Alþýðublaðið - 01.02.1939, Blaðsíða 3
MEDVXKXJDAG í. FEBK, 193«
ALÞYÐUBLAÐIÐ
RITSTJÓRI:
F. R. VALDEMARSSON.
í fjarveru hans:
JÓNAS GUÐMUNDSSON.
AFGREIÐSLA:
ALÞÝÐUHÚSINU
(Inugangur frá Hverfisgötu).
SÍMAR:
4900: Afgreiðsla, auglýsingar. ,
4901: Ritstjórn (innl. fréttir).
4902: Ritstjóri.
1196: Jónas Guðmunds. heima.
4903: V. S. Vilhjálms (heima).
4905: Alþýðuprentsmiðjan.
4906: Afgreiðsla.
ALÞÝÐUPRENTSMIÐJAN
Rðk reiðinnar.
ÞAÐ er hverjum manni
vanvirða að því að vel sé
um hann talað í blöðum eins
og Þjóðviljanum og Nýju landi.
Þeir, sem stjórna Þjóðviljan-
um, hafa ærst svo gjörsamlega
út af ummælum þeim hér í
blaðinu, að kommúnistarnir
væru allsstaðar brautryðjend-
ur nazismans, að allt það vit,
sem fyrir kann að hafa verið,
virðist horfið úr kolli þeirra
með öllu, og reiðin og illgirn-
in hafa gjörsamlega fengið þar
yfirhöndina. Ritarar Þjóðvilj-
ans gleyma því alltaf, hverjir
sköpuðu öngþveitisástandið á
ítah'u, sem varð til þess, að
Mussolini fékk átyllu til að
brjótast þar til valda. Það voru
kommúnistar. Þeir gleyma því
líka, að í Þýzkalandi voru það
kommúnistarnir sem sprengdu
og eyðilögðu hin sterku þýzku
alþýðusamtök og gáfu Hitler
þannig aðstöðu til þess að skapa
á stuttum tíma sjóran byltingar
flokk, sem tók upp allar bar-
áttuaðferðir kommúnistanna.
Þeir virðast alveg búnir að
gleyma því, að þeir dönsuðu
þá á. allt annari línu en nú. Þá
börðust þeir gegn Alþýðu-
flokkunum og töldu þá verstu
fjendur verkalýðsins, — en nú
hafa þeir fyrirskipun um að
látast vilja vinna með Alþýðu-
floltkunum, klessa sér upp að
þeim og þykjast vera lýðræð-
isflokkar.
Kommúnistar benda sí og æ
á, að á Frakklandi og Spáni sé
samfylking — alþýðufylking —
sem vinni einhuga gegn fas-
ismanum. — En hver er svo
reynslan í þessum löndum?
Meðan Blum, foringi jafnaðar-
manna í Frakklandi, var þar
stjómarformaður og studdist
við kommúnistana, gerðu þeir
honum allt svo erfitt sem þeir
framast þorðu- Þeir skipulögðu
kyrsetuverkföll í verksmiðjum
víðsvegar um landið og báru
fram kröfur, sem vitað var um,
að aðrir stuðningsflokkar
stjórnarinnar ekki gátu gengið
að.
Á Spáni áttu kommúnistar
verulegan þátt í því að hleypa
byltingu Francos af stað. í stað
þess, að vinna að því að kyrð
og ró kæmist á í landinu, héldu
þeir áfram hinum sífeldu
skærum, sem verið höfðu milli
fasistanna og þeirra í kosning-
unum og fyrir þær, og sintu
ekki því, sem nauðsynlegast
var fyrir þjóðina, að skapa kyrð
og frið í landinu og hefja við-
reisnarstarf í stórum stíl.
Kommúnistar gerðu þar —
eins og allsstaðar, allt, sem þeir
gátu til þess að hindra hina
friðsamlegu þróun. Þeir vildu
láta kosningarnar tákna komm-
únistiska byltingu á Spáni og í
þeim anda unnu þeir að kosn-
ingunum loknum.
Sú hetjudáð, sem alþýða
Spánar hefir sýnt í hinni löngu
borgarastyrjöld, er þessvegna
alveg óviðkomandi þeim til-
drögum, sem leiddu til styrj-
aldarinnar.
Hin spánska alþýða hefir var-
ist fjandmönnum sínum með
hreysti og hugprýði, en að hún
þurfti að leggja í þann hildar-
leik, var að minnsta kosti með-
fram kommúnistum Spánar að
kenna. Þeir hafa allsstaðar
kennt einræðisöflunum baráttu-
aðferðirnar og allsstaðar verið
átyllan fyrir einræðið til þess
að brjótast til valda.
*
Þeim þjóðum einum, sem
hafa haft þá menningu og þann
félagsþroska, að líta ekki við
kommúnistunum, hefir vegnað
vel- Þær halda sínu lýðræði ó-
skertu og menning þeirra og
framfarir stánda föstum fót-
um. Svo er um England og
Norðurlöndin öll — líka Finn-
land. síðan starfsemi kommún-
ista var bönnuð þar í landi.
En hvernig er tónninn, sem
kommúnistarnir senda foringj-
um Alþýðuflokkanna á Norður-
löndum? Sem dæmi má nefna
að hinn nýi formaður Alþýðu-
flokksins danska, Hedtoft-
Hansen, er í blöðum þeirra
kallaður „íhaldssvín,“ „verka-
lýðssvikari“, „burgeisaspíra“ og
„sósíalfasisti.11 Það er sami
munnsöfnuðurinn og kommún-
istarnir viðhafa hér um
ritstjóra Alþýðublaðsins, for-
seta Alþýðusambandsins og
aðra þá, sem framarlega standa
í samtökum alþýðunnar hér á
landi.
Hin máttlausa reiði, sem nú
hefir algerlega fengið yfir-
höndina hjá kommúnistunum
hér, er greinilegt tákn þess, að
þeir finna til undan sannleikan-
um, sem Alþýðublaðið hefir
sagt þeim svo afdráttarlaust.
Og ef þeir væru menn með á-
byrgðartilfinningu, ættu þeir
að hafa vit á því strax í dag, að
leggja niður flokk sinn.
Með því gerðu þeir íslenzku
þjóðinni meira gagn en þeir
geta nú gert sér ljóst. Því til-
vera þessa flokks ein út af fyrir
sig er hætta fyrir þjóðfélagið,
hætta fyrir lýðræðið og hætta
fyrir þá viðreisn íslenzks at-
vinnulífs og menningar, sem
nauðsynlegt er að hefjist sem
allra fyrst. En þeirri skynsemi
verður vafalaust ekki að heilsa
— og þá verður að finna önnur
ráð.
Málaferli við Kanp-
Bianiakafnarháskéla
STJÓRN Kahpmanmahflfaaírhá-
isifcóilia hefir fyrir nokkru á-
klvieðai& að láta höfiðta mlál á hiand'-
u tndr. Vilhielm la Cour fyxir umi-
mæli ,gem hantn htefir viðhaft um
nokkra prófessora háskólainls oig
þ ásérstekliega próSesisor Erák Aiv
Up, og eru uimmæli lia Ootuir á
þá Jeiið; að þeir hafi misibieíitt an-
bættisstö'ðiu siami við siamkiepnis-
p:róif í iháisikóilanum.
Fyrir niokkru bauð stjórn há-
akölanis öllum fcennurum hdimis-
.spiekidieiilidairininar ,að þieim væri
óhOimilt aíð láta meitt Up:p|i i jslajm-
bajndi viið þietta mál, |er gert hefð-
tet á kenniairaihmdum. Gamberg,
máláfærslumaður, ,siem ier ve:rj«
anldi la Cour, aegir aið þjetta balnni
háskólfltetjóunfliríinnialr Má8i (efcki
nökterríi átt og munli hiainn klrief j-
asit þesis, að £á arð liaiðfl yítnl með
ail ketinam hieimspiefciideildáiriininár.
Mál þetta ■t'ekur all mifeið uan-
íaíl og eftirtiefct í Danmörte. F.Ú.
Útbveiðið Alþýðublaðið!
Um Elmskipatélag íslands á
aldarf jðrðungsatmæli pess.
EIMSKIPAFÉLAG ÍSLANDS er að byrja
annan aldarfjórðung æfi sinnar. Það
varð 25 ára 17. fyrra mánaðar. Af ýmsum á-
stæðum gat Alþýðublaðið ekki minst félagsins
eins og það átti skilið þann dag, en það er nú
gert með viðtali því, er blaðið hefir átt við
framkvæmdastjóra félagsins, Guðmund Vil-
hjálmsson. Skrifstofa framkvæmdastjórans er
skreytt myndum af skipum félagsins og fögru
líkani af nýjasta skipi þess Dettifossi. Fram-
kvæmdastjórinn er albúinn að leysa vel úr
spurningum og gefa upplýsingar: „Ég legg á
það alla áherzlu,“ segir hann, „að öll þjóðin
skipi sér um félagið, að andinn frá 1914, þegar
félagið var stofnað fyrir sameiginlegt átak allra
íslendinga, lifi.“
*
ÞEGAR Eimskipafélagið var stofnað fyrir
aldarfjórðungi, hafði Hið danska Samein-
aða allar skipaferðir með höndum svo að segja.
Eftir að félagið, sem hafði strandferðirnar,
hafði gefist upp og Sameinaða varð einrátt,
hækkaði það farmgjöldin, og hefir það að
sjálfsögðu átt ríkan þátt
í því að sameina ís-
lendinga um stofnun Eimskipa-
félagsins. Eftir því sem fram-
kvæmdastjórinn skýrði mér
frá, var það og hátíðisdagur í
Reykjavík og víðar um landið,
þegar Eimskipafélagið var
stofnað. Það var nokkurs kon-
ar kirkjuganga, Iðnó reyndist
of lítil og stofnfundurinn var
fluttur í Fríkirkjuna, en þar
var félagið stofnað 17. janúar
1914, og það jafnvel með söng
og músík frá kirkjuorgelinu.
Stofnun Eimskipafélagsins var
manndóms-tak íslendinga, þeg-
ar hart var barist um sjálfstæði
landsins, það var yfirlýsing
þeirra um, að þeir gætu sjálfir,
ef þeir vildu — og að þeir
þyrftu ekki að vera upp á aðra
komnir.
*
&&&: • \ .
ippl ....
'Wéé;>
: fcW'VÍIVfcíg
> J - ^
,v : J V..,'. r.iíl;. í
•- ú
~ * 'éF,
,-v
á
Eitt af skipum Eimskiþafélagsins: „Brúarfoss“,
FÓLKIÐ í landinu, sjómenn-
imir, verkamennimir,
kaupmennirnir og bændumir,
hafa áreiðanlega oft og mörgum
sinnum verið búnir að ræða um
það sín á milli hve dásamlegt
það væri, ef þjóðin réði sjálf
yfir siglingunum, áður en
fyrstu skrefin voru stigin til
framkvæmda. En 1912 ræðir
Sveinn Björnsson, nú sendi-
herra, við Emil Nielsen um
stofnun eimskipafélags og slær
upp á því við hann, að hann
yrði framkvæmdastjóri slíks
félags. Þá var Nielsen skipstjóri
á Sterling- Upp úr þessu fer að
komast skriður á málið og
nokkrir fara að ræða saman um
það. Brátt fóm þeir að halda
fundi um það og fjölgaði þeim
brátt, sem fóru að taka þátt í
þessum fundum. Fyrsta fundar-
gerðin er frá 22. des. 1912, en
síðan voru margir fundir
haldnir og 21. febrúar er sam-
þykt tillaga frá Eggert Claessen
um að félagið skuli heita Eim-
skipafélag íslands og jafnframt
er kosin bráðabirgðastjórn.
Skipuðu hana Thor Jensen, for-
maður, Sveinn Björnsson, Egg-
ert Claessen, Jón Björnsson,
Jón Þorláksson, Jón Gunnars-
son og Ólafur G. Eyjólfsson. Og
í marz var sent út alment hluta-
fjárútboð, ekki einungis hér
heima, heldur og meðal Vestur-
íslendinga, og það kom í ljós að
það varð ekki til ónýtis. Hluta-
féð, sem út var boðið, nam 385
þúsundum króna, og voru hlut-
irnir upp á 25, 50, 100, 500,
1000 og 5000 krónur-
íslendingar risu upp. 1. á-
gúst höfðu safnast í hlutafjár-
íoforðum kr, 264 þús. úr öllum
Emil Nielsen.
sveitum á landinu, öllum kaup-
túnum, bæði frá fátækum og
ríkum. En hlutafjársöfnun var
haldið áfram. Alls söfnuðust hér
heima 320 þúsund krónur og
meðal Vestur-íslendinga 160
þúsund. Alþingi studdi þessa
viðleitni. Það kom saman 1. júlí
og samþykti að taka hluti í fé-
laginu fyrir 400 þúsund kr- og
veita því styrk árið 1915 að
upphæð 40 þúsund krónur.
*
BJARTSÝNI og gróðrarhug-
ur ríkti um Eimskipafé-
lagið þegar í upphafi. Það var
ekki byrjað með einu skipi. í
marz 1914, eða nokkrum mán-
uðum áður en heimsófriðurinn
brauzt út, var samið um smíði
tveggja skipa. Og varð það fé-
laginu ómetanlegt happ að hafa
samið svo snemma. Bæði skipin
komu hingað á næsta ári, eða
1915. Gullfoss í apríl og Goða-
foss (eldri) í júní. Þegar skip-
in komu og þegar þau heim-
sóttu hafnimar fyrsta sinni, var
þeim fagnað eins og bjargvætt-
um, enda voru þau það. Þau
voru ávöxturinn af einum
fyrsta og stærsta sigri þjóðarinn
ar. En árið eftir strandaði
Goðafoss og sló þá óhug á
marga. En fljótt efldust vonirn-
ar að nýju og í ársbyrjun 1917
var Lagarfoss keyptur. 1921 lét
félagið byggja Goðafoss, 1927
eignaðist það Brúarfoss, 1928
Selfoss og 1930 eignaðist félag-
ið sjötta og nýjasta skip sitt
Dettifoss.
— Og bráðum fáum við nýtt
skip, sagði ég við framkvæmda-
stjórann.
„Já, vonandi,“ svaraði hann.
„Við höfum leitað tilboða, en
allar skipasmíðastöðvar hafa
svo mikið að gera. Við höfum
fengið svar frá nokkrum. Marg-
ar geta ekki smíðað skipið
vegna anna, aðrar geta ekki
skilað því fyr en 1941, en hug-
mynd okkar var að fá það 1940.
Ég vona að svör komi frá ensk-
um skipasmíðastöðvum nú
þessa dagana — og að þau reyn-
ist hagstæð. Þetta verður full-
komnasta skipið, hraðskreið-
asta og bezta. Það á að geta far-
ið á 4 dögum milli Reykjavík-
ur, Leith og Kaupmannahafn-
ar- Það verður 3700 smálestir
og gengur I6V2 mílu.“
*
A
LIR landsmenn þekkja
Eimskipafélagshúsið, eitt
af stærstu húsum Reykjavíkur.
Þeir, sem í Reykjavík búa eða
hingað hafa komið, þekkja það
af eigin sjón, en aðrir af mynd-
um. En svona var ekki hátt ris-
ið á Eimskipafélagjnu þegar
það byrjaði starfsemi sína*1914.
Það byrjaði í gamla Edinborg-
arhúsinu og hafði aðeins 3 her-
bergi. Síðar flutti það í Hafn-
arstræti 16. Eimskipafélagshús-
ið var bygt á árunum 1918—
1921 og það ár tekið til afnota.
Þarna er aðalstarfsemi þess, en
svo leigir það margar hæðir í
hinu mikla hafnarhúsi.
í blaðagrein eða stuttu við-
tali er erfitt að gera nógu
glögga grein fyrir þróun fyrir-
tækis eins og Eimskipafélags-
ins, en til að gera því þó nokkur
skil, skal hér minst á nokkrar
tölur, sem eiga að nægja til
þess að menn fái hugmynd um
vöxt þess og viðgang.
Árið 1915 námu tekjur fé-
lagsins kr. 495.245, gjöldin 393-
527. Það ár varð reksturshagn-
aðurinn (áður en afskriftir
höfðu verið færðar til útgjalda)
kr. 101 718.
Árið 1937 námu tekjurnar
kr. 4985 765, gjöldin 4 000 348
og reksturshagnaðurinn (einnig
áður en afskriftirnar hafa verið
færðar til útgjalda) kr. 985 417.
Frá 1915—1937 hafa tekjur
félagsins numið kr. 71 094 388,
gjöldin kr. 59 875 086, og rekst-
urshagnaður (eins og áður)
11 223 405 kr. Aðeins 1930 varð
reksturstap kr. 4 103,00.
1915 greiddi félagið í vinnu-
Iaun, bæði á sjó og landi, kr.
92 295,00. 1937 kr. 1 526 328,00.
Alls hefir félagið greitt í vinnu-
laun á þessum árum, bæði á
sjó og landi, kr. 20 197 115,00.
Skip félagsins hafa siglt frá
1915—1937 samtals 3.208.940
sjómílur, Innanlands hafa skip-
in siglt hafnirnar 13.395 sinn-
um.
í vátryggingar hefir félagið
alls greitt kr. 5.863.312.00.
í öllum skipunum er farþega-
Guðmundur Villijálmsson.
rúm fyrir 349 manns. Því miður
get ég ekki fengið upplýsingar
um það hjá forstjóranum hve
marga farþega skipin hafa
flutt samtals.
*
ÞAÐ væri gaman að nefna
fleíri tölur, en ég verð að
láta staðar numið. Þegar Eim-
skipafélagið átti aldarfjórðungs
afmæli um daginn fannst því
ekki, að það gæti fengið nógu
stóran sal í höfuðstaðnum til að
halda hóf, svo mörgum fannst
stjórn fél., að hún yrði að bjóða
í það gildi- Hún gaf starfsfólki
sínu hins vegar minningar-
gjafir. Allir fastir starfsmenn
— 214 að tölu, fengu 100 kr.
hver og 140 verkamenn, en svo
margir verkamenn vinna hjá
félaginu, þegar 2 skip eru inni
í einu, fengu dagkaup greitt og
frí frá störfum þann dag.
Það er nauðsynlegt fyrir
Eimskipafélagið og fyrir þjóð-
ina sem heild, að full samvinna
ríki um það. Það er vandasamt
verk á þessum óróa og deilu-
tímum að gæta þessa. En það
er von allra, að það takist. Þvx
að þó að margir sigrar hafi ver-
ið unnir, þá eigum við eftir að
lyfta Grettistökum-
Enn sigla útlendingar hér við
land, Enn greiðum við skatta til
erlendra þjóða, Og bezt er að.
vera sjálfum sér nógur.
Það munu víst allir íslend-
ingar geta tekið undir ummæli
Eggerts Claessen, formanns
Eimskipafélagsins, er hann
flutti í útvarpið á 25 ára afmæli
félagsins.
„Vér íslendingar megum
ekki standa í stað 1 þessum
efnum. Eimskipafélagið vill
gjöra sitt til þess að þær fram-
farir geti orðið hér á samgöng-
um á sjó, sem svara til þess,
er gjörist nú í öðrum menning-
arlöndum, Að þetta xnegi tak-
(Frh, á 4. »íðu.)