Haukur - 01.07.1901, Blaðsíða 9

MEGINATRIBI HEILSUFRÆÐINNAR.
Meginatriði heilsufræðinnar.
Eftir A. Utne'.
Inngangur,
Heilbrigðin er hin bezta hnoss í þessu lífL. Án
hennar geta auðæfi og alsnægtir jarðneskra fjármuna
ekki orðið oss til neinnar verulegrar ánægju. Sjeum
vjer heilsula.usir, getum vjer hvorki verið sjálfum oss
nje öðrum til gagns; öll tilvera vor verður þá oss og
öðrum til kvalar og skapraunar. Það er þess vegna
heilög skyida sjerhvers manns, að afla sjer vitneskju
um það, hvað sje gagnlegt og hvað skaðvænt fyrir
heilsu hans. Vitneskjan um það gerir hann færari
um, að verjast margskonar veikindum, og jafnvel því,
að deyja of snemma eða skyndilega.
Það er auðveldara, að koma í veg fyrir veikindi,
heldur en að lækna þau, þegar þau eru byrjuð. En
til þess að geta varizt þeim og varðveitt heilsu vora.
verðum vjer uin fram allt að þekkja líkama vorn og
lífFæri hans, hlutverk þeirra. og starfsaðferð, og vita, hvað
gagnlegt er fyrir þau, og hvað skaðlegt a. s. frv. Einnig
verðum vjer að þekkja hinar ómissandi lífsnauðsynjar,
svo sem loftið, vatnið, fæðuna, birtuna og hitann, og
áhrif þeirra á likama voin. Auðvitað lærir maðurinn
það smátt og smátt af reynslunni, hvers hann þarfn-
ast, hvað honum verður að góðu. og hvað honum
verður meint við; en oft og mörgum sinnum ei' það
dýrkeypt reynsla, sem hann hefði getað komizt hjá,
ef hann hefði þegar í æsku lært að gæta heilsunnar.
Og með því að sjerhverjum manni ber ekki ein-
ungis að sjá um heilsu sína, heldur einnig um þrosk-
un skynseminnar eða vitsmunanna, þá er lika nauð-
synlegt að þekkja líffæri þau. sem 1 essi þroskun ger-
ist í gegnum, einkum heilann, taugarnar og skynj-
unarfærin, sem og það, hvernig eigi að varðveita þau
og gæta þeirra.
Heilsa vor og vellíðan er undir því komin, að
líffærin verði eigi fyrir neinum áfölium, meiðslum,
eða neinu þvi, er þeim get.i orðið meint við, og að
þau geti náð »em mestri fullkomnun samkvæmt eðli
sínu.
Og til þess á lieilsnfrœðin að hjálpa oss.
1. g r. B c i n i n.
Lögun líkamans, eða vaxtarlagið, er komið und-
ir beinagrindinni.
Hin einstöku bein eru aðgreind eftir því, hvort
þau eru í höfðinu, bolnum eða útlimumim.
1. Beinin í höfðinu eru öll áföst hvert við annað,
nema hlustarbeinin (sjá 19. gr.) og neðri kjálkinn, sem
hreyfist, þegar tuggið
er eða talað.
Beinin í hauskúpunni
eru 8; þau eru þunn, en
afársterk. Þau mynda
í sameiningu hólf það,
sem heilinn er í, og
varðveita haun.
augnatóftir
nasaholur
efri kjálki
tennur
tennur
neðri kjálki
mynd. Hauskúpa
og- höfuðbein.
*) Sjá auglýsingu á 3. bls. kápunnar.
Á andlitsbeininu eru op fyrirskynjunarfæri vor: aug-
un, eyrun, nefið og tunguna.
2. Beinag'vind holsins er hryggurinn, rifln (sem
að framan eru tengd við bringubeinið), og mjaðma-
hnje
sköflungur
dálkbein
mjöðm
— ölnbogabein
--geislabeiu
— ölnliður
— miðhnndarbein
lærleggur
öklaliður
— ristarbein
--------Viðbein
--------axlarliður
mjóhryggur
ölnbogi
Hauskúpa —-------
neðrikjáki
og andlits *'
beiu
hálsliðir
rifin og
bringubeinið
herðablað
-upphandleggur
2. mynd. Be.inagrindinn.
grindiu. Beinin í hryggnum heita hryggjarliðir.
Hryggjarliðirnir eru fast tengdir hver við annan, að
nokkru leyti með liðatyppum, en að nokkru leyti með
tfjaðurmögnuðum brjóskflögum.
Þær eru til þess, að hryggur-
inn þoli að beygjast á ýmsa
vegu, og sömuleiðis til þess
3. mynd. HrTggjarliður, * , ,
eins og hannlíturútfram- aö verJa hann aíöllum af
an frá og ofan frá. A, hristingi, eða skyndilegum
liðurinn; B mænugöneiu. . , . , *
6 6 rykkjum, þegar maðunnn
hoppar eða dettur úr mikilli hæð. fær koma þá að
svipuðu liði, eins og hlífikeíli eða hlíflkoddar á skipi.
Eftir endilöngum hryggnum eru göng eða pípa.,
er nær alla leið upp í hauskúpuna. í pípu þessari er
mænan (sjá 4. myrid). Hún hefir upptök sin í heilanum,
sem 'er lint efni, hvítt innan, en gráleitt utan. Heilinn
er bústaður sálarlífsins: tilfinningarinnar, viljans og hugs-
ananna.
Það er þess vegna ákaílega áiiða.ndi, að heilinn
verði ekki fyrir neinurn áföllum eða skemmdum, sem
auðveldlega geta viljað til, t. d. ef höfuðskelin verður
fyrir höggi eða árekstii, eða ef heilinu verður hvað
eftir annað fyrir áhrifum áfengra drykkja.
Tveir efstu hálsliðirnir oru töluvert ólíkir hinum
hryggjíirliðunum. Þeir hafa sem sje sjerstakt hlut-
verk. Efsti liðurinn ber höfuðið, og ganga tvö liða-
typpi úr því ofan í liðinn. Það eru þessi iiðamót,
sem hreyfast, þegar maðurinn beygir höfuðið fram og
— 89 —
— 90 —