Alþýðublaðið - 21.03.1939, Blaðsíða 3

ÞRIDJUDAG 21. MARZ 1939
ALÞTOUBLAÐIÐ
Rannsókn á almenn-
ingsálitínn I imerlkn.
-----«.---
92 prósent trúa engu orði Hitlers, 69
prósent vilja berjast með Englandi og
Frakklandi!
4------------------------<
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
RITSTJÓRI:
F. R. VALDEMARSSON.
í fjarveru hans:
JÓNAS GUÐMUNDSSON.
AFGREIÐSLA:
ALÞÝÐUHÚSINU
(Inngangur frá Hverfisgötu).
SÍMAR:
4800: Afgreiðsla, auglýsingar.
4901: Ritstjórn (innl. fréttir).
4902: Ritstjóri.
4803: V. S. Vilhjálms (heima).
1196: Jónas Guðmunds. heima.
4905: Alþýðuprentsmiðjan.
4906: Afgreiðsla.
ALÞÝÐUPRENTSMIÐJAN
Eliltrraiingar ®§
elllhelnílí.
LLITRYGGINGARNAR
voru fyrsti tryggingavís-
irinn, sem hér á landi var gróð-
ursettur. Var það gert löngu
fyrir aldamót og smátt og smátt
þar við aukið, en þó aldrei svo,
að þetta kæmi að verulegu
gagni. Um sama leyti og hér
var byrjað á ellitryggingum,
var þeim komið á í Danmörku,
og eru þær nú orðnar þar í
landi einhyer fullkomnasta
tryggingagreinin. Það, sem gert
hefir gæfumuninn fyrir gamla
fólkið þar og hér, er það, að í
Danmörku myndaðist snemma
— 1871 — Alþýðuflokkur, sem
sérstaklega lagði mikla áherzlu
á að efla hvers konar alþýðu-
tryggingar, og fylgdi því þeim
málum fast eftir, og varð því
meira ágengt, sem flokkurinn
stækkaði og náði meiri áhrifum
hjá. þingi og þjóð. Hér van-
ræktu allir flokkar trygginga-
málin fram til 1921, að Alþýðu-
flokksins fór að gæta í íslenzk-
um stjórnmálum og málunum
miðaði lítið áfram þar til eftir
1934, er Alþýðuflokkurinn tók
að sér ábyrgð á stjórn landsins
ásamt Framsóknarflokknum.
Ellitryggingar eru kannske
sú tegund trygginga, sem menn
skilja einna bezt. Öllum finst
sanngjarnt að hverjum manni
sé gert skylt, meðan hann er í
fullu fjöri, að leggja nokkrar
krónur á ári í sjóð með öðrum
landsmönnum til þess að
tryggja kjör sín í ellinni, svo
hann þurfi ekki að verða hand-
bendi venslamanna né hins op-
inbera þegar kraftarnir eru að
þrotum komnir. Fjöldi manna.
sem ekki telur sig til Alþýðu-
flokkanna, skilur þetta og vill
vinna að því, og hafa slíkir
menn oft lagt margt gott til
þessara mála, þó öll forganga
í þessum sem öðrum trygging-
armálum hafi aðallega verið
hjá Alþýðuflokkunum.
*
Þegar nú hér á landi hefir
verið komið á ellitryggingum.
eða réttara sagt hefir verið
lagður grundvöllur að elli-
tryggingum fyrir framtíðina,
því það er nánast það, sem gert
hefir verið, er það hin mesta fá-
sinna að ekki beri að hafa þar
stöðugt vakandi auga með, og
færa til betri vegar alt, sem í
ljós kemur að miður fer, þegar
farið er að framkvæma trygg-
ingarnar.
Einn ókostur hefir þegar kom-
ið í ljós við íslenzku alþýðu-
tryggingarnar yfirleitt og þá
hvað helzt í sambandi við elli-
trygginguna. Það er samband-
ið, sem er á milli þeirrar trygg-
ingar ög framfærslumálanna.
Það íyrirkomulag, að láta
framkvæmd og úthlutim elli-
styrksins fara fram af þeim að-
ilum, sem úthluta venjulegum
fátækrastyrk, hefir þau áhrif,
að gamla fólkið gerir of lítinn
mun á ellistyrknum og venju-
legu fátækraframfæri , og er
slíkt óheppilegt af mörgum á-
stæðum, sem ekki skal farið
frekar út í að sinni.
Þá virðist og kominn tími til
þess, að yfirstjórn trygging-
anna fari að athuga stofnun og
rekstur elliheimila þar sem
gamla fókið getur keypt sér
dvöl fyrir ellistyrkinn. Enn sem
komið er mun styrkurinn fæst-
um hrökkva til þess, en í mörg-
um tilfellum mundu ættingjar
eða bæjarfélög geta bætt þar
við því, sem á vantaði til þess,
að margir gætu nú þegar fengið
dvöl á slíkum heimilum.
Virðist því sjálfsagt að stefnt
sé að því af Tryggingastofnun-
inni, að athuga hvar komið
skuli upp elliheimilum og hve
stór þau skuli vera. Gæti vel
komið til mála að hafa þau að
einhverju leyti í sambandi við
sjúkrahús eins og nokkuð tíðk-
ast í Danmörku. En þegar á-
kveðið er hvar elliheimilin eiga
að vera, er næsta sporið það, að
sjóðum tryggingarinnar verði
gert skylt að leggja árlega fram
ákveðna upphæð til byggingar
elliheimila, en móti þeirri upp-
hæð leggi þau héruð — bæir og
hreppar — sem eru í því um-
dæmi, sem elliheimilið er reist
fyrir. Þegar Ellitryggingin og
héruð þau, sem í hlut eiga, hafa
komið upp elliheimilum, ætti að
reka þau öll undir einni yfir-
stjórn og mætti með þeim hætti
gera starfsemi þeirra allra ó-
dýrari og í meira samræmi en
yrði ef hvert heimili er rekið
sem sjálfstæð stofnun án sam-
bands þeirra á milli. Mætti vel
svo fara að á slíkum heimilum
mætti kaupa gamalmennum
tryggingu fyrir um 400 krónur
á ári, eða jafnvel minna.
*
Hér er aðeins bent á fátt eitt
í þessu mikilsverða máli og
einkum er því hreyft hér til
þess að þeir, sem þessum mál-
um ráða, og þá fyrst og fremst
alþingi, ríkisstjórn. bæjar-
Ég ætla að segja hér sögu, sem
að vísu ekkert kemur sambands-
málinu við, en er að ýmsu leyti
eftirtektarverð, jafnvel í sam-
bandi við það. Hún gerðist fyrir
mörgum árum, og sat ég þá um
kvöld við vinnu mína heima hjá
mér. Var þá barið heldur dauf-
lega að dyrum, en úti fyrir stóð
alkunnur maður hér úr Reykja-
vík, sem gegnir þýðingarmiklu
starfi, en ég auðvitað ekki nefni,
og var hann .afarkendur, eða jafn
vel kolfullur. Við þektumst að
vísu, en svo var hann glýjaður,
að ,hann bar ekki kensl á mig,
bað mig hins vegar afar kurteis-
lega að benda sér á hvar suður
væri. Það var með öðrum orðum
hvorki meira né minna, en að
hann hafði týnt einni af höfuð-
áttunum fjórum af kompásnum
sínum og þurfti nú nauðsynlega
á henni að halda. Ég skildi að
þetta var bagalegt, gekk með
honum út á torgið fyrir framan
húsið mitt og benti honum beint
í suður átt, en þar girtu sam-
byggð hús torgið. Nú þóttist
komumaður hafa himin höndum
tekið og stefndi beint til suðurs,
HINGAÐ til hefir utanríkis-
pólitík Roosevelts Banda-
ríkjaforseta, sem miðar að auk-
inni samvinnu við England og
Frakkland og beinum stuðningi
við þau í stríði við Þýzkaland
og Ítalíu, átt minnstum vinsæld-
um að fagna í mið- og vestur-
ríkjum Bandaríkjanna. í þess-
um fylkjum hins víðáttumikla
lands, sem ekki standa í nándar
nærri eins nánu sambandi við
Evrópu eins og stórborgirnar á
austurströndinni, og þar sem al-
menningur hefir lítinn áhuga á
öðru en amerískri hreppapóli-
tík, ef svo mætti að orði kom-
ast, hefir það árum saman
verið ríkjandi skoðun, að þátt-
taka Bandaríkjanna í heims-
styrjöldinni 1917—1919 hafi
verið mesta heimskan, sem
framin hafi verið í sögu þeirra,
og að þau ættu ekki undir nein-
um kringumstæðum að taka
þátt í neinni nýrri styrjöld í
öðrum heimsálfum.
En síðustu mánuðina virðist
almenningsálitið í þessum fylkj-
um hafa tekið töluverðum
stakkaskiftum, að því er þessi
mál snertir. Sú skoðun Roose-
velts, að framtíð og tilvera
Bandaríkjanna sjálfra, að
minsta kosti núverandi stjórn-
skipulags þar, sé undir því
komin, að Frakkland og Eng-
stjórnir og stjórn Tryggingar-
stofnunar ríkisins, og svo þeir
einstaklingar, sem um mál þessi
hugsa og að þeim starfa, leggi
ekki hendur í skaut, þó undir-
staða til ellitrygginga sé lögð,
heldur haldi áfram starfi fyrir
þetta mikilsverða þjóðþrifa- og
menningarmál.
gn ég beið til að sjá, hvernig
þessu myndi reiða af. Gekk hann
nú af augumj í hásuður, unz hann
kom, að húsunum, og rakst þá á
vegginn á einu þeirra. Nú hófust
vandræðin að nýju, því hann
snerist um í allar áttir og týndi
þá ,aftur hinu nýfengna suðri.
Þá bar þar að nokkra menn, sem
enn hjálpuðu upp á sakirnar og
leiddu hann fyrir næsta götuhorn
og beindu honum þar til sólar-
áttar. En honum hafði þarna vilj-
að 'til tvöföld slysni, bæði að
týna suðrinu og það, sem verra
var, hæfileikanum til þess að
hugsa fyrir horn.
öll stjórnmál eru reiknings-
dæmi, sem reikna má með mörgu
móti og mörgum niðurstöðum,
sem sýnast ekki ósennilegar. Til-
gangur reikningsdæmisins er að
komast að þvi, hvað ákjósan-
legast sé í hverju máli, og þegar
niðurstöðurnar eru komnar, verð-
ur hver maður að gera það upp
við sjálfan sig, hver niðurstaðan
muni vera rétt. En þessu reikn-
ingsdæmi fylgir annað reiknings-
dæmi til þess að leysa úr því,
hvaö hentugast sé og framkvæm-
land verði fasistaríkjunum yfir-
sterkari, ef til ófriðar kemur,
er meira og meira að ryðja sér
til rúms.
Eftirtektarverðar eru í því
sambandi rannsóknir, sem gerð
ar hafa verið af American Ins-
titute of Public Opinon, stofn-
un,sem hefir tekið sér fyrir
hendur að rannsaka almenn-
ingsálitið. Hún hefir nýlega
spurzt fyrir um álit manna á
því, um öll Bandaríkin, hvort
rétt væri, að Bandaríkin hjálp-
uðu Englandi og Frakklandi í
stríði við Þýzkaland og Ítalíu,
jafnvel þótt það kostaði, að þau
yrðu sjálf að fara í stríð við
fasistaríkin. Og af öllum þeim
fjölda, sem spurður var, svör-
uðu 69% já.
Það er alls ekki svo lítil á-
stæða til þess áð taka slíka
rannsókn alvarlega, þegar tekið
er tillit til þess, að American
Institute of Public Opinion
gengur mjög nákvæmlega og
vísindalega til verks til þess að
komast að réttri niðurstöðu um
almenningsálitið.
Tilraunakosningar hafa lengi
verið mjög vinsælar í Ameríku.
Sérstaklega hefir það tíðkast að
blöð og tímarit efndu til slíkra
kosninga á undan forsetakjöri
eða öðrum slíkum stórviðburð-
um. Þannig hefir hið heims-
fræga tímarit ,,Literary Dig-
est“ einu sinni hælt sér af því,
að hafa spurt 7 milljónir manna
í Bandaríkjunum um álit þeirra
á úrslitum í hönd farandi for-
setakjörs.
En þótt þessar tilraunakosn-
ingar hafi þótt spennandi, þá
hafa hin raunverulegu kosn-
ingaúrslit þó mjög oft verið á
anlegt að skaðlausu, þvi þaö er
sannast mála, að það er hvergi
nærri altaf að það, sem ákjós-
anlegast er, sé hentugast eða
framkvæmanlegt að skaðlausu.
Það var víst engum vafa undir-
orpið, að það hefði verið ákjós-
anlegast fyrir Tékkóslóvakíu að
halda hinum þýzkumælandi hér-
uðum sínum, er deilan um það
stóð I vetur, en nú munu flestir
sammála um, að annað hefði
reynst hentugra, en að þeir hefðu
farið að halda dauðahaldi í hið
æskilegasta, og allir vita nú, að
framkvæmanlegt var það ekki.
Það ; var hið óhjákvæmmilega
upphafið á endalokum þess rík-
is, sem nú eru orðin, að minsta
kosti í bili.
Reikningsdæmin verða að gera
jipp á milli æskileikans og henti-
leikans. Og ég geri ekki ráð fyrir
að .neinn hugsandi maður haldi
því fram, að nokkrum blöðum
geti verið um það að fletta, að
eigi menn að velja milli hins á-
kjósanlega og hins hentuga, þá
beri auðvitað að velja hið síðara.
Um allmörg hugtök óliks eðlis
hefir það um langt árabil verið
talin óyggjandi staðreynd, að
það sem þau næðu út yfir væri
ákjósanlegt, og það fer um öll
slík hugtök svo um síðir, að
menn taka þeim hugsunarlaust
og með trúnaðartrausti eins og
hverri óhrekjanlegri staðreynd,
en ilestir menn gleyma þvi, sem
þeir ættu þó að geta munað, að
Harold Ickes innanríkisráðherra
Roosevelts, sem sagði í vetur,
að það væri móðgun við mið-
aldirnar að bera núverandi á-
stand á Þýzkalandi saman við
þær.
allt annan veg. En nú hefir at-
hugull náungi, Mr. Gallup að
nafni, séð, hversvegna tilrauna-
kosningarnar hafa reynst svo ó-
ábyggilegar. Þeir sem spurðir
hafa verið, segir hann, hafa
verið valdir algerlega af handa-
hófi. Það er alls ekki aðalatrið-
ið. að spyrja milljónir. — Það
nægir fullkomlega, að spyrja
nokkra tugi þúsunda, ef þess er
aðeins gætt að velja þá þann-
ig, að skoðanir manna af öllum
stéttum, tekjustigum, aldurs-
stigum, í öllum fylkjum, komi
fram í réttum hlutföllum. Á
slíkum grundvelli vinnur hið
nýja American Institute of Pu-
blic Opinion, sem Mr. Gallup
hefir stofnað og veitir sjálfur
forstöðu. Árangurinn af þeim
tilraunakosningum, sem það
hefir þegar látið fara fram, er
furðulegur. Því hefir tekist að
segja fyrir kosningaúrslit svo
nákvæmlega, að ekki hefir skeik
að nema um 2%.
Eitt af því, sem Mr. Gallup,
hefir lagt sérstakt kapp á að
alt er sífelt að breytast, og ekki
siður gildi slíkra hugtaka en ann-
að, en svona erum við nú. Nú
kann það að bera við, að ein-
hverjum .verði að veita því eft-
irtekt, að hugtakið sé ekki lengur
þess virði, sem það var, og er þá
ákaflega hætt við, að hann þori
ekki að kveða upp úr með það,
af hræðslu við, að hann verði
grýttur. fyrir goðgá eða talinn ó-
hæfur til embættis síns, og það
er þvi miður alveg undir hælinn
lagt, hvort nokkurt smábarn
verði, þá til þess að segja, að
keisarinn sé strípaður. Þegar svo
er komið, þá eru menn að vísu
búnir að finna suðrið, en hins
vegar búnir að glata hæfileikan-
um til að hugsa fyrir horn, og þá
eru þessi hugtök, sem annars í
sjálfu sér geta verið ágæt, orðin
að mestu skað*æðisgripum.
Hugtök eins og sjálfstæði og
fullveldi hafa tekið á sig þennan
svip hér á landi og hafa beinlínis
látið menn týna ekki aðeins suðr-
inu, heldur jafnvel flestum áttum.
Sem dæmi þess, hve menn eru
orðnir ruglaðir í ríminu um full-
veldi, er það, að hér taka menn
fullveldi sem eitt samfelt hugtak,
er sé altaf eins í eðli sinu og
verkunum. Einu sinni var hér á
ferð þingsályktunartillaga um að
sjá svo til, að ísland ætti mann
i nefnd Jbeirri, sem á að athuga
möguleikana á að friða hrigning-
arsvæði fisks, og var i greinar-
gerðinni sagt eitthvað á þessa
rannsaka, er afstaða almenn-
ings í Bandaríkjunum til ein-
ræðisríkjanna. Hann hefir
komizt að þeirri niðurstöðu,
að afstaða manna í Banda-
ríkjunum til þeirar hafi
gersamlega breyzt, eftir að
Þýzkaland tók Austurríki her-
skildi og irmlimaði það í fyrra-
vetur. Fyrir þann tíma höfðu
rannsóknir hans sýnt, að 62%
hinna spurðu voru þeirrar
skoðunar, að Bandaríkin gætu
haldið sér fyrir utan kom-
andi Evrópustyrjöld, en
skömmu eftir innlimun Aust-
urríkis kom í Ijós, að svo marg-
ir höfðu skift um skoðun. að þá
töldu yfir 50% óhjákvæmilegt,
að Bandaríkin ættu eftir að
lenda í nýrri stórveldastyrjöld
í okkar tíð. En síðan hafa óvin-
sældir Hitlers-Þýzkalands farið
ört vaxandi vestra. Eftir innrás
þýzka hersins í Súdetahéruðin
í Tékkóslóvakíu í haust, lýstu
92% hinna spurðu því yfir, að
þeir tryðu ekki einu einasta
orði, sem Hitler segði. Og við
nýlega rannsókn á því, hvert
væri uppáhaldsland almenn-
ings í Bandaríkjunum, kom í
ljós að 48% svöruðu: England,
4% Þýzkaland og ekki nema
3% ítalía!
Tekjur Danmerkur af ferða-
mönnum.
Samkvæmt skýrslu, gefinni
út af hagfræðideild dahska
stjórnarráðsins, voru tekjur
Danmerkur af ferðamanna-
straumi til landsins 1938 um 36
milljónir króna alls. 1937 námu
tekjur þessar aðeins 30 millj-
ónum króna. Tekjur Danmerk-
ur af ferðamönnum frá útlönd-
um hafa verið að síhækka alt
frá 1933, en á því ári námu
þessar tekjur um 19 milljónum
króna.
leið — ég vísa til eftir minni —
að þetta væri nauðsynlegt til
þess að hið fullvalda Island hefði
jafnmikil áhrif á gang þessa máls
eins og Bretland, Þýzkaland,
Frakkland og ég man ekki hvað
og hvað. Það þarf alveg furðu-
lega eintrjáningslegt hugmynda-
flug til þess að láta sér detta í
hug, að fullveldi Islands sé jafn-
gott fullveldi Bretlands, enda
gætu Búarnir sálugu sagt okkur
góða sögu af því, og við höfum
sjálfir horft upp á þáð í Tékkó-
slóvakíudeilunni, hvert fullveldið
var betra, Tékkóslóvakíu eða
stórveldanna. Þó að alt fullveldi
sé í eðli sínu jafnt, er það í afli
sinu óendanlega misjafnt, eftir
því, hvað það hefir að báki sér,
en svona er úugsanaruglingurinn.
Að því, er til sjálfstæðismál-
anna íslenzku kemur, þá er ég
þess alveg fullviss, að öllum
kemur saman um, að það sé hið
langákjósanlegasta að við höggv-
um á tengslin við Dani fyrir
fult og fast. En ég óttast, að
menn iláti sér þetta nægja, og
marki afstöðu sína til málsins
eftir því, en athugi ekki hvað
henti. Að menn finni suðrið, en
hugsi ekki fyrir horn málsins.
Nú er það vitanlegt, að ait
stjórnarfar og öll löggjöf, ekki
síður sambandslögin en önnur
lög, eiga beinlinis að míða ríkinu
til framdráttar og styrktar, og þar
með óbeinlínis hverjum einstök-
Frh. á 4. siðu. j
Nýlr kaupendur
fá Alþýðublaðið ókeypis til næstu mánaðamóta.
Hringið í síma 4906 eða 4900 eða útfyllið
áskriftarmiðann, sem er í blaðinu og setjið
hann í póst eða sendið hann á afgreiðslu blaðs-
ins — GERIÐ ÞAÐ STRAX í DAG!
Guðbr. Jónsson prófessor;
Sambandsmálið.
Ræða f lutt á stúdentaf élagsf undi 12.marz