Helgarpósturinn - 15.08.1985, Blaðsíða 13

Stella er í essinu sínu; fer fimum höndum um
litríkar flíkur sem hún dregur fram úr klœda-
skápnum, ber þœr við sig í speglinum hverja á
fœtur annarri, sýnir mér saumaskapinn þess á
milli, og undirspil alls er þýð röddin og þessi
undarlegi útlendi hreimur, sem þó kemur hvergi
frá. Hafi ég ekki áður haft umtalsverða ánægju
afað horfa á aðra máta föt, stend ég nú eins og
dáleidd upp við vegg, og hrífst með líkt og gerist
hjá fólki í tískuhúsum heimsborganna á vorin
og haustin. Samt er Stella eini framleiðandinn
og Bangsi, Týra og ég einu áhorfendurnir.
Maður er ekki veraldarvanari en svo, að hafa
aldrei fæti stigið inn fyrir Tískuhús Stellu
Traustadóttur í Hafnarstrætinu. Og nú er það
um seinan. Stella er með dyrnar í hálfa gátt að
baki sér, í bókstaflegri og óeiginlegri merkingu.
Hún hefur selt fyrirtækið eftir þriggja ára amst-
ur við hönnun og saumaskap. Henni flaug sem
snöggvast í hug að verða fasteignasali, því salan
gekk svo greiðlega fyrir sig. Samt á hún eftir að
selja íbúðina sína við Kaplasjólsveginn, ásamt
því erfiðasta; að smella kossi á vanga fjölskyld-
unnar í kveðjuskyni, — og skella hurðinni aftur.
Að mánuði liðnum verður því áreiðanlega lok-
ið. Þá hefst nýr kafli í lífi Stellu. „Þannig hefur líf
mitt alltaf verið; eins og margir kaflar. Ég loka
dyrum og held áfram, lít ekki um öxl og sé ekki
eftir neinu. Ég byrja bara upp á nýtt, af því ég
veit einfaldlega að ég á að gera það.“ Nú ætlar
hún að byrja upp á nýtt í Ameríku.
Bangsi og Týra, frægustu „Lassíhundar" í
Vesturbænum, kúra sitt í hvorum sófanum og
lygna aftur brúnum, blíðlegum augum. Stella
situr gegnt mér við stofuborðið, dregur bera
leggina inn undir sig á stólsetunni, leðurklædd
í stuttu pilsi og flegnu vesti. Hún segist sauma öll
fötin sín sjálf, — eins og henni líður hverju sinni.
„Ég hef aldrei á ævinni keypt mér föt, nema
nærbuxur. Ég mundi frekar ganga nakin, því ég
sé aldrei neitt í búðum sem mig langar í. Jú ann-
ars, ég lýg því. Ég hef örsjaldan farið á flóamark-
að, en ekkert keypt nema ég hafi komið auga á
eitthvað alveg sérstakt."
— Áttu ekki helling affötum, fyrst þú saumar
sjálf?
„Nei, ég bý ekki til neitt æðislega mikið. Ég er
nýtin, á fötin mín lengi. Ég kaupi ódýr efni og
reyni að hafa sniðið klassískt. Það er sjálfs-
bjargarviðleitnin; að gera mikið úr litlu.“
Svo stendur hún upp til að sækja þetta ómiss-
andi kaffi; með kæruleysis- og dálítið letilegu yf-
irbragði. Éins og ekkert í heiminum komi henni
neitt sérstaklega við. Fjörutíu og eins árs og
skrokkurinn stæltur líkt og á stelpu. Göngulagið
eins og hún sé meðvituð um það. Andlitsdrættir
sem segja að lífið hafi ekki bara kjassað hana.
Hún er ögrandi hún Stella; ein þeirra sem fólk lít-
ur aftur á. Ég hef orð á kæruleysinu.
„Það halda margir að ég sé það,“ segir hún
kankvís. „Hún Stella er svo kæruleysisleg",
sögðust þau oft hafa hugsað sem unnu hjá mér.
Það kemur til af því að ég geri hlutina á síðustu
stundu. Sem breytir því ekki að ég stend við öll
gefin loforð. Þess vegna er erfitt að fá mig til að
lofa einhverju. Ég get ekki einu sinni lofað heim-
sókn á morgun, því kannski langar mig ekki, og
ég geri ekkert nema mig langi til þess. Ef mér er
boðið í veislu og langar ekki, segi ég nei, jafnvel
þótt ég eigi á hættu að fólk móðgist. Þess vegna
skipulegg ég aldrei frídaga."
Svo hellir hún í bollana og kemur sér aftur fyr-
ir á stólnum. Kveikir sér ekki í sígarettu, því hún
er hætt að reykja. Hún er líka hætt að bragða
áfengi.
Víðari heimsmynd en í
borg
„Reyndar líður mér alltaf æðislega vel“, segir
hún þegar farið er að grynnka í könnunni. „Eg
sé ekki svartar hliðar á tilverunni. Ég lít framhjá
þeim. Mér finnst lífið betra eftir því sem ég
eldist. Það getur ekki verið leiðinlejgt. Bara það
að vera ein með sjálfri mér er gott. Eg losaði mig
við sjónvarpið, því ég þoldi ekki að eyða tíma
mínum í ekkert. Það er miklu betra að lesa...“
— Hvað ertu að lesa?
„Ég les alltaf þrjár bækur í einu, — um allt
mögulegt. Núna er ég að lesa „Svo sem maður-
inn sáir“ eftir Edgar Cayce. Mér finnst gaman að
lesa bækur sem snúast um lífið og tilveruna;
hugleiðingar um andlegar hliðar sem maður
botnar sáralítið í. Svo finnst mér gott að lesa
verulega góð skáldrit, sérstaklega gamlar rúss-
neskar bókmenntir. Ég er að lesa „Lygn streymir
Don“. Frá því ég var krakki hef ég legið í slíkum
bókum. Ég man þegar ég las Tolstoy og Gorkí á
þeim árum; maður upplifði bókstaflega um-
hverfið, — mér fannst ég finna lyktina...“
— Varstu sem sagt alin upp við þetta?
„Við amma lásum saman allar nætur. Ég las
aldrei barnabækur. Þær voru ekki til þar sem ég
ólst upp í Húnavatnssýslunni. Amma, sem var
systir Stefáns frá Hvítadal, bjó hjá okkur. Hún ól
mig að mestu upp, að undanskildu því að maður
ólst mest upp af sjálfu sér. Amma var litrík
fornaldarkona og ofsalega frek. Hún talaði
aldrei um fólk á bak, sagði því bara meiningu
sína. Hún kaus að eiga samræður við bændurna
í sveitinni fremur en konurnar. Þá heyrði ég oft
skemmtileg samtöl um bókmenntir og
heimsmál, sem birtu mér víðari veraldarmynd
en þótt ég hefði alist upp í borg. Svo var amma
iðin við að segja mér sögur sem komu í stað
kvikmyndasýninga, nema hvað maður bjó til
myndina sjálfur."
Pabbi giftist konunni ó
næsta bæ
— Svo þú ert sveitastelpa?
„Algjör sveitastelpa í eðlinu. Pabbi var bóndi
á býli sem nú er farið í eyði og ég var eina stelp-
an innan um sjö bræður. Ég var eins og strákur
sjálf, ekkert frábrugðin þeim fyrr en á unglings-
árunum. Þá stríddu þeir mér á öðrum strákum.
Ég var tólf ára þegar foreldrar mínir skildu.
Það var ósköp dramatískt. Einn góðan veðurdag
settist pabbi upp í jeppann sinn. Hann skildi
mömmu og ömmu eftir með krakkahópinn og
allt saman, og ók yfir að næsta bæ þar sem hann
giftist húsmóðurinni. Ég var sú eina sem áfelld-
ist hann ekki og skildi hegðan hans fullkomlega.
Mér fannst hann gera alveg rétt. Mamma hélt
búskap áfram með bræðrum mínum, og gekk til
allra verka. Nútímakonur mundu deyja við til-
hugsunina eina um að gera það sem hún þurfti
að gera.“
— Fœrðu heimþrá?
„Nei, það er skrítið, ég skildi engar rætur eftir
heima. Eg hef hvergi orðið rótföst. Mér fannst ég
stundum eins og gestur heima hjá mér. Ég var
ólík fólkinu mínu, hugsaði öðruvísi. Stundum
held ég að ég sé ekkert skyld minni eigin fjöl-
skyldu. Við höfum gott samband, en ég hef
aldrei bundist þeim böndum. Þess vegna hef ég
ekki verið iðin við fjölskylduboðin. Aður héldu
allir að ég væri á fylleríi ef ég mætti ekki! En það
breyttist ekki þótt ég færi í meðferð."
— Hvernig ólík?
„Ég var svo upptekin af því sem mér fannst
fallegt. Ég fór ein upp í fjall, eins langt og ég
komst, bara til að horfa á útsýnið. Ég var ekki
einfari, en ég vildi fara ein, því ég vissi að enginn
mundi skynja þetta eins og ég. Það fannst öllum
skrítið. Ég var óttaleg draumórastelpa; ímynd-
unaraflið var alltaf á fullu. Ég gerði leiðinleg
verk skemmtileg með því að búa til sögur í
kringum þau. Annars var lífið einfalt í sveitinni.
Mér fannst landið autt og hrjóstrugt. Ég saknaði
blóma og mér fannst vanta skóg. Samt hafði ég
aldrei séð skóg. Þess vegna er ég viss um að ég
hef lifað áður.“
40 ár að finna sjálfa mig
— Ertu að tala í alvöru?
„Ég er viss um að ég hef lifað oft áður, ein-
hvers staðar í Evrópu. Tilfinningin segir mér
það. Mig dreymir oft sama staðinn, og sjálfa mig
síðklædda, líkast til á 18. öld. Ég mundi þekkja
staðinn ef ég sæi hann. Ég hef svo hræðilega
sterkt ímyndunarafl."
— Heldurðu að lífið sé þá ákveðið fyrirfram?
„Ég er sannfærð um það. Ef við gerum það
sem okkur langar til, förum við þann farveg sem
okkur er ætlaður. Annars verðum við ekki ham-
ingjusöm. Ég fer eftir þessari reglu í lífinu."
— Ertu þá hamingjusöm?
„Ég er mjög hamingjusöm. Það finnst mörg-
um skrítið. Fólk á ekki að vera hamingjusamt í
dag. Það hefur tekið mig 40 ár að finna sjálfa
mig. Ég vissi ekkert um mig áður, en ég þekki
sjálfa mig vel í dag. Ég vil fá að vera ég sjálf og
gera það sem fyrir mér liggur; að búa til föt. Þar
liggur farvegur minn eitthvað frameftir. Maður
lærir af eigin lífi.“
— Eru peningar hluti af hamingjunni?
„Ég hugsa aldrei um peninga nema til að hafa
ofan í mig og á. Þeir eru ágætir til þess. En það
hefur gengið á^msu; það er ekki létt verk að
reka fyrirtæki. Eg átti ekki aur þegar ég byrjaði.
Bankastjórar neituðu mér um lán, af því að ég
ætlaði að framleiða fötin sjálf. Þeir vildu að ég
ræki þetta á innflutningi. Af tilviljun sá ég nafn
útlends framleiðanda í blaði, fór til bankastjóra
og laug því að ég ætlaði að flytja inn fatnað frá
honum. Þá fékk ég pínulítið lán. Ég hafði gengið
með þennan draum í mörg ár, og var viss um að
þetta væri rétti tíminn til að gera alvöru úr hon-
um.“
Grét í tvo daga
— Hvenœr hleyptistelpan þá heimdraganum?
„Guðbjörg Stella var 14 ára þegar hún fór í
heimavistarskólann á Reykjum í Hrútafirði. Þar
með var ég farin að heiman. Ég vann fyrir mér
sjálf á sumrin, fyrst á Hótel Blönduósi. Ég var
svo græn þegar ég kom þangað, að ég kunni
ekki einu sinni að skúra. Ég hætti í skóla að
loknu landsprófi, og hef aldrei haft „komplexa"
út af því. Ég þurfti að vinna sjálf fyrir náminu,
og átti aldrei pening afgangs.
Ég var 18 ára þegar ég fór til Reykjavíkur og
leigði mér herbergi undir súð. Fór í Glaumbæ
um helgar og skemmti mér. Þá kynntist ég ást-
inni í fyrsta sinn. Ég varð voðalega ástfangin. En
svo var ástin búin og ég grét í tvo daga; labbaði
Snorrabrautina hágrátandi í glaðasólskini af því
kærastinn sagði mér upp!“
— Verður þú auðveldlega ástfangin?
„Nei. Ég hef aldrei orðið mjög ástfangin. Ég
hef séð fólk verða það, og síðan endar allt með
óhamingju út af yfirgengilegum kröfum sem
það gerir hvort til annars. Ég hitti mann og verð
ástfangin í einn dag eða skamman tíma, en af
hverju þarf maður að verða ástfanginn fyrir alla
ævina?"
— Lifa fyrir líðandi stund?
„Það er ekki hægt annað.“
— Og láta hverjum degi nœgja sína þjáningu?
„Ekki þjáningu, heldur ánægju."
— Ertu svona lífsglöð?
„Já. Ég reyni að koma til dyranna eins og ég
er klædd. Ég er frjáls — tala, brosi, hlæ. Stund-
um heyri ég utan að mér að fólk heldur að ég sé
drukkin eða dópuð. Það leita svo margir ánægj-
unnar í vímugjöfum"
Fór til eyja að ná mér í
mann
„í Reykjavík byr jaði ég að vinna á saumastofu,
og verkstjórinn sagði: „Þú getur nú aldrei
saumað." Ég saumaði líningar á skyrtur, og það
var æðislega leiðinlegt. Ég hætti fljótlega, og
réð mig sem matselju fyrir 20 manna vinnuflokk
úti á landi. Ég hafði aldrei eldað áður. En allt
gekk vel; ég bjó til mat og bakaði, sparaði ein-
hver ósköp, og enginn dó.
Ég fór í síld á sumrin, til Siglufjarðar og Seyðis-
fjarðar og bjó í verbúðum. Það var æðislegt fjör,
vinna og meiri vinna, og maður týmdi ekki að
sofa — þurfti ekki að sofa. Sú tíð kemur aldrei
aftur.
Síðan fór ég til Eyja að ná mér í mann! Ég bjó
þar í sjö ár fram að gosi. Þar fór ég í Iðnskólann,
tók sveinspróf sem klæðskeri og saumaði fyrir
Eyjakonur. Maðurinn minn lærði trésmíði til að
byrja með, síðan keyptum við okkur bát og ætl-
uðum að verða rík. En ég gafst upp, vildi ekki
verða rík! Við skildum, en okkur hafði áskotnast
einn sonur í hjónabandinu. Fljótlega náði ég
mér í annan frá Eyjum. Ég var orðin svo háð
karlmanni, að ég gat ekki sofið ein! Þar að auki
er ekki hægt að vera fráskilin í Eyjum. Maður
fær svo slæmt orð á sig. Það er fylgst grannt
með heimsóknum til kvenna. Pósturinn má ekki
einu sinni stoppa lengi."
— Þú hefur þá ekki fundið hamingjuna í
hjónabandinu?
„Nei, hamingjan birtist manni ekki í líki ann-
arrar manneskju. Ég gifti mig tvisvar, og bæði
hjónaböndin vörðu í fjögur ár. Ég var myndarleg
húsmóðir í fyrra skiptið, en sannfærðist um að
það ætti ekki við mig að lifa slíku lífi. Eftir skiln-
aðinn var ég þó ekki þroskaðri en svo, að ég gifti
mig aftur. Það var stormasamt samband, en ég
lærði lítið af því.“
— Vitleysa?
„Nei, eftir á segi ég ekki að hjónaböndin hafi
verið vitleysa. Það giftir sig enginn í vitleysu. En
þar með er ekki sagt að maður geri það fyrir lífs-
tíð. Báðir þessir menn eru hamingjusamir í dag,
eiga konur og hús. Mér hefði ekki liðið vel þann-
ig. Sá lífsmáti hentar mér einfaldlega ekki.“
Þurfti ekki mikið til að
lyfta glasi
„Ég get alls staðar verið og leið ágætlega í Eyj-
um. Það er líflegur staður. Eg vann í fiski meðal
annars og fann fyrir æðaslætti þjóðarinnar.
Verkstjórinn sagði samt að ég væri ómöguleg;
það fundust alltaf ormar í fiskinum hjá mér, og
voru svo bornir á spjaldi til mín aftur. Mér fannst
þetta nú ekki skipta öllu!"
— Djamm í Eyjum?
„Nei, mér fannst ég vera prúð. Það þurfti samt
ekki mikið til að glasi væri lyft í Eyjum. Það var
alla vega drukkið um helgar og farið á ball.“
— En samt of oft?
„Ég veit ekki hvort ég drakk svo mikið. Ég
byrjaði að skvetta í mig sem unglingur eins og
gengur, en eftir því sem á leið þoldi ég vínið verr.
Eftirköstin urðu hræðileg. Ég varð veik og fékk
mikinn Jtmóral“. Mér fannst allt svart og ég sjálf
skítug. Ég var mjög hörð við sjálfa mig, og missti
aldrei úr vinnu út af drykkju. En þegar að því
kom að mig langaði í brennivín daginn eftir út
af vanlíðan, tók ég ákvörðun upp á eigin spýtur
og fór í meðferð. Lifið breyttist mikið þegar ég
ákvað að hætta að drekka. Ég var orðin lærður
klæðskeri, og vissi að ég gerði aldrei neitt af viti
samhliða áfengi. Ég hef svo viðkvæmt tauga-
kerfi; ég þoldi varla að reykja eina sígarettu. Ef
ég hefði étið dóp, hefði ég farið yfir um. Ég tók
ákvörðun um að hætta að drekka upp á eigin
spýtur, og það hefur ekki hvarflað að mér að
bragða vín síðan."
Eina kvensan um borð
Eftir að ég skildi við seinni manninn, réð ég
mig sem kokk hjá Eimskip. Mig hafði langað á
sjó frá því ég var stelpa. Ég átti frænku sem var
þerna, og heimsótti okkur stundum í sveitina.
Mér fannst hún svo heimsborgaraleg, að það eitt
að sjá hana nægði til að kveikja í mér löngunina.
Stundum var ég eina kvensan um borð. En
einstaka sinnum voru þernur með...“
— Fékk ein kona nokkurn frið um borö?
„Já. „Mórallinn" er annar en menn halda. Það
var ekkert erfitt að vera eina konan um borð.
Heldur verra þegar við vorum fleiri."
— I hverju liggur það?
„Karlmenn bera meiri virðingu fyrir einni
konu en mörgum. Rétt eins og hópur kvenna
mundi umgangast einn karlmann með meiri
virðingu en ef þeir væru margir."
— Var aldrei leitað á þig?
„Nei. Það var aldrei leitað á mig til sjós. Það
er ekki til siðs. Við vorum eins og ein fjölskylda.
Og það var aldrei kvartað, svo maturinn virtist
falla mönnum í geð.
Ekki meira um það. Svo kom ég í land og opn-
aði Tískuhús Stellu Traustadóttur fyrir ná-
kvæmlega þremur árum.“
lg er svona lauslát!
— Er ekki kona eins og þú hörku kvenrétt-
indakona?
„Nei, ekki til í því. Slíkar konur eru bældar.
Konan hefur sömu tækifæri og karlinn ef hún
kærir sig um. Mér tinnst samt að konan eigi allt-
af að gæta þess að vera kvenleg."
— Hvaða tími hefur verið skemmtilegastur?
„Sá tími sem ég lifi hverju sinni. Ég horfi ekki
aftur með eftirsjá. Ég hlakka til ellinnar. Það er
svo margt sem maður getur gert.“
— Hvernig skemmtirðu þér núna?
„Ég gleðst yfir litlu. Ég þarf aldrei að hlaupa
langt eftir fegurð. Ég get fundið hana hér í fjör-
unni.“
— Efvið höldum okkur viö það veraldlega?
„Ég fer á böll, mér finnst gaman að dansa. En
aldrei með neinum sérstökum manni. Ég er
svona lauslát! Ég get ekki bundið mig. Það er
útilokað. Ég hitti einhverja annað slagið, og það
er ágætt. Eg get sofið ein!“
— Aldrei óhamingjusöm?
„Hafi ég verið það, hef ég gleymt því. Óham-
ingja er tilbúin. Ég hef aldrei orðið fyrir slíku
óláni, að ég hafi haft ástæðu til að væla. Sumt
fólk er alltaf óánægt, en veit ekki af hverju. Mað-
ur getur orðið heppinn og lánsamur með því að
trúa á sjálfan sig, og það sem maður er að gera.
Þá fyllist maður orku.“
— Hvernig verður framtíðin?
„Ég hef á tilfinningunni að hún verði góð. Ef
ég gæti þess að vera ég sjálf, verður hún góð. Ég
fer til Ameríku. Nýr kafíi. Spurningarmerki."
— Er þetta ekki voðalegur hetjuskapur?
„Ég er engin hetja. Ég er æðislega venjuleg,
eins venjuleg og nokkur getur orðið. Ég get
aldrei orðið neitt annað."