Alþýðublaðið - 09.02.1939, Blaðsíða 3

FIMTUDAG 9. FEBE, 1939
ALÞÝÐUBLAÖIÖ
♦——----------------—— ♦
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
RÍTSTJÓRI:
F. R. VALDEMARSSON.
í fjarveru hans:
JÓNAS GUÐMUNDSSON.
AFGREIÐSLA:
ALHÝÐUHÚSINU
(Inngangur frá Hverfisgötu).
SÍMAR:
4900: Afgreiösla, auglýslngar.
4001: Ritstjórn (innl. fréttir).
4002: Ritstjóri.
1190: Jónas GuSmunds. heima.
40OÍ: V. S. Vilhjálms (heima).
490i: AlþýSuprentsmiSJan.
4806: AfgreiSsla.
ALÞÝÐUPRENTSMIÐJAN
1 —---'-----------------♦
„Þjöðstjórn".
VIÐ OG VIÐ hefir Morgun-
blaðið verið að tala um
þjóðstjóm og virðist með því
vera átt við það, að hér yrði
mynduð stjórn, er Alþýðu-
flokkurinn og Framsókn stœðu
að ásamt Sjálfstæðisflokknum.
Virðist blaðið byggja þessa
kröfu um „þjóðstjóm“ á því, að
fylgi Alþýðuflokksins í landinu
hafi minkað svo mikið vegna
klofningsstarfsemi kómmúnist-
anna síðan Héðinn gekk í lið
með þeim, að með öllu sé ófor-
svaranlegt að Framsóknar- og
Alþýðuflokkurinn fari með
völdin áfram, þó þeir hafi til
þess þingræðislegan meirihluta.
Allir, sem kunnugir eru í verk-
lýðsfélögunum, vita hversu
röng þessi skoðun Morgun-
blaðsins er. Þeir vita að t. d. hér
í Dagsbrún fá kommúnistamir
nú aðeins lítið brot þeirra at-
kvæða, er þeir þar reiknuðu
sér, og að „sigurinn" í Hlíf í
Hafnarfírði var eingöngu í-
haldinu þar að þakka. Það lét
hafa sig til þess að kjósa kom-
múnista í stjóm þess félags til
þess eins, að koma Alþýðu-
flokknum þar í minnihluta og
fá síðan ástæðu til að flagga
með tapi hans.
Það gegnir því furðu, að
Morgunblaðið skuli ekki stinga
upp á því að kommúnistum
verði gefinn kostur á að vera
með í „þjóðstjórninni“.
Við þá hefir Sjálfstæðis-
flokkurinn haft samvinnu að
undanförnu bæði í bæjarstjóm-
inni á Norðfirði og í sumum
stærstu verkalýðsfélögunum.
Menn vita, að eitt áhugamál
eiga þessir flokkar þó sameigin-
legt, og það er að vinna Alþýðu
flokknum svo mikið tjón, sem
þeir megna.
*
Annars er það merkilegt, að
Morgunbl skuli ekki hafa, í
sambandi við hugleiðingar sín-
ar um þjóðstjórnina, bent á,
hver ættu að vera verkefni
slíkrar stjórnar, því slíkt til-
tæki sem myndun þjóðstjórnar
á tœplega rétt á sér nema alveg
sérstaklega knýjandi nauðsyn
sé fyrir hendi. Að visu má
segja, að það ástand, sem fram-
undan er í útvegsmálunum,
krefjist festu og átaka í stjórn-
mólum og fjármálum þjóðar-
innar, en til þeirra átaka, sem
þarf, er Sjálfstæðisflokknum
ekki betur treystandi en núver-
andi stjórnarflokkum.
Hann hefir í engu sýnt að
honum farist stjórn slíkra mála
betui- úr hendi en fulltrúum
hinna flokkanna. Hins vegár
gefur samstarf íhaldsins við
kommúnistana fullkomlega
bendingu í þá átt, að honum
sé nokkuð sama í hvaða Kefla-
vík hann rær og því megi við
ýmau af honum búast. Flokkur,
sem getur fengið sig til að taka
Brennisteinsvinslan hefst ao nýju eft-
ir að hafa leglð nlðri um laogt skeið.
Verksmlð|a vlð Mývatn tekur tU
starfa i april eða mai næstkomandi.
Viðtal við dr. Jón
E. Vestdaí.
XJ1 INS og kunnugt er, er £
ráði að hefja brenni-
steinsnám innan skamms í
brennisteinsnámunum í Mý-
vatnssveit og hefir hlutafé-
lag verið stofnað í þessu
skyni. Félagið hefir látið
reisa allmikið verkSmiðju-
hús við Reykjahlíðarnámur
við Mývatn og er talið að
verksmiðjan geti tekið til
starfa í apríl eða maí. Vélar
til verksmiðjunnar koma í
næsta mánuði. Það er til-
gangur félagsins að nema
brennistein úr öllum brenni-
steinsnámum á þessum slóð-
um til útflutnings. Hefir það
trygt sér markað fyrir
brennisteininn í Englandi.
Bændur í Mývatnssveit
vinna að þessu. Verður
brennisteinninn fullhreins-
aður, settur í pappírssekki
og síðan fluttur til Húsavík-
ur og þaðan til Englands.
Þar verður hann unninn og
síðan notaður til að sótt-
hreinsa með vínvið.
Alþýðublaðið hafði í gær tal
af dr. Jóni Vestdal um þetta
mál. Hann hefir haft ó hendi
undirbúningsrannsókhir og
verður framkvæmdastjóri fé-
lagsins. Hann ræddi aðallega
upp náið samstarf við yfirlýst-
an ofbeldisflokk til þess eins að
fá átyllu til að sýna í fölsku
Ijósi styrkleika annars stjórn-
málaflokks, hann getur vart
búist við því, að með alvöru sé
talað um „þjóðstjómar“-tillög-
ur hans.
um skilyrði fyrir brennisteins-
vinslu hér á landi:
„í tveimur héruðum hér á
landi finst brennisteinn svo vit-
að sé, í norðausturhomi lands-
ins og suðvesturhorni þess.
Annað er brennisteinninn í
Suður-Þingeyjarsýslu og hitt í
Krísuvík og Hengli,
Brennisteinninn norðaniands
er miklu þýðingarmeiri heldur
en sá sunnlenzki, magnið hér
sunnanlands er áreiðanlega
ekki nema lítill hluti þess, sem
er í Suður-Þingeyjarsýslu, enda
hefir brennisteinn alt af öðru
hvom verið unninn þar á liðn-
um Öldum.
Helztu brennisteinsnámur í
Þingeyjarsýslu eru þessar:
Reykjahliðarnámur, Kröflu-
námur, brennisteinsnámur í
Leirhnúk, Fremri námur og
Þeystareyk j anómur-
í austur frá Reykjahlíð er
Námafjall, um 4 km. þaðan.
Það er um 150 m. hærra en um-
hverfið. Að norðan takmark-
ast fjallið af Námaskarði, en
gegnum Námaskarðið á vegur-
inn til Austurlandsins að liggja.
Vegurinn frá Reykjahlíð og yf-
ir Námaskarð var ruddur og
lagður á síðastliðnu sumri, svo
að nú er fært á bílum alla leið
arrstur að Jökulsá á Fjöllum.
Uppi á Nómafjalli og í hlíð-
um þess eru brennisteinshver-
imir, sem enn eru lifandi. Vest-
an við Námafjall og í vestur-
hlíðum þess og í dalnum, sem
gengur inn í það frá Nóma-
skarði, er nú lítið um lifandi
brennisteinshveri. Mest er af
lifandi brennisteinshverum
uppi á fjallinu, 1 austurhlíðum
þess og niðri á jafnsléttu að
austan, sérstaklega í hraunjaðr-
inum og hrauninu austan við
fjallið. Af öllum brennisteins-
svæðum norðanlands og þá um
leið yfirleitt hér á landi, er
brennisteinssvæðið í Reykja-
hlíðamámum stærst og senni-
lega mest að finna af brenni-
steini þar. Um 8 km. suður af
Námafjalli eru Kröflunámur og
brennisteinsnámur. í Leirhnúk-
Um 25 km. suðvestur frá
Reykjahlíð eru Fremri námur.
Þær liggja í nyrstu útjöðrum
Ódáðahrauns. Aðalbrenni-
steinsnámurnar em austanvert
við gíginn Ketil og í austur-
barmi gígsins. Loks eru Þeyst-
areykjanámur. Þær em um 25
km. fyrir norðan Reykjahlíð og
um 35 km. í suðaustur frá
Húsavík-
Þetta eru brennisteinsnám-
umar á Norðurlandi, sem unn-
ið hefir verið í fyr á öldum og
sem nú á aftur að fara að nota.
Það er von okkar, sem að
þessa vhmum, að brennisteinn-
inn geti orðið landinu ekki þýð-
ingarminni en hann var á fyrri
öldum, og nú er sannarlega
mikil þörf fyrir nýjar útflutn-
ingsvörur. Þess er getið í sögn-
um, að brennisteinn var fyr á
öldum fluttur út frá íslandi og
borgaður dýru verði. Erkibisk-
uparnir í Þrándheimi virðast
hafa haft einkasölu á íslenzk-
um brennisteini á 13. öld, en
norsku konungamir reyndu að
ná þeirri aðstöðu frá þeim. Eft-
ir því að dæma hefir þessi
einkasala verið töluvert verð-
mæt. Brennisteinn fró íslandi
var og fluttur út á 14- öld, og
sést það á dómi frá 1340, þar
sem norskir kaupmenn, sem
voru í förum til íslands, voru
dæmdir til að borga tíund af
brennisteini, lýsi og harðfiski.
Á 15. og 16. öld átti Finnboga-
ættin í Kelduhverfi miklar
jarðeignir norðanlands og þar
á meðal allar brennisteinsnám-
urnar við Mývatn. Eigendurnir
létu ýmist grafa brennistein-
inn sjálfir eða þeir seldu nám-
urnar á leigu gegn vissu af-
gjaldi. Á 16. öld verzluðu kaup-
menn frá Hamborg með ís-
lenzkan brennistein og urðu
dönsku konungamir að borga
hann háu verði til púðurfram-
leiðsiu sinnar. Árið 1561 bann-
ar danska stjórnin íslending-
um að selja útlendmgum
brennistein, nema þeim einum,
sem höfðu konunglegt leyfi til
að kaupa hann- 1563 keypti
danska stjórnin allar brenni-
steinsnámurnar við Mývatn og
sömuleiðis Fremri námur.
Hagnaðist hún lengi mjög vel
af vinslunni. Annars er saga
brennisteinsvinslunnar hér á
landi allskemtileg og athyglis-
verð og sýnir ljóslega, hvílíkí
verðmæti hér hefir verið um að
ræða.
Vonum við að viðleitni okkar
nú geti leitt hið sama í ljós.“
Sjðlfstæðismenn og
Spánarstyrjðldin.
IjrVERNIG s’tenidiui' á því,
ma'&ur hittir margia Sjálf-
stæ'ðisrrjeim, sjem opinberiega iát*
i ijós ánægju siina yfir sigrum
Franoos á Spámi? Hvranig getur
ata&dö á þvl, a& flokknr, siem
segist fylgja lý&ræ&ilniu, gietur
vierið ánægðnr yfir þvi, aö jein-"
ræðismenn séu að sigra yfir lýð-
ræðdsstjórn? Svairið getur ekki
vterið annað en það, að nueðal
Sjálfstæ&iismanna hlýtur að viera
alimikið af mömnium, sem xiaun-
verulega eru á móti lýðræði, þó
flokkiurinn þykist fylgja því.
1 gnein lum Spánairstriðið eftir
Pétiur ólafsison, sem mér er sagt
að sé leinn af aðalmönnum biaðs-
ins, er tialað um dýrslega grimld,
siem hafi verið fynstu vikum ar
eftir að Spánarstyrjölidin hófst,
„fyrst og fremst á Stjómax-
Spáni.”
Ég hefi fylgst með Spánarstyrj-
ölidinni í útlendum blöðiuni, og
leíkki séð þar að StjómaT-Spámi
hafi skarað fram úr í þieissu.
Frainoo he$ir nokkum veginn
jaifnt og þétt verið að leggja und-
ir sig ný lönd, einis og Pétiuí
réttiliega siegir i grein Jslntnlt. En
það er eimktrm í borgum e&a
landsvæðtum, s©m tekin hafa ver-
íð herskildi, sem grimdarvierkir
hafa verið fnaimin. Hann tjalar
lika Uim ógnir loftárásanna á
Valliencia, Barqelona og Madríd,
„'sem Franoo hefir leinikum átt
sök á.“ Em þíessá &íða|sta setning
er hér um bil einis og tékiin 'úr
Niatzistablaði. Ja; svo Fnanoo
hefir einkum átt sök á loftáráis-
lunum á þessar borgir. Gamati
væri að fá skýringu á þvi, að
hvaða ley ti stjómin á sök á þeim ■
Minnir þetta á, þegar fiegnin
kom um fyrsta Gyöinlginn, sem
Frh. á 4. síðu.
Ármann Halldórsson:
Hin nýja bók dr. Símonar Jóh,
r
Agústssonar um Þroskaleiðir
» .---
AÐ má heita nokkur við*
burður, að íslenzkur
fræðimaður sendi frá sér frum-
samið rit í fræðigrein sinni. —
Það gerist því miður sjaldan.
Og enn sjaldnar gerist það, að
slík rit séu samin af öðrum
eins lærdómi og vandvirkni og
hin nýja bók dr. Símonar Jóh.
Ágústssonar, Þroskaleiðir.
Éfni þessarar bókar er marg-
þætt. Hún er safn af ritgerðum
og fyrirlestrum um uppeldis-
mál, fræðileg og hagnýt. En
enginn ætti að fráfælast hana
af þeim ástæðum, að hún sé
fræðileg, því að hún 6r svo ljós-
lega rituð, að þar verður ekki
hnotið um neina setningu. Þá
fyrirlestra, sem þarna eru birt-
ir, flutti höfundur hér við há-
skólann fyrir tveimur árum.
Eru það fyrirlestrarnir: Hvað
er uppeldi? Uppeldi og uppeldis-
fræði, Sérliæfing og almenn
menntim, Refsing og umbun
og Sálarlíf uppalandans. Bera
fyrirsagnimar með sér, um
hvaða efni þeir fjalla, og er
ekki tök á að rekja það í stuttri
blaðagrein. Eru þeir aðallega
fræðilegs eðlis. Þau grundvall-
arsjónarmið, sem þar gætir, eru
félagsfræðileg og heimspekileg.
Hið félagsfræðilega sjónarmið
er í því fólgið að líta á upp-
eldið sem innvígslu í (eða sam-
lögun við) það menningarum-
hverfi, sem bamið og ungling-
urinn lifir við. Hefir höfundur-
inn í þessu efni orðið fyrir rík-
um áhrifum frá hinum afar-
merkilegu félagsfræðingum
frönsku, Durkheim og Levy
Bruhl. Hið heimspekilega sjón-
armið er aftur í þvi fólgið, að
uppalandinn móti bamið og
unglinginn í samræmi við
mannshugsjón sína og lífsvið-
horf, veki hann siðferðilega og
trúarlega. í þessu efni virðist
höfundurinn hafa orðið fyrir
áhrifum frá ýmsum þýzkum
uppeldisfræðingum. Um þetta
mál virðist mér engu síður
þurfa viðvörunar en hvatning-
ar. Mannshugsjón og lífsviðhorf
eru stundlegir hlutir, sem orðn-
ir eru til fyrir áhrif lífsskilyrða
og tíðaranda að allverulegu
leyti, en lífsskilyrði og tíðar-
andi eru breytilegar stærðir.
Það er því engu síður ábyrgð-
arhluti fyrir uppalandann að
móta bamið eftir sinni manns-
hugsjón en að láta það ógert.
Að vísu eru ýmsar dygðir (og
það hinar sömu dygðir) að öll-
um líkindum lögmálsbundnar
og eiga við alla tíma, en það er
hins vegar eins víst, að ýmsar
af dygðum mannsins (þ. e. sið-
ferðileg lífsviðhorf, sem talin
eru góð og gild af samtíðinni)
eru að nokkru leyti breytilegar
frá einni kynslóð til annarar.
Eins og höfundur tekur fram
eru bæði þessi sjónarmið ein-
hliða. En ég sakna að mestu leyti
eins sjónarmiðs í þessum fyr-
irlestrum. Mætti nefna það hið
sálfræðilega sjónarmið. Það er
í því fólgið, að líta þannig á
málin, að maðurinn vaxi að
mjög miklu leyti út frá innri
lögmálum og hlutverk uppeld-
isins sé því ekki hvað sízt í því
fólgið að gera þennan vöxt sem
greiðastan og búa honum sem
heppilegust skilyrði- Og ef
hin ytri skilyrði séu ekki heppi-
leg, verði kyrking á þessum
vexti og þar með settar höml-
ur á Ufsorku og lífshamingju
mannsins. Þetta er engan veg-
inn nýtt sjónarmið. Rousseau
er einn hinn áhrifamesti for-
mælandi þess. En það er hróður
vorra tíma að hafa gert það
kleift að fylgja því míklu bet-
ur fram en áður á grxmdvelli
hinnar nýju þekkingar á sálar-
lífi mannsins og þó einkum
bamsins á síðustu áratugum.
Þó að ég hafi gert þessar at-
hugasemdir við þennan hluta
bókarmnar, má enginn skilja
orð mín svo, að ég telji hin fyrr-
nefndu sjónarmið ekki eiga
fullan rétt á sér, fjarri því, þau
eru mjög merkileg og opna
næsta athyglisverða útsýn yfir
uppeldismálin.
Aðrir kaflar bókarinnar eru
ritgerðir: Uppeldi imgbarna og
uppeldisfræðileg menntun
kvenna, Fordæmi og eftir-
breytni, Barnavernd og uppeldi
vandræðabarna og Um sálarlíf
og uppeidi afbrotabarna. Styðst
hin fyrst talda ritgerð við
rannsóknh- og kenningar amer-
íska sálfræðingsins, Watsons.
Er hún mjög tímabær áminning
um þá vanrækslu, að verðandi
mæður eru á engan hátt frædd-
ar um sálfræðilega meðferð á
börnum- Tvær hinar síðast-
töldu ritgerðir tel ég þó hik-
laust athyglisverðasta hluta
bókarinnar. Þar er gerð mjög
rækileg grein fyrir verkefninu
frá sálfræðilegu og þjóðfélags-
legu sjónarmiði. Eru þessar rit-
gerðir runnar upp úr hinu hag-
nýta starfi, sem höfundurinn
hefir gegnt nú um nærri tveggja
ára slstíið. í ritgerðinni Barna-
vernd og uppeldi vandræða-
barna er þeim vandamálum, —
sem skapast hafa við hinn öra
vöxt Reykjavíkur, gerð ýtarleg
skil og sýnt fram á, hve langt
í land það eigi, að hér hafi ris-
ið upp bæjarmenning á traust-
um grundvelli. í stuttu máli:
Bæjarbúarnir hafa ekki lagað
sig að hinum breyttu lífsskil-
yrðum og hafa ekki skilið þau
vandamál, sem þau hafa fært
þeim að höndum. Einna tilfinn-
anlegast gætir þessa þó í upp-
eldismálum. Til þessarar illu
aðlögunar á það rætur að rekja,
að hér hefir vaxið upp ískyggi-
lega fjölmennur hópur vand-
ræða- og afbrotabarna og ung-
linga, og er menningu þjóðar-
innar stefnt í beinan voða, ef
ekki er rönd við reist. Telur höf
undur. og það eflaust réttilega,
að hér sé eftirlitsleysið hin skað
vænlegasta orsök- Börnin alast
upp á götunum í fullkomnu um-
hirðuleysi og geta orðið hvers
kyns ómenningu að bráð. Má
geta þess í þessu sambandi, að
amerískir félagsfræðingar, sem
rannsakað hafa hina alþekktu
glæpamannaflokka (gangsters),
hafa komist að þeirri niður-
stöðu, að þeir séu þann veg til
orðnir, að börn nýbyggjanna,
sem lifðu í eftirlitsleysi, urðu
viðskila við heimilin og slógu
sér saman í hópa og lögðust síð-
an út- — Til umbóta á þessu
eftirlitsleysi hefir höfundur
Frh. á 4. síðu-