Helgarpósturinn - 23.10.1986, Blaðsíða 4

INNLEND YFIRSYN
Það fór eins og margan grunaði í prófkjöri
Sjálfstæðisflokksins í Reykjavík; Helena
Albertsdóttir vann kraftaverk fyrir Albert
Gudmundsson. En hún fékk óneitanlega
óvænta hjálp frá kosningamaskínum þing-
mannanna Birgis lsleifs Gunnarssonar og
Eyjólfs Konráds Jónssonar. Birgir ísleifur
auglýsti síðustu dagana að hann væri ,,far-
sæll forystumaður" og Eyjólfur Konráð fór
mikinn allra síðustu dagana og óskaði eftir
stuðningi í fyrsta sætið. Birgir ísleifur fékk
891 atkvæði í fyrsta sætið og Eykon 517 at-
kvæði. Þetta þótti mörgum heimildarmönn-
um HP innan Sjálfstæðisflokksins órækur
vitnisburður um að Morgunblaðsliðið/Geirs-
armurinn hefði ekki frekar getað sætt sig við
Fridrik Sophusson varaformann Sjálfstæðis-
flokksins en Albert til að leiða lista flokksins
við næstu alþingiskosningar. í ljós kemur að
Friðrik er ekki síður einfari en Albert, — og
sá grunur iæðist að fólki að hinn voldugi
hópur sem kenndur er við ættaveldi og
Morgunblað hafi viljað veikja stöðu Friðriks
varaformanns og þar með formannsins, hans
nánasta samverkamanns, í Sjálfstæðis-
flokknum öllum. Ljóst er að hin veika for-
ysta, sem útúr þessu prófkjöri kemur, er ekki
mjög líkleg til langlífis í pólitíkinni, nú verð-
ur kallað á sterka manninn.
í leiðara Morgunbiaðsins á þriðjudag er
sagt að úrslitin sýni „veikleiká' hjá öðrum
helsta forystumanni flokksins og sé ,,um-
hugsunarefni fyrir hann og forystuna". Ekki
fer á milli mála að kærleikar hafa löngum
verið litlir með Morgunblaðsveldinu og vara-
formanninum. Því valda deilurnar um Gunn-
ar/Geir frá því á árunum uppúr 1970. Og
menn eins og Jón Magnússon hafa heldur
ekki orðið fyrirgefningar aðnjótandi af sömu
ástæðum. Og það hefur heldur ekki farið
leynt, að eftir „stólaskipti“ í ríkisstjórninni
hefur Þorsteinn Pálsson lent útaf sakrament-
inu. Margir töldu að Eyjólfur Konrád hefði
komið suður m.a. í þeim tilgangi að veikja
forystu flokksins og búa í haginn fyrir
„sterka manninn", sem nú verður strítt kall-
að á innan Sjálfstæðisflokksins. Niðurstöður
prófkjörsins ýta undir vangaveltur af þessum
toga.
Þessi aðstoð flokkseigendafélags Sjálf-
stæðisf lokksins gerir samt sigur Alberts Guð-
mundssonar ekki minni. Sigurinn er stór og
mikill. Og hann lýsir einnig frábærri skipu-
iagningu svosem fjöldi atkvæðanna sem
eftir Óskar Guðmundsson
Gamla ættaveldið réði
mestu um niðurstöður
prófkjörsins. Forysta
Sjálfstæðisflokksins í
vanda. Búið í haginn
fyrir sterka manninn.
Eldra fólk fjölmennti í
prófkjörið. Albert sigur-
vegari — en hvar er
siðferðisgrundvöllurinn?
Albert sterkur — flokkurinn
veikur
Albert Guðmundsson fær í fyrsta sæti ber
vott um. Tæplega 1400 manns gengu inní
flokkinn beinlínis til að taka þátt í prófkjör-
inu og víst er að þar fór drjúgur stokkur
stuðningsmanna Alberts Guðmundssonar.
Aðstoðin úr trúfélögunum mun einnig hafa
skilað sér.
En allt þetta bliknar hjá þeirri staðreynd,
að staða Alberts i íslenskum stjórnmálum
undanfarna mánuði hefur verið mjög veik. I
skoðanakönnun HP í júlí s.l. sumar kom í ljós
að 73% þeirra sem tóku afstöðu, vildu að
Albert segði af sér vegna Hafskipsmálsins.
Afstaða Reykvíkinga, kjósenda Alberts var
enn skeleggari í þessari skoðanakönnun,
eða 74,2% sem vildu að hann segði af sér,
annað hvort fyrir fullt og allt (45,4%), eða
meðan á rannsókn málsins stæði (28,8%).
Flestir þeirra sem tóku afstöðu með afsögn,
eða yfir 60%, nefndu siðferðilegar ástæður
sem rök fyrir afstöðu sinni. Annað hvort hef-
ur Albert tekist að breyta siðferðilegu mati
almennings — eða siðferðileg afstaða þátt-
takenda í prófkjöri Sjálfstæðisflokksins í
Reykjavík er önnur en annarra borgara í
landinu. í þessu ljósi gæti sigur Alberts verið
jafnvel enn stærri — og ósigur Sjálfstæðis-
flokksins alls hins vegar enn meiri. En það er
ef til vill önnur saga.
Margt þykir benda til þess að gamla flokks-
eigendafélagið, Morgunblaðs- og Geirsarm-
ur hafi sýnt mikinn styrk. Þannig eru nýlið-
arnir tveir Geir Haarde og Sólueig Pétursdótt-
ir skjólstæðingar ættaveldisins og „uppreisn-
armennirnir" Vilhjálmur Egilsson og Jón
Magnússon handleika nú bikar ósigursins —
fjarri kjötkötlum kerfisins sem Geir kollega
þeirra Haarde hefur nú nálgast frá öðru sjón-
arhorni en áður.
Og það er einnig greinilegt að þátttakend-
ur í prófkjöri eru að stórum hluta fullorðið
fólk. Guðmundur H. Gardarsson kom vel út
úr prófkjörinu en hann er af sömu kynslóð
og Ragnhildur Helgadóttir og hefur í mörg
kjörtímabil beðið utan dyra þingsætanna.
Morgunblaðið segir um sigur hans: „óum-
deildur talsmaður launþega í þingflokki sjálf-
stæðismanna og arftaki Péturs Sigurðsson-
ar“. Guðmundur er viðskiptafræðingur og er
yfirmaður hjá einu stærsta fyrirtæki lands-
ins, SH.
Heimildir HP innan Sjálfstæðisflokksins
fullyrða að Vilhjálmur Egilsson hafi haft nær
algjöran stuðning meðal yngra fólks — ekki
bara Heimdellinga heldur og yfirgnæfandi
stuðning fólks undir fertugu. En það dugði
ekki til. í prófkjörinu fyrir síðustu borgar-
stjórnarkosningar var yfir helmingur þátt-
takenda yfir fimmtugt og um þriðjungur
þeirra yfir sextugt — og talið er að hlutfall
hinna fullorðnu hafi verið enn hærra nú.
Eins og HP hefur áður bent á hefur Heimdell-
ingum fækkað um meir en helming á örfáum
árum — og það hefur einnig sett strik í þenn-
an reikning. Þá má benda á að Albert Guð-
mundsson þykir hafa staðið í fremstu víglínu
þeirra stjórnmálamanna sem af alvöru hafa
sinnt málefnum gamia fólksins — og hafi
hann notið þess í prófkjörinu með góðum
stuðningi gamla fólksins.
Hvaða áhrif hefur þessi niðurstaða á vænt-
anlega stjórnarmyndun?
Sumir telja að hún auki líkurnar á að sama
ríkisstjórn sitji áfram og þá með sömu ráð-
herrum Sjálfstæðisflokksins. Aðrir benda á
að sá sem harðast lagði áherslu á viðreisnar-
stjórn í prófkjörinu, Eyjólfur Konráð, hafi far-
ið mjög vel útúr þessum slag. Það hefur
heyrst orðrómur um að valdamiklir aðiljar í
Sjálfstæðisflokknum muni leika sama leik og
eitt sinn var leikinn gegn Jónasi Jónssyni frá
Hriflu að fá samstarfsflokk til að neita að
mynda ríkisstjórn ef viðkomandi yrði ráð-
herra. Mun Jón Baldvin neita að samþykkja
Albert sem ráðherra ef kemur til myndunar
viðreisnarstjórnar? „Það er náttúrlega Sjálf-
stæðisflokksins ef til kemur að taka ákvörð-
un um hverjum þeir treysta til ráðherra-
embætta, en fyrst verða þeir að meta hvaða
áhrif þessi niðurstaða hefur á fylgisvonir
Sjálfstæðisflokksins og mitt mat er að þetta
sé hrikalegt áfall fyrir Sjálfstæðisflokkinn.
Og sá sem nýtur góðs af því fyrst og fremst
verður Alþýðuflokkurinn,“ segir Jón Baldvin
Hannibalsson. Hann kvað sjálfstæðismenn
verða að leysa sitt heimilisböl sjálfa.
Sjálfur segir Albert að efsti maður á lista sé
sjálfkrafa ráðherraefni og hann stefni á að
verða fjármálaráðherra í næstu ríkisstjórn.
En það er ekki í hans höndum að ákveða
það. Hafskipsmálið er enn í biðstöðu hjá sak-
sóknaraembættinu og enginn veit hver verð-
ur niðurstaða í því máli. Og Albert á einnig
eftir að leiða flokkinn í Reykjavík í gegnum
kosningar. Þjóðviljinn segir að með niður-
stöðu prófkjörsins stefni „stærsti stjórn-
málaflokkur þjóðarinnar að því að gera
þann siðferðisbrest sem kom í ljós í Hafskips-
málinu að varanlegu ástandi í íslenskum
stjórnmálum". Og þennan sama ugg tjáir
Morgunblaðið í leiðara sínum og segir að
það sé „hætta á að Sjálfstæðisflokkurinn nái
ekki þeirri sóknarstöðu í Reykjavík", sem
vænta hefði mátt. Sé það rétt að niðurstaða
prófkjörsins beri vott um siðferðisbrest Sjálf-
stæðisflokksins, — þá er ekki bara um heim-
ilisböl þess flokks að ræða — þá hlýtur málið
að varða stjórnmál allra landsins þegna.
Einnig það er umhugsunarefni.
ERLEND YFIRSÝN
Nokkru eftir að bandaríska leyniþjónustan
CIA hóf hernað gegn byltingarstjórn Sandin-
ista í Nicaragua með málaliðasveitum, varð
uppnám á Bandaríkjaþingi út af þessum
stríðsrekstri nýs forseta í Mið-Ameríku.
Bandarískir fréttamenn birtu handbók í
hryðjuverkum, sem samin var á vegum CIA
og gefin út á spönsku til leiðbeiningar fyrir
Contra-sveitirnar sem CIA gerði út gegn
Nicaragua.
í hryðjuverkahandbók CIA eru leiðbein-
ingar um, hversu valda skuli ótta og upp-
lausn meðal almennings með áberandi
blóðsúthellingum á völdum stöðum. Sérstök
áhersla er lögð á að ryðja úr vegi þeim sem
eru máttarstólpar samfélagsins í sveitahér-
uðum Nicaragua, svo sem kennurum barn-
anna og læknum fólksins.
William Colby, yfirmaður CIA, varð að af-
neita leiðarvísinum í hryðjuverkum, hét að
afturkalla hann og kenndi þýðanda á
spönsku um verstu kaflana. En hneykslunin
sem hlaust af útgáfu bandarískrar stjórnar-
stofnunar á leiðbeiningum um launmorð og
fjöldadráp á óbreyttum borgurum, varð með
öðru til að Bandaríkjaþing setti 1984 lagafyr-
irmæli, sem áttu að taka fyrir bandarískt lið-
sinni við Contra-sveitirnar. Bannað var að
veita þeim hernaðaraðstoð frá Bandaríkjun-
um, og sér í lagi var CIA fyrirboðið að kosta
hernað þeirra úr leynilegum sjóðum sínum.
Fimmta þessa mánaðar var skotin niður
yfir sunnanverðu Nicaragua bandarísk flutn-
ingaflugvél, hlaðin vopnum og skotfærum.
Byssurnar voru sovéskar. Flugskjöl í vélinni
sýndu, að hún hafði á tveim árum farið 15
ferðir með slíkar birgðir, sem kastað var nið-
ur úr lofti til Contra-sveita í fjöllum og frum-
skógum Nicaragua. Vélin var búin fullkomn-
ustu tækjum sem bandaríski flugherinn ræð-
ur yfir til að miða nákvæmlega staðina, þar
sem Contra-menn biðu eftir að taka á móti
vopnum og öðrum birgðum, sem svifu niður
til þeirra í fallhlífum.
Þegar Nicaraguaher skaut niður C-123K
flutningaflugvélina, komst einn af þrem
Bandaríkjamönnum í áhöfninni lífs af. Hann
heitir Eugene Hasenfus, og yfirvöld í Nicara-
gua voru ekki sein á sér að gefa fréttamönn-
um, erlendum sem innlendum, aðgang að
eftir Magnús Torfa Ólafsson
Eftir að Eugene
Hasenfus leysti frá
skjóðunni, berast böndin
að Þjóðaröryggisráði
forsetaembættisins.
Vopnasmygli til Contra er
stjórnað úr Hvíta húsinu
því að spyrja hann um verk sín og feríl.
Hasenfus skýrði frá að þeir félagar hefðu
starfsaðstöðu á flugvöllum í Honduras og E1
Salvador, nágrannaríkjum Nicaragua. Þessa
flugvelli hefur bandaríski flugherinn ýmist
látið gera eða stækka á síðustu árum, og
ræður í raun hvað þar fer fram. Fanginn
nafngreindi einnig þekkta CIA-menn, sem
hann kvað stjórna flutningunum. Sjálfur
hafði Hasenfus, ásamt flugstjóra sem fórst í
vélinni, William J. Cooper að nafni, tekið
þátt í leynilegu flugi á vegum CIA með birgð-
ir til bandarískra leynisveita í Laos, Kampút-
seu og Thailandi meðan stríðið stóð í Víet-
nam.
Eftir því sem bandarískir fréttamenn hafa
rakið þræðina frá uppljóstrunum Hasenfus,
er helst að sjá að CIA hafi lagt til menn, þjálf-
aða og reynda í vopnasmygli með flugvélum,
en ekki annast verkið sjálft, til að ganga ekki
of opinskátt í berhögg við lagafyrirmælin frá
1984. Þess í stað var á vegum forsetaembætt-
isins sett á laggirnar bráðabirgðaleyniþjón-
usta, til að gegna þessu sérstaka verkefni.
Hún hafði það eitt hlutverk með höndum, að
halda úti á laun málaliðasveitunum, sem CIA
hafði komið á laggirnar, meðan bandarísk
lög bönnuðu opinskátt liðsinni við þær.
Samkvæmt skýrslu sem unnin er fyrir
John F. Kerry, demókrata í utanríkismála-
nefnd Öldungadeildar Bandaríkjaþings, var
reynt að láta líta svo út, sem um aðgerðir og
fjárframlög einkaaðila væri að ræða, en yfir-
stjórnina yfir leynilegri hjálp við Contra-
sveitirnar hefur með höndum Oliver L.
North, undirofursti í Bandaríkjaher og að-
stoðarframkvæmdastjóri stjórnmála- og her-
máladeildar Þjóðaröryggisráðs Bandaríkj-
anna. Sú stofnun hefur aðsetur í Hvíta hús-
inu í Washington og lýtur forsetanum beint.
Þjóðaröryggisráðið sá Contra-sveitunum,
með aðstoð milliliða, fyrir vopnum, fé og
herþjálfurum, segir starfslið Kerry öldunga-
deildarmanns.
Kerry er úr stjórnarandstöðunni, en
flokksbræður Reagans eru ekki öllu sáttari
við það sem nú er að koma á daginn, við-
ieitni forsetans til að fara í kringum eða
ganga í berhögg við vilja Bandaríkjaþings og
bein lagafyrirmæli þess. Dave Durenberger
er formaður þeirrar nefndar Öldungadeild-
arinnar sem á að fylgjast með athæfi leyni-
þjónusta Bandaríkjastjórnar og í flokki repú-
blíkana. Hann sagði um vppnasmyglið til
Contra-sveita í Nicaragua: „Ég veit að Hvíta
húsið veit, en það lætur vitneskjuna ekki
uppi.“
Bæði leyniþjónustunefndin og utanríkis-
málanefnd Öldungadeildarinnar hafa boðað
yfirheyrslur vegna þessa máls, en óvíst er að
af þeim verði fyrir þingkosningarnar í byrjun
næsta mánaðar.
Vopnasmyglið til bandarískra málaliða í
Nicaragua undir verndarvæng forseta-
embættisins hefur þegar dregist inn í kosn-
ingabaráttuna. George Bush varaforseti var í
Suður-Karólínu að styðja við bakið á fram-
bjóðendum repúblíkana, þegar fréttamenn
tóku að yfirheyra hann um tengsl við Max
nokkurn Gomez, sem hafði yfirumsjón með
vopnasmyglinu frá E1 Salvador. Gomez er
ættaður frá Kúbu, og tók á sínum tíma þátt
í innrásinni við Svínaflóa á vegum CIA. Síðar
stundaði hann vopnasmygl á vegum leyni-
þjónustunnar í Suðaustur-Asíu og hefur
lengst af verið í þjónustu hennar. Bush þótt-
ist hvergi hafa komið nærri hernaðaraðgerð-
um gegn Nicaragua, en eftir því sem frétta-
menn grafa dýpra berast böndin fastar að
varaforsetanum. Staðfest þykir að það var
Donald Gregg, aðstoðarmaður Bush en áður
undirmaður hans í CIA, sem réð Max Gomez
til að hafa umsjón með vopnasmyglinu frá E1
Salvador til Contra-sveitanna í Nicaragua og
hafði síðan stöðugt eftirlit með að það gengi
sem greiðast. Bush var yfirmaður CIA á ár-
unum 1976 og 1977.
Meginbaráttan í þingkosningunum í
Bandaríkjunum stendur um meirihlutann í
Öldungadeildinni. Demókratar þurfa að
vinna fimm öldungadeildarsæti til að ná
valdi á deildinni, og eygja til þess möguleika.
Takist það hefði stjórnarandstaðan meiri-
hluta í báðum deildum Bandaríkjaþings, því
fullvíst er talið að ekkert fái að þessu sinni
haggað traustum meirihluta demókrata í
Fulltrúadeildinni.
Verði þessi raunin, er komin upp á tveim
síðustu valdaárum Ronalds Reagans staða
sem minnir á lokaskeið forsetaferils Nixons.
Forsetaembættið hefur tvímælalaust verið
notað til að koma fram persónulegum vilja
valdhafans, hvað sem líður landslögum og
þingvilja. í því skyni hafa skýr lagafyrirmæli
ýmist verið virt að vettugi eða reynt að fara
í kringum þau.
Vilji Bandaríkjaþing halda þeim orðstír og
því áliti sem það vann í viðureigninni við
Nixon, getur það ekki látið sem ekkert sé,
þegar annar forseti fetar með vissum hætti í
fótspor hans. Annað mál er, hvort úrslitin
verða eitthvað svipuð. Ronald Reagan hefur
margfalda lýðhylli á við Nixon og er frægur
fyrir að á honum hríni engar ávirðingar, þótt
öðrum yrðu jafnvel að falli.
4 HELGARPÓSTURINN