Alþýðublaðið - 01.04.1939, Blaðsíða 3

LAUGARDAGINN 1. aprll 1939.
ALÞÝÐUBLAÐlé
«—-----------------------♦
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
RITSTJÓRI:
F. R. VALDBMARSSON.
í fjarveru hans:
JÓNAS GUÐMUNDSSON.
AFGREIÐSLA:
ALÞÝÐUHÚSINU
(Inngengur frá Hverflsgötu).
SÍMAR:
4960: Afgreiðsla, auglýsingar.
4901: Ritstjórn (innl. fréttir).
4902: Ritstjóri.
4903: V. S. Vilhjálms (heima).
1196: Jónas Guðmunds. heima.
4905: Alþýðuprentsmiðjan.
4906: Afgreiðsla.
ALÞÝÐUPRENTSMIÐJAN
1------------------—-----♦
Norski Alþýðiflokk'
orim svarar fyrlr
sjg.
AÐ mun vera flestum enn
i fersku minni, hvernig
kommúnistar létu sameining-
una stranda á því árið 1937,
þegar Alþýðuflokkurinn bauð
þeim hana, að Alþýðuflokkur-
inn vildi ekki taka upp í stefnu-
skrá hins fyrirhugaða samein-
aða flokks nein slagorð þeirra
um „byltingarsinnaða túlkun
marxismans," „vinsamlegt sam.
band við alþjóðasamband kom-
múnista“ og „skilyrðislausa af-
stöðu með Sovét-Rússlandi,“
sem fólu í sér hreina og beina
afneitun lýðræðisins, enda þótt
flokkuririn í orði kveðnu ætti
að heita „sósíalistískur lýðræð-
isflokkur.“
Kommúnistar reyndu að rétt-
læta þessi óheilindi sín í sam-
einingarmálinu með því, að
norski Alþýðuflokkurinn hefði
einhver slík slagorð á stefnu-
skrá sinni og vitnuðu i því sam-
bandi í einstök orð og setninga-
slitur, rifin út úr öllu sam-
hengi, sem þeir við lúsaleit
höfðu fundið í henni. Síðan hafa
kommúnistar oft haldið því á
lofti til þess að blekkja þá fylg-
ismenn, sem Héðinn Valdimars-
son færði þeim, að hinn nýi,
grímuklæddi flokkur þeirra,
stæði á svipuðum eða sama
grundvelli eins og norski Al-
þýðuflokkurinn. Hitt hefir
þeim láðst að skýra, hversvegna
norsku kommúnistamir þá ekki
hafa viljað ganga í þann á-
gæta flokk! En eins og kunnugt
er, neituðu norsku kommúnist-
arnir sameiningartilboði norska
Alþýðuflokksins um mjög svip-
að leyti og undir mjög svipuðu
yfirskini, eins og kommúnist-
arnir hér sameiningartilboði ís-
lenzka Alþýðuflokksins.
Að sjálfsögðu hefir norski
Alþýðuflokkurinn ekki vitað
neitt um það, að kommúnist-
ar hér uppi á íslandi væru að
reyna að nudda sér upp við
hann og misnota nafn hans til
þess að blekkja með því ís-
lenzka verkamenn og kljúfa
hreyfingu þeirra. En kaldhæðni
örlaganna hefir nú samt gert
kommúnistum þann grikk, að
norski Alþýðuflokkurinn hefir
nýlega endurskoðað stefnuskrá
sína og hreinsað hana svo af öll-
um vafasömum orðatiltækjum,
sem íslenzku kommúnistarnir
hafa verið að reyna að hengja
hatt sinn á, að hann fær nú
væntanlega að vera í friði fyrir
ástarjátningum þeirra fram-
vegis.
Um uppkastið að hinni nýju
stefnuskrá norska Alþýðuflokks
ins fer Arbeiderbladet í Oslo
meðal annars eftirfarandi orð-
um þ. 2. marz. s.l.:
„Það eru þrjú atriði í upp-
kastinu að stefnuskránni, sem
sérstaklega hafa verið rædd og
nokkur skoðanamunur hefir
verið um, nefnilega afstaðan til
marxismans, einræðisins og
Sovét-Rússlands.
Allir hljóta þó að vera sam-
mála um það, að stefnuskráin
verði að kveða nákvæmlega á
um það, hvað átt er við með
orðunum marxismi og marxist-
ísk söguskoðun. Það gengur
ekki að slá um sig með slíkum
orðum útskýringalausum. Hver
einstaklingur myndi þá leggja
í þau þann skilning, sem hon-
um sýnist. í stefnuskránni verð-
ur að segja það skýrt, hvað
flokkurinn sjálfur á við.
Hvað afstöðuna til einræðisins
snertir, ætti að nægja að minna
á alla starfsemi Alþýðuflokksins
og verkalýðssambandsins. Þess-
ar samtakaheildir verkalýðsins
standa svo föstum fótum á
grundvelli lýðræðisins, sem yfir-
leitt er unt að gera. Og það er
fneðal annars því að þakka, að
þær eru orðnar eins öflugar og
raun ber vitni um. Þær kröfur,
sem Alþýðufl. gerir um að
tryggja og auka rétíindi alþýð-
unnar, svo sem samtakafrelsið,
málfrelsið og prentfrelsið, eru ó-
samrýmanlegar öllu daðri við
einræðið, í hvaða mynd sem er.
Hið yfirlýsta fylgi AlþýÖuflokks-
ins við lýðræðið gerir það sjálf-
sagt og rökrétt, að hann taki af-
stöðu gegn öllu einræði.
Með tilliti til Sovét-Rússlands
segir í uppkastinu að stefnu-
skránni, að norski Alþýðuflokkur-
inn fylgist með samúð með starfi
rússnesku þjóðarinnar að því, að
byggja upp nýtt og betra þjóðfé-
lag, en taki afstöðu á móti póli-
tik alþjóðasambands kommúnista,
sem sé miðuð við rússnesk skil-
yrði og ákveðin í samræmi við
sérhagsmuni Sovét-Rússlands. Og
eru þessi orð uppkastsins ekki i
fullu samræmi við núverandi af-
stöðu Alþýðuflokksins? Verkalýð-
urinn og flokkur hans hér í land-
inu hefir vinsamlega afstöðu til
hins sósíalistiska uppbyggingar-
starfs á Sovét-Rússlandi, en á-
skilur sér jafnframt óskoraðan
rétt til þess, að hugsa með fullri
gagnrýni um þá viðburði og þau
fyrirbrigði þar eystra, sem hon-
um líkar ekki. Og pað er alveg
sérstök ástæða til þess, að taka
afstöðu á móti þeirri sundrung-
arpólitík, og þeim herbrögðum,
sem alþjóðasamband kommún*
ista hefir haft í frammi. Það hef-
ir verið ógæfa fyrir verkalýðinn
í öllum löndum utan Sovét-Rúss-:
lands. Viðburðirnir sanna svo að
segja daglega þessa skoðun, sem
sett er fram í uppkastinu að
stefnuskránni. Og þess vegna er
það líka skylda okkar, að láta
hana koma skýrt og greinilega
fram.“
Með þessum orðum ætti norski
Alþýðuflokkurinn að hafa gert
nokkurn veginn hreint fyrir sín-
um dyrum og hrist af sér hin
hræsnisfullu fleðulæti kommún-
istanna hér uppi á íslandi, sem
hafa verið að'reyna að nudda sér
upp við hann.
Alþingi í gær
'0 UNDIR hófust í báðum deild-
um alþingis kl. U/2 miðdegis.
um alþingis kl. 11/2 miðdegis.
A dagskrá efri deildar voru
tvö mál.
1. Frumvarp til laga um ostru-
rækt. 3. umræða. Frumvarpið var
afgreitt til ríkisstjórnar sem lög
frá alþingi.
2. Frumvarp til laga um dýra-
lækna. 1. umræða. Frumvarpið
hefir áður, verið til umræðu i
Neðri deild. Því var vxsað tii 2.
umræðu og landbúnaðarnefndar.
Á dagskrá neðri deildar voru
þrjú mál.
1. Frumvarp til laga um breyt-
ingar á lögum nr. 68, 28. dez.
1934, um útvarpsrekstur ríkisins.
2. umræða. Frumvarpinu var vís-
að til 3. umræðu.
2. Frumvarp til laga um ný-
skipun útvegsmála og stofnun út-
vegsmálaráðs. 1. umræða. Flutn-
ingsmenn. Isleifur Högnason, Ein-
ar Olgeirsson, Héðinn Valdimars-
son. Frumvarpinu var vísað til
2. umræðu og sjávarútvegsnefnd-
ar,
3. Frumvarp til laga um um-
boðsverzlun útgerðarinnar. l.um-
ræða. Flutningsmenn, Isleifur
Högnason, Einar Olgeirsson, Héð-
inn Valdimarsson. Frumvarpinu
var vísað til 2. umræðu og sjáv-
arútvegsnefndar.
Glímufélagið Ármann
fer skíðaferð í kvöld kl. 8 og
í fyrra málið kl. 9. Farmiðar
eru seldir í Brynju til kl. 6 í
kvöld og á skrifstofu félagsins
eftir kl. 7.
Auglýsið í Alþýðublaðinu!
SjiBaniiiaoiPini
Ljódskáld og fénskáld Islands*
Sjómannadagsráðið hefur álcveðið að efna til sam»
lceppni meðal ljóðskálda og tónskálda um sérstök sjö
mannaljóð fyrir daginn með viðeigandi göngulag'j
(March).
Vei'ður fyrst snúið r,ér að Ijóðskáldunum og veitt
verðlaun fyrir tvö beztu kvæðin, sem verðlaunahæi
þykja að máli dómnefndar, Dómnefndin verður skip-
uð þessum mönnum: Guðmundi Finnbogasyni lanic-
bókaverði, Sigurði Nordal prófessor og Geir Sigurðs-
syni skipstjóra.
Fyrstu verðlaun verða kr. 150.00 — hundrað og
fimmtíu krónur — önnur verðlaun kr. 50.00 — firnnv
tíu krónur. —
Sjómannadagsráðið hefði kosið að ástæður leyfðu að
verðlaunin væru mikiu Iiærri en hér er ákveðið, en
væntir hinsvegar að vinsemd skáldanna til sjómanna
stéttai'innar hvetji þau heldur til að sinna þessari
málaleitan.
Þau slcáld, sem vilja sinna þessu sendi kvæði sín til
Sjómannadagsráðsins Ingólfshvoli, Reykjavík fyrir
20. apríl n. k. Kvæðið og nafn slcáldsins verða að vera
sitt i hvoru umslagi auðkenndu með sama merki.
Einu skilyrðin eru þau að ekki séu færri en þrjú
erindi i kvæði, hvert erindi mlnnst sex ljóðlínur, og
að bragarhátturinn sé vel fallinn til að semja við
göngulag.
A eítir verður svo leitað til tónskáldanna um lao
við lcvæðið.
Síiérn Sjéinannadagsins
brynja. — Járnleysi landsins
varð sjálfstæði þess að falli. Má
sanna þetta með órækum gögn-
um.
Nú skiljum vér, hversvegna
Þörður kakali varð að yfirgefa
ríki sitt. Áður en hann fór af
landi brott, freistaði hann þess,
að búa þannig um hnútana, að
eftirmanninum yrði aðJkoman
sem erfiðust. Öruggast fylgi
átti Þórður á Vesturlandi. Þar
í-éðu lofum og lögum náfrænd-
ur hans og vinir. Fremstur í
þeirra hóp var hinn ungi garp-
ur og gáfumaður, Hrafn Odds-
son. Til yfirstjórnar í Norðlend.
ingafjórðungi setti Þórður
Eyjólf Þorsteinsson, svila
Hrafns og jafnoka hans í hug-
dirfð og hetjuskip — ásamt
Hrana Koðránssyni — manni
þrautreyndum í mannraunum
og hörðum í horn að taka. í
Austfirðingafjórðungi áttu hinir
ungu Svínfellingar á Valþjófs-
stað og' Kálfafelli alt maxmafor-
ræði og voru óðfúsir til fylgis
við Þórð svo sem fyrr greindi.
Er svo að sjá sem blóminn af
æsku landsins hafi fylgt sér
undir merki Þórðar. — Það var
sigurvænlegt — en stoðaði ekki.
Yfir Árnesþing skipaði Þói'ðu.
ur engan trúnaðarmann. Slíkt
hefði verið tilgangslaust. í þeim
sveitum vildi enginn hlýta for-
sjá annara en Gissur^r Þor-
valdssonar. — Þar var hann
elskaður og virtur. Rangfærsl-
ur liðins tíma hafa ekki megnað
að afmá þetta aðalsmerki hans
— þótt það tækist að gera
þenna mann. sem til síðustu
stundar stóð á verði um sjálf-
stæði íslands, að þjóðníðing.
Hann stóð svo lengi sem stætt
var á verðinum, og lagði síðan
grundvöllinn að þjóðréttarstöðu
vorri m»ð Gamlá sáttméla. í
meðvitund þjóðarinnar á hann
skilið séss á bekk með beztu
mönnum hennar.
Er Þórður kakali var fallinn
í ónáð konungs árið 1249 voru
framtíðarhorfur um stuðning
Rangæinga við málefni hans
ekki glæsilegar. Menn bjuggust
nú við bráðlegri útkomu hinna
landflæmdu Oddaverja og Giss-
urar Þorvaldssonar. Það var
gefið að þessir höfðingjar
myndu bindast samtökum til
sóknar gegn trúnaðarmönnum
Þórðar. Þetta var bág tilhugs-
un fyrir Hálfdán bónda á Keld-
um og nú kemur hann skýrt
íram á sjónarsviðið með sínum
viturlegu ráðum. Fyrsta ávöxt
þeirra sjáum vér í brúðkaupinu
á Stórólfshvoli. Hinir áköfu
fylgismenn Þórðar — ungu
bræðumir á Valþjófsstað, ganga
að eiga heimasætumar á Keld-
um og Hvoli. Hið gamla djúp
milli Hvols og Keldna var brú-
að með nýjum tengdum, og að-
staða hins fjarstadda Stórólfs-
hvolsbónda til hefnda var gerð
næsta torveld. — Hvað þeim
Hálfdáni og Hvolsmæðgum hef-
ir farið á milli, áður en svo
langt var komið — vitum vér
ekki. — En víst er um það, að
Steinvör húsfreyja varð að
sækja brúðkaup dóttur sinnar
til Hvols. Kvalalaust hefir það
naumast verið. Minnir atvik
þetta eigi lítið á hina undarlegu
frásögn Njáluhöfundar um hið
tvöfalda brúðkaup á Hlíðar-
enda. Þar bar Bergþóra mat
á borð fyrir Hallgerði og boðs-
gestina. Hinar stórlyndu kon-
ur: Bergþóra og Steinvör urðu
báðar að brjóta odd af oflæti
sínu og í verki að votta konum,
sem lítt voru að þeirra skapi,
vinsemd og virðingu.
Á yfirborðinu hafði Hólf-
dáni tekist að koma á sáttxxm
milli Þórðar kakala og Hvols-
mæðgna. Til kasta Filippusar í
þessum sáttamálum kom
aldrei. Hann drxxknaði ásamt
Haraldi bróður sínum á heim-
leiðinni til íslands árið 1251.
Filippus átti engan son. Oddur
Þórarinsson hefir því tekið við
goðorði hans, er hann kvongv-
aðist Randalín og hlotið það til
eignar að tengdaföðurnum látn-
um. Allar líkur benda til þess,
svo ekki sé meira sagt, að hér
sé að ræða um Hvítanesgoðorð
Njálssögunnar. Og alveg víst er
það, að goðorði þessu fylgdi
sami ófarnaðurinn og heilla-
leysið sem Hvítanesgoðorðinu í
frásögn Njáluhöfundar: Bróður
dauði hins nýjá eiganda og
síðan mannhefndir.
Á alþingi 1252 gerði Oddur
Þórarinsson Hrana Koðráns-
son að skógarmanni fyrir keyr-
ishöggið á Hvoli. Má auðsætt
vera, hvað því olli, að mál þetta
er tekið upp eftir þriggja ára
bið. Fyrir umtölur Hálfdánar
hafa Hvolsmæðgur sætt sig við
það í fyrstu, að hefndir kæmu
eigi fram gegn Hrana eða öðr-
xxm trúnaðarmönnum Þórðar
kakala. En við hið sorglega frá-
fall Filippusar blossar harmur-
inn og heiftin upp. — Nú heimt-
ar húsfreyjan á Válþjófsstað
hefndir af manni sínum. Þenna
ógnararf hafði hinn ungi höfð-
ingi hlotið eftir tengdaföður
sinn með goðorðinu.
Aðstaða Odds var ekki hæg.
Þjóðin skiftist í tvo harðsnúna
flokka, sem börðust um völdin.
Gegn Gissuri Þorvaldssyni og á.
hangendum hans stóðu vinir
Þórðar kakala. — Má þar
fremsta í flokki telja hina ein-
beittu og hugprúðu höfðingja
Hrafri Oddsson, Eyjólf Þor-
steinsson og Þorvarð Þórarins-
son. í þeim flokki voru líka
Hrani Koðránsson og Oddur á
Valþjófsstað. Ef Oddur vildi
koma fram hefndxim. var aðeins
ein leið fyrir hendi. Hún var sú,
að snúa baki við bróður sínum
og ganga yfir í herbúðir fjand-
mannanna. Það gerði Oddur að
lokum, — svo sem auðsýnt má
vera — harðlega knúður fram
af konu sinni. — Vorið 1254
finnum vér hann á herferð við
hlið Gissurar á móti Hrana,
Eyjólfi og Þorvarði. í það sinn
kom ekki til bardaga. En nokkru
síðar tókst Oddi að fella Hrana.
Eftir það varð ekki snúið við.
Er Gissur Þorvaldsson fór ut-
an nokkru síðar, fékk hann Odd
til þess, að taka að sér foryst-
una í baráttunni gegn vinum
Þórðar kakala. Sú barátta var
háð um líf og dauða foringj-
anna. Um miðsvetrarleyti 1255
undirbjó Oddur úrslitahríðina
gegn þeim Eyjólfi og Hrafni.
Þeir urðu fyrri ti.1 og feldu
Odd í Geldingaholti eftir frá-
bæra vörn.
„Nú fréttust þessi tíðindi —
fall Odds, og þótti Þorvarði
bróður hans mikill skaði og
mörgum öðrum, þó að þeir
bræður bæri eigi með öllu
auðnu til samþykkis. Nú leið
veturinn af hendi og vorið. —
Ekki hafði Þorvarður málatil-
búnað eftir bróður sinnSvo
farast söguritara nokkrum á 13.
öld orð.
Boðskapinn um víg Odds
bróður síns hefir Þorvarður
hlotið að hafa fengið í janúar-
mánuði og sjálfsagt beint frá
bandamönnum sínum, Hrafni
og Eyjólfi. Þorvarður hefst nú
ekkert að í þessu máli fyr en
xxm vorið. Þá setur hann rögg á
sig og sendlr mann austan frá
Hofi með bréf til Þorgilsar
Böðvarssonar á Staðastað. Þor-
varður vissi að þessi ofstopa-
fulli og valdagráðugi höfðingi
var óvinur þeirra Eyjólfs og
Hrafns og vildi umfram alt ná
Skagafirði úr höndum Eyjólfs.
Þess vegna leitaði Þorvarðxxr
bandalags við þenna mann í
þeim tilgangi að knýja sína
fyrri félaga til nokkixrrar yfir-
bótar fyrir víg Odds. Um þlóð-
hefnd var ekki að ræða frekar
en hjá Flosa eftir víg Höskulds
Hvítanesgoða. Munurinn var
bara sá, að þétta hæfði Þorvarði
í alla staði, en á engan hátt
Flosa. Hið átakanlega við af-
stöðu Þorvarðar var það, að
heiður sjálfs hans og ættarinn-
ar bauð honum að krefjast
slíkra bóta, — en þeir Eyjólfur
og Hrafn gátu á hinn bóginn
sóma síns vegna ekki sætt sig
við neinar yfirbætur, sem máli
skiftu, — þar eð Oddxxr var fall-
inn óhelgur á eigin verkxxm, —
Eftir nokkra vafninga frá Þor-
gilsar hendi komu þeir Þorvarð-
ur sér saman um það, að hittast
á Bláskógaheiði vestanverðri
mánudaginn þann 13. júlí og
stefna síðan herflokkum sínum
til móts við þá Hrafn og Eyjólf.
Þorvarður lagði af stað í ferð
þessa laust fyrir túnaslátt. Á
suðurleiðinni hefir hann hlotið
að heimsækja mágkonu sína á
Valþjófsstað. Á Fljótsdálshér-
aði hefir hann sjálfsagt safnað
iiði, en þar hafði Randalín ráðin
eftir fall Odds. Kona þessi var
ekki alveg mnkomulaus. Hún
réði að minsta kosti yfir hálfu
Múlaþingi eða trúnaðarmenn
hennar. Heitasta ósk hennar
hefír eflaust verið dauði og ó-
famaður Þórðar kakala og alls
hans liðs. Frá hennar sjónar-
miðí sóð var það þessi maður,
sem hafði rekið föður hennar
út í dauðann og nú var eigin-
maðurinn fallinn fyrir vopnum
liðsmanna hans. — Fram-
kvæmd hefndarinnar var ætluð
einum trúasta stuðningsmanni
Þórðar — tengdasyni Steinvar-
ar á Keldum — Þorvarði Þór-
arinssyni.
Það er júnímorgun nokkru
eftir sólstöður 1255. Á Valþjófs-
stað ber að garði flokk ríðandí
manria. Fyrirliðinn er Þorvarð-
ur Þórarinsson frá Hofi — víg-
fimasta hetja landsins síðan
Oddur bróðir hans féll frá.
Hann er þungbúinn á svipinn.
Hann hefði helzt kosið að leggja
leið sína fram hjá Valþjófsstað.
Á bernskuheimilinu er ekki
lengur vina að leita. Þar ræður
fyrir konan, sem af grimmleik
sínum hafði sent Odd bróður
hans í dauðans greipar. — En
þau höfðu mál að i’æða, sem
ekki varð framhjá gengið. Það
varðaði herútboð og héraðs-
stjórn. — Randalín var útí
stödd er Þorvarður reið í hlað-
ið. Hún snéri að honum og
mælti: „Kom heill og sæll mág-
ur — og er fegið orðið hjarta
mitt tilkomu þinni.“ Kveðjan
snertir aðkomumanninn óþægi-
lega. Það var liðinn hálfur
sjötti mánuður frá falli Odds
bróður hans og allan þann tíma
hafði hann kinokað sér við því
að ræða meðferð eftirmálsins
við mágkonu sína. Hann vissi
vel hver hennar tillög myndu
verða. Hann snýr sér að fylgd-
arliðinu og segir stuttlega: Hér
skulu vér eta dagverð og ríða
síðan. Þar næst eru hestarnir
bundnir og gengið til stofu.
Framhald þessarar sögu má
lesa í 16. kafla Njálu. Aðeins
eitt atriði þar krefst nú skýr-
(Frh. á 4. síðu.)