Helgarpósturinn - 11.12.1986, Blaðsíða 8

Til að halda friðinn verður jólagjöfin í ár að vera
TENGSL
SJÓNVARPSNOTKUNAR
OG
ÞJOÐARFRAMLEIÐSLU
Að stærsti hluti landsmanna hafi
fariö að sofa um miðnætti stemmir
mjög vel við hefðbundin dagskrár-
lok gamla ríkissjónvarpsins. Fólk
horfði á fréttir í dagskrárlok, giskaði
á hvaða staður eða blóm var á skján-
um í blálokin, slökkti síðan á sjón-
varpinu, fékk sér snarl, fór á klósett-
ið og síðan í háttinn. Nú er hætt við
því að hefðbundnar svefnvenjur Is-
lendinga hafi riðlast svo um munar.
Auk þess sem útsendingartíminn
hefur lengst er líklegt að stór hluti
þjóðarinnar hafi tekið upp á mynd-
band óruglaða dagskrá Stöðvar tvö
eða þætti úr ríkissjónvarpinu og
horfi á eftir dagskrárlok — til að
missa ekki af neinu. Varlega áætlað
má reikna með því að nú fari stór
hluti þjóðarinnar 1—3 klukkustund-
um síðar að sofa en áður tíðkaðist —
án þess að rismál hafi breyst. Afleið-
iingin fyrir fólkið sjálft verður upp-
ísafnað svefnleysi og þreyta, geð-
Vonska og auknar heimiliserjur vegna
skorts á góðu skapi, auk erja vegna
vals á sjónvarpsefni. Langtíma-
afleiðingarnar fyrir þjóðarbúið eru
ískyggilegar. Fólkið mætir syfjað,
þreytt og geðvont í vinnuna og „fram-
leiðir*' minna. Minnkandi fram-
leiðslu fylgir samdráttur í þjóðar-
tekjum. Þegar þjóðartekjur minnka
verður minna til skiptanna. Þegar
,,kakan“ minnkar ágerist barátta
stéttanna um bitana. Óánægja
magnast, skærur hefjast á vinnu-
markaðinum og verkföll verða dag-
legt brauð. Nú þegar samningar
hafa verið gerðir er staðan verri fyr-
ir vikið, því ef fram fer sem horfir
munu þeir bregðast vegna minnk-
andi þjóðarframleiðslu.
Hin félagsþjóðhagslegu tengsl
milli sjónvarpsnotkunar og þjóðar-
framleiðslu eru auðvitað löngu
kunn. Þau komu vel í ljós á fyrstu ár-
um íslenska ríkissjónvarpsins. Út-
sendingar þess hófust haustið 1966.
Strax árið eftir drógust þjóðartekjur
á föstu verðlagi saman um 7,03% og
enn árið eftir um 9,47% og í kjölfar-
ið fluttust þúsundir íslendinga af
landi brott! Um árabil hafa hagfræð-
ingar kennt aflabresti og öðru slíku
um. En með því að beita félags-
fræðilegu innsæi kemur hin raun-
verulega ástæða strax í ljós. Þjóðar-
búið var heil tvö ár að jafna sig á
þeirri röskun sem leiddi af tilkomu
íslenska sjónvarpsins!
BJARGA
SAMNINGARNIR
OKKUR?
Það gefur því auga leið að jóla-
gjöfin í ár verður ekki nuddpúði.
Hvorki bók né plata. Á meðan 80%
heimila í landinu hafa aðeins eitt
sjónvarpstæki til að glápa á er voð-
inn vís. Eina raunhæfa lausnin
frammi fyrir þessari vá er að fjöl-
skyldur landsins sameinist um að
kaupa sameiginlega jólagjöf — nýtt
sjónvarpstæki. Verkefnið er að vísu
í stærra lagi og útgjöldin mikil, því
til að framboðið og eftirspurnin geti
haldist í hendur þurfa landsmenn að
versla ein 40—50 þúsund tæki. En
aðilar vinnumarkaðarins hafa sem
betur fer skynjað þennan vanda og
tekið þá skynsamlegu ákvörðun að
létta láglaunafólki vandann með því
að hækka verulega lægstu launin.
Vinnuveitendur hafa blessunarlega
komið auga á þann hrikalega vanda
sem blasa myndi við ef ástandið
yrði óbreytt og fólk hefði ekki efni á
því að bjarga þjóðarafkomunni —
með því að gefa hvert öðru sjón-
varpstæki í jólagjöf.
Þá er hrunadansinn hafinn. Ný-
lega mátti í fyrsta skipti, en örugg-
lega ekki hid sídasta, lesa í dagbladi
um óhamingjusama fjölskyldu sem
lent hafdi í svo harkalegum illdeil-
um um sjónvarpsnotkun á heimil-
inu ad kveda þurfti laganna verdi á
vettvang. Fridurinn á heimilum
þessa lands er í hœttu rneð tilkomu
nýrrar sjónvarpsstöðvar. Líklega
hefur gangur mála víða verið svip-
aður og í gœrkvöldi. Börnin hafa
byrjað á því að rífast um hvort horfa
œtti á „Úr myndabókinni" á ríkis-
rásinni eöa „Glœframúsina" á Stöð
tvö. Þá kom að „Þorpurum" á Stöð-
inni, en fróöleiksfúsir hafa vitaskuld
heimtaö „Smáfugla" með David
Attenborough á skjáinn. Heimilis-
ófriöurinn hefur náð hámarkiþeg-
ar valið stóð á milli frétta og„I takt
við tímanrí' á ríkisrásinni, en hins
vegar Joð Err og kó í Dallas á Stöð-
inni. Eftir kl. 21 hefur þó meirihlut-
inn getað sameinast — þvingaður —
vegna þess að fœstir eru enn komnir
með a fruglara. Á 3500—4000 heim-
ilum landsins var þó áfram rifist um
rásirnar. A Stöð tvö var boðið upp á
spennuþátt og tvœr kvikmyndir til
kl. 1.15, en á ríkisrásinni stóð til
boða þýsk sápuópera og heimildar-
mynd um Tryggingastofnun ríkisins!
Og dagskránni var lokið rúmlega
ellefu.
Jólin eru hátíð friðarins, þegar
sundraðir eiga að sameinast og sam-
einaðir að treysta tryggðarbönd.
Um áramótin strengja margir þess
heit að elska náungann og bæta
sambúðina við maka sína og börn.
En vá er fyrir dyrum ef rétt við-
brögð láta á sér standa. Hætt er við
því að fjölgun sjónvarpsstöðva og
hátt í tvöföldun á útsendingartíma
muni á næstu mánuðum hafa alvar-
legar afleiðingar fyrir heimili lands-
ins og þjóðarbúið allt. Félagsfræði-
leg könnun Helgarpóstsins leiðir í
ljós að ef koma á í veg fyrir að allt
fari úr böndunum þá verði að
tryggja að aukið valfrelsi í sjón-
varpsglápi haldist í hendur við
aukna valmöguleika. Það verður að
taka strax í taumana og eina raun-
hæfa lausnin er að jólagjöfin í ár
verði nýtt sjónvarpstæki á hvert
heimili. Lítum nánar á dæmið.
Um síðustu áramót voru um það
bil 84 þúsund sjónvarpstæki skráð í
landinu. Enn fremur eru mörg
óskráð (ólögleg) tæki til staðar,
sennilega eitt á móti hverjum 10
skráðum. Samkvæmt þessu eru þá
alls 92—93 þúsund sjónvarpstæki
í landinu. Hjá Innheimtudeild
RUV kom í ljós að á rúmlega 4000
heimilum eru skráð sjónvarpstæki
tvö eða fleiri — með öðrum orðum
á mjög litlum minnihluta heimila,
sem miðað við vísitölufjölskyldufor-
sendur eru um 65 þúsund talsins.
Reikna má með því sem sennilegri
nálgun, að á 80% heimila landsins
hafi um síðustu áramót aðeins eitt
sjónvarpstæki verið fyrir hendi. Nú
keppast þessi heimili við að koma
sér upp afruglurum og auka þannig
valfrelsið.
SKAMMVINN
BRÁÐABIRGÐALAUSN
Um leið og stöðvum hefur fjölgað
hefur útsendingartími stórum auk-
ist. Á fyrstu árum íslensks sjónvarps,
þegar ríkið var eitt um hituna, var
útsendingartími mjög takmarkaður.
1967 sendi ríkissjónvarpið út að
meðaltali 15 klukkustundir á viku
þá ellefu mánuði sem það starfaði.
Næstu ár nam útsendingartíminn
22—25 klukkustundum á viku en
1980 var útsendingartíminn kom-
inn upp í 27 klukkustundir á viku.
Nú orðið hefur útsendingartíminn
tvöfaldast: Á virkum dögum má
horfa á sjónvarp 7—8 klukkustundir
á dag (fimmtudagsfríið aflagt) og
nærfellt tvöfalt lengur um helgar,
alls um 55 klukkustundir á viku.
Með tilkomu myndbandstækjanna
eru stundirnar fyrir framan imba-
kassann þó mun fleiri en sem þessu
nemur.
Ljóst má vera að heimili landsins
eiga á hættu að lenda í óstöðvandi
vítahring ef fram fer sem horfir. Þar
sem aðeins eitt sjónvarpstæki er á
flestum heimila landsins og tak-
markaður hluti útsendingartíma
Stöðvar tvö er læstur má ætla að
rifrildið um rásirnar muni ágerast
mjög á næstu mánuðum. Bráða-
birgðalausn hefur séð dagsins ljós á
fjölda heimila — þar sem mynd-
bandstæki eru til staðar. Nú reynir
þetta fólk að leysa vandann með því
að taka þætti upp á myndbandsspól-
ur (vitaskuld með öllu ólöglegt at-
hæfi) af einni rás meðan horft er á
hina. Síðan er glápt á upptökurnar
þegar búið er að Ijúka fyrri rásinni
af. Þetta kann að virðast ágæt lausn
í fyrstu, enda myndbandstæki kom-
in inn á flest heimili að því er virðist.
En áðurnefnd félagsfræðileg könn-
un Helgarpóstsins sýnir að þessi
svokallaða lausn er stórhættuleg
fyrir þjóðarbúið.
Jú, sjáum til. Þegar ríkissjónvarp-
ið var eitt um hituna og mynd-
bandabyltingin skammt á veg kom-
in fóru lslendingar almennt að sofa
á skikkanlegum og kristilegum
tíma. Samkvæmt könnun viturra
lækna á svefnvenjum íslendinga
(1982—1983) voru svefnmál aðfara-
nætur virkra daga að meðaltali kl.
0.04 eða fjórar mínútur yfir mið-
nætti og flest allir sofnaðir í síðasta
lagi kl. 1 eftir miðnætti. Á virkum
dögum vöknuðu íslendingar síðan
að meðaltali kl. 7.43 eða um kortér
í átta. Með öðrum orðum var meðal-
svefntími landsmanna (fullorðinna)
7 klukkustundir og 40 mínútur.
8 HELGARPÓSTURINN
leftir Friðrik Þór Guðmundsson teikning Jón Óskar