Alþýðublaðið - 20.01.1939, Blaðsíða 3
FÖSTUDAGINN 20. JAN. 1939
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
ALÞ1ÍDUBLAÐIÐ
RBBTJÓRI:
F. R. VALDEMARSSON.
í fjarveru hans:
JÓNAS GUÐMUNDSSON.
AFGREIÐSLA:
ALÞÝÐUHÚSINU
(Inngangur frá Hverfisgötu).
SÍMAR:
4900: Afgreiðsla, auglýsingar.
4901: Ritstjórn (innl. fréttir).
4902: Ritstjóri.
1196: Jónas Guðmunds. heima.
4903: V. S. Vilhjálms (heima).
4905: Alþýðuprentsmiðjan.
4906: Afgreiðsla.
ALÞÝÐUPRENTSMIÐJAN
AOalfundnr
S.Í.F.
AÐALFUNDUR Sölusam-
bands íslenzkra fiskfram-
leiðenda, sem frestað var í okt.
sl., kom saman á mánudaginn,
og var á ný frestað á miðviku-
dag — og þá um óákveðinn
tímá.
Ástæðan til þess, að fundin-
um var frestað í október, var
sú, að útvegsmenn vildu fá vissu
sína um það, að einhver árang-
ur yrði af störfum milliþinga-
nefndarinnar, sem starfar nu í
útvegsmálum.
Þegar þessi fundur kom sam-
an lá fyrir yfirlýsing frá milli-
þinganefndinni, þar sem hún
einróma lýsti því yfir, að hún
mundi leggja til við ríkisstjórn-
ina og Alþingi, að gerðar yrðu
ráðstafanir til þess, að hagur
útgerðarinnar yrði bættur til
muna frá því sem nú er. Hins-
vegar taldi nefndin ekki rétt
að skýra opinberlega frá þeim
tillögum, sem einstakir nefnd-
armenn hafa þar lagt fram og
á þetta jafnt við mn nefndar-
menn allra flokkanna.
Virtist það og svo framan af
— að fundarmenn létu sér
þetta vel líka, en svo fór þó,
að fundinum lauk ekki. Verður
engin skynsamleg ástæða færð
fyrir frestun fundarins nú.
Eins og rnálum er komið,
mun enginn flokkanna vilja
taka sig út úr með sértillögur
í útvegsmálunum, en reyna til
þrautar, hvort ekki getur orðið
þar um samkomulag í öllum
aðalatriðum.
Hjálpin til handa útveginum
verður að sjálfsögðu að byggj-
ast á löggjöf frá Alþingi, og
auðvitað getur sú lÖggjÖf ekki
orðið sett fyr en Álþíngi er
komið saman. Þettá virtust
flestir þeir fulltrúar skilja, er
mættu á fundinum, ög því er
það enn undarlegra, að fresta
fundinum af þessum ástæðum.
S.Í.F. er félagsskapur, sem
nýtur verndar sérstakrar lög-
gjafar,. og vegna þess munu
margir hafa géngið í samband-
ið. Síðan S'Í.F. hóf starfsemi
sína hefir það unnið mikið og
merkilegt starf í fisksölumálun-
um og oft átt við mikla örðug-
leika að etja, s. s. lokun Spán-
armarkaðarins, takmarkanir
innflutnings til ítalíu o. fl., en
allir munu vera á einu máli um
— áð því hafi vel tekist að
ráða fram úr vandræðunum.
Auk þess, sem nýir markaðir
hafa unnist fyrir saltfisk, hefir
S.Í.F. hafið myndarlega tilraun
til að komia í frámkvæmd niður
suðu sjávarafurða í Stórum stíl.
Það er því meira en ótrúlegt,
ef í hópi þeirra manna, sém
telja sig útvegsmenn, eru til
menn, sem ekki skilja það, að
þessi félagsskapur, sem í raun-
inni er einskonar frjáls einka-
sala á saltfiskinum, verður að
njóta fullkomins 'trausts, baaði
Orkuverið við Sogið.
Sogsvirkjunin og pýðing
hennar fyrir Suðvesturland.
Eftir Nikulás Friðriksson.
SOGSVIRKJUNIN er eitt
hið stærsta og merkasta
fyrirtæki, sem stofnsett hefir
verið hér á landi. Þó er hér að-
eins um byrjunarvirkjun að
ræða, eða uppsett vélaafl 12
þús- hestöfl, en með fullvirkj-
uðum öllum fossum Sogsins má
framleiða yfir 100 þús. hestafla
orku, en með þessari fyrstu
virkjun er ei'fiðasta sporið
stigið, og má benda á, í því
sambandi, að mestu aukningar,
samanlagt 12 þús. hestöfl, eru
tiltölulega auðveldar og ódýrar
miðað við þann kostnað, sem nú
er búið að léggja í þessa fyrstu
virkjun. Ég fer ekki áð lýsa
Sogsvirkjuninni í einstökum
atriðum, því það er hægt í
stuttu máli, en ég vil benda sem
flestum á að lesa hina ágætu rit
gerð um Sogsvirkjunina eftir
hr. rafmagnsstjóra Stemgrím
Jónsson í tímariti Verkfræð-
ingáfélags fslands 1938, 3. og 4.
hefti. Aftur á móti vil ég benda
á nauðsyn þess að veita raf-
orku frá Sogi sem fyrst til
nærliggjandi kaupstaða og
sveita, og þá þýðingu, sem það
hér á landi og erlendis og því
vafasamur vinningur að því að
veikja starfsemi hans með ó-
venjulegum starfsaðferðum eða
samþykktum.
Daginn áður en fundi S.Í.F.
var frestað í annað sinn, var
stofnað „Landssamband utvegs
manna“. Er það stofnað til
þess, ef marka má Morgunblað-
ið í gær, að taka upp „baráttuna
við ríkisvaldið fyrir kjarabót-
um útveginum til handa.“
Þó það hafi nú ekki heyrst
fyr hér á landi, að stofnað væri
til stéttarfélagsskapar, sem
hefði það að aðaltilgangi, að
taka upp „baráttu við ríkis-
valdið“, þá vii'ðist þó sem út-
gerðarmenn þeir, er í meiri-
hluta voru á fundi S.Í.F- og
flestir muriu hafa .. gengið i
„Landssambandið“, hefðu átt
að hefja starfsemi þess
með því að ákveða, að Lands-
sambandið fylgdist með starf-
semi milliþinganefndarinnar -og
Alþingis í stað þess að blanda
þeim málum inn í starfsemi
S.Í.F. sem eingöngu er bundin
við sölu á saltfiski landsmanna.
Frestun fundarins er af öðr-
um ástæðum einnig óskiljanleg.
Setjum svo, að samkomulag fá-
ist milli allra þriggja aðalþing-
flokkanna um lausn útvegsmál-
anna. Hvaða ástæða er þá til
að kalla aðalfund saman í þriðja
sinn, til þesS eins — og einskis
annars — en að kjósa stjórn í fé
laginu? Það er því sama frá
hvaða sjónarmiði litið er á frest-
un fundarins, að þá verður nið-
urstaðan ávalt hin sama, þ. e.
sú, að frestunin var algerlega
óþörf og, ef nokkuð er, fpndin-
um fremur til minnkunar.
kemur til með að hafa fyrir þau
svæði, sem línurnar ná til.
Frá Sogsstöð liggur nú ein
háspennulína til Reykjavíkur
og frá Reykjavík til Hafnar-
fjarðar, en gert er ráð fyrir að
leggja línur fyrst og fremst til
kaupstaðanna á Suðvesturlandi,
þar með taldar Vestmannaeyj-
ar, ef það getur borið sig fjár-
hagslega, og rætt hefir verið
nokkuð um línur út um sveitir.
*
¥^| AU aðal^triði, sem til
greina koma, þegar
reiknað er út, hvort svari
kostnaði að leggja línur til
kaupstaða eða sveitabæja, eru:
I. Lagningakostnaður ásamt
neyzlutækjum riotenda.
II. Verð raforkurmar.
III. Verðmæti það, er skapa
má með raforkunni á þeim stað,
sem hún er leidd til. Það er
mjög líklegt, að í flestum til-
fellum borgi sig bezt að orku-
notkunin á þeim stað, sem leitt
er til, sé sem mest, eða með öðr
um orðum, að hægt sé að gera
sem mest verðmæti úr ork-
unni fyrir notendur, því lín-
urnar verðum vér að byggja
þannig, að þær þoli veðráttxma
hér, hvort sem tekið ér í gegn
um þær fullt álag eða aðeins
hluti þess.
Sala orkunnar þarf að vera
þannig, að tillit sé tekið til þess
verðmætis, sem hún getur gefið,
miðað við það sem áður er not-
að, og kem ég að því síðar, og
mun þá vera hentugt að heild-
sala á orkunni frá aflstöðinni sé
flokkuð í 3 eða 4 flokka, eftir
verðgildi notkunar, til dæmis:
1. flokkur Ijós, 2. flokkur vél-
ar, 3. flokkur suða, 4- flokkur
hitun. Væri bezt að miða þessa
flokka við vissa tölu kwst. á
mann í hverjum flokki. Salan
til notendanna frá baéjar- eða
sveitafélaginu væri síðan í að-
alatriðum á sama hátt, og er
Rafmagnsveita Reykjavíkur að
nokkru leyti farin inn á þessar
leiðir með sölu raforkunnar.
Þá kem ég að 3. atriðinu, sem
er verðmæti orkunnar. Raf-
orku má nota á mjög margvís-
legan hátt. Það helzta, sem
hún hefir verið notuð hér á
landi, er til Ijósa og vélarekst-
urs, einnig nokkuð til suðu og
upphitunar húsa-
E G álít, að við íslendingar
eigum að'kéþpa að því að
gera sem mest . verðmæti úr
vatnsorku landsins, okkur til
hagsbóta og þæginda, og þar
með losna við að kaupa stóran
hluta af- þeim krafti, sem Við
nú kaupum í kolum og olíu frá
öðrum löndum. Einnig eigum
við að sjálfsögðu að nota jarð-
hitanh, þar sem hann er fyrir
hendi, til upphitunar húsa m.
m., ef það er hagkvæmara en
raforkan,
Það er mitt álit, að til þeirra
staða, sem við leiðum raforku
frá Sogi, þá eigi að nota raf-
orkuna til ljósa, suðu og ann-
arar heimilisnotkunar, iðnaðar-
og fullrar upphitunar húsa, þar
sem ekki er aðstaða til að fá
ódýrari hitun frá jarðhita-
svæðum.
Ég kynnti mér síðast liðið
sumar rannsóknir og tilraunir,
sem gerðar hafa verið í Noregi
með fullkomna upphitun húsa
með raforku og þær niðurstöð-
ur, sem Norðmenn hafa komist
að, einnig fyrirætlanir þeirra í
þessum málum, og út frá þeim
upplýsingum dreg ég fyrnefnda
ályktim um fulla upphitun húsa
með raforku .
Það er aúgljóst, að þýðing
raforkuveitna getur verið mik-
il, sé hægt að nota rafmagnið
á þann hátt sem bent hefir ver-
j(5 á, einnig mundi það hafa
mikla þýðingu fyrir verzlunar-
jöfnuð landsins í framtíðinni.
Auðvitað þarf mikið útlent efni
til að geta bygt línur ög aflað
neyzlutækja, en við getum
dregið mikið úr þessum út-
lenda kostnaði með því að smíða
sjálfir aðal neyzlutækin, suðu-
vélar og hitaofna m. m. Og er,
eins og mönnum er kunnugt,
komin upp hér á landi verk-
smiðja til þess- Sömuleiðis. er
hugsanlegt að spara megi inn-
kaup frá útlöndum að einhyerju
leyti, með því að nota stein-
steypta Stólpa fyrir línur. —
Steinsteypustólpar eru nú víða
notaðir fyrir rafmagnslínur og
endast mjög vel.
*
| RAFMAGNSMÁLUNUM
verðum við íslendingar
að vera vel vakandi og reyna
að leggja heilbrigðar línur í
öllum okkar framkvæmdum.
Við megum ekkí leggja fé í
virkjanir, nema jafnframt að
gera ráðstafanir til að notfæra
orkuna, því þá bindum við fjár-
magn, sem ekki gefur arð. Við
eigum að taka raforkuna til
sem allra flestra nota og þar
með tryggja öryggi vort, bæði
á friðar og ófriðartímum.
Ríkið þarf nú þegar að koma
fiifubaðstofa á hvert helmili
Eftir Jén Gunnarsson.
(Nl.)
Heitt vatn til sápuþvotta
fæst nóg úr pottinum, sem
einnig leggur til mestan hluta
gufunnar, og sem að jafnaði er
ósýnileg, þótt hún sé meiri en
ef notaður væri finskur bað-
ofn- Og raki er auðvitað meiri
— en honum held ég hæfilegum
með því að hafa ventil á út-
vegg, til þess að hleypa inn
hreinu lofti. Kælir slík löftrás
klefann um 2—3 stig, en það
sakar ekki, því meiri hressing
er að bað^nu, ef hreint loft
streymir inn í klefann, meðan
verið er í baðinu.
Tveir bekkir, mismunandi
háir, til að sitja á, eru í klef-
anum .og pallur fyrir tvo, til að
liggja á. Undir þeim palli er
venjulegt baðker, því gott er
að kæla sig í ylvolgu vatni
(22—28° C.) þegar maður er
búinn að vera hæfilega lengi
(10—15 mín.) í gufubaðinu.
En baðkerið er í í'auninni óþarft
í svona baðstofu. Kalt steypi-
bað gerir sama gagn, eða betra,
og í slíku baði er bezt gagn að
því að nudda sig með grófum
bursta, og mun gera húðinni
svipað gagn eins og „flenging“
með bjarkarkvistum, sú er
Finnar nota. Að minni notum
kemur að bursta húðina meðan
hún er heit.
Töluverður hitaauki er að
því að þilja baðklefann innan
með timbri — og nota trégólf,
— en varast skyldi að þilja of
nærri eldstæði, rörum eða
reykofni, þannig að eldshætta
geti af stafað. Einnig ber að
gæta þess, að mála ekki né
olíubera gufubaðstofur, því
það veldur ólykt.
Steypibaðið til kælingar,
hefi ég ekki í baðklefanum,
heldur í þvottaklefanum, því
betra er að fara út úr hitanum
meðan maður kælir sig, og
hvíla lungun með þeim hætti,
enda kælist maður þá skjótara.
Er þá óhætt að fara 1—3 um-
ferðir í gufubaðið og kælibaðið
á víxl.
Kostnaður við að koma upp
slíkri gufubaðstofu þarf eigi
að nema meiru en 100—200
krónum, og fer eftir því, hve
mikið maður getur unnið að
þessu sjálfur, og hve. miklu
maður getur ©ða vill kosta t$l.
Sjálfur notaði ég kassafjalir til
að þilja baðstofxma, þar eð ég
að óreyndu gat eins búist við
því, að tilraun þessi kæmi eigi
að tilætluðum notum. En
reynslan hefir önnur orðið,
eða hin bezta, og sé ég nú eftir
því að hafa eigi notað
áferðarbetra efni en þetta, þótt
komi að fxillum notum — og
hafi fært mér heim sanninn
um það, að eigi þarf miklu til
að kosta Við að innrétta gufu-
baðstofu.
Ég þarf varla að geta þess,
að í stað þvottapalls, mætti
vitanlega nota venjulegan kola-
ofn eða eldavél. En noti maðxir
slík eldfæri, verður reykofninn
að vera með vatnsgeymi, til
þess að maður hafi heitt vatn
til sápuþvottar og til þess að
skvetta á ofnana til gufxxfram-
leiðslu.
Hvað snertir notkun reyk-
ofnsins, skal þess getið, að nauð
synlegt er að hafa umbúnað til
þess að geta tekið hann úr
sambandi, svo að reykurinn úr
eldstæðinu geti komist beina
leið út í reykháfinn, þegar súg-
ur er lítill, eða þegar kolum er
bætt á eldstæðið. Þegar góð
glóð er komin, er reykofninn
aftur settur í samband — eða
fyr, ef súgur er hæfilegur á
reykháfnum. Þessu er þann
veg fyrir komið hjá mér, að
aðeíns þarf að snúa ©inu spjaldi
á stað framkvæmdum á línu-
lagningum frá Sogsvirkjuninni
til nærliggjandi kaupstaða, og
styrkja, ef með þárf, þær franv
kvæmdír með fjárframlögum,
einnig láta athuga möguleika
fyrir línum um þéttbyggðar
sveitir.
Þá kem ég að því atríði, sem
er mjög þýðingarmikið og það
er hið menningarléga gildi.
raforkunnar, og er í því sam-
bandi mjög nauðsynlegt að
taka raforkuna til sem allra
flestra nota, eins og áður er
bent á í þessari grein-
Það er til dæmis á heimilum
þægilegt að hafa rafmagn til
ljósa, en það er þó ekki nema
lítið brot af þeim þægindum,
sem fást við það, móti því, a@
hafa raforku einnig til suðú.
þvotta, hreinsunar húsa og
fxillrar upphitunar húsanna, en
það er það takmark, sem ég álít
að við íslending^r eigum að
keppa að, hvað heimilisnotkun
raforkunnar viðvíkur. Við get-
um hugsað okkxur þann mxm, t.
d- fyrir sveitafólk, sem nú hef-
ir enga raforku, að fá skilyrði
til að geta notfært sér raforku
jé áðurnefndan hátt og auk þess
til hreyfivéla og fleira. Einnig
þann mun fyrir íbúa kaupstáð-
anna, þó þeir nú hafi flestir
raforku til ljósa, að fá skilyrði
til að auka notkunina á sama
hátt.
í nágrannalönduniun, t. dr i
Noregi, er raforkunotkun til
heimilisþarfa m. m. komin á
hátt stig víða, þó eru nú mxklar
ráðagerðir og f ramkvæmdir þar,
til dæmis með fulla upphitun
húsa, og gert er ráð fyrir að
auka þá notl^xm rafþrjkunnar
mjög mikið í nánustu framtíð.
Við höfum mjög víða hér á
landi sérstaklega góð skilyrði
fyrir framleiðslu á raforku, e«
eldsneyti hjá okkur til suðu og
upphitunar er mikið ódýrara
en t. d. hjá Nórðmönnum og
þar af leiðandi höfum vér
meiri skilyrði fil að nota raf-
orku til suötf og upphitunar,
þar sem eigi 4Öra sérstakir erf-
iðleikar með ttreifingu orkunn-
ar, eins og t- d. í strjálbyggð-
um sveitum.
(Frh. á 4. siðu-)
á röri, og geta þeir er vilja,
fengið hjá mér teikningu af
þessum xunbúnaði, sem ég
treystist ekki til.að skýra nánar
n«ma í talsvert löngu máli.
í næstu grein minni mun ég
svo taka til athugxmar, hvernig
venjulegum nýtízku kerlauga-
baðstofum má auðveldlega
breyta í gxifubaðklefa, með því
að nota kolaofn eða rafmagns-
ofn.
Jón Gunnarsson.
B-listinn
er listi Alþýðuflokks-
manna og verkamanna í
Dagsbrún,
Dvttl.
Nýloga er komið út 4, hefti
6. láig. og er þair mieð lokið þeitn
árgangi þessa athyglisverða tímar
riifis. Að vmjiu flyfiuir þetta hiefti
mokkrar þýddai' úrvalsisögiur eft-
fræ.ga höfunda og eina faiuim-
xflmda á islenzku eftísr Soffiu
Ingvarsdóttiur. Þrjú kvæða eftir
Giuðim. Frímaam, Jaikobíinu John-
bkhi og Guðim. Inga,. Svo eru rit-
gerðSir eftir ýmsa, swo sienn Stein-
dór faá Hlöðunx, iSfistjómairg'rem,
sr. Pál Þorleifsison o. fl. Heftið
ter íeágulegt eirnis og þetta' tiimarit
ibp ijafnan, og er einkenoiilegt ef
þeir sem bókum unara á þessu
lflmdii, láta isér vul lík» að ]©sa
ekki Dvöl.
Kironsið við B* *k»4«n».