Helgarpósturinn - 15.08.1985, Side 6
INNLEND YFIRSYN
# Skoðanir flestra
skipverja ganga
þvert á stefnu þeirra
eigin samtaka.. .
Til liðs við öfgafulla græningja?
Grænfriðungar á grænfriðunga ofan. Fyrst
komu hingað 20 meðlimir samtaka Græn-
friðunga (Greenpeace) á litlu sætu skipi í öll-
um regnbogans litum. Eftir nokkurra daga
dvöl var áhöfnin komin í hár saman um
stefnuna í hvalamálum og flestir orðnir and-
snúnir stefnu eigin samtaka. Meira um það
hér síðar.
Á mánudaginn renndi svo Sea Shepherd,
skip samnefndra samtaka, inn í Reykjavíkur-
höfn á leið til Færeyja þar sem til stendur að
stöðva „ólöglegar" grindhvalaveiðar fær-
eyskra. Skipstjórinn, Paul Watson, stærir sig
af því að hafa sökkt þremur hvalveiðiskipum
um ævina og ekki af baki dottinn í þeim
vinnubrögðum. íslendinga kvaðst hann láta
vera fram að næstu áramótum, en vantaði
hér vistir til þess að geta herjað á Færeyinga,
olíu sérstaklega.
í samtali við HP kvaðst Watson þessi
reyndar 'hafa nóga olíu til þess að komast til
Færeyja, en þar í landi kæmi hann ekki í
höfn. Bjóst ekki við að fá þar annað en árásir
innfæddra á sig, ofbeldi og skemmdarverk.
,,Þú veist jú að Islendingar eru siðmenntuð
þjóð en það eru Færeyingar alls ekki," sagði
kapteinninn við blaðamann.
I fyrstu leit svo út að olíufélögin hér heima
myndu ekki selja þessum herskáu „náttúru-
verndarmönnum" olíu. En á þriðja degi gekk
lögreglan í málið og Olíuverslun Islands seldi
áhöfninni umbeðið magn, 5 tonn af olíu.
Erlendur Sveinsson lögregluvarðstjóri sagði
í samtali við HP að lögreglan hefði aðstoðað
Watson eins og aðra friðsama ferðamenn og
ekki séð neinn tilgang með því að halda skip-
inu í höfn. Miklu frekar hefði lögreglunni
verið akkur í að losna við þessa menn sem
væru, þrátt fyrir allt, til alls vísir. „Færeying-
ar verða að sjá um sig sjálfir. Við getum ekki
leyst þeirra vandamál," sagði Erlendur.
Hjá Olís kom mál þetta inn á borð Suan
Frídgeirssonar ráðgjafa og ákvað hann strax
að selja þeim olíu, enda taldi hann annað
brjóta mjög í bága við eðlilegar reglur um
samskipti þjóða. Þá benti Svan á að mennirn-
ir hefðu aðeins beðið um 5000 lítra og með
því magni gætu þeir tæpast farið í aðgerðir
gegn færeyskum hvalbátum.
Eftir standa yfirlýsingar Watsons sjálfs. ís-
lendingar verða væntanlega að gera það
upp við sig hvort þessar grannþjóðir eigi að
taka höndum saman í baráttunni gegn Paul
Watson og hans líkum eða ekki.
Það hefur lengstum verið mikið álitamál
hversu mikil áhrif samtök eins og „Sea
Shepherd", sem Watson stendur fyrir, og
Grænfriðungar, hafa. Sjálfur segir Watson
við HP að samtök sín telji aðeins um 10.000
meðlimi í mörgum þjóðlöndum. Þau séu
fyrst og fremst „lögregla" sem taki gæsluna
í sínar hendur þegar yfirvöld bregðist. Græn-
friðungar eru aftur á móti fjöldasamtök með
meðlimi á aðra milljón. Samtök sem berjast
gegn hvalveiðum eru fjölda mörg, 100 lætur
nærri, og telja fjölda meðlima og stuðnings-
manna. Það hversu mikil áhrif þau hafa haft
hefur að mestu farið eftir því hvernig stjórn-
málamenn hafa metið stöðuna. Hvort þeir
hafa séð ástæðu til þess að hræðast hótanir
og hversu mikla áhættu þeir hafa þorað að
taka.
Margir telja að það hafi verið samtök sem
þessi, sem eyðilögðu markaði fyrir selskinn
og selaafurðir. En geta þau með sömu að-
ferðum eyðilagt markaði fyrir íslenskan fisk
eða knúið bandarísk stjórnvöld til þess að
loka á innflutning? Kristján Loftsson forstjóri
Hvals hf. í Hvalfirði bendir i þessu sambandi
á að Bandaríkjamenn hafi tekið þá ákvörðun
að hætta ekki innflutningi á norskum sjávar-
afurðum þegar Norðmenn neituðu að hætta
hvalveiðum, þrátt fyrir bandarísk laga-
ákvæði sem heimiluðu slíkar viðskiptahöml-
ur. Um áhrif Græningja á almenning sagði
Kristján að sú feikilega fjölmiðlaathygli sem
þeir vektu víða um heim gæti að sjálfsögðu
orðið þeim til framdráttar.
En hvað sem líður möguleikum Grænfrið-
unga til efnahagsþvingana þá er víst að slík
vinnubrögð hafa þegar vakið illan bifur liðs-
manna á þeirra eigin samtökum. Eftir sögu-
legan fund Grænfriðunga með Islendingum
á mánudagskvöldið þar sem skipverjar á
Síríusi fengu að heyra sjónarmið Islendinga,
runnu tvær grímur á marga þeirra. Eftir
fundinn stóðu deilur þeirra innbyrðis fram
undir morgun án þess að nokkur lausn sé
enn í sjónmáli.
Loftskeytamaðurinn Berent van Assen frá
Hollandi sagði í samtali við HP að hann teldi
hvalveiðar ekki verri en aðrar veiðar ef
tryggt væri að stofninn væri ekki í hættu.
eftir Bjarna Harðarson d
Auðvitað væri forkastanlegt að beita sér fyr-
ir efnahagslegum refsiaðgerðum gegn ís-
landi vegna hvalveiða. Hann vildi aðeins
beita sér gegn veiðunum vegna þeirrar ein-
lægu trúar sinnar að stofninn þyldi engar
frekari veiðar næstu árin. En þessutan væri
auðvitað óskandi að íslenskir vísindamenn
hefðu rétt fyrir sér og óhætt væri að veiða
200 hvali á næsta ári. Berent kvaðst hins veg-
ar litia trú hafa á að svo væri og þessutan
taldi hann ákvörðunina brjóta í bága við al-
þjóðasamþykktir.
Það sem athyglisverðast er í þessum mál-
flutningi, sem stærstur hluti áhafnar Síríusar
virðist taka undir, er að hann gengur þvert á
stefnu samtakanna. Aðspurður hvort hann
teldi sér vært í samtökum sem færu með hót-
anir á borð við þær sem heyrst hafa frá for-
ingjum Grænfriðunga, voru svör Berents og
fleiri skipverja harla óljós. Að lokum taldi
hann þó að samtökin yrðu að standa saman,
þrátt fyrir að meirihlutinn vildi beita því sem
gengi næst „terrorist action" gegn smáþjóð-
um.
Michael Nilson, opinber talsmaður Græn-
friðunga, sem opnað hefur skrifstofu á Hótel
Loftleiðum, svaraði því til í samtali við HP að
stefna samtakanna væri ekki mótuð af 20
manna áhöfn Síriusar og ekkert benti til að
Grænfriðungar væru að klofna, þótt vissu-
lega væri þessi ágreiningur þekktur.
Vel má taka orð Nilsons trúanleg. Ungir og
bláeygir Evrópubúar sem elska allt og alla,
verða að vonum svekktir þegar þeim er sagt
uppi á Islandi að samtök þeirra beiti svívirði-
legum vinnubrögðum og ógni atvinnu smá-
þjóðar. En stærstur hluti Grænfriðunga er á
kafi í baráttu gegn súru regni, kjarnorku-
mengun og öðru þvíumlíku. Sá sami fjöldi
kynnist aldrei öðru um hvalveiðar en foryst-
an telur hollt.
Stefnubreyting er því tæpast á næsta leiti,
þótt nokkrir skipverjar á Síríusi hafi bilað í
trúnni.
ERLEND YFIRSÝN
Botha forseti (t.h.) og
nafni hans utanríkis-
ráðherrann leggja á
ráðin.
Botha reynir í senn að friða
Bandaríkjaþing og Búa
í vor skipaði stjórnskipaður hópur fræði-
manna á ýmsum sviðum félagsvísinda í Suð-
ur-Afríku álitsgerð um þjóðfélagsþróun í
landinu. Niðurstaða hópsins var, að reynsla
undanfarinna áratuga sýndi að tilraun ríkis-
stjórna Þjóðernisflokks Búa til að fram-
kvæma aðskilnað kynþátta og einskorða
borgararéttindi við fóík af evrópskum ættum
hefði mistekist. Óframkvæmanlegt væri í
flóknu iðnaðarþjóðfélagi að stía kynþáttum
sundur með aðskilinni búsetu og halda yfir-
gnæfandi meirihluta landsmanna réttlaus-
um.
Atburðarásin síðustu mánuði hefur undir-
strikað réttmæti niðurstöðu fræðinganna.
Fram eftir sumri mögnuðust erjur milli íbúa
í bæjum svertingja og lögreglunnar. P.W.
Botha forseti tók það úrræði 21. júlí að lýsa
yfir neyðarástandi í 36 lögsagnarumdæm-
um, aðallega um austanvert Höfðafylki og
austurhluta Rand nálægt Jóhannesarborg.
Alræðisvald lögregluyfirvalda á þessum
svæðum til að handtaka fólk og takmarka
fréttaflutning af aðförum sínum hefur hing-
að til aðeins gert illt verra. Dag hvern spyrst
af mannfalli, og ókyrrðin hefur breiðst út til
Durban, höfuðstaðar Natalfylkis.
í dag ætlar Botha forseti að flytja stefnu-
ræðu á þingi Þjóðernisflokksins, og gefið
hefur verið til kynna að þar muni hann boða
pólitískar ráðstafanir til að friða landið. Eftir
fund Pik Botha, utanríkisráðherra Suður-Afr-
íku, með Robert McFarland, öryggismála-
ráðherra Reagans Bandaríkjaforseta í Vínar-
borg í síðustu viku, létu talsmenn Banda-
ríkjastjórnar í veðri vaka að forsætisráðherr-
ann væri líklegur til að boða verulegar ráð-
stafanir til að mæta kröfum svertingja.
Stjórnin í Pretoria var ekki sein á sér að bera
þær bollaleggingar til baka.
Síðustu tvö ár hefur stjórn P.W. Botha leit-
ast við að slaka smátt og smátt á aðskilnað-
arstefnunni, án þess þó að fyrirgera fylgi
meirihluta Búa, og bæta sambúðina við vest-
ræn ríki, sér í lagi Bandaríkin, án þess að
hætta íhlutun í nágrannarikjum og áhlaup-
um á þau. Tvískinnungurinn í þessari stefnu
hefur leitt Suður-Afríku í ógöngur. Landið
logar í ófriði og efnahagsþvinganir af hálfu
umheimsins vofa yfir.
Botha fékk stjórnarskránni breytt til að
veita fólki af indverskum ættum og kyn-
blendingum kosningarétt, sérstakar þing-
deildir og aðild að ríkisstjórn. Var þar með
komin á svipuð skipan og ríkti áður en að-
skilnaðarstefnan var tekin upp vaðandi rétt-
indi þessara kynþátta. Lagabann við hjúskap
og mökum fólks af mismunandi kynþáttum
var numið úr gildi.
Aukin réttindi Indverja og kynblendinga
urðu til að magna óánægju svertingjanna,
sem ekki eru einungis réttlausir í stjórnmál-
um, heldur hafa einnig unnvöpum verið
reknir burt úr hefðbundnum heimkynnum
sínum á undanförnum áratugum í nafni að-
skilnaðarstefnunnar. Heimili þeirra, lóðar-
réttindi og bújarðir hafa verið af þeim tekin
bótalaust og fólkinu vísað á hrjóstrugar lend-
ur eða skúraþyrpingar, sem hróflað hefur
verið upp án vatnsveitna, frárennslis eða raf-
magns. Ur þessum jarðvegi eru sprottin ung-
mennin sem grýta og brenna kynsystkini sín
í þjónustu hvítra yfirvalda.
Foringi Afríska þjóðarráðsins, hejstu sam-
taka svertingja, Nelson Mandela, hefur setið
í fangelsi á annan áratug, og flokkurinn
er bannaður. Sameinaða lýðræðisfylkingin,
sem vill sameina fólk af mismunandi kyn-
þáttum til baráttu fyrir afnámi aðskilnaðar-
stefnunnar, hefur ekki verið bönnuð, en sext-
án foringjar hennar voru handteknir í ár og
bornir landráðasökum, sem Iíflát liggur við.
Eftir að allt var komið í bál og brand í sumar,
neitaði Botha forseti boði Desmond Tutu
biskups um viðræður í því skyni að binda
enda á blóðsúthellingarnar.
Svo er að sjá að Botha forseti hafi á önd-
verðu þessu ári gefið herskáum foringjum
lögreglu og hers frjálsar hendur að fara sínu
fram. Innanlands urðu þáttaskil við eftirmál-
in eftir manndráp í Uitenhage nærri Port EI-
izabeth í mars. Þar skaut lögreglusveit 20
svertingja til bana. Skýrsla virts dómara,
Donald Kannemeyer, um atburðinn leiddi í
ljós, að frásögn lögreglumálaráðherra um að
lögreglumenn hefðu átt hendur sínar að
verja var uppspuni, hin föllnu voru skotin i
bakið. Þar að auki áfelldist Kannemeyer þá
sem bjuggu lögreglusveitina á vettvang fyrir
að fá henni aðeins í hendur hlaðna riffla og
haglabyssur en ekkert táragas né gúmmíkúl-
ur.
Skýrsla dómarans veitti stjórnvöldum
tækifæri til að lægja spennuna meðal svert-
ingja, en það var ekki notað. Ráðherrann
eftir Magnús Torfa Ólafsson
sem laug að þinginu þurfti ekki að standa
frekar fyrir máii sínu, og lögregluforingjarn-
ir, sem stofnuðu til blóðsúthellinganna með
því að búa menn sína svo að mannfall hlaut
að verða hve lítið sem í odda skærist, voru
engri ábyrgð látnir sæta. Eftir þetta mögnuð-
ust átökin jafnt og þétt.
Her Suður-Afríku hóf á þessu ári á ný her-
hlaup inn í Angóla, þrátt fyrir samkomulag
ríkjanna um brottför suðurafrískra hersveita
gegn því að skæruliðar SWAPO frá Suðvest-
ur-Afríku hefðu ekki lengur griðland í Ang-
óla. Hámarki náðu aðgerðir Suður-Afríku-
hers í Angóla með tilraun víkingasveitar til
að sprengja í loft upp olíumannvirki banda-
riska Gulf olíufélagsins, sem vinnur olíu i
Cabinda nyrst í Angóla, og svo fjarri landa-
mærum Suðvestur-Aíríku sem verða má.
Skömmu síðar gerði víkingasveit úr Suður-
Afríkuher árás á bækistöðvar útlaga í Gabor-
one, höfuðborg Botswana, og drap 15
manns. Varð það til að Bandríkjastjórn kall-
aði heim sendiherra sinn í Pretoria. Botha
svaraði með því að setja á laggirnar stjórn í
Suður-Afríku án tíllits til samþykkta Samein-
uðu þjóðanna um framtíð íandsins, sem
Bandaríkjastjórn hafði sett sér að fá Suður-
Afríkustjórn til að virða.
Við þetta kom upp hreyfing á Bandaríkja-
þingi að beita Suður-Afríku efnahagsþving-
unum, og þegar þinghlé var gert átti sú til-
laga yfirgnæfandi fylgi í báðum þingdeild-
um, þrátt fyrir andstöðu Reagans forseta. í
Öryggisráðinu beitti Bandaríkjastjórn neit-
unarvaldi til að hindra samþykkt ályktunar,
sem hefði skyldað aðildarríki SÞ til að slíta
viðskiptasambönd við Suður-Afríku.
Verkefni Botha á flokksþinginu er að boða
tilslakanir á aðskilnaðarstefnunni sem veiti
íhaldsstjórnum Bandaríkjanna, Bretlands og
Vestur-Þýskalands viðspyrnu við kröfunni
um efnahagsþvinganir, án þess þó að leggja
keppinautsínum umkjörfylgi Búa skæð vopn í
hendur. íhaldsflokkur Andries Treurnicht
vill herða framkvæmd aðskilnaðarsíefnunn-
ar. Óöldin í landinu er vatn á myllu íhalds-
flokksins í baráttunni um fylgi Búa, og í sept-
ember fara fram aukakosningar í fimm kjör-
dæmum.
6 HELGARPÓSTURINN