Haukur - 01.05.1902, Blaðsíða 10

MEGINATRIBI IÍEILSUFRÆÐINNAR.
flvítu Tblóðkornin eru gædd þeim eiginleika,
að þau geta breytt lögun sinni á ýmsa vegu, teygt
Ur sjer, gert sig löng, mjó, margstrend o. s. frv. Þau
geta þess vegna komizt leið sína jafnvel eftir hinum
allra-smágerðustu háræðum, og leita ætíð þangað, sem
bæta þarf einhverja meinsemd eða meiðsli, t. d. þegar
sár eru að gróa, þegar grefur í fingri, eða þegar þarf
að koma einhverjum skaðvænum efnum burt úr iík-
amanum o. s. frv.
nýra
nýrnastokkur
slagæðin mikla
þyagstokkur
endaþarmur
þvagblaðra
20. mynd.
Nýrnn eru stórir kirtlar, hjer um bil 9 sentí-
metra langir, sem liggja í kviðarhoiinu beggja megin
við hrygginn, og eru hjúpaðir fitu (nýrnamör). Hlut-
verk þeirra er að hreinsa blóðið, ná úr því vatni því,
sem ofaukið er, og öðrum ónýtum efnum (þvagefni og
þvagsýru). Ef frágreining þessara efna stöðvast eða
tefst á einhvern hátt, svo að þau verða eftir í blóðinu,
þá valda þau veikindum.
fvagið fer frá nýrunum eftir tveimur þvagstokkum,
nál. 30 sentímetra löngum pípum, til þvagblöðrunnar,
og er áríðandi, að tæma hana svo oft, sem þörf gerist.
8. gr. Sogæðakorfið.
Blóðið er ekki eini vökvinn, sem streymir um
líkama vorn. Um háræðanetið berzt oft meiri nær-
ingarvökvi með blóðinu tii vöðvanna, beinanna, band-
vefsins og húðarinnar, heldur en likaminn þarf á að
halda. Það, sem afgangs er, safnast saman í örsmáar
pípur, sogœðar, er smám saman renna saman og
mynda stærri æðar, og flytja þennan ónotaða næringar-
vökva tii blóðæðanna. Yökvi þessi er hjer um bil
litarlaus, með því að rauðu blóðkornin hafa síast frá
honum í háræðanetinu. Hann er þess vegna líkur
bloðvatninu, og er kallaður sogæðavökvi eða lymfa.
Sogæðar þessar eru og nefndar lymfa-œðar.
Á leið sinni um líkamann fer sogæðavökvinn
gegnum marga smákirtla, sem kallaðir eru sogkirtlar
(sjá 21. mynd). Peir taka í sig og hefta efni þau,
sem skaðvæn eru líkamanum (sjá 33. gr.). Kirtlarnir
þrútna þá og bólgna, og stundum grefur í þeim.
Því er lýst í 5. gr. hjer að framan, hvernig ör-
smáar sogæðar sjúga í sig næringarsafann úr þörmunum.
Næringarsafinn er svipaður mjólk, og er hann á
útlendu máli nefndur kylus. Hann berstinn j blóðæð
eina allmikla eftir pípu þeirri, sem nefnd er brjóst-
gangurinn og liggur meðfram hryggnum, milli hans
og innýflanna. Sogæðarnar eða lymfa-æðarnar hafa
einnig afrás sína í brjóstganginn.
Sogæðavökvinn og næi'ingar-
safinn berast svo með blóðinu, fyrst
til hjartans og þaðan til lungnanna.
Og með blóðinu berast vökvar
þessir út um allan líkamann, og
veita honum næringu.
Um það, hvernig blóðið hreins-
ast í lungunum, verður síðar talað.
Til þess að sogæðavökvinn
geti ekki borizt í öfuga stefnu, eða
snúið aftur sömu loiðina sem harm
kom, eru blöðkur eða speldi í sog-
æðunum, á sama hátt eins og í
hinum eiginlegu blóðæðum. Annars
er vökvi þessi mjög hægfai a. fað
er sem sje ekki hjartað, sem knýr
hann áfram, heldur eru það að
eins hreyfingar hinna vöðvanna.
Af þessu er það auðskilið, að líkam-
leg vinna og fimleikar eru áríðandi.
Vjer getum skoðað sogæðarnar
sem þurræsingarpípur vöðvakerfis-
ins. Næringarefni þau, sem lík-
aminn þarf ekki á að halda í
svipinn berast eftir þeim aftur yfir
í blóðið, ásamt ýmsum ónýtum
úrgangi. Úrgangsefni þessi aðgrein-
ast síðan frá blóðinu í lungunum, húðinni eða í nýr-
unum, og hverfa burt úr iíkamanum. Sogkirtlana
skoðum vjer sem heilbrigðislögreglu, er ætíð er á
verði. Hún heftir allar bakteríur (sjá 33. gr.), sem
komizt hafa inn í líkamann gegnum húðina, andar-
dráttarfærin eða meltingarfærin. Hvítu blóðkornin,
sem bæði myndast í kirtlum þessum, og korna aðvíf-
andi, ráðast á bakteríurnar, og reyna að gera þær ósak-
næmar fyrir líffærin. Þetta gengur ekki þrautalaust,
og lýsir það sjer á ýmsan hátt, t. d. rneð hitasótt
og bólgu í kirtiunum.
arkrikanum.
9. gr. Loftið i kringum oss.
Til þess að geta skilið, hve andardrátturinn er
miklvægt atriði fyrir heilsuna, er nauðsynlegt, að þekkja
andrúmsloftið, sem er í kringum oss, og lofttegundir
þær, sem myndast t. d. við brunann í eldstónum og
við andardráttinn.
Andrúmsloftið er samsett af súrefni (ildi), köfnunar-
efni (hyldi), kolsýru og vatnsgufu. Aðalefnin eru súrefni
og köfnunarefni, og er auðvelt að aðgreina þær loff
tegundir, og athuga þær hvora um sig.
(Meira.)
Ef máttinn vantar vilja, er það enginn máttur.
Dæm þú ekki náunga þinn, fyr en þú hefir staðið i spor-
um hans.
— 179 —
180 —