Alþýðublaðið - 13.05.1939, Blaðsíða 3

Au>¥etmueie
NÝ SKÁLDSAGA ÚR REYKJAVÍKURLÍFINU:
Uit 5 llif 1
í Reykjavík!
Eftir rithðfuEidimB
Ólaf við Faxafen
þekkxb mm mmmmmf
NÝ SKÁLDSAGA kemur á bókamarkaðinn. Hún er eftir
rithöfund, sem allir þekkja, og allir vilja lesa allt sem
hann skrifar.
Skáldsagan er um efni úr Reykjavíkurlífinu, spennandi
eftir því sem það er kallað á Reykjavíkurmáli — og prýði-
lega skrifuð. Sagan heitir „Allt í lagi í Reykjavík“ og rit-
höfundurinn er Ólafur við Faxafen. Birtist hér mynd af
rithöfundinum, og munu flestir kannast við manninn af
henni.
LAUGARDAGINN 13. MAI lð3ð
#•-----------------------♦
ALÞVÐUBLAÐIÐ
RITSTJÓRI:
¥. K. VALDEMARSSON.
í fjarveru hana:
JÓNAS GUÐMUNDSSON.
AEGREIÐSLA:
ALÞÝÐUHÚSINU
(Inngangur frá Hverfisgðtu).
SÍMAR:
4900: Afgreiðsla, auglýsingar.
4901: Ritstjórn (innl. fréttir).
4902: Rltstjóri.
4903: V. S. Vilhjálms (heima).
1196: Jónas Guðmunds. heima.
4905: Alþýðuprentsmiðjan.
4906: Afgreiðsla.
ALÞÝÐUPRENTSMIÐJAN |
Evað er orðið af
69 milljónunim?
IVETUR, þegar kommúnist-
arnir héldu aö ættu að verða
kosningar, voru þeir svo heppn-
ír, að hingað til landsins barst
bréf um það, að kannske væri
hægt að fá 60 milljónir að láni
einhvers staðar úti í heimi. Peir
gerðu þessar 60 milljónir að
kosningabombu og ætluðu nú
heldur en ekki að*„slá sér upp“.
Allar skuldir átti að „borga upp“,
allar „frosnar innstæður" átti að
greiða, togara átti að kaujia,
málma átti að vinna úr jörðu,
verksmiðjur átti aÖ byggja og
sérstakt „atvinnuráð" átti að
stofna, sem alt vald tæki af rík-
isstjórn, bönkum, bankastjórum
og jafnvel alþingi sjálfu, til þess
að „valta og skalta" með þessar
60 mílljónir. „Barón“ var pantað-
ur til landsins til „samninga" um
þessi mál, og alt virtist vera í
lukkunnar veistandi. — En —
þegar átti til aÖ taka, sprakk
bomban.
Erlendir bankar höfðu aldrei
heyrt getið um þessa merkilegu
fjármálamenn, og síðan hefir ekk-
ert heyrzt um þetta mjög svo
„merkilega mál“. Engar kosning-
ar komu og alt fór á aðra leið en
aumingja kommúnistana ' hafði
dreymt um.
Þjóðviljinn er þagnaður —
sextíu milljónirnar eru „gufaðar
upp“!
Aldrei fyr í sögu þjóðarinnar
mun nokkur flokkur hafa orðið
eins ber að hreinum og beinum
loddaraskap og kommúnistar hér
firðu í sambandi við þessar 60
milljónir. Algerlega ráðþrota og
Utangátta stendur þessi svo kall-
aði flokkur, þegar um er að
ræða vandamál ‘ þjóðfélagsins.
Enga nýtilega tillögu hefir liann
fóorið fram í neinu því máli, er
nokkru skiftir þjóðina.
Ýmsir bjuggust við því í
fyrstu, að eitthvað nýtilegt mundi
koma frá þessum flokki, en þeir
menn eru nú búnir að sjá vilja-
leysi og gagnsleysi þessa „flokks“
sem svo kallar sig. Hann á í
raun og sannleika ekkert verk-
lefni í íslenzlui pólitík og hefir
aldrei átt það. Alt hans starf
er neikvætt. Flokkurinn er á sí-
feldum flótta frá staðreyndunum,
flótta frá lífinu sjálfu. Hann
byggir sér ógurlegar spilaborgir,
sem síðan hrynja yfir þau fáu
höfuð, sem í fávizku sinni trúa
skvaldrinu og blekkingunum, og
þegar þeir rísa upp úr rústum
hinna hrundu spilaborga og fara
tað horfast í augu við veruleikann
sjá þeir að eins fyrir sér: Héðin
sitjandi á olíutunnu og Brynjólf
og Einar syngjandi á rússneska
grallarann — en Balkan-barón-
inn og 60 milljónirnar eru fokn-
ar út í veöur og vind.
Þannig hafa allar spilaborgirn-
ar hrunið, og þannig munu þær
hrynja, sem eftir er að byggja.
KAREN WITT-HANSEN:
Hálverkasýnlng
í Oddíellov/húsinu.
Síðasti dagur sýningar-
innar er SUNNUDAG
14. maí.
Gjörið svo vel að líta
inn í dag, því sýning-
in verður ekki fram-
lengd (vegna burt-
farar).
Kveitó og geri við alls konar
eldhúsáhöld og olíuvélar. Á sama
stað til sölu notuð eldhúsáhöld.
Viðgerðavinnustofan Hverfisgötu
62.
Alþýðublaðið hitti höfundinn
að máli:
— Það kvað vera að koma út
skáldsaga eftir þig.
„Jú, jú, svo er nú þaÖ.“
— Hefurðu ritað fleiri?
„Já, ég hefi ritað nokkrar,
því að ætlun mín var að verða
rithöfundur fyrir 25 árum síð-
an, þegar ég þá áður en ég vissi
áf var kominn inn í alt annaÖ.
En orsökin til þessa að ég bjó
þessa skáldsögu til var sú að
,ég á aðfangadagskvöld fyrir 5 ár
um lá heima hjá mér upp á
legubekk, en ég átti heima í
stóru skrifstofuhúsi, sem enginn
annar bjó í. (Edinborg). Heyrði
þá slaghörpuslátt, en það
hafði ég aldrei heyrt áður í því
húsi og vissi ég að slíkt hljóð-
færi var ekki til þar, en hlaut að
yera í einhverju af næstu hús-
um og hljómurinn berast milli
veggja, vegna þess thve hljótt
var þetta kvöld. — Nú hefir það
verið svo, alt frá því ég var ungl-
ingur, að mér hefir verið að detta
í hug efni í sögur. Stundum held
ég að mér hafi dottið í hug eitt
á dag, þó að lítið yrði úr fram-
kvæmdum. Þessi hljóðfærasláttur
varð til þess að mér datt í hug
nálægð hússins við Landsbank-
ann — og datt mér nú í hug á-
gætis söguefni. Ég var þá ný-
búinn að heyra eina íslenzka sögu
lesna fyrir mér og haföi höfund-
urinn sagt mér, að þegar hann
settist niður að skrifa vissi hann
ekkert um hvað hann ætlaði að
skrifa. Mér datt nú í hug að
rita sögu um þetta efni og láta
hana þróast af sjálfu sér. Auð-
vitað á maður fyrst að hugsa
söguna alla í aðaldráttunum, áð-
ur en maður byrjar að skrifa
hana. Hins vegar varar t. d. Bern
hard Shaw rithöfundur við því
að lofa ekki sögupersónum að
lifa sínu eðlilega lífi, eins og
sagan þróast hjá höfundinum, og
segir, að það sé sjálfsagt að
breyta sögunni frá því, sem höf-
undurinn ætiaði upprunalega,
eftir því sem þróun persónanna
líður frarn. En nú ætlaði ég að
skrifa sögu þannig, að ég vissi
ekliert hvernig hún færi, þegar ég
byrjaði á henni, heldur ætlaði ég
að láta ganginn í henni verða
eins og mér fyndist eðlilegast,
jafnótt og ég kyntist sögupersón-
unum, sem ég skapaði.
Ég settist niður og ritaði á
skömmum tíma sem svaraði
hálfri annari prentaðri örk, en þá
var ég kominn í algert strand og
vissi ekkert hvernig áframhaldið
ætti að verða. Ég fór í kvik-
nxyndahús og horfði á leiðinlega
mynd; í hléinu gekk ég upp á
Arnarhól og datt þá framhald
sögunnar og endir alt í einu ofan
yfir mig.
Síðan skrifaði ég söguna alla á
tiltölulega stuttum tírna, en ég
hefi í hvert sinn, sem ég hefi
lesið hana yfir, breytt henni að
verulegu leyti. Sums staðar hefir
hún lengst, en annars staðar hefi
ég stytt hana, — og sums stað-
ar hefi ég tekið út kafla, sem mér
fanst slíta um of söguþráðinn.
'Margir höfundar eiga erfitt með
að sníða þannig af ritsmíðum
sínum, en það er einn uf nauð-
synlegustu hæfileikum rithöfunda
að tíma að gera það.“
— Var það eitthvað, sem þú
'sást í kvikmyndahúsinu, sem gaf
þér hugmyndina um áframhald
sögunnar?
„Nei; ekkert. Og ég held að
mér sé óhætt aö segja, áð sag-
an sé ekki lík neinni sögu, sem
ég hefi lesiÖ.“
— Er sagan um daglega lífið
'hér í Reykjavík?
„Nei; hún er um óvenjulega
viðburði, en gerist hér í Reykja-
vík. Hún kemur noklcuð við sögu
ættar, sem ég kalla Hlíðarhúsa-
fólkið, og er önnur aðalpersóna
sögunnar Sjöfn frá Hlíðarhúsum,
en hin er örn Öslantí, sem sjálfur
segir söguna.
Ég álít, að fyrsta skylda skáld-
söguhöfundar sé að rita skemti-
lega og þannig, að lesandanum
finnist það vera satt, sem hann
ér að lesa. I sögunni kemur fyrir
skáld, sém segir, að aðaltilgang-
ur skáldsagna eigi að vera að
lyfta Jesendunum upp úr striti
og áhyggjum daglega lífsins, svo
hann svífi með skáldinu. Næsta
skylda hans er, að menn verði
fróðari eftir lesturinn — og helzt
hafi betri skilning á mannlegum
tilfinningum að lestri loknum. —
M. ö. o. skáldsaga á að vera
þannig, að hver og einn hafi
gaman af því að lesa hana, án
tillits til gáfna eða mentunar,
en jafnframt þannig, að sagan
gefi tilefni til umhugsunar þeím,
sem á annað horð fást nokkuð
við að hugsa.“
— Er sagan nokkuð pólitísk?
„Nei, það er hún ekki. En hún
snertir þjóðernismál íslendinga
og dálítið reyni ég í sögunní að
æsa íslendinga upp til þess að
gleyma því ekki, að þeir eru
bókaþjóðin."
— Er sagan skemtileg eða
spennandi, eins og við Reykvík-
ingar segjum?
„Já; ég ætlast til þess, — en
um það verða lesendurnir að
dæma, þegar bókin kemur út.“
: — Og hefirðu fleiri sögur í
smíðum?
„Já; ég hefi aðra bók með
smásögum tilbúna. Ein af þeim
sögum er „Yfir norðanveðrinu“,
sem ég las einu sinni kafla úr
í útvarpinu."
Útbreiðið Alþýðublaðið!
Fjirailaiélitlk Ijzka-
laads eftir fall dr. Schachts
----—»—..
NOKKRU eftir áramótin var
doktor Schacht sviftur
embætti sínu sem forstjóri rík-
isbankans þýzka og embættið
lagt undir Funk viðskiftamála-
ráðherra. Þá varð öllum ljóst,
að undanfari svo mikilvægra at-
burða hlaut að hafa verið hat-
rammur ágreiningur að tjalda-
baki um fjármálapólitík Þýzka-
lands í framtíðinni.
Hver aðalágreiningurinn hef-
ir verið kom svo greinilega í ljós
þ. 24. marz s.l. er hin nýja fjár-
málaáætlun var opinberuð. Hún
gengur alveg í þveröfuga átt við
stefnu dr. Schachts, sem var að
taka langvarandi ríkislán með
árlegum afborgunum og vöxt-
um. En hin nýja áætlun gerir
ráð fyrir að taka upp fjármála-
stefnuna, sem ríkjandi var í
Þýzkalandi fram til aprílloka
1938 þ. e. a. s. að byggja aðal-
lega á stuttum bráðabirgðalán-
um í ýmsum myndum.
Þær breytingar hafa einnig
verið gerðar á skattalöggjöf-
inni, áð innleiða hátekjuskatt.
En það sem mesta eftirtekt
vekur er ný tegund verðbréfa,
sem farið er að gefa út, „skatt-
ávísanir“ (Steuergutscheine).
Þetta er þó ekki algerlega nýtt
fyrirbrigði, því svipufð verðbréf
hafa einstöku sinnum verið í
umferð síðan 1932.
%
Skattávisanirnar eru gefnar
út af ríkinu, landshlutum,
sveitarfélögum, hreppasam-
böndum, ríkisjárnbrautunum,
póststjórninni og ýmsum öðr-
um stofnunum, sem fjármála-
ráðuneytið gefur umboð til
þessa. Þær eru ákveðnar sem
löglegur gjaldeyrir fyrir 4% af
reikningsupphæðum við vöru-
birgðakaup viðkomandi stofn-
ana. Af þessum skatt-ávísunum
eru gefnar út tvær tegundir.
Tegund nr. 1 eru teknar gildar
í ríkisféhirzluna til greiðslu á
opinberum sköttum, en þó eigi
fyr en 7 mánuðum eftir að þær
eru gefnar út. Tegund nr. 2 eru
einnig teknar gildar sem slíkar,
en eigi fyr en 37 mánuðir eru
liðnir frá útgáfutímanum. En
þessi tegund gildir aftur á móti
fyrir greiðslu á sköttum, sem
mega nema alt að 12% hærri
upphæð en nafnverð skatt-ávís-
unarinnar hljóðar upp á. En til-
gangurinn með báðum þessum
tegundum er sá sami, að þvinga
fram lán handa því opinbera,
sem á sínum tíma verði svo að-
eins leyst inn sem frádrag frá
skyldusköttum og opinberum
gjöldum. Það mætti einnig
segja að þetta væri að nokkru
leyti að herja út fyrirfram-
greiðslu á sköttum og skyldum.
Fyrirtæki þau, sem fengið
hafa skatt-ávísanir sem hluta af
greiðslu fyrir vörur sínar eða
önnur'framlög til hins opinbera,
geta svo aftur notað þær sem
gjaldeyri til annara fyrirtækja
og framleiðslustofnana og svo
koll af kolli. En aldrei má þó
greiða meira en 4% af hverri
réikningsupphæð með þeim.
Á þennan hátt hefir myndast
nýr gjaldmiðill innan atvinnu-
lífsins, en þó er óheimilt að nota
hann til launagreiðslu, leigu-
borgunar eða annars þess hátt-
ar, og ekki sem greiðslu til
þeirra, sem ekki reka neina at-
vinnu eða framleiða eitthvað,
þ. e. rentufjáreigenda, manna á
eftirlaunum o. s. frv. — Vitan-
lega standa þau þó ávalt í gildi
sem afsetjanleg verðbréf, og
það er lítill vafi á því. að sú
hugsun liggur á bak við hjá
stjórnarvöldunum, að rentu-
fjáreigendur muni smátt og
smátt kaupa allmikið af skatt-
ávísunum úr 2. flokki, þar sem
þau raunverulega gefa 4% í
vexti (þ. e. a. s. verðgildi þeirra
stígur um 12% á 37 mánuðum).
1. flokkur skatt-ávísananna
ávaxtast aftur á móti ekki, en
gefur þó þeim atvinnufyrir-
tækjum, sem geyma þær í að
minsta kosti 10 mánuði, nokkur
fríðindi viðvíkjandi skatt-
greiðslum, og aukast þau eftir
því sem handhafar geyma ávís-
anirnar lengur.
Takmarkið með þessu segir
Funk ráðherra að sé fyrst og
fremst það, að færa nokkuð af
fjárhagslegum byrðum augna-
bliksins yfir á framtíðina, þá til
að forðast sífelt vaxandi vaxta-
byrðar og jafnframt með því að
opna peningamarkaðinum
möguleika fyrir einkalánum.
Hvernig verður þessum tak-
mörkum náð? Hvað því viðvík-
ur að velta nokkru af núverandi
fjárhagsörðugleikum yfir á
framtíðina, — örðugleikum,
sem stafa af vaxandi vígbún-
aði og öðrum opinberum fram-
kvæmdum — þá má fullyrða,
að slíkt getur ekki tekist nema
að litlu leyti. Þrátt fyrir innan-
landslán, skatta og skattaávísan
ir er ekki hægt að framkvæma
hinar víðtæku herbúnaðar-á-
ætlanir, nema með því að draga
úr annari framleiðslustarfsemi
og á þann hátt að skerða lífs-
skilyrði og atvinnumöguleika
núlifandi kynslóðar.
Þessi fjáröflunaraðferð á-
kveður aðeins, hvernig erfið-
leikunum og fjárhagsbyrðun-
um skuli skift milli núlifandi
kynslóðar, og gefur ef til vill
bendingar og fordæmi fyrir
því. hvernig framleiðslunni og
framleiðsluarðinum skuli skift
1 framtíðinni milli þálifandi
meðlima þjóðfélagsins. Að vísu
er það ómótmælanlegt að
miklum örðugleikum verður
velt yfir á framtíðina, ef víg-
búnaðarofurkappið verður þess
valdandi að önnur framleiðsla
og framleiðslutæki, sem ganga
í erfðir til næstu kynslóðar,
verða stórkostlega rýrð og eyði-
lögð með rányrkju eða ófull-
nægjandi viðhaldi.
Hvað viðvíkur að þessi skatt-
ávísanaaðferð dragi úr aukningu
vaxtabyrðanna, sem óumflýjan-
lega fylgi löngu lánunum, þá
verður það við nánari athugun
hreinn og beinn hugarburður.
Skatt-ávísanir úr 2. flokki eru,
eins og þegar hefir verið sýnt
fram á, vaxtaberandi verðbréf,
þar sem féhirslur ríkisins leysa
þær út að þremur árum liðnum
með 12% fram yfir gangverð.
Og því aðeins með því að skatta
ávísanirnar úr 1. flokki séu í
stöðugri umferð, losnar ríkið
við að greiða af þeim vexti,
(því þá missist rétturinn til
hinna áðurgreindu fríðinda).
Það er engin ástæða til að ætla.
að þýzku fjármálapólitíkusarn-
ir geri sér þetta ekki ljóst, Rök-
færslan gegn aukningu á vaxta-
byrðum ríkisins, er nú þegar
um 8 millj. ríkismörk á ári, er
að öllum líkindum af öðrum toga
spunnin. þ. e. a. s., á rót sína
að rekja til áhyggjuefna, sem al-
gerlega eru stjómmálalegs eðl-
is. Hin stórkostlega opinbera
skuldasöfnun er nefnilega á
góðum vegi með að skapa
möguleikana fyrir nýrri stétt
vaxtafjáreigenda. En slíkt er
mjög ósamrýmanlegt við kenn-
ingar og áróður nazismans á
móti því er hann nefnir „vaxta-
þrældóminn“.
*
En er þá ástæða til að ætla
að peningamarkaðurinn fái
meira svigrúm og víðtækara
starfssvið á þennan hátt? Þetta
byggist náttúrlega fyrst og
fremst á því hve mikið verður
gefið út af skatt-ávisunum. Sem
stendur má gera ráð fyrir því,
að ekki verði dregið úr vígbún-
aðinum eða hinum opinberu
framkvæmdum yfirleitt og má
því gera ráð fyrir, að heimild-
irnar til að gefa út skatt-ávís-
anir verði notaðar til hins ýtr-
asta. Þá kemur einnig til greina
að hátekjuskatturinn mun ekki
hvað sízt koma niður á her-
gagnaiðnaðinum og rýra tekjur
hans, svo allverulega, að mögu-
leikar hans til viðhalds og
aukningar af éiginj rammleik
takmarkist og útiloki að
á 4. síðu.