Alþýðublaðið - 27.04.1939, Blaðsíða 3

FIMTUDAGINN 27. apríl 1939.
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
♦------------------------♦
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
HITSTJÓRI:
F. R. VALDEMARSSON.
í fjarveru hans:
JÓNAS GUÐMUNDSSON.
AFGREIÐSLA:
ALÞÝÐUHÚSINU
- (Inngangur frá Hverfisgötu).
SÍMAR:
4900: Afgreiðsla, auglýsingar.
4901: Sitstjórn (innl. fréttir).
4902: Rftstjóri.
4903: V. S. Vilhjálms (heima).
1196: Jónas Guðmunds. heima.
4905: Alþýðuprentsmiðjan.
4906: Afgreiðsla.
ALÞÝÐUPRENTSMIÐJAN
i-------------------------♦
Hvers geínm vlð
vænst á morgun?
UM allan. heim og þó sér-
staklega hér í Evrópu
bíða menn eftir hverjum degi
með ákafri eftirvæntingu. Ógn-
ir alheimsstyrjaldar vofa yfir,
öryggi heimila og heilla þjóða
er í hættu, brjálaðar stríðsæs-
ingar æða um löndin, þetta er
afleiðing af völdum einræðis-
herranna í einræðislöndunum,
löndunum, þar sem verkalýðs-
hreyjfingin. samvinnuhreyfing-
in og allt lýðræði hefir verið
lagt í rústir.
Hér á landi vekur það ekki
neina sérstaka athygli, þó að
einn maður haldi ræðu, ekki
þó að hann sé mikill valdamað-
ur. Hér koma ráð margra manna
saman, enginn einn getur ráð-
ið örlögum þjóðarinnar. En
þannig er það ekki í þeim lönd-
um, þar sem ofbeldi einræðis-
ins ríkir. Þar bíður þjóðin
með kvíðavænlegri eftirvænt-
ingu eftir ræðum og ákvörðun-
um foringjans.
Á morgun ætlar Hitler að
halda ræðu á svokölluðu þingi
Þýzkalands. Það er ekki ein-
ungis, að þýzka þjóðin bíði eftir
þessari ræðu með kvíða, heldur
og öll Evrópa, jafnvel allur
heimurinn. Á þessari einu ræðu
getur það oltið, hvort heimin-
um verður steypt út í ægilega
styrjöld, sem eyðileggur þjóðir
og getur eyðilagt menningu hins
hvíta kynstofns.
Undanfarnar vikur hafa rík-
in í Evrópu verið að undirbúa
sig undir ófrið, vígbúnaðinum
hefir fleygt fram, til hans hefir
verið varið ' upphæðum, sem
við íslendingar kunnum varla
að nefna, ríkin hafa bundist
samningum og leitað hefir verið
eftir samningum um hernaðar-
bandalög. Bretar og Frakkar
hafa lagt á það ríka áherzlu að fá
Rússa í bandalag við sig gegn
yfirgangi hinna stríðsbrjáluðu
fasistaríkja, en nýjustu fregnir
herma, að ekkert samkomulag
hafi fengizt — enn sem komið
er, — það er gamla sagan
um samninga við þann flokk,
sem ræður í Rússlandi. Við.
hann er enga samninga hægt
að gera, og þó að samningúr sé
gerður. er allt af hægt að búazt
við því, að hann verði svikinn.
í þessu eru kommúnisminn og
fasisminn bræður, enda er fas-
isminn afkomandi hinnar kom-
múnistisku stefnu, kommún-
isminn hefir skapað fasismann,
vaxandi gengi kommúnista-
flokkanria hefir ætíð le'itt til
valdatöku fasismans, sú varð
sagan á Þýzklandi og á ítálíu.
Við íslendingar bíðum at-
burðanna úti í heimi með
kvíða. Á gang þeirra mála get-
um við engin áhrif haft. Það
eina, sem við getum gert, er að
sameina okkar eigin krafta til
viðnáms gegn þeim erfiðleikum
sem að okkur steðja, og það
gerum við.
Þeir, sem sporna við því,
verða að troðast undir.
Æskan,
4.' hefti yfirstandandi árgangs
er nýkomið út. ForsíSumynd ,er
af Stúdentagarðinum og Reykja-
víkurtjörn. Leggjum land undir
fót, heitir vorþuia eftir Margréti
Jónsdóttur, Litla-Svört heitirfram
haldsaga eftir Óskar Þórðarson
frá Haga, Hún systir mín, kvæði
eftir Stefán Jónsson kennara, Um
gullið heitir ágæt framhaldsgrein
eftir Jónas Jósteinsson kennára
o. m. fl.
~— ---------------—r*
Útbreiðið Alþýðublaðið!
Úr umræðunnm á alÞingi
um sðlu Þérs og Hermóðs
og byggingu nýs vitabáts.
♦
TILLAGA til þingsályktunar
um að selja eða leigja gæzlu
skipið Þór og vitabátinn Her-
móð og um að byggja nýjan
varðbát var til umræðu í fyrra-
dag í sameinuðu þingi. Tillagan
var frá fjárveitinganefnd, hún
var feld með 21 atkv. gegn 14.
Þetta mál hefir vakið all-
miklar umræður og er því skýrt
hér í blaðinu frá því, sem fram
kom við umræðurnar á alþingi.
Framsögumaður f.h. fjárveit-
inganefndar var Jónas Jónsson.
.Skýrði hann greinilega álit
nefndarinnar í málinu og að til-
gangurinn væri sá, að minnka
reksturskostnaðinn á þessum
báðum fyrirtækjum.
Reksturskostnaður vegna
gæzluskipsins Þór myndi vera
nú um 200 þús. kr„ en hins-
vegar myndi reksturskostnaður
á nýjum bát að svipaðri stærð
og Nýi Óðinn ekki verða meiri
en 100 þúsund krónur.
Þar á ofan bættist, að Þór
væri ekki við gæzlu nema 5
mánuði, en hér væri miðað við
samkvæmt hliðsjón af reksturs-
kostnaði á Nýja Óðni, að varð-
bátur af svipaðri gerð myndi
geta verið allt árið við gæzlu
og Vestmannaeyjar þyrftu
mikla og langmesta gæzlu.
Reksturskostnaður vegna
vitabátsins Hermóður væri nú
um 50—60 þús. krónur, hefði
raunar áður verið meira, en
mundi mega lækka að veruleg-
um mun með því að selja Her-
móð eða leigja og láta allan að-
flutning til vitanna fara fram
með farþegaskipum, bílum eða
varðbátum.
Jóhann Þ. Jósefsson talaði
riæst og taldi á þessu ýmsa ann-
marka bæði vegna gæzlu við
Vestmannaeyjar, þar sem varð-
bátur, sem Óðinn gæti alls ekki
komið í staðinn fyrir Þór vegna
þess, að hann kæmi ekki að full-
um notum, bæði vegna ófull
komnari tækja á allan hátt til
hjálpar vélbátum, sérstaklega
við að bjarga veiðarfærum
þeirra (netum) eins og oft ber
við og eins vegna hins, að hann
gæti alls ekki komið bátum til
hjálpar og skilað í höfn í af-
taka veðri, vegna þess, að véla-
afl myndi ekki nægja til þess.
Þór hefir og orðið hafrann-
sóknartæki, sem sett voru í
hann á síðastliðnu hausti og er
því aðstaða hans til hafrann-
sókna alveg sérstök og ómiss-
andi.
Vitnaði hann og í gömul lof-
orð og þingssamþykktir frá
1926 vegna gamla Þórs. Ólafur
Thors áleit þetta vera aðeins
virðingarverða ábendingu til
ríkisstjórnarinnar, sem hún þó
þyrfti ekki að binda sig við, en
getur hinsvegar notfært sér rétt
þann, sem henni er gefinn, eftir
að hafa gert nákvæmar rann-
sóknir í málinu.
Þrír þingmenn Álþýðuflokks-
ins gerðu grein fyrir afstöðu
sinni í þessu máli, þeir Emil
Jónsson, Finnur Jónsson og
Sigurjón Á. Ólafsson.
Emil Jónsson hélt langa ræðu
vegna vitaskipsins Hermóður.
Andmælti hann kröftuglega
sölu Hermóðs og leiddi til þess
fjölda stannana. Áleit hann að
hér væri alls ekki um sparnað
að ræða, heldur þvert á móti.
Starfssvið skipsins væri yfir-
gripsmeira en hér væri álitið.
Leiddi hann að þessu óyggjandi
rök frá vitamálaskrifstofunni
og sýndi fram á, að á síðustu
árum hefði verið hægt að lækka
reksturskostnað vegna vita-
skips Hermóður að allverulegu
leyti.
Finnur Jónsson mótmælti
harðlega þessari meðferð á mál-
inú og lýsti óánægju sinni yfir
því, að ekki væri búið að fram-
kvæma tillögu þá, sem hefði
verið samþykkt við sölu Óðins
um að byggja vélbáta til strand-
gæzlu fyrir andvirði hans. Sölu-
verð Óðins var 250 þús. kr. Nýi
Óðinn kostaði 100 þús. kr„ væri
því eftir andvirði fyrir hálfum
öðrum varðbát svipuðum að
stærð og gerð og Nýi Óðinn er.
í framhaldi af sölu Óðins
hefði verið samþykkt þingsá-
lyktunartillaga frá þingmönn-
um af Vestfjörðum um að skora
á ríkisstjórn að láta sem fyrst
byggja vélbát til að annasl
landhelgisgæzlu og björgunar-
starfsemi fyrir Vestfjörðum. —
Vestfirðingar hefðu lofað að
leggja fram til byggingar báts-
ins 50 þúsund krónur, samn-
ingsumleitanir hefðu farið fram
milli nefnda frá Slysavarnafé-
lagssveitum á Vestfjörðum og
forstjóra Skipaútgerðar ríkisins
um málið. F. J. spurði forsætis-
ráðherra hvað því liði og skor-
aði á hann að sjá um að það
komist í framkvæmd hið allra
fyrsta. Forsætisráðherra svaraði
fyrirspurninni og var henni
meðmæltur og vonaði að fram-
kvæmdir gætu orðið mjög
bráðlega.
Ove Engell
sendiherra Islands og Danmerk
úr í Stokkhólmi lézt á þriðjudags
morgun: Hann lét sér mjög ant
um íslendinga búsetta í Stokk-
hölmi en eins og ikunnugt er
hafa verið þar allmargir Islend-
ingar, aðallega námsfólk, hinsíð-
ustu ár. F.B.
1 stofa og eldhús til leigu í
Hafnarfirði. Upplýsingar í síma
9137.
KRONOS Tf TANHVf TA
með þessu merki,
sSBR
BEST, DRYGST, FE6DBST
LRKK-OS MflLNINGnR;|J 1 H
VERKSMIOJRN tWKrMF
Muðbiáber
nýkomin.
Harðfiskur.
Riklingur.
ísl. smjör. ^
Ostar, margar teg.
Egg, lækkað verð.
Sent um allan bæinn
Tjamarbúðm
Sími 3570.
Kveiki og geri við alLskonar
eldhúsáhöld og olíuvélar. Á.sama
stað til sölu notuð eldhúsáhöld,
Viðgerðavinnustofan, Hverfisgötu
62.

M.ÞÝÐUBLAÐIÐ
REYKJAVÍK
Má léte
í póst é-
frímerkt
Ég undirritaður óska að gerast kaupandi
ALDÍÐDBLAðSIHS HEISDIHDDAISBLAII
Nafn .....................................
Heimili ..................................
Staða ....................................
ÚtfylliS miðann, klippio bann út úc bktFKnu off ULttff í pést
þeir að enn myndi svo vera. Géra
þeir nú orð með ábóta, að þeir
skuli finnast á grundinni hjá
Þverá fyrir norðan og berjast til
umskiftis, standa jafnframt og
stelast hvorugir að öðrum. Fór
ábóti nú ofan til þeirra Þorgilsar
og segir, að eigi gangi sætt sam-
an að þessum boðum: Þeir buðu
að berjast á Þveráreyrum til um-
skifta. — Kjöru þeir Þorgils
heldur að berjast. Ábóti mælti:
„Þann kjósa nú hvorirtveggja
sem ver gegnir.“
Líkt þessu kemst Njáll að orði
á alþingi, er þrotin var von sátta
milli.Skarphéðins og Flosa: „Mun
það fram koma, sem öilum mun
verst gegna.“ Hvað veldur þessu
tilfelli? Hefir hugur höfundarins,
er hann ritaði um vígsmál Hösk-
ulds, dvalið svo ríkt við sáttaum-
leitanir þeirra Eyjólfs, að hann
leggur Njáli í munn orð ábóta,
svo sem hann minnist þeirra.
Þegar vér gætum þess, aö Flosi
er látinn sætta sig við það, að
leggja vígsmál Höskulds í gerð
eða jafnaðardóm, vaknar sannar-
lega grunur um þetta. Þannig
fór Þorvarði Þórarinssyni fyrir
Þverárfund. Og grunurinn fær
byr undir báða vængi, þegar þess
ennfremur er gætt, að Eyjólfur
Þorsteinsson setti sem skilyrði
fyrir slíkri málsmeðferð: Engar
héraðssektir né utanferðir. —
Þegar gerðarmennirnir í Hösk-
uldsmálinu höfðu sest á rökstóla,
mnlti Guðmundur ríki: Viljið þér
nokkuð héraðssektir gera eða ut-
anferðir?“ „Engar,“ segir Snorri
goði. Um slíkt var hægt að ræða
í sambandi við vígsmál Odds
Þórarinssonar, svo sem gert var,
, en tilsvar Snorra: að hvorki skuli
koma utanferðir né héraðssektir
fyrir dráp Höskulds, má manni
blöskra. Það -bætir lítið úr skák,
þótt Snorri sé látinn rökstyðja
tillögu sina með orðunum: „Því
það hefir oft ekki efnst, og hafa
menn fyrir það drepnir verið.“
Það ásanriaðist brátt, hvers virði
rök þessi vorit. Afhending mann-
gjaldanna gat líka valdið friðar-
sþjöllum. Svo varð að þessu
sinni.
Á því þingi ,sem nú var rætt
um, lætur Njáluhöfundur Snorra
goða beina eftir farandi orðum
að veganda Höskulds Hvítaness-
goða: „Skammt get ég eftir þinn-
ar ævi.“ I . Þórunnarey er þeir
Þorgils og Þorvarður ræddu um
sættahorfurnar, mælti Sturla
Þórðarson á þessa leið: „Segir
mér svo hugur um, að Eyjólfur
muni mjög fylt hafa sína líf-
daga.“ 1 báðum tilfellum rætist
spásögnin bfáðlega, í báðum til-
fellum var hún hin sama, fram-
sett undir nauðalíkum aðstæðum
og um tvo vegendur, sem felt
höfðu fjandmenn sína á morguns-
árinu eftir vökunótt. Nú fer
marin að óra fyrir því, hvers
vegna Kári og Njálssynir fóru
ekki úr fötum nóttina á undan
vígi Höskulds, þótt þeir héldu
kyrru fyrir heima. Hugrenninga-
tengsl höfundár láta hér ekki að
sér hæða frekar en ásókn minn-
inganna. Nóttina fyrir fall Odds
Þórarinssonar var Eyjólfur Þor-
steinsson og ónenn hans á ferÖ-
inni til Geldingaholts. Þeim var
hvíldar varnað, en Njálssonum
ekki.
Eftir að sáttaumleitanirnar í
vígsmáli Höskulds voru farnar út
um þúfur, „stefndi Flosi“ öllum
sínum mönnum upp í Almanna-
gjá og gekk þangað sjálfur. Þá
voru þar komnir allir hans
menn, og voru það iíu tygir
manna.“ Svo greinir Njáluhöf-
undur frá, og er hér sérstaklegá
vert að hafa í huga liðsmanna-
tölu Flosa. Hann heitir nú frænd-
um Höskulds þvi: „að skiljast
eigi fyrr við vígsmálið“ „en aðrir
hvorir hníga fyrir öðrum.“ Snýr
FIosi sér því næst að liðsmönn-
um sínum og segir: „Vil ég og
það vita, hvort noklrur er sá hér,
að oss vili eigi veita að þessu
máli.“ i— „Nú ef nokkur er sá
hér, er mér vill eigi fylgja, segi
hann til þessa nú,“ varð Þor-
varði Þórarinssyni að orði, að
þvi er sagt er — í ræðu, sem
hann flutti fyrir liðsmönnum sín-
um þann 12. janúar 1258, og í
ræðu sinni í Glæsibæ, daginn
fyrir Þverárfund, notaði hann
einnig orðatiltækið: ef nokkur er
sá hér. Hljóðar setningin þannig:
„En ef nokkur er sá hér, er það
veit á sig, að ekki vill berjast
þótt þurfi, þá segi sá nú heldur
en síðar.“ — Um þetta merkilega
atriði verður rætt á öðrum stað,
þar sem grein skal gerð fyrir
orðalíkingunum í ræðum Þor-
varðar og Njálssögu. Þær eru
bæði margar og mikilvægar og
sýna ákjósanlega hver hafi skrif-
að Njálssöguna, — en ég hefi
eigi þörf fyrir slíkar röksemda-
leiðslur hér. Mun ég ná fyrirhug-
uðum áfangastað án þeirra og
það von bráðar.
Áður en fundinum í Almanna-
gjá sleit, skýrði Flosi liði sínu
frá því, hvernig hann hefði fyrir-
hugað atförina að Njálssonum.
Fórust honum meðal annars svo
orð: „Mun ég nú og ákveða
hverja aðferð vér skuium hafa.
Og er það mitt ráð, að hver mað-
ur ríði heim af þingi og sé um
bú sitt í sumar, meðan töður
manna eru undir. Ég mun og
heim ríða og vera heiraa í sumar.
En drottinsdag þann, er átta vik-
ur em til vetrar, þá mun ég láta
syngja mér messu heima, og ríða
síðan vestur yfir Lómagnúpssand.
Hverr vor skal hafa tvo hesta.
Ekki mun ég lið auka úr því sem
nú hefir til eiða gengið, því að
vér höfum það ærið margt, ef
oss kemur það vel að haldi. Ég
mun ríða drottinsdaginn og svo
nóttina með. En annan dag vik-
unnar mun ég kominn á Þrí-
hyrningshálsa fyrir miðjan aftan.
Skuíuð þér þá þar allir komnir,
cr eiðsvarið eru við þetta mál.“
Ekkert af þessu hefir Flosi
nokkru sinni sagt. Þótt ekki væri
öðm til að dreifa en hinni miklu
guðrækni, sem felst í ummælun-
um, væri óhætt að slá því föstu,
að frásögnin á ekki við tíma
Brennu-Flosa. En það vill nú svo
vel til, að það má skýra hvern-
ig ræðustúfur þessi er til orðinn
frá upphafí til enda, og skal þá
byrjað á niðurlagsorðunum.
Bandamenn Flosa úr Rangár-
þíngi eiga að mæta honum á
Þríhyrningshálsum fyrir miðaftan
mánudaginn, er 8 vikur eru til
vetrar. Þeir koma á tilsettum
tíma ;en Flosi varð þó að bíða
þeirra nokkra stund, því hann
kom þangað um nönskeið. Á her-
ferð sinni til hefnda eftir mann
Randalínar á Valþjófsstað kem-
ur Þorvarður Þórarinsson til
Rauðsgils í Reykholtsdal um nón-
skeið mánudaginn 13. júlí 1255.
Hann varð eins og Flosi nokkm
á undan bandamönnum sínum á
stefnumótsstaðinn, en biðin varð
álíka löng í báðum tilfellum á
nákvæmlega sama tíma dags, og
auk þess á mánudegi. Sá er að-
eins munurinn, að Þorgils skarði
og Þorvarður fundust mánu-
daginn fjórum vikum fyr að
sumrinu en Flosi og bandamenn
hans. Orsökina til þessa fráviks í
hinni nákvæmu stælingu, má
auðveldlega finna. Koma nú aug-
ljós hugrenningatengsl að nýju
til sögunnar, svo sem ráða má
af ræðustúfinum.
Þótt Flosi haldi ræðu sína
nokkru fyrir túnaslátt og opinberi
fyrir 100 manna sveit, að hann
ætli að taka Njálssonu af lífi,
ákveður hann þann tíma til að-
fararinnar, er menn hafi hirt töðu
sína. Því stefnir Flosi ekki að
Njálssonum fyrir túnaslátt, úr því
honum er svo átakanlega sárt
um heyverkin, sem raun ber vitni
um? Og hvaða máli hefði það
eiginlega skift, þótt herferð til
næsta héraðs væri farin um há-
túnasláttinn, samanborið við þá
áhættu, sem í því var fólgin að
fresta svo lengi framkvæmd fyr-
irætlunarinnar? Það er ekki
snefill af skynsemi í þessari bú-
mannshyggju Flosa. — En það
var annar Svinfellingagoði, sem
fékk að reyna, hve auðvelt það
var að hafa herútboð rétt fyrir
túnaslátt og bjóða mönnum upp
á að vera frá búum sinum um
hábjargræðistímann í sex vikur.
Sá maður var Þorvarður Þórar-
insson, sumarið 1255. Ég segi það
hiklaust strax: Hugur þessa
manns dvaldi svo ákaft við eigin
reynslu, er hann samdi ræðu
Flosa, að hann lætur Flosa fara
í brennuförina að aflokinni túna-
hirðingu. Þess vegna lætur hann
einnig Skarphéðinn bíða bana
mánudaginn, er 8 vikur voru til
vetrar, en eigi mánudaginn þann
20. júlí, er bóndans frá Valþjófs-
stað var hefnt. Af sömu ástæðu
var þess heldur ekki kostur, að
Frh. á 4. síðu.