Helgarpósturinn - 26.03.1987, Blaðsíða 34

Stefna í stefnuleysinu?
*
Er einhver menningarstefna á Islandi, eða ríkir hér stefnuleysi og getur það verið stefna í
sjálfu sér? Listir og menning fá um eitt prósent af heildarútgjöldum ríkisins. Þjóðleikhúsið tek-
ur til sín nærri fimmtung þeirrar fjárhæðar. Sinfónían lækkar milli ára.
íslendingar hafa lengi uerid taldir
menningarþjóö,a.m.k. af þeim sem
landiö byggja þótt ekki sé víst ad
adrir séu endilega sömu skodunar.
A hátíðisdögum er menningin
gjarna dregin fram, Ijóð eftir Einar
Ben. eða málverk eftir Kjarval, forn-
sögurnar og arfleifðin öll sem hvílt •
hefur eins og mara á veikbyggðum
öxlum íslenskra skálda í þásund ár
og öllum sem vita vilja verður Ijóst
að engin þjóð er okkar meiri í menn-
ingarmálum, nema kannski Grikk-
ir; þó varla. Samt heyrast raddir
þess efnis að við getum gert betur
við listamennina okkar, styrktþá og
stutt af meiri rausnarskap heldur en
tiðkast hefur á undangengnum ár-
um og áratugum. Áfyrstu áratugum
aldarinnar þegar ísland og Islend-
ingar voru að verða til sem nútíma-
þjóð, voru sem óðast að skríða úr
moldarkofunum og breytast í út-
gerðarmenn og iðnaðarmenn í stað
þess að vera allir bœndur, predik-
uðu lœrðir menn um nauðsyn sjálf-
stœðis landsins frá Dönum og um
leið töluðu þeir um að sjálfstceð þjóð
þyrfti að eiga listamenn sem túlk-
uðu hinn séríslenska veruleika. Síð-
an hefur mikið vatn runnið til sjáv-
ar. Nú er menningin ekki til um-
rœðu hjá leiðtogum vorum, nema af
illri nauðsyn, og í nýlegum sjón-
varpsþœtti opinberuðu fuUtrúar
þeirra sem landinu vilja stjórna að
þeir vita nœsta lítið um menningar-
og listamál og að engin stefna er í
þessum málum til. Engin nema
kannski sú að vilja gera betur en
gert er. Hitt ersamt auðvitað Ijóst að
stefnan er til, hún kemur skýrt fram
í fjárlögum og verkum stjórnmála-
mannanna, það sem þar er hlýtur
að vera þeirra stefna, eða stefnu-
leysi.ef menn vilja svo kalla.
LISTASKÓLAR
UTUNDAN
Hér til hægri á síðunni gefur að
iíta nokkrar töflur sem sýna í gróf-
um dráttum þá stefnu íslenskra yfir-
valda í menningarmálum sem birt-
ist í fjárlögum. Tekin voru fjárlög
fyrir árið ’87 og til hliðsjónar hafður
ríkisreikningur fyrir árið ’85 og
hann framreiknaður til núgildis.
Á þessu ári eru útgjöld ríkisins
áætluð tæplega 46 milljarðar. Af því
rennur til lista og menningarmáia
rúmur háifur milijarður, eða rétt
rúmt prósent af heildarupphæðinni,
þ.e. af útgjöldum ríkisins. Sam-
kvæmt heimildum mun þetta vera
svipað víðast hvar í nágrannalönd-
um vorum, en Frakkar eru Evrópu-
meistarar í greininni; hjá þeim
nema framlögin að öllu jöfnu um
tveimur prósentum. Hitt er svo ann-
að mál hvort þetta er viðunandi,
það má alltaf gera betur og gildi list-
arinnar fyrir samfélagið verður
seint ofmetið. Það virðist vera að
sýna sig svo um munar í samtíðinni,
a.m.k. ef marka má þá aðsókn sem
leikhúsin hafa fengið í vetur, gífur-
iegan fjölda myndlistarsýninga sem
eru í gangi og þann fjörkipp sem
varð í sölu íslenskra skáldsagna í
síðasta jólabókaflóði. Einnig er rétt
að benda á nýútgefnar plötur með
íslenskri nútímatónlist sem íslensk
tónverkamiðstöð sendi frá sér.
Þegar litið er á töflurnar hér til
hliðar þá er greinilegt að mest
áhersia hefur verið lögð á að undan-
förnu að fjárfesta, ef svo má segja.
Lítil áhersla er á skólana sem út-
skrifa eiga það listafólk sem við eig-
34 HELGARPÓSTURINN
um að njóta síðar. Þannig gera fram-
lög til Leiklistarskólans og Mynd-
listaskólans ekki svo vel að standa í
stað rniðað við árið 1985 en fram-
lögin til tónlistarfræðslu hækka um
30 milljónir, næstum einn þriðja.
SINFÓ LÆKKAR MILLI
ÁRA
Einnig er athyglisvert í framhaldi
af þessari umræðu um tónlistarskól-
ana, sem fá nú allverulega hækkun,
að velta fyrir sér málefnum Sin-
fóníuhljómsveitarinnar. Eins og sést
á töflu 2 þá hafa framlög til hennar
dregist saman á þessum tveimur ár-
'um. Hér er rétt að geta þess að árið
1985 hljóðuðu fjárlög uppá um 19
milljónir, framlagið nam 32 milljón-
um en árið 1986 var það lækkað í
krónutölu um 6 milljónir, skv. fjár-
lögum fyrir það ár. í ár lítur svo út að
um einhverja krónutöluhækkun sé
að ræða en það er því víðs fjarri því
í raun og veru er um verulega lækk-
un að ræða.
Þetta er fróðlegt þegar tillit er til
þess tekið að hitt ríkisapparatið sem
mest tekur til sín, Þjóðleikhúsið, býr
við allt annan kost. Þar virðist vera
tekið á af rausnarskap og á árunum
'85—7 hafa framlög ríkisins næstum
tvöfaldast. Hér verður þó að hafa í
huga að tölurnar segja alls ekki alla
söguna og einhverjar sérstakar
ástæður gætu hugsanlega legið að
baki. En óneitanlega er þarna um
verulega hækkun að ræða.
Listasafn íslands fær einnig tvö-
földun á gildandi fjárlögum, en þeg-
ar sú upphæð, rúmar 60 milljónir, er
skoðuð verður að hafa í huga að um
þriðjungur hennar á að renna í ný-
byggingu safnsins við Fríkirkjuveg,
um 14 milljónir fara í almennan
rekstur en aðeins þrjár milljónir til
listaverkakaupa. Mörgum kann að
þykja þetta súrt í broti, enda hefur
safnið lengi legið undir ásökunum
þess efnis að eiga engan veginn
nægiiega gott yfiriit yfir íslenska
myndlistarsögu, en kannski er
ástæðunnar að leita í því að fjárveit-
ingar hafa alltaf verið af skornum
skammti. Mönnum hlýtur að vera
spurn til hvers er verið að reisa safn-
hús ef ekkert fé fæst til að kaupa í
það myndir.
BETUR MÁ EF DUGA
SKAL
Annað dæmi úr myndlistinni er
svokallaður Listskreytingasjóður.
Framlög til hans miðast viö
ákveðna prósentu af því fé sem
ríkissjóður ver á hverjum tíma ti!
bygginga. Lögin eru hinsvegar svo
bjálfalega orðuð að engum virðist
vera ljóst hvað sjóðurinn á í raun til-
kall til mikilla fjármuna.
Hér er einnig rétt að minnast á ís:
lenska dansfiokkinn og Óperuna,
hvorugt þessara fyrirtækja virðist
vera í náðinni hjá þeim sem útdeila
fénu. Segja má að íslenski dans-
flokkurinn geti hvorki lifað né dáið,
samt hafa framlög til hans hækkað
hlutfallslega. Sömu sögu er að segja
af Óperunni, hinsvegar getur hún
dáið, og mun gera það ef ekki verð-
ur betur að hlúð.
Óþarfi er hér að rekja harmasögu
Alþýðuleikhússins, það gerir ekki
meira en rétt að standa í stað og
varla það, húsnæðisleitin búin að
standa á annan tug ára og ekkert
gengur. Sumir segja að þetta sé
markviss stefna. Má vera, en verður
ekki til þess tekin afstaða hér þó
segja megi að stefnuleysi geti mjög
auðveldlega verið stefna í eigin
stefnuleysi.
Framreiknuð upphæð ársins ’85
til lista og menningarmála var 510
milljónir, á þessu ári verður hún
milli 530 og 40 milljónir. Markverð
hækkun? Umtalsverð? Því er erfitt
að svara því oft á tíðum er bara ver-
ið að reyna að bæta fyrir gamlar
syndir. Þannig var stofnfé Launa-
sjóðs rithöfunda 21 milljón gamlar
krónur árið 1976 sem jafngildir
rúmum 9 milljónum á núvirði. Sjóð-
urinn hefur nú verið felldur undir
Stcu-fslaun listamanna þannig að erfitt
er að segja um hvort raunveruleg
hækkun hefur orðið á þessum lið,
þó svo að þess verði að geta að
myndarleg hækkun hefur orðið á
Starfslaununum (sjá töflu 4).
ALÞÝÐULEIKHÚS —
JURÓVISJÓN
Hins ber líka að gæta sem ekki
kemur fram hér og það er hversu
miklum tekjum iistirnar skila í ríkis-
sjóð. Rithöfundar hafa löngum verið
æfir þegar þetta hefur verið rætt og
taiað um stórar fjárhæðir sem sölu-
skattur af verkum þeirra skili til
baka í ríkiskassann.
Það má því vera ljóst að margs er
að gæta þegar rædd er stefna, eða
stefnuleysi, ríkisins í menningar-
máium og margt verður þar að
skoða svo heildarmynd fáist en hitt
er greinilegt að hér er ekki um stór-
ar fjárhæðir að ræða. Menningin og
listirnar eru ekki þurftafrekar þegar
litið er til heildarútgjalda ríkisins og
ekki þarf miklu við að bæta svo
rausnarlega geti talist að málum
staðið. Þannig tala menn um að hver
íslendingur leggi 10 kr. fram til að
tryggja rekstrargrundvöli Sinfóníu-
hljómsveitar æskunnar. Svo má líka
benda á að upphæðin sem laga-
höfundarnir 10 fengu til að útsetja
lögin sín fyrir Söngvakeppni sjón-
varpsstöðva var dágóð, hún nam
næstum einu Alþýðuleikhúsi á fjár-
lögum. Þessvegna er þetta spurning
um stefnu.
KK tók saman.
LAUGARDAGINN 28. mars,
klukkan 14 síðdegis, opnar Halldór
Björn Runólfsson listfræðingur og
myndlistarmaður, sýningu á verk-
um sínum í Slunkaríki á ísafirði. Á
sýningunni verða kola- og krítar-
teikningar, vatnslitamyndir og
akrýlmálverk. Ennfremur mun
Halldór Björn halda fyrirlestur um
myndlist i Bókasafni Menntaskólans
á Isafirði. Hefst fyrirlesturinn klukk-
an 16 á sunnudag.
NEMENDALEIKHÚS Leik-
listarskóla íslands ráðgerir að frum-
sýna útskriftarverkefni þeirra nem-
enda sem ljúka námi í vor. Leikritið
sem valið var sem lokaverkefni
þessa hóps er finnskt að þjóðerni og
heitir Rúnar og Kyllikki eftir leik-
ritaskáldið Jussy Kylátasku. Leik-
stjóri verksins verður Stefán Bald-
ursson og auk nemendanna leika í
verkinu Margrét Ólafsdóttir, Sigur-
veig Jónsdóttir og Þórhallur Sig-
urðsson auk eins nema úr 2. bekk
skólans.
ENN um fjórða árs nema í Leik-
listarskólanum. Á árshátíð Grikk-
landsvinafélagsins Hellas, sem
haldin verður á Esju á föstudags-
kvöldið nk, munu þeir taka þátt í
uppsetningu á atriði úr gamanleikn-
um Friðinum eftir Aristofanes. Leik-
stjóri þess er Sveinn Einarsson og
auk nemanna verður Róbert Arn-
finnsson einnig á fjölunum á árshá-
tíðinni. Þýðingu verksins gerði
Kristján Árnason en hann hefur áð-
ur þýtt a.m.k. tvö verka Aristofan-
esar, Lýsisströtu og Þingkonurnar,
sem mörgum eru vafalítið í fersku
minni. Þegar þeir Grikklandsvinir
hafa notið leiksýningarinnar mun
Sif Ragnhildardóttir syngja lög eftir
Þeódórakis og síðan er meiningin
að spjalla um fyrirhugaða menning-
arferð til Grikklands í júní nk.
KABARETT gengur alveg
óhemju vel hjá Leikfélagi Akureyrar
eftir því sem fréttist hingað súður yf-
ir heiðar. Bjartsýnustu menn eru nú
þegar farnir að tala um að hér sé
endurtekning á My Fair Lady sem
gekk við miklar vinsældir hér um
árið, og sýningunni um franska
spörfuglinn Edit Piaf sem einnig
gekk dável hjá þeim norðanmönn-
um. Þegar er farið að tala um pakka-
ferðir í höfuðstað norðurlands, frá
öilum landshornum. Þegar er upp-
selt á sýningar um þessa helgi og
einnig á sýningar um helgina 8., 9.
og 10. maí. Þess má geta að Pétur
Einarsson leikhússtjóri verður í
hlutverki Þráins Karlssonar enn um
skeið, en sá síðarnefndi varð frá að
hverfa vegna veikinda.
TÓNLISTARLÍFIÐ hefur
ekki verið svo ýkja fjölskrúðugt að
undanförnu, en á þriðjudaginn 31.
mars verður þó kærkomin tilbreyt-
ing á því. Þá munu tveir af efnilegri
tónlistarmönnum landsins, þeir Þor-
steinn Gauti Sigurðsson píanóleik-
ari og Guðni Franzson klarinettu-
leikari, halda tónleika í Norrœna
húsinu. Efnisskráin verður tvíþætt;
annarsvegar verk fyrir einleiks-
klarinett eftir þrjú af virtari tón-
skáldum samtímans; ítalann Berio,
Svíann Lidholm og Hollendinginn
Escher. Á síðari hluta tónleikanna
verða flutt verk eftir Debussy og
Sónata op. 120 nr. 1 eftir Jóhannes
Brahms, fyrir klarinett og píanó.
Listaskólarnir '85’ '87!
100.825 130.788
Leiklistarskóli íslands 13.590 12.561
18.228 18.143
Myndlistaskóli á Akureyri Myndlistaskóli í Reykjavík 2.500 1.600
1 Framreiknað framlag '85*
2 Fjárlög 87.
Lista og menningarstofnanir ríkisins '85' '872
Sinfóníuhljómsveit íslands 43.150 36.870
61.445 110.400
Listasafn islands 31.768 60.457
Listskreytingasjóður 4.958 4.000
Listasafn Einars Jónssonar 1.987 2.861
Listasafn Ásgríms Jónssonar 915 1.482
Kvikmyndasafn islands 2.694 1.539
Menningarsjóður 6.815 7.900
Framlög til listhópa og samtaka' '852 '873
4.020 4.700
Leikfélag Reykjavíkur 5.628 6.500
Leikfélag Akureyrar 4.958 6.000
íslenski dansflokkurinn 402 930
2.010 2.050
Leiklistarstarf, annað 6.721 8.000
Tónlistarstarf, styrkir 2.380 2.800
Listasöfn, styrkir 1.634 1.832
1 I þessum hópi eru fjöldi annarra liða sem ekki eru tilgreindir hér.
2 Framreiknað framlag '85
3 Fjárlög '87
Framlög til einstakra listamanna '85' '872
Kvikmyndasjóður 37.304 55.000
Rithöfundasjóður Islands 3.904 4.851
Höfundagreiðslur skv. 21. gr. hl 199 222
1.575 2.918
16.8371 23.340
Heiðurslaun 4.288 5.280

1 Framreiknuö framlög '85
2 Fjárlög '87
3 Hér inni eru listamannalaun, starfslaun listamanna og launasjóður rithöf unda sem er
komið undir einn hatt.
Skipting framlags ríkisins eftir listgreinum '87'
Tónlist 175.158 150.266 94.795 57.694 7.991 51.334 33% 28% 18% 11% 1% 9%

Myndlist
Kvikmyndir

Samtals 537.248
1 Fjárlög.
* Framreikningurinn styöst við þróun framfærsluvísitölu.