Haukur - 01.07.1901, Síða 10
SUSGINATKI9I HBlLSUFRÆBINNAB.
aftur, eða kinkar kolli. Fyrir framan mænugöngin
er kringlótt gat á þessum lið, og gengur beintyppi úr
næst efsta hálsliðnum upp í gatið. Efsti liðurinn er
kallaður kringla, en hinn næsti typpisliður*.
Þegar maðurinn lítur við, eða um öxl sjer, snýst
kringlan um typpið, án þess að kroppurinn hreyflst.
4. mynd. Taugakerfið.
S, stóri heilinn; L, litli heilinn og byrjun hryggmænunnar.
M, mænan; T, taugar. Myndinn sýuir,' hvernig taugarnar
ganga allar út frá mænunni, og kvíslastútum allanlíkamann.
Um taugakerfið verður talað í 11. grein.
Á börnum og unglingum er samtenging þessara
liða ekki búin að ná fullum styrkleika. Þess vegna
má aldrei taka börn upp á höfðinu, þótt menn geri
það stundum „að gamni sínu“. I’að er hættulegur
leikur, og hefir oft haft dauðann í för með sjer.
Mænan í hálsinum þolir ekki nein meiðslL
Hryggurinn er ekki alveg beinn. Ef vjer stönd-
um til hliðar við mann, og virðum hann fyrir oss,
sjáum vjer tvær lítils háttar bugður á hryggnum,
aðra á rnóts við brjóstið, en hina um mjaðmirnar.
Fyrir bugður þessar fá innýflin meira rúm, og kroppur-
inn aliur meira fjaðurmagn.
Verði vart við það, að hryggur í barni eða ungi-
ing láti undan þrýstingu þeirri, er á honum hvílir,
svo að hann bogni um of, þá verður að reyna að
aftra því með viðeigandi flmleika-iðkunum.
Ath. Sætin í barnaskólunum ættu ætíð að vera með baki,
einkum ef smáböm eiga að sitja á þeim. það er áríð-
andi, að börn sjeu ætíð iátin sitja upprjett og bera sig
vel, hvort heldur það er í skólanum eða á heimilunum.
Sje það látið viðgangastk að þau sitji álút, getur það
auðveldlega orðið til þess, að þau fái kryppu, þ. e. að
hryggurinn bogni um of.
Eins og sjá má á 2. mynd, eru beinin ýmislega
löguð. Auk hauskúpunnar eru mjaðmabeinin einnig
skálmynduð eða kúpt. Á þeim hvíla sem sje melt-
ingarfærin, maginn og þarmarnir o. fl.
*) Til þess að fá nokkurn veginn hugmynd um lögun
þessara liða, þarf eigi annað, en að líta á tvo fremstu svíra-
liðina úr sauðkind, banakringluna og typpisliðinn.
Bein þau, sem mynda brjóstholið: bringubeinið
og rifin, eru flöt og bogamynduð. Rifin eru tólf að
tölu hvoru megin, og eru þau tengd við hrygginn
með liðamótum, og þess vegna dálítið hreyfanleg.
(Þau hreyfast lítið eitt upp og ofan við andardrátt-
inn.)
Geislungarnir (bringuteinarnir) eru úr brjóski, og
tengja rifln við bringubeinið, 7 efstu rifln hvoru meg-
in beinlínis, og 3 næstu rif hvoru megin óbeinlínis,
með því að tengja þau við næstu rifin fyrir ofan.
Tvö neðstu rifin hvoru megin eru laus að framan
verðu.
Brjóstholið varðveitir hjartað og lungun.
B. Bein útlimanna eru tengd hvert við annað
með liðamótum. Þar sem beinin koma saman, eru
endar þeirra þaktir sljettu og sleipu fjaðurmögnuðu
brjóski, er ver þau núningi, og utan um liðamótin er
sterk himna eða nokkurs konar poki, liðapokinn, sem
er fastur við beinin beggja megin við liðamótin, og
klæddur að innan afar-smágerðri himnu. í liðapokann
safnast vökvi, liðavökvinn, er heldur liðamótunum
liðugum, á sama hátt og olían heldur vjelinni liðugri.
í mjaðmarliðnum og hnjeliðnum eru auk þess styrkt-
arbönd, er tengja beinin enn fastar saman.
Þegar liðamót vindast eða skekkjast, er bezt að
nudda liðamótin beggja|megin, einkum þar sem eymsl-
in eru mest. Þegar slíkar nuddlækningar eru hafðar
um hönd, verður ávallt að gæta þess, að strjúka eða
nudda að eins í sömu stefnu, sem blóðstraumurinn
til hjartans heflr. Hæfllegt er að nudda 3—4 sinnum
á dag, í 10—15 mínútur í hvert skifti. Hafl gengið
úr liði, er sjálfsagt, að senda þegar eftir lækni. Meðan
beðið er eftir lækninum, er gott að hafa umbúðir, er
iðuJega sjeu vættar í köldu vatni, um liðamótin, eða
þó öllu heldur umbúðir, sem mulinn ís eða snjór sje
hafður í milli laga. Það er mikill ábvrgðarhluti, að
láta aðra en lækninn gera tilraun til þess, að „kippa
í liðinn".
Bein útlimatina eru pípumynduð, hol innan og
full af fituefni, sem nefnt er mergur.
Innan í beinunuin eru víða mjóir þverbitar til
styrktarauka. Á þennan hátt verða bein þessi bæði
ljett og sterk. Líkaminn heflr minni byrði að bera,
en þó er beinagrindin nægilega sterk.
Mergurinn fyllir út allar hoiur í beininu, og varð-
veitir smáæðar þær, sem liggja inn í beinið, og flytja
því næringu. Utan um öll bein er þunn himna, sem
nefnd er beinhimna. í henni eru sömuleiðis margar
smáæðar.
Ef vjer fleygjum beini í eldinn, þá brennur hein-
himnan, æðarnar og mergurinn. Pað, sem eftir
verður, er nefnt beinmold. Aðalefnin í henni eru
fosfórsúrt kalk og kolsúrt kalk, er blóðið verður að
flytja beiiúnu úr næringarefnum þeim, sem vjer neyt-
um (mjólk, mjöli o. s. frv.). (Meira).
cYleistar.
Vertu drottinn viljaþíns, en þræll samvizku þinnar.
#
Hinn fátæka vantar margt, hinn ríka og ágjarna allt.
— 61 —
— 92 —