aðeins 55 ára gam-
all, en fyrir löngu hafði hann unnið sér sess
meðal eftirtektarverðustu ungu höfunda
Ameríku. Þessi saga Gardners er einstaklega
falleg, en umfram allt manneskjuleg, enda er
uppistaða hennar tilfinningar, örlög og
mannleg samskipti eins og þau gerast, en
ekki eins og þau ættu að gerast eða gætu
gerst. Þemað er ástarþríhyrningurinn, bar-
átta tveggja manna af ólíkum toga um hylli
sextán ára sjarmerandi stúlku. Annar þeirra
er vel stæður pabbadrengur, ungur og
gjörvilegur, hinn 36 ára, akfeitur, óframfær-
inn og smeykur undirmálsmaður sem rekur
matsölustað sem stúlkan ræðst til starfa á.
Gardner fer mjög fínlega með þetta efni. . .
Og þetta mjúka er það sem leikstjórinn og
handritshöfundurinn Dew Denbaum hefur
að leiðarljósi við gerð þessarar kvikmynda-
útfærslu.
Nikkelfjallið er fyrsta kvikmynd Den-
baums í fullri lengd, en þessi rétt rúmlega
þrítugi Bandaríkjamaður á að baki nokkrar
styttri myndir sem niargar hafa hlotið viður-
kenningar. Annars hefur Denbaum fyrst og
fremst verið handritshöfundur fram að
þessu. Sú reynsla nýtist honum vel í þessu
viðfangsefni, því handritið að því er mjög
sterkt, heilsteypt og fágað. Allt hið smæsta
og kannski veigamesta í mannlegum sam-
skiptum verður mjög sannferðugt í meðför-
um hans, undiraldan er áberandi, yfirborðs-
kenndin fjarri.
Þetta kemur hvað glæsilegast fram í per-
eftir Sigmund Erni Rúnarsson
sónusköpuninni og þá einkanlega í stjórn
Denbaums á Michael Cole í hlutverki feita
veitingahússeigandans. Cole er afbragð í
þessari rullu, nær slíkum tökum á þessum
volaða manni sem áhorfandinn fær strax
samúð með, að sérstakt yndi vekur. Aðrir
leikendur falla svolítið í skuggann á fanta-
leiktilbrigðum Cole, standa þó fyllilega fyrir
sínu, nema ef vera skyldi Patrick Cassidy,
sem mér fannst helst til of væminn á köflum
í sinni rullu.
Sagan um Nikkelfjallið vekur með manni
sérstök hughrif. Þetta er falleg og róleg frá-
sögn af því hvað ást og vinátta megnar enn
í okkar hörðu þjóðfélögum. -SER.
LEIKUST
Þörf okkar fyrir sjálfsblekkingu
Þjódleikhúsid sýnir Rashomon eftir Fay og
Michael Kanin.
Þýöing: Árni Ibsen.
Lýsing: Árni J. Baldvinsson.
Leikmynd og búningar: Svein Lund Roland.
Leikstjóri. Haukur J. Gunnarsson.
Þátttakendur: Bessi Bjarnason, Hákon
Waage, Gunnar Eyjólfsson, Gudjón Peder-
sen, Arnór Benónýsson, Tinna Gunnlaugs-
dóttir, Jón S. Gunnarsson, Þórunn Magnea
Magnúsdóttir, Birgitta Heide.
Leikritið Rashomon er býsna flókið, þrátt
fyrir allan ytri einfaldleika. í stuttu máli er
það samblanda af spennandi reyfara, harm-
sögu með gamansömu ívafi og heimspeki,
sem gengur út frá því að hlutlægur sannleik-
ur sé ekki til, að maðurinn geti vart lifað af
án þess að ljúga að sjálfum sér.
Söguþráður leiksins er steyptur saman úr
tveimur japönskum sögum, sem gerast báð-
ar á svokölluðu Heian-tímabili japanskrar
sögu (794—1184). Leikurinn gerist við
Rashomon-hliðið, sem var eitt af borgarhlið-
um Kyoto, fornrar höfuðborgar Japans. Ytri
rammi þess sýnir okkur 3 menn, sem standa
af sér regn við þetta hlið. í tal berst nýafstaðið
réttarhald í nauðgunar- og morðmáli, sem
tveir þeirra hafa verið viðstaddir. I réttar-
haldinu var atburðarás málsins rakin af
hverjum málsaðila fyrir sig eins og hún sneri
að viðkomandi. Þar á meðal talaði hinn
myrti sjálfur í gegnum miðil. Mennirnir þrír
við hliðið deila síðan um það sín á milli hver
málsaðila segi satt og hver ljúgi. Sú deila leys-
ist ekki, jafnvel þótt í ljós komi 4. útgáfa
málsins, heldur snýst upp í enn frekari
vangaveltur um breyskleika mannskepn-
unnar.
Rekja má efni þessa bandaríska leikrits til
þjóðsagnar um Rashomon-hliðið, sem hefur
orðið Japönum uppspretta margra verka á
sviðum bókmennta og Iista. Á þessari öld
skrifaði rithöfundurinn Akutagawa smásögu
sem hann byggði á þessari þjóðsögn og á
henni byggist ytri rammi leikritsins. Hann
skrifaði einnig smásöguna „í lundinum", sem
fjallar um Samurai-kappa og eiginkonu hans
á ferð í gegnum skóg nokkurn. Á þau ræðst
stigamaðurinn alræmdi, Tajomaru, nauðgar
konunni en drepur manninn. Á þessari sögu
byggist svo innri rammi leikritsins, þ.e. sjálft
réttarhaldið. Sá sem á þó heiðurinn af að
hafa steypt þessu öllu saman í eina leikræna
heild er Akira Kurosawa, einn þekktasti og
virtasti kvikmyndaleikstjóri Japana. Hann
bjó til kvikmyndahandrit og kvikmynd, sem
leikritið byggir á. Hann bætti einnig 4. út-
gáfu sakamálsins við og þannig fékk deila
mannanna þriggja við Rashomon-hliðið
annað inntak og vakti spurningar um innsta
eðli mannsins. Kurosawa hefur sjálfur lýst
því í ævisögu sinni hvernig hann varð að út-
skýra og túlka innihald Rashomon fyrir að-
stoðarfólki sínu og leikurum, sem reyndist
erfitt að skilja handrit hans til fulls. Fyrir
Kurosawa fjallaði Rashomon fyrst og fremst
um syndsamlega þörf mannsins fyrir sjálfs-
blekkinguna. Sú þörf er svo sterk að hún
gengur jafnvel út yfir gröf og dauða (sbr. hinn
myrta og miðilinn). Með því að ljúga að sjálf-
um sér, reynir maðurinn stöðugt að fegra eig-
in gerðir og telja sjálfum sér trú um að hann
sé betri en hann í rauninni er. Kurosawa segir
m.a.:
„Þið segist ekki skilja Rashomon, en það
er einmitt vegna þess að mannlegt hjarta er
ófært um oð skilja. Ef þið einblínið á þessa
vangetu okkar til að skilja mannssálina til
fulls, þá munuð þið eflaust skilja Rashomon
betur." (Something like an autobiography eft-
ir Akira Kurosawa, bls. 183.)
Þessi orð eiga vel við hér, því eins og ég
minntist á í upphafi, þá er þetta verk býsna
flókið og felur í sér margræðar merkingar,
sem ekki er auðvelt að henda reiður á í
fyrstu. Það gefur því auga leið, að uppsetning
þess er einnig vandaverk. Verkið hlýtur að
krefjast þess að leikið sé upp á japanskan
máta. Við eigum því láni að fagna að eiga
japanskmenntaðan leikstjóra, sem er Hauk-
ur Gunnarsson. Hann hefur í þessari upp-
setningu greinilega lagt rækt við japanskan
leikstíl, einkum í vinnu sinni með yngri leik-
urunum, sem leika persónurnar í sjálfri
morðsögunni. Hinsvegar hefur ekki eins vel
tekist til með öldungana framan við Rasho-
mon-hliðið. Það er eins og þeim Hákoni
Waage, Bessa Bjarnasyni og Gunnari Eyjólfs-
syni takist ekki að brjótast út úr sínum
persónulega og landsþekkta Þjóðleikhúsleikstíl.
Þetta er mest áberandi í hreyfingum og fram-
sögn, sem ber allt of sterkan keim af öðrum
hlutverkum þeirra. Leikstíll þeirra var á
skjön við verkið. Þessvegna var eins og það
myndaðist hálfgert kynslóðabil í leiknum.
Ungu leikurunum er lagt erfitt verk á herðar.
eftir Hl(n Agnarsdóttur
Þeir verða að túlka sömu persónurnar á fjóra
vegu. Af þeim tókst Tinnu Gunnlaugsdóttur
best upp í hlutverki eiginkonunnar. Leikur
Tinnu og hreyfingar voru hárnákvæmar,
innlifun sérlega góð og raddbeiting sterk og
áhrifamikil. Guðjón Pedersen lék stigamann-
inn Tajomaru og sýndi góða líkamsbeitingu
(sem fyrr) og túlkaði ruddaskap og óskamm-
feilni nauðgarans á trúverðugan hátt. Það
eina sem lýtti leik hans var léleg framsögn.
Arnór Benónýsson leikur hér sitt fyrsta hlut-
verk í Þjóðleikhúsinu. Hann sýndi gott út-
hald og nákvæmni í hlutverki eiginmanns-
ins, Samurai-kappans. Hlutverk hans er að
stórum hluta þögult, en krefst mikillar ein-
beitingar í leik sökum mikillar kyrrstöðu.
Arnóri tókst að mynda andstæðu við stiga-
manninn og skapa fíngerðan bardagamann.
Bardagasenur hans og Guðjóns voru þeim
og höfundum til sóma. Það hefði mátt geta
þess í leikskrá hvaðan tónlistin við þær senur
svo og önnur tónlist í verkinu var ættuð.
Birgitte Heide dansari túlkaði miðilinn og
sýndi góða einbeitingu og pottþétt samræmi
við rödd hins myrta. Það sem á skorti við
frumsýningu var leikhraði. Sýningin var
hæg í byrjun og það vantaði töluvert magn
og spennu í sjálfa framvinduna. Sýningin var
því nokkuð lengi að hefja sig upp. Hinsvegar
spillti það ekki fyrir ánægjunni sem hún
veitti manni. Það er ekki oft sem við fáum að
skyggnast inn í austurlenskan hugsunarhátt
og framandi leikhefðir. Rashomon er sýning
sem Þjóðleikhúsið þarf ekki að skammast sín
fyrir og er því einungis til sóma á þessum
tímum „eitthvað létt" faraldurs.
JAZZ
Sveifla og frjáls spuni
Það er dáiítið merkilegt hve erfitt er að fá
djassskífur á íslandi. Steinar flytja inn CBS,
Fálkinn Verve, Grammið ECM og þá er flest
talið. Það var því gaman að Skífan skyldi
bætast í þennan hóp og fara að flytja inn
djass frá RCA-Victor. Þar er mikið um klass-
íska sveiflu með stórsveitum Benny Good-
mans, Tommy Dorsey, Glen Millers, Artie
Shaw og Buddy Richs. Svo eru tvær stórkost-
legar stórsveitarskífur í skífuröðinni: Jazz
Special. The Popular Duke Ellington með
Ellington-bandinu frá 1967 og Africque með
hljómsveit Count Basies frá 1970.
Ellington-skífan hefur að geyma 11 klass-
ísk Ellingtonverk ss. Take the „A“ train,
Black and tan fantasy, The Mooche og
Creole love call í nýjum búningi og að mínu
viti er þetta best heppnaða endursköpun Ell-
ingtons á eldri verkum. Hodges, Gonsalves,
Cootie Williams og Lawrence Brown eru höf-
uðeinleikararnir ásamt píanista hljómsveit-
arinnar — fimm stjörnu skífa í sérflokki!
Africque Count Basies er öðruvísi skífa.
Þar eru flestir ópusarnir eftir Oliver Nelson,
er stjórnar hljómsveitinni og útsetur. Margar
bestu skífur Basies frá seinni árum eru í þeim
dúr ss. The Atomic Basie er Neal Hefti útsetti
og Kansas City Suite er Benny Carter útsetti.
Basie var mjög ánægður með Africque og
þótti hún nútímalegust af hljóðritunum sín-
um. Auk fimm ópusa eftir Nelson eiga þeir
einn ópus hver: Albert Ayler, Pharaoh
Sanders og Gabor Szabo. Einleikararnir eru
jafn ólíkir og Eddie „Lockjaw" Davis og
Hubert Laws. Frábær skífa — öðruvísi Basie-
skífa!
Ég mun gera grein fyrir nútímadjassinum
frá RCA á næstunni, en get ekki lokið þessu
spjalli án þess að geta þess að RCA hefur
endurútgefið tvær breiðskífur með Jelly Roll
Morton — hinum mikla meistara New
Orleans djassins. (PS. Mikil SteepleChase
sending var að koma í Grammið, m.a. nokkr-
ar nýjar Chet Baker skífur.)
Jazzhátíd
Mikil djasshátíð verður í Félagsstofnun
stúdenta um helgina. Það er Grammið sem
gengst fyrir herlegheitunum og hefjast fyrri
tónleikarnir klukkan níu annað kvöld. Þetta
er önnur djasshátíð er haldin er hérlendis, en
sú fyrri var í apríl-maí 1981 og léku þá hér
Ted Daniel, Chris Woods og hljómsveit Sví-
ans Fredrik Noréns ásamt íslenskum.
Hátíðin annað kvöld hefst á einleik hol-
lenska píanistans Fred Van Hove. Síðan mun
kvartett leika; hann skipa Vestur-Þjóðverj-
arnir Heinz Becker, trompet, Peter Kowald,
bassa, Paul Lovens, trommur svo og svissn-
eski píanistinn Irene Schweizer. Hún heim-
sótti Island á sínum tíma með The Feminisl
Improvising Group. Peter Kowald er okkur
líka að góðu kunnur en þetta verður þriðja
eftir Vernharð Linnet
íslandsheimsókn hans. Fyrra kvöldinu lýkur
svo á dúett saxafónleikarans Peter Brötz-
mann og trommarans Han Bennink. Brötz-
mann lék hér einn fyrir nokkrum árum og er
skemmtilegastur þeirra evrópsku spuna-
manna er ég hefi heyrt. Bennink er hollensk-
ur og var m.a. trommari Eric Golphys á síð-
ustu hljómplötu hans. Þeir félagar eru hinir
ágætustu húmoristar og fara þá oft á kostum.
Síðari tónleikar hátíðarinnar verða í Fé-
lagsstofnun á laugardagskvöld. Þeir upphefj-
ast á píanóleik Austur-Þjóðverjans Ulrich
Gumpert en síðan Ieikur tríó skipað Þjóð-
verjunum Alexander von Schlippenbach á
píanó og Lovens svoog Englendingnum
Evan Parker er blæs í saxafóna, en hann var
fyrsti spunameistarinn er heimsótti ísland og
er m.a. þekktur fyrir hringöndun sína. Tón-
leikunum lýkur svo á einleik Irenu Schweitz-
er.
Þetta er mikil hátíð fyrir þá er gaman hafa
af framúrstefnu og frjálsum spuna. Indælt
verður að heyra Brötzmann aftur svoog að fá
að kynnast von Schlippenbach, Bennink og
Van Hove.
18 HELGARPÖSTURINN