Helgarpósturinn - 28.03.1985, Blaðsíða 6

INNLEND YFIRSYN
w,Flokkurinn er í kreppu.
Þetta getur ekki gengið
svona lengi. Hvort þetta
þýðir uppgjör eða
ekki.. .“ segir Ólafur
Ragnar.
Alþýöubandalagiö: Uppgjör í nánd
Alþýðubandalagið er í klemmu. Vandi
þess er margþættur. Skoðum aðeins fáeinar
yfirlýsingar sem fram komu í viðtölum við
HR.
Olafur Ragnar Grímsson: „Alþýðubanda-
lagið er í kreppu. Það er alveg ljóst. Flokks-
forustan þarf að taka rækilega til heima hjá
sér ef takast á að snúa vörn í sókn.“
Björn Arnórsson: „Alþýðubandalagið, eða
sá hluti þess sem hefur með þingflokkinn að
gera, hefur ákaflega litla innsýn í verkalýðs-
mál og jafnframt, að því er virðist, takmark-
aðan áhuga á þeim.
Einar Karl Haraldsson: „Ég sé ekkert því
til fyrirstöðu að kalla Alþýðubandalagið
krataflokk. Það er enginn eðlismunur á starfi
og stefnu Alþýðubandalagsins og norrænu
krataflokkanna. Ekki nokkur."
Ónafngreindur stjórnmálafræðingur:
„Það sem amar að flokknum um þessar
mundir er doði, ráðleysi og viss aumingja-
skapur. Hann skortir ferskan tón og mark-
vissa stefnu. Alþýðubandalagið hefur ekki
„appeal“ í augnablikinu."
Þetta segir sína sögu um móralinn innan
flokksins og það álit sem hann hefur út á við
um þessar mundir. Hver skoðanakönnunin
af annarri hefur sýnt fram á það að undan-
förnu að fylgi bandafagsins er að minnka
verulega. Þá er það ekki síður eftirtektarvert
að áhrifamenn innan flokksins eru að segja
skilið við hann, innanflokksátökin eru jafn
greinileg og stefnufestan er ógreinileg. Og
hver er rót þessa máls?
Björn Arnórsson hagfræðingur BSRB er
nýjasta tilfellið um áhrifamann innan flokks-
ins sem segir sig úr honum. Ástæðan? „Þetta
var uppgjöf af minni hálfu til að fá flokkinn
til að berjast fyrir samstöðu í þjóðfélaginu
gegn nýfrjálshyggjunni, þeim mesta vágesti
velferðarþjóðfélagsins." Björn bendir á að
flokkinn hafi lengi vantað „alhliða efnahags-
stefnu" sem hann svo nefnir. „Ég vil ekki
taka svo djúpt í árinni að klofningur sé í nánd
innan flokksins, en að minnsta kosti stefnir í
glundroða, ef ekkert verður að gert á næst-
unni.
I stjórnarmyndunarviðræðunum 1983
gerðu stjórnir ASÍ og BSRB ályktun þess efn-
is að leiðin til raunhæfra kjarabóta fælist í
samstarfi sem flestra aðila við þá stjórn sem
kæmi, hver sem hún yrði, en þar yrðu kjara-
málin rædd á víðum grundvelli í stað þess að
einvörðungu væri mænt á kaupið. Á aðal-
fundi verkalýðsmálaráðs Alþýðubandalags-
ins nú fyrir nokkru var síðan gerð samþykkt
á þessum grundvelli. Hún fór mjög fyrir
brjóstið á forystumönnum Alþýðubanda-
lagsins, sem hvað gleggst kom fram í því að
yfirlýsing verkalýðsmálaráðsins var aldrei
birt í Þjóðviljanum.
Margir líta svo á að þau átök sem orðin eru
milli verkalýðsarms Álþýðubandalagsins og
forystumanna þess eigi upptök sín í þessari
yfirlýsingu og eins því að varaformaður
skyldi ekki hafa valist síðast úr röðum verka-
lýðsarmsins. Sambandið milli þessara arma
hafi dofnað upp frá þessu, svo mjög reyndar,
að telja megi um sambandsleysi á síðustu
mánuðum. „Það er ekkert launungarmál að
Svavar og Ásmundur eiga ekkert gott með
að starfa saman, en Ásmundur talar heldur
ekki fyrir alla verkalýðsforystuna, heldur
aðeins að hluta,“ segir Einar Karl Haralds-
son, framkvæmdastjóri Alþýðubandalags-
ins. Hann telur hins vegar ágreininginn milli
þessara arma flokksins ekki eins mikinn og
af hafi verið látið: „Menn verða að átta sig á
því að hér er fyrst og fremst á ferðinni
ágreiningur í launþegahreyfingunni sjálfri.
Það er til dæmis lítil samstaða milli ASÍ og
BSRB um það hvernig eigi að bregðast við
kjaraskerðingunni. Þetta ástand kemur sér
illa fyrir Alþýðubandalagið sem gefur sig út
fyrir að vera málsvari verkalýðshreyfingar-
innar í heild. Þessi heild er bara ekki fyrir
hendi nú. Vandi Alþýðubandalagsins hefur
verið sá að það hefur ekki getað aðlagað sig
að þeim stjórnleysisblæ sem er á launþega-
hreyfingunni. Það hefur svo orsakað vissa
tortryggni milli manna.“
Einar Karl bendir ennfremur á að forysta
Alþýðubandalagsins þurfi að gera ýmsa hluti
upp við sig á næstunni, setja sér skýra og
markvissa stefnu, og honum kæmi það
ekkert á óvart þó það yrði „svolítið storma-
samur tími fyrir flokkinn". En strengina þurfi
að stilla upp á nýtt. Björn Arnórsson segir að
málið sé bara það að aldrei hafi tekist að
samræma þau ólíku sjónarmið sem ráðið
hafi innan flokksins. „Inn í þennan flokk
hafa menn leitað vegna ólíkra hagsmuna;
menn úr launþegahreyfingunni, herstöðva-
andstæðingar, rauðsokkur, náttúruverndar-
menn, húsfriðunarfólk og menntamenn og
hvað þetta nú allt heitir. Þessir hópar hafa
aldrei ræðst almennilega við um stefnu-
markandi mál, heldur hírst hver í sínu horni.”
Ólafur Ragnar veit af þessu: „Það hefur al-
mennt skort samkvæmni í vinnubrögðum
innan flokksins. Þar af leiðandi stendur
flokkurinn frammi fyrir miklum vandamál-
eftir Sigmund Erni Rúnorsson
um, sem ekki verða leyst nema með breytt-
um starfsháttum og stefnuáherslum. Okkur
hefur skort skýran stefnufókus. Þetta getur
ekki gengið svona lengi. Og hvort þetta þýð-
ir uppgjör eða ekki, skal ég ekki segja til um.
Það verður bara tíminn að leiða í ljós ef mál-
in leysast þá ekki á annan hátt.
Ólafur Ragnar tekur síðan undir þá skoðun
stjórnmálafræðingsins sem vitnað var í hér
að framan, að aldrei hafi það beinlínis verið
í tísku hjá Alþýðubandalaginu að stunda
sjálfsgagnrýni, en þessi ónafngreindi stjórn-
málafræðingur benti meðal annars á svar
Guðrúnar Helgadóttur þingmanns sem
dæmi þar að lútandi, þegar hún var spurð að
því í þættinum „Þriðji maðurinn" nýverið,
hvað ylli dalandi fylgi Alþýðubandalagsins.
„Það er allt í lagi með flokkinn," sagði hún,
„það er bara fólkið sem skiiur hann ekki.“
„Það er algengur kvilli hjá öllum stjórn-
málaflokkum að vera margt betur til lista
lagt en að stunda sjálfsgagnrýni," segir Ólaf-
ur Ragnar og bætir við: „Það er einkenni ís-
Ienskrar stjórnmálasiðmenningar að taka
efnislega gagnrýni persónulega. Forystu-
menn Alþýðubandalagsins eru undir þá sök
seldir."
Bent er á að eitt af vandamálum Alþýðu-
bandalagsins sé að það hafi aldrei gert upp
við sig fortíðina, þó augljóslega sé það hægt
og sígandi að breytast í krataflokk með svip-
aðar þjóðmálaáherslur og krataflokkar
Norðurlandanna. Yfirlýsing Einars Karls hér
á undan bendir reyndar ótvírætt í þá átt, en
hann sagðist ennfremur ætla að framámenn
í Alþýðubandalaginu væru mjög opnir fyrir
kratískri samvinnu, þó auðvitað væru sumir
sem ennþá héldu að þeir væru í einhverjum
kommúnistaflokki! „Það sem máli skiptir er
framtíðin en ekki fortíðin," segir Ólafur
Ragnar og að því er spurninguna um krat-
íska samvinnu á alþjóðasviði snertir, tekur
hann undir orð Einars Karls hér að framan.
„I rauninni stöndum við núna uppi með að
minnsta kosti þrjá krataflokka á íslandi," seg-
ir svo stjórnmálafræðingurinn ónafngreindi
að lokum.
ERLEND YFIRSÝN
Ræða Howe bakaði
honum ákúrur
bandarísks
aðstoðarlandvarna-
ráðherra.
'• .........................................
Stjörnustríösákefö Bandaríkjastjórnar
er ekki aö skapi Vestur-Evrópuríkja
Sir Geoffrey Howe, utanríkisráðherra Bret-
lands, flutti í fyrri viku ræðu um geimhern-
aðaráform Bandaríkjastjórnar, sem vakið
hefur ýfingar milli stjórnanna í Washington
og London. Enn meiri athygli beinist að um-
mælum Sir Geoffrey fyrir þá sök, að hann
hefur fram til þessa verið kunnastur fyrir al-
gera hollustu og fylgispekt við Margaret
Thatcher forsætisráðherra, fyrst sem fjár-
málaráðherra og svo í starfi utanríkisráð-
herra, eftir að Carrington lávarður sagði af
sér til að taka á sig ábyrgð á mistökum
bresku stjórnarinnar í aðdraganda Falk-
landseyjastríðsins.
Á fundi með Reagan forseta í desember í
vetur og síðari heimsókn til Washington, hef-
ur Thatcher lýst yfir samþykki við geimhern-
aðaráform Bandaríkjaforseta, en þó ekki
nema að vissu marki. Hún kveðst samþykk
rannsóknum á geimvörnum við kjarnorku-
eldflaugum, en tekur fram að þar með sé
ekki sagt að hægt sé að taka endanlegar á-
kvarðanir um smíði og staðsetningu geim-
vopna fyrr en niðurstöður af rannsóknum
liggi fyrir.
Engu að síður hafa Reagan og samstarfs-
menn hans óspart slegið um sig, heimafyrir
og í Vestur-Evrópu, með stuðningi breska
forsætisráðherrans við stjörnustríðsdrauma
Bandaríkjaforseta.
Ræðan sem breski utanríkisráðherrann
flutti í herfræðistofnuninni Royal United Ser-
vices Institute í London, verður ekki skilin
öðru vísi en sem ráðstöfun bresku stjórnar-
innar til að vara Bandaríkjamenn við að
vaða í villu og svíma um þetta efni, stuðning-
ur við rannsóknaráætlun sé ekki annað og
meira en í orðunum felst. Samkvæmt starfs-
reglum breskra ríkisstjórna er fullvíst að sir
Geoffrey hagaði orðum sínum eins og hann
gerði með samþykki frú Thatcher og rikis-
stjórnarinnar allrar.
Meginefni ræðu utanríkisráðherra Bret-
lands var að gera athugasemdir við einfeldn-
islega trú á að stjörnustríð sé tæknilega ger-
legt og í því sé hernaðarlegt vit. Sir Geoffrey
bar fram tuttugu og tvær spurningar, sem
hann telur nauðsynlegt að fá óyggjandi svör
við, áður en unnt sé að taka afstöðu til hvort
rétt sé fyrir vestræn ríki að snúa sér af alefli
að vörnum við kjarnorkuhernaði.
Fyrst á lista hans um tvísýn athugunarefni,
er hvort unnt sé að koma upp varnarkerfi við
kjarnorkueldflaugum nema valda um leið
hernaðarlegri óvissu. „Engiiin væri bættari
við að skapa nýja Maginot-línu 21. aldar, sem
væri berskjölduð fyrir hliðarárás frá tiltölu-
lega einfaldari og bersýnilega ódýrari gagn-
ráðstöfunum," sagði breski utanríkisráðherr-
ann. Maginot-Iínunni komu Frakkar upp af
ærnum kostnaði en hernaðarlegri skamm-
sýni fyrir heimsstyrjöldina síðari, hún kom
að engu gagni við leifturstríði þýska hersins,
og hugsunarvillan sem að baki bjó var undir-
rót að ósigri Frakka.
Sir Geoffrey benti næst á, að menn yrðu að
vera vissir um, að ekki væri verið að koma
upp takmörkuðum vörnum við vopnum
búnum skefjalausum eyðingarmætti. Og í
beinni ákúru til auglýsingaskrums og sölu-
mennskuláta Reagans og manna hans bætti
hann við: „Við verðum sérstaklega að gæta
okkar á því, að vekja vonir, sem ógerlegt
kann að reynast að uppfylla."
Síðan rakti breski utanríkisráðherrann ó-
vissuatriðin og umhugsunarefnin, og þau
eru hin sömu og andstæðingar stjörnustríðs-
áforma í Bandaríkjunum hafa sett fram, en
forsetinn og talsmenn hans hafa leitt hjá sér
að svara og reynt að eyða með almennu
orðagjálfri um hversu æskilegt sé að losna
við kjarnorkuvígbúnað í eitt skipti fyrir öll.
Vesturveldunum ber að hefta en ekki ýta
undir nýtt vígbúnaðarkapphlaup, sagði Sir
Geoffrey. Hann ræddi háskann á að stjórn-
málamenn missi tökin á atburðarásinni, þeg-
ar allt veltur á snurðulausri starfsemi flók-
inna, tölvustýrðra kerfa, þar sem gagnsemin
veltur á því að viðbrögð eigi sér stað tafar-
laust. Hann tók undir með Paui Nitze, að
varnarkerfi þurfi ekki aðeins að vera not-
hæft heldur einnig öruggt og ódýrara í smíð-
um en gagnráðstafanir hugsanlegs andstæð-
ings. Hann minnti rækilega á að skrefið frá
rannsóknum á varnarkerfi við eldflaugum til
framkvæmda væri óheimilt án breytingar á
gagneldflaugasamningi Bandaríkjanna og
Sovétríkjanna.
Loks hnykkti breski utanríkisráðherrann á
með því að slá því föstu, að bandamenn
Bandaríkjanna í Vestur-Evrópu gætu aðeins
stutt þær aðgerðir Bandaríkastjórnar, sem
víst væri frá öndverðu að styrktu skuldbind-
ingu Bandaríkjamanna að ábyrgjast öryggi
þeirra fyrir hverskonar árás.
eftir Magnús Törfa Ólafsson
Þarna er komið að kjarna málsins. Fræði-
legur möguleiki er á að koma megi upp not-
hæfu varnarkerfi við árás á Bandaríkin með
kjarnorkueldflaugum, sé í engu horft í kostn-
að. Samskonar varnir fyrir Vestur-Evrópu
koma ekki til greina, því þá eru vegalengdir
orðnar svo skammar, að tóm gefst ekki til v-
iðbragða sem að gagni mega koma.
Stjörnustríðsáformið er því einungis síð-
asta dæmið um einangrunarstefnu Reagans
og manna hans. Bandamenn eru viður-
kenndir í orði, en í verki ríkir þröngsýn,
bandarísk þjóðrembingsstefna, þegar á
reynir. Hún kom glöggt í ljós tæpri viku eftir
ræðu Howe utanríkisráðherra, þegar Rich-
ard N. Perle, aðstoðarlandvarnaráðherra
Bandaríkjanna, var staddur í London. Hann
skútyrti Sir Geoffrey fyrir vanþekkingu og
grunnhyggni, en lét spurningar hans og rök-
semdir sem vind um eyru þjóta.
Samdægurs og Perle var að skeyta skapi
sínu í London, tók Helmut Kohl kanslari til
máls á þingi Kristilega demókrataflokksins
vestur-þýska í Essen. Hann gerði þar stjörnu-
stríðsáform Bandaríkjaforseta að umtalsefni,
mjög á sömu nótum og breski utanríkisráð-
herrann. Sérstaka áherslu lagði Kohl á, að
samkomulag kjarnorkuveldanna um að
draga nógu mikið úr vopnabúnaði til sóknar,
gæti gert geimhernaðaráform óþörf.
Þessi afstaða er eitur í beinum Perle og
þess arms Bandaríkjastjórnar sem hann er
skeleggastur talsmaður fyrir. Sjálfur kveðst
Perle kjósa að ekkert sé verið að reyna að
hafa fyrir að semja við sovétmenn um tak-
mörkun vopnabúnaðar, heldur hagi Banda-
ríkin vígbúnaði sínum hömlulaust eins og
hentast þykir á hverjum tíma.
Weinberger, landvarnaráðherra Banda-
ríkjanna, var í fyrradag í Lúxembúrg á fundi
kjarnorkunefndar NATÓ. Þar skýrði hann frá
boði til bandamanna Bandaríkjanna um
þátttöku í rannsóknarverkefnum á sviði eld-
flaugavarna. Kohl kanslari og Thatcher hafa
ymprað á slíku samstarfi, í því skyni að Evr-
ópuríki hafi betri aðstöðu til að hafa áhrif á
ákvarðanir um framhaldið.
6 HELGARPÓSTURINN