Alþýðublaðið - 24.01.1939, Blaðsíða 3

ÞRIÐJUDAG 24. JAN. 1939
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
RITSTJÓRI:
F. R. VALDEMARSSON.
í fjarveru hans:
JÓNAS GUÐMUNDSSON.
AFGREIÐSL A:
ALÞÝÐUHÚSINU
(Inngangur frá Hverfisgötu).
SÍMAR:
4900: Afgreiðsla, auglýsingar.
4901: Ritstjórn (innl. fréttir).
4902: Ritstjóri.
1196: Jónas Guðmunds. heima.
4903: V. S. Vilhjálms (heima).
4905: Alþýðuprentsmiðjan.
4906: Afgreiðsla.
ALÞÝÐUPRENTSMIÐJAN
► -----------7------- —
Landssamband út-
gerðarmanna og
M'
ÞAÐ má telja næsta merki-
legt tímanna tákn um þá
straumbreytingu, sem orðin er í
íslenzkum stjórnmálum, að
Þjóðviljinn skuli vera eina
„vinstra“ blaðið í landinu, sem
fagnar stofnun hins nýja
„Landssambands útvegs-
manna“..
Að vísu télur bláðið að það
sé þar að fagna samtökum
„smáútvegsmanna", en svo
hönduglega hefir til tekist fyrir
smáútvegsmönhum, að einn af
stóratvinnurekéndum landsins,
Kjartan Thors, hefir verið kos-
1 jnn form. sambandsins, og með
honum í stjórn togaraútgerðar-
menn og „smákóngar“, eins og
blaðið kallar það, og svo ger-
samlega er það stórútgerðin,
sem sambandinu ræður, að ekki
einn einasti „smáútgerðarmað-
ur“ er í stjórninni.
Hvergi hefir enn verið frá
því sagt, hver sé tilgangurinn
tneð stofnun þessa sambands,
— og frá því skýrir Þjóðviljinn
ékki heldur. Morgunblaðið seg-
ir að'vísu, að það verði „hlut-
. verk þessa félags í framtíðinni
að halda uppi heiðri útvegsins
og gæta hagsmuna hans í hví-
vetna“. Og að fyrsta verkefni
þess muni verða það, að taka
upp „baráttuna við ríkisvaldið
fyrir kjarabótum útveginum til
handa“. Það, sem því liggur fyr-
ir um samband þetta og tilgang
þess er ekki það, að það eigi að
verða eins konar S-Í.S. fyrir út-
veginn, þ. e. samtök útvegs-
manna alment um bætta verzl-
unarháttu og skipulag á þeim
sviðum, þar sem útgerðin
þarfnast mestra endurbóta,
heldur hitt, að það eigi að vera
eins konar baráttusamtök gegn
• ríkisvaldinu. Og það er sem
slíku að Þjóðviljinn fagnar
stofnun þess.
Útgerðarmenn hafa verið
mjög tómlátir um hagsmuna-
mál sín, því verður ekki neitað.
Fiskifélagið hefir aldrei. eflst
neitt í líkingu við það, sem
Búnaðarfélagið hefir gert, og
þó virðist það sá rétti vettvang-
ur að starfa á, sérstaklega fyrir
smáútgerðar mennina.
Stórútgerðarmenn hafa líka
haft sinn félagsskap, sem er
Botnvörpuskipaeigendafélagið,
en það hefir sára lítið látið önn-
ur mál til sín taka en kaup-
gjaldsmálin á togurunum.
Auk þessara tveggja félaga
hefir Sölusambandið verið
stofnað sem sölufélag á salt-
fiskframleiðslu útgerðarinnar í
fandinu, og ekki fékk það betri
uudirtektir í byrjun en það, að
knýja varð fjölda útgerðar-
manna með löggjöf til þess að
gerast þátttakendur í því.
fiað má mikið vera ef hið
nýja „Landssambnd útvegs-
manna“ verður slíkt baráttu-
tæki á sviði hagsmunamála út-
gerðarinnar, sem Þjóðviljinn
telur að það eigi að verða.
Bollaleggingar Þjóðviljans í
sambandi við stofnun Lands-
sambandsins eru því næsta bros-
legar-
Stórútgerðin þarf gengis-
lækkun, segir Þjóðviljinn, því
hún kemur fyrst og fremst
„skuldugustu stórútgerðarfyr-
irtækjunum að gagni, en hjálp-
ar smáútgerðarmönnum lítið,
því aðfluttu vörurnar hækka
auðvitað strax 1 verði, vextirnir
hækka — og kaupgjaldið líka.“
„Fyrir smáútgerðarmenn er
hins vegar aðalatriðið,“ segir
blaðið, ,,að fá fram lækkun á
útgerðarvörunum (veiðarfær-
um, olíu, salti) og lækkun á
vöxtunum. Til hins fyrra þurfa
smáútgerðarmenn að hafa sterk
samtök undir sinni eigin for-
ustu, en ekki stórlaxanna í
Reykjavík — samtök um inn-
kaup og ráð yfir gjaldeyri til
þeirra innkaupa. Til að bæta
lánskjör þeirra þarf hins vegar
að breyta til og hreinsa í núver-
andi bankaskipulgi.“
Gleði Þjóðviljans yfir Lands-
sambandinu verð'ur næsta tor-
skilin ef líta skal á málið frá
þessu sjónarmiði. Bæði þeir,
sem gengislækkun er gagnleg
og hinir, sem hún er skaðleg,
fara í sama félagsskapinn. —
Vegna hvers? Stórútgerðin
kaupir sjálf inn útgerðarvörur
sínar: salt, kol og veiðarfæri
(hún notar lítið af olíu), svo
ekki þurfa útgerðarmennirnir
að vera með til þess að fá þá
liði lækkaða, þeir fá þessar vör-
ur með innkaupsverði.
, ,Smáútgerðarmennirnir“
hafa falið stjórn sambandsins
„stórútgerðarmönnum“, svo á-
líta verður að þeir treysti því,
að hagsmunaleiðir þeirra liggi
saman í þeim málum, sem sam-
bandið á að fást við.
Landssambandið getur því á
engan hátt skoðast sem hags-
munasamtök smáútvegsmanna.
En eins og Morgunblaðið hefir
lýst því má búast við að hlut-
verk þess verði nokkuð annað
en að lækka verð á olíu, salti og
Ráðstðfnn fræðslumála
st|óraembættlsins.
Eftir Aðalstein Sigmundsson kennara.
TÍMINN“ 14. þ. m. segir
þær fréttir, að nýr
fræðslumálastjóri hafi verið
skipaður yfir skóla lands-
ins. Fer blaðið fögrum orðum
og sönnum um persónulegar
vinsældir og almenna mann-
kosti hins nýja embættismanns,
og bætir því við, að vegna
þeirra muni skipun þessi alls-
staðar „mælast vel fyrir-“
Hér mælir blaðið af furðu
mikilli yfirborðsmennsku og í
trausti lítillar athugunar les-
enda. Það sér viljandi yfir þá
staðreynd, að jafnvel beztu
drengir — menntaðir, lærðir,
víðsýnir, vinsælir — eru óhæf-
ir til vandasmra starfa, sem
þeir kunna ekki. Séra Jakob
Kristinsson hefir enga þá sér-
þekkingu, sem krefjast verður,
að fræðslumálastjóri hafi, þó
að hann hafi margt persónulegt
ágæti umfram flesta menn, og
væri því manna hæfastur til
hvers þess starfs, sem hann
hefir kunnáttu og heilsu til að
vinna. En af því að hann upp-
fyllir ekki þær kunnáttukröf-
ur, sem gera verður og gerðar
eru til fræðslumálastjóra lands
vors, mælist skipun hans í það
embætti ekki vel fyrir meðal
skólamanna landsins —- þeirra
manna, sem fyrst og fremst
eiga að búa við störf hans, og
eiga viðleitni sína til umbóta
og framgang fórnafrekra áhuga-
mála sinna oft og einaít komin
undir því, að yfirmaður þeirra,
fræðslumálastjórinn, taki mál-
um þeirra af kunnáttu og kunn-
ugleika. Þessum mönnum —
kennarastétt landsins — hlýtur
veiðarfærum, og það er sá til-
gangur, sem kommúnistablaðið
hefir fundið lyktina af og kann-
ast við sem eitthvað skylda
sjálfu sér.
meðferð ríkisstjórnarinnar á
fræðslumálastjóraembættinu að
vera sár vonbrigði. A. m. k.
ef þeir hafa treyst ríkisstjórn-
inni til að sýna stéttinni og
fræðslumálunum sannsýni, eirxs
og við Framsóknarmenn í stétt-
inni hlutum að gera að óreyndu.
Er þó sízt skortur á, að per-
sóna séra Jakobs Kristinsson-
ar njóti viðurkenningar og
vinsælda með kennarastéttinni.
Rétt eftir að Ásgeir Ásgeirs-
son var skipaður bankastjóri,
hafði stjórn Sambands íslenzkra
barnakennara fund og ræddi
væntanlega skipun í embætti
fræðslumálastjóra. Var þar
samþykkt einhuga ósk um það,
að maður sá, sem skipaður yrði
1 embættið, hefði sérþekkingu
í uppeldis- og kennslufræði,
kunnugleika og reynslu í
barnafræðslu landsins og hefði
kynnt sér nútímavinnubrögð
erlendra skóla. Bréf með þessari
ósk kennarastéttarmnar af-
henti þriggja manna nefnd úr
stjórninni kennslumálaráð-
herra persónulega, og átti tal
við hann um málið. Þessi vilji
kennarastéttarinnar um sér-
þekkingu yfirboðara síns er
svo sjálfsagður og eðlilegur, að
hrein furða er, að hann skuli
vera hundsaður. Hefði engri
annarri menntastétt verið slíkt
boðið. Eða hugsið yður, lesend-
ur, að lögfræðingur væri gerð-
ur að biskup, eða sagnfræðing-
ur landlæknir. Eða séra Jakob
Kristinsson hefði verið skipað-
ur búnaðarmálastjóri. Ætli
þetta mundi „mælast vel fyr-
ir“? — Veit ég ekki, hvers
kennarastéttin á að gjalda, að
henni er neitað um yfirmann
með sérþekkingu á fræðum og
starfi stéttarinnar.
Vér íslendingar eigum fjóra
háskólalærða uppeldisfræðinga,
unga áhugamenn, sem njóta
mikils álits- Veit ég ekki annað
en þeir séu allir drengir góðir
og maklegir trúnaðar. Einn
þeirra er doktor í fræðigrein-
inni, frá einum þekktasta há-
skóla álfunnar. Hann hefir
ekkert fast starf. Annar hefir
lokið námi í hinni frægu
Rousseaustofnun í Genf, og
stýrt síðan stærsta skóla
landsins í átta ár, með hinni
mestu prýði, en auk þess nýt-
ur hann allra manna mests
trausts kennarastéttarinnar. —
Enn má nefna fimmta mann,
sem að vísu er ekki stúdent né
háskólalærður, heldur ungur,
vel menntaður barnakennari,
en hefir verið fulltrúi fræðslu-
málastjóra árum saman, settur
í embættið langtíma, og er
allra manna kunnugastur skóla-
málum og skólarekstri lands-
ins. — Ríkisstjórnin læzt eng-
an þessara manna sjá, er velja
skal nýjan fræðslumálastjóra,
og auglýsir ekki einu sinni em-
bættið laust! í stað þess velur
hún í það roskinn mann, sem
engin kynni hefir af barna-
fræðslu. En meginstarf fræðslu
málastjóra er yfirstjórn barna-
fræðslunnar. Hinn nýi fræðslu-
málastjóri hefir að vísu stýrt
litlum æskulýðsskóla í 10 ár,
og vafalaust gert það vel. En
hann lét af því starfi á s.l. ári
vegna heilsubrests. •— Finnst
mönnum nú, í alvöru ekki til
of mikils mælzt, að þessi ráða-
breytni ríkisstjórnarinnar mæl-
ist vel fyrir“ meðal kennara?
Ég vil að lokum taka fram,
að grein þessari er ekki ætlað
að vera að neinu leyti ádeila
á séra Jakob Kristinsson. Og ég
tek mér nærri, ef honum fellur
hún illa, því að mér er mjög
hlýtt til hans persónulega.
Hann hefir hér ekki gert annað
enn að þiggja virðulegt og
sæmilega launað embætti, sem
honum var boðið. Og það hefir
hann gert, án þess honum væri
kunnur eða ljós vilji kennara-
stéttarinnar um hæfni yfirboð-
ara hennar, og afstaða hennar
í málinu. Ég held, að ef hann
hefði vitað þetta, hefði hann
ekki tekið starfið. — Og af því
að séra Jakob er slíkum mann-
kostum búinn, sem hann er,
munum vér kennarar leitast við
að eiga við hann svo góða
samvinnu, sem auðið verður,
meðan hans nýtur við sem yfir-
boðara vors. En yfir hinu sé ég
ekki ástæðu til að þegja, að með
veitingu fræðslumálastjóraem-
bættisins hefir núverandí
kennslumálaráðherra brugðíst
vonum mildls þorra kennara-
stéttarinnar. Hún hugði gott tií
stjórnar ungs, þróttugs og for-
ystuhæfs kunnáttumanns.
Aðalsteinn Sigmundsson-
„Tíminn“ hefir synjað mér
um rúm fyrir framanritaða
grein.
A. S.
Aðstaða Norðnanna
í heimsðfriði.
SKRÍFARI útgerðarsmaimn.afé-
lajgsinis í Oslio, Aiune Rygh
lögfræðinguff, hefir í blaíðiaviðtali
Já'tið i Ijós þá stooðium sina, að
ný heimsstyrjöld yrði ekki „ný
gullnáma" fyrir noxsika skipaút-
gerð, ems. og margra iskoðiun,
værii'. ,því að þegar hehnsstyrjöld
kæmi til sögunnar yrðiu Norð-
menn að búast við mikilli ásókn
af hendi þeirra þjóða, siem þátt
tækjto í stíðinu, vegna þcss, að
i heimsstyrjöldinni hefðto stríðs*
þjóðirnar komist að ratan um,
hversto mikil not, væri að kaup-
skipaflota Nonegs. NRP.—FB.
Tírnarit igtniaðarmanna,
6. hefti, 11. árgangs, er nýkoan-
ð út. Efni: Baráttain um bygg-
inganefnið, Saga Iðnaðarmianiia-
féTags ísfirðinga, eftir Arnjgrím
Fr. Bjarnasion, Bárð G. Tómas-
son og Bjönn H. Jómslsioai. Loks
er minninjgargrein uim Bjarn®
Þorsteinsison framkvæmdastjóra,
Útbreiðið Alþýðublaðið!
Siðari grein Jóns Ciunnarssonar.
fiatubaðstof a á bvertheimlli
MIG minnir að það væri
einkum tvennt, sem hinn
heimsfrægi rithöfundur og í-
þróttamaður Jack London sakn-
aði mest af menningartækjum
stórborgarinnar, er hann flutti
í sveitina, út í Mánadalinn un-
aðslega, en það var leikhúsið
og gufubaðið. Hann virðist eigi
hafa vitað, að á sama tíma,
sem hann gat veitt sér flest
lífsins þægindi heims í Mána-
dal, nema gufubaðið og leik-
húsið, nutu fátækir finskir og
rússneskir sveitamenn unaðs-
semda gufubaðsins, án þess að
kosta miklu til, og með einföld-
um tækjum — og höfðu notið
mann fram af manni um alda-
raðir. Jack London eyddi þús-
undum króna í skrautlega bað-
klefa, bæði á heimilum sínum
og lystisnekkju, en naut þar
þá eigi baðsins, er honum þótti
bezt. Og þann veg fer fleirum.
Menri byggja dýra og skraut-
lega baðklefa. á heimilum sín-
um og nota böð sem í rauninni
er lítið betri en kisuþvottur, ef
miðað er við gufubaðið, þetta á-
gæta bað, sem um margar aldir
var heilsu og lífgjafi frum-
stæðra þjóða, og hin bezta vörn
gegn mörgum sjúkdómum.
Ég veit, að þess verður langt
að bíða, að fólk fari almennt
að nota gufuböð, en vegna
þeirra, sem nenna að fórna ein-
hverju til viðhalds heilbrigði
og hreysti, og vilja nota sem
minst af mixtúrum lyfjabúð-
anna, þykir mér ómaksins vert
að benda á hvernig breyta má
algengum kerlaugarbaðklefa í
gufubaðklefa, og með þeim
hætti forða heimilisfólkinu frá
hinum þrálátu kvefpestum,
sem þjá svo marga í þessum
bæ, og gigtinni, sem gerir
mörgu eldra fólki lífið lítt bæri-
legt- Fullyrða má að hinar sí-
feldu kvefpestir, sem ganga
hér í bænum, hyrfu brátt úr
sögu, ef almenningur færi í
gufubað þó eigi væri nema einu
sinni í viku — en pestir þessar
kosta bæjarbúa tugi þúsunda
króna ár hvert, bæði beint og
óbeint. — Þá herjar gigtin
engu vægilegar. Enski heil-
brigðismálaráðherrann mat
tjónið af völdum gigtar þar í
landi fyrir nokkurm árum 100
milljónir króna ár hvert, og
hlutfallslega mun tjónið sízt
minna hér á landi, En gegn
báðum þessum kvillum er gufu-
baðið hin bezta vörn, og örugg
vernd ef fólk notar baðið að
staðaldri frá unga aldri. Barátt-
an fyrir aukinni notkun gufu-
baða er því einnig stórfelt hags-
munamál fyrir þjóðfélagið í
heild, auk þess að vera menn-
ingarmál.
Kerlaugarbaðklefi — gufu«
baðstofa.
í grein minni „Gufubað-
stofa við Skerjafjörð“, er birt-
ist í Alþbl. 20. júlí f. á., hélt ég
því fram, að nota mætti raf-
magn til þess að hita gufubað-
stofur, bæði almenningsbað-
stofur og baðstofur á heimilum
manna- En ýmsir, sem ég hefi
átt tal við um þetta, töldu það
vafamál og héldu því fram, að
slysahætta gæti af því stafað
að nota rafmagn til þessa. En
slíkt er fjarstæða, því auðvelt
er að ganga þannig frá leiðsl-
um (í járnrörum) og ofnum, að
engin hætta þurfi að stafa af
rafmagninu. Þessu til sönnunar
vil ég nefna, að hið mikla
sænska raftækjaverksmiðjufé-
lag „Asea“ hefir á boðstólum
ofna í gufubaðstofur, ásamt
sérstöku tæki til þess að fram-
leiða gufu (slík tæki væri einn-
ig hægt að smíða hér á landi)
og vona ég að þessi stað-
reynd sé mönnum næg sönnun
þess, að hættulaust er að nota
rafmagnstæki til að hita gufu-
baðstofur. Rafvirkjameistari
hér í bænum hefir og alveg ný-
lega smíðað rafmagnsofn af sér-
stakri gerð, fyrir mína milli-
göngu, ti.1 notkunar í baðklefa,
og gerir ofninn Iivorttveggja að
hita klefann og framleiða gufu.
Varð kostnaður við þetta um
150 krónur.
En kostnaðar vegna er það
æskilegt að þurfa eigi að nota
rafmagnsofn stærri en 2 kíló-
wött. Raflögn og ofn verður
margfalt dýrari ef meiri orka
er notuð, og þess vegna vil' ég
ráðleggja mönnum að nota 2
kw. ofna. Sé baðklefinn stór, er
þetta vitanlega ekki nógu stór
ofn til að hita hann allan, en
úr því má bæta með því að
smíða hæfilega stóran klefa
(eða stóran skáp) utan um raf-
magnsofninn, og nota sem
gufubaðklefa. Tjald úr þéttum
dúk mætti og nota til þessa- ít-
arlegar leiðbeiningar er ekki
hægt að gefa um þetta í stuttri
blaðagrein. Baðklefar á heimil-
um manna eru misjafnlega
stórir að flat&rmáli, hæð undir
loft mismunandi og hiti afar-
misjafn — en þessara atriða o.
fl. verður að taka tillit til, ef
gera skal klefann að gufubað-
stofu, með því að nota raf-
magnsofn. Þar sem lágt er til
lofts, gæti pallurinn til að
liggja á í gufubaðinu verið yfir
baðkerinu, og mætti krækja
hann upp að veggnum þegar
kerlaugin er notuð.
Það er áríðandi að kunnáttu-
maður (þ. e. löggiltur rafvirki)
gangi frá öllum raflögnum í
gufubaðstofu, og í bæjum fást
aðrir auðvitað ekki við slík
störf. En uppi um sveitir kynnu
menn ef til vill að reyna að
ganga frá þessu sjálfir, þeir
sem eiga rafmagnsstöðvar og
kunna að gera við algengar bil-
anir á rafleiðslum. Þetta ættu
menn samt eigi að færast í fang
aðrir en kunnáttumenn.
Ef baðklefinn er í nánd við
reykháf hússins, er auðvelt að
breyta honum í gufubaðstofu
með því að nota finskan bað-
ofn, sem mun kosta ca. 300 kr.,
og hygg ég að „Kastor“-ofnarn-
ir (eins og sá, sem er í baðstofu
Golfklúbbsins hér) séu beztir
til þessa — og auk þess kola-
sparir. En ódýrara er að koma
fyrir rafmagnshitun, hvað
stofnkostnaðinn snertir. Hvort
heppilegra er að nota, fer vitan-
lega eftir rafmagnsverðinu á
hverjum stað.
Almenningsbaðstofur.
Þrátt fyrir það að ég tel það
æskilegustu lausnina á þessu
máli, að gufubaðstofum sé
komið upp á sem flestum heim
ilum og skipum þar sem menn
(Frh, á 4. síðu.)