Alþýðublaðið - 07.06.1939, Blaðsíða 3

MIÐVIKUDAGINN 7. JúNI 1939.
ALÞmUBLA&tÐ
*— ----------------------<►
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
RITSTJÓRI:
F. R. VALDEMARSSON.
í fjarveru baas:
JÓNAS GUÐMUNDSSON.
AEGREIÐSLA:
ALÞÝÐUHÚSINU
(Inngangur frá Hverfisgötu).
SÍMAR:
4900: Afgreiðsla, auglýsingar.
4901: Ritstjórn (innl. fréttir).
4902: Ritstjóri.
4903: V. S. Vilhjálms (heima).
'".96: Jónas Guðmunds. heima.
4905: Alþýðuprentsmiðjan.
4906: Afgreiðsla.
ALÞÝDUPRENTSMIÐJAN
♦ ---------7--------------♦
„lér er ekkí um fas-
ismann að ræða“.
MEÐ vaxandi undrun horfa
menn um allan heim upp
á þau vinnubrögS, sem sovét-
stjórnin í Moskva hefir við
samningaumleitanir þær um
varnarbandalag gegn yfirgangi
þýzka og ítalska fasismans, sem
nú standa yfir milli Englands og
Rússlands og þegar hafa verið
teygðar á langinn í tvo mánuði
— án þess, að nokkur sýnilegur
árangur hafi af þeim orðið. Og
það er vissulega engin furða,
þótt þeim sé nú farið mjög að
fækka, sem gera sér yfirleitt
nokkrar vonir um aðstoð Rúss-
lands til þess að stöðva framrás
fasismans í heiminum.
Brottrekstur Litvinovs úr ut-
anríkismálaráðuneytinu í
Moskva, þess manns, sem mest
hefir barizt fyrir samvinnu Rúss
lands við England og Frakk-
land á móti fasistaríkjunum, —
einmitt þegar samningaumleit-
anir um varnarbandalagið eru
að byrja; skipun Molotovs í
hans stað, — manns, sem er
gersamlega óþekkt stærð í milli-
rikjapól'itík E/vrópu og engin
kynni hefir af Evrópu utan
Rússlands yfirleitt, brigð-
mælgin, sem kom fram í þvi, að
láta ekki Molotov eða aðstoðar-
mann hans, Potemkin, koma til
Genf, til viðtals við Lord Hali-
fax — utanrfkismáliaráðjherra
Breta, — eins og lofað var, og
hið endalausa þóf og fyrirvarar
í skriflegum orðsendingum til
London og opinberum yfirlýs-
ingum og ræðum í Moskva, —
allt stendur þetta í svo skerandi
mótsetningu við allar agítasjóns
lygarnar um það, að Rússland
sé „sverð og skjöldur lýðræðis-
ins og verkalýðshreyfingarinnar
í heiminum á móti fasisman-
um“ og eigi ekkert meira kapps-
mál en það, að koma á „traustu
varnarbandalagi" á móti hon-
um,. að menn standa höggdofa
yfir slíku þyldýpi blekkinga-
vaðals og óheilinda.
Það kemur mönnum því ekk-
ert sérstaklega á óvart, þótt
Rússland komi nú, eins og síð-
ustu fregnir herma, eftir tveggja
mánaða samningaumleitanir og
endurteknar fullvissanir um
það, að það sé Englandi sam-
þykt í öllum grundvallaratrið-
um, fram með nýjar kröfur þess
efnis, að því samningsuppkasti,
sem gert hefir verið, sé nú ger-
breytt frá rótum. Það er aðeins
ein staðfestingin enn á því, sem
flestum er nú farið að skiljast,
að Rússland hafi ekki í hyggju
að hætta neinu fyrir friðinn,
frelsið eða verkalýðshreifinguna
1 Evrópu,
Vissulega er engum þetta ljós-
ara en Hitler, enda benda
fregnirnar nú ótvírætt til þess,
að hann hafi vel kunnað að nota
sér það tóm og þau
tækifæri, sem stéttarbróðir
Kalifornia á Islandi*
---«----
hans í Moskva, Stalin, hefir
skapað honum með undan-
brögðum sínum í samningunum
við England. Meðan Stal-
in hefir talað um ör-
yggi fyrir smáríkin í Aust-
ur-Evrópu, hefir Hitler lát-
ið til skarar skríða. Eystrasalts-
ríkin eru búin að tapa trúnni á
yfirlýsingar Rússlands um að
það vilji vernda þau gegn yfir-
gangi Þýzkalands. Nú reyna
þau í þess stað, nauðug viljug,
að bjarga sér með samningum
við Þýzkaland.
En hve lengi geta smáríkin í
Austur-Evrópu yfirleitt gert sér
vonir um það, að halda sjálf-
stæði sínu með því að vega
þannig salt milli sovétstjórnar-
innar í Moskva og nazistastjórn-
arinnar í Berlín? Liggur sú
hugsun héðan í frá svo fjarri,
eins og mörgum hefir virzt
hingað til, að þeir Hitler og
Stalin kunni fyrr en varir að
geta komið sér vel saman á
kostnað ekki aðeins Eystrasalts-
ríkjanna, heldur einnig Rúmen-
íu og Póllands? Það hefir aldrei
vantað áhrifamiklar raddir, sem
hafa barizt fyrir því, bæði á
Þýzkalandi og Rússlandi. Og
vissulega færi Stalin ekki að
setja sig úr færi um svo gróða-
vænleg viðskipti við Hitler, þó
að lítið yrði þá um þá vernd
gegn yfirgarigi þýzka nazism
ans, sem Einar Olgeirsson hefir
verið að bjóða okkur hér
heima, og sálufélagar hans
þjóðum sínum úti um heim.
Það var engin tilviljun, að
Molotov sagði í ræðu sinni í
Moskva á dögunum, að viðskifti
Rússlands og ítalíu hefðu auk-
izt, og samningaumleitanirnar
við England myndu ekki látnar
verða því til fyrirstöðu, að
samningar yrðu einnig teknir
upp um aukin viðskifti Rúss-
lands og Þýzkalands. Stalin
hefir áður gefið það í skyn, að
hann að minnsta kosti gæti vel
hugsað sér góða sambúð milli
sovétríkisins og fasistaríkjanna.
Hann sagði á flokksþingi rúss-
neska kommúnistaflokksins
1934:
„Vissulega erum við ekkert
hrifnir af fasistastjórninni á
Þýzkalandi. En hér er ekki um
fasismann að ræða. Það ætti
þegar að vera ljóst af því, að
ekki hefir fasisminn á Ítalíu
orðið því til fyrirstöðu, að ágæt
sambúð skapaðist milli Sovét-
Rússlands og hennar........Við
höfum ekki látið stjórnast af
neinu tilliti til Þýzkalands, —
frekar en til Frakklands eða
Póllands. Við höfum fram á
þennan dag og munum einnig
framvegis haga pólitík okkar
samkvæmt hagsmunum Sovét-
Rússlands, og einskis annars
en Sovét-Rússlands.“
Stalin er því ekkert myrkur
í máli. Hann er að vísu ekkert
hrifinn af Hitler. ... En það
ber ekki á öðru en að sambúðin
hafi gengið ágætlega við Ítalíu
Mussolinis! Og því ætti þá ekki
einnig að geta tekist ágæt sam-
búð við Þýzkaland Hitlers?
Hér er að minsta kosti ekki
verið að eyða mörgum orðum
um „baráttuna gegn fasisman-
um“ og „vernd lýðræðisins og
verkalýðshreyfingarinnar“. Slík
slagorð eru aðeins ætluð til á-
róðurs fyrir sovétstjórninni og
Moskvakommúnismanum út á
við. En í utanríkispólitík Rúss-
lands eru þau óþekt hugtök.
Þar er viðkvæðið: Hér er ekki
um fasismann að ræða. Rúss-
land sjálft ætlar sér áreiðan-
lega ekki að „svíða á sér fing-
urna“, eins og Molotov sagði á
dögunum, fyrir neinar hugsjón-
ir framar.
Norska slysavamafélagið
hefir nú 20 björgunarskútur
með hjálparvél og auk þess á
það þrjár björgunarskútur í ísmíð
um. Undanfarin ár hefir félagið
eignast að meðaltali 4 nýjar björg
unarskútur á ári. Árlegur rekst-
urskostnaður er nú 451,000 kr.
og fær félagið 50,000 kr. árlegan
styrk úr ríkissjóði. NRP.
Útsvars- og skattakærur
skrifar Jón Björnsson, Klapp-
arstíg 5 A.
Útsvars- og skatta-kærur
skrifar Pétur Jakobsson,
Kárastíg 12.
Útbreiðið Alþýðublaðið!
N\AR den unge vin blom-
strer, da gærer det i
den gamle,“ heitir eitt af leik-
ritum Björnstjerne Björnsons,
og þannig er það. Þegar unga
fólkið dansar, þá reynir hið
eldra að hoppa líka. Unga fólk-
ið á mínu heimili var farið í
burt um hvítasunnuna, og svo
lögðum við eldri hjúin af stað
líka. Ekki í neina langferð,
heldur aðeins austur í Hvera-
gerði. En Hveragerði er alveg
sérstakur heimur, og töluvert
merkilegur. Fyrst er nú það, að
þar búa menn við eilífan eld,
en sannarlega ekki neinar kval-
ir, heldur þvert á móti sælu.
Það er gott að koma hálfkaldur
úr ferðalagi inn á inndælu hlýju
heimilin í Hveragerði. Ég hálf-
öfunda fólkið í Hveragerði, og
ég held, að það hljóti að verða
langlíft, því það býr þarna í
samlífi við eilífan gróanda, vet-
ur jafnt sem vor og sumar. Ég
taldi upp undir 30 gróðurhús,
en sjálfsagt eru þau fleiri. I
sumum þeirra héngu vínberja-
klasarnir yfir höfði manns frá
einum enda hússins til annars
og mintu á Kaliforníu miklu
fremur en ísland. í Iiveragerði
er víst ræktunaráhuginn smit-
andi. Mér var sagt um einn
mann, sem verið hefði fremur
fátækur, sem nú væri búinn að
koma upp fjórum stórum gróð-
urhúsum, reisa stórt og veglegt
steinsteypu íbúðarhús, girða
stórt land og brjóta mikið af
því. Þá var ég kyntur ungum
manni og sagt um leið, að svo
og svo mikið væri hann búinn
að gera. „Um slíka menn eigið
þið að skrifa,“ sagði fylgdar-
maður minn. Þetta var alt gleði-
legt og mér leizt fremur vel á
unga manninn, en það þótti mér
að, hve fingur hans, sem garð-
yrkjumanns, voru gulir af síg-
arettunotkun. Öll sú ræktun,
sem til bóta snýr, er lofsverð,
en mannræktunin sjálf er þó
þýðingarmest. Ég hata „lík-
kistunaglana“ og það þótt þeir
finnist í blómauðugum gróður-
húsum innan um aldin og ilm-
andi gróður.
Það er víst margt merkilegt
í Hveragerði. Mér var sagt, að
hestarnir þar væru jafnvel svo
lærðir, að þeir gengju upp stein-
steypustiga inn í hesthúsið, rétt
eins og slyngari verur inn í „vill
ur“ sínar. Ég sé eftir, að mér
vanst ekki tími til þess að skoða
fleira í Hveragerði en raun varð
á, og auðvitað lét ég ýmsa aðra
staði ganga fyrir hesthúsinu.
Áhugi minn fer stöðugt vax-
andi fyrir húsmæðraskólum og
kvennamentun, og auðvitað
heimsótti ég húsmæðraskólann
í Hveragerði, en allar voru
námsmeyjarnar hlaupnar á
brott. Ekki vegna þess, að ég
var að koma. Frk. Árný Fil-
ippusdóttir er þekt fyrir dugn-
að sinn og listir. Hún hefir kom-
ið þessum skóla upp af eigin
ramleik. Húsið mun hafa kostað
um 15 þúsund krónur, með inn-
lagningu vatns og rafmagns, en
auk þess hefir hún lagt til sína
vinnu við málningu á húsinu og
ýmislegt. Skólinn hefir nú
starfað í þrjú ár. Námstímabilið
er 3—6 mánuðir. 14 námsmeyj-
ar voru þar í vetur á sama tíma,
og er það eiginlega meira en
skólinn getur tekið. Þar er kend
matreiðsla og hússtjórn, alls
konar fatasaumur og útsaumur,
mislitur og hvítur, og fleifi
hannyrðir. Einnig er þar kent
íslenzka, danska, teikning, leik-
fimi og sund. í skólanum er
bæði gufubað og kerlaug. For-
stöðukona skólans er vandvirk
og snillingur í hannyrðum, gler-
málningu og ýmsum öðrum list-
um. Henni ætti því að vera trú-
andi til þess að menta náms-
meyjar sínar vel í þessum
greinum, eftir því, sem hinn
stutti tími leyfir, sem er auð-
vitað í öllum húsmæðraskólum
alt of stuttur.
Skólagjaldið er aðeins 55 kr.
á mánuði og er þar í bæði fæði,
húsnæði og kensla. Engin stofn-
un getur safnað fé á slíkum við-
skiftum. Þetta byrjunarstarf
hefir hlotið að vera örðugt, og
ekki fært öðrum en dugandi
sálum. Styrk hefir skólinn eng-
an hlotið annan en tvö þúsund
krónur hvert síðastliðin tvö ár,
en Búnaðarsamband Suður-
lands gaf skólanum nýlega þús-
und krónur í viðurkenningar-
skyni. Frk. Árný hefir hug á að
stækka skólann á þessu yfir-
standandi ári, en til þess þarf
auðvitað meira en góðan vilja
og dugnað. En dugandi fólki
opnast oftast nær einhverjar
leiðir, og slíku starfi ber að
leggja gott orð.
P. S.
Áætlunarferðir alla þriðjudaga og föstudaga strax eftir
komu Ms. Fagraness. Frá Borgarnesi kl. 1 e. h. Fagra-
nesið fer til Reykjavíkur á þriðjudögum kl. 9 síðdegis.
HaoBðt öBBBlauBsson, bifreiðarstjérl.
Hraðferðlr B. S. A,
Alla daga nema mánudaga.
um Akranes og Borgarnes. — M.s. Laxfoss annast sjó-
leiðina. Afgreiðsluna í Reykjavík Bifreiðastöð íslands,
sími 1540.
BifrelðastSð áknreyrar.
Landið sem ÞJóðverJ-'
ar geta ekki gleymt.
---♦----
1 eftirfarandi grein lýsir
danskur ferðalangur, Pet-
rus Winkel, kynnum sínum
af Suðvestur-Afríku, gömlu
þýzku nýlendunni, sem
Þjóðverjar geta ekki gleymt
og eru stöðugt að fara í
kring um að Englendingar
skili þeim aftur.
VAÐ sem sagt verður um
•S.JL Vilhjólm Þýzkalandskeisara,
verða menn þó að viðurkenna,
að hann hafði óvenjulega hæfi-
leika til. að skaþa áhrifamikil víg-
!orð í hinum mörgu ræðum sín-
um. Vígorð, sem flugu sem eldur
í sinu yfir löndin, og læstu sig
inn í hugi manna nærri ósjálfrátt
eins og glymjandi tízkusöngur.
Enn þá eftir öll þessi ár lifir
hið fræga vígorð hans: „Þýzka-
land heimtar rúm í sólskininu!“
Og enn þann dag í dag er það
notað í nýlenduáróðri Þýzka-
lands.
Og þrátt fyrir það, þó að
Þýzkaland virðist um þessar
mundir aðallega beina athygli
sinni að nágrannalöndunum,
mega menn ekki draga þar af þá
ályktun, að Þjóðverjar hafi lagt
baráttu sína fyrir nýlendum á
hilluna. Áróðursstarfsemi þeirra á
því sviði er þvert á móti rekin
jafnt og þétt, með allri hinni víð-
kunnu þýzku harðdrægni og
þrautseigju.
Við, sem búum hér suður frá,
svo óralangt frá öllum evróþiska
gauraganginum, verðum þess
bezt varir, hve þessi aróður er
vel skipulagður. Við, sem búum
við landamæri þessarar fyrver-
andi þýzku nýlendu, — Suðvest-
ur-Afríku, — landsins, sem þeir
geta aldrei gleymt, — hljótum ó-
hjákvæmilega að sjá og heyra,
hversu þessi áróðursstarfsemi er
látlaus og harðvítug. Og okkur er
fyllilega ljóst, að það er þetta
land, sem raunverulega stendur
efst á óskalista Þýzkalands.
í fljótu bragði getur það virzt
furðulegt, að þetta ömurlega
land geti verið svo eftirsóknar-
vert í augum nokkurrar þjóðar.
Því ömurlegt eins og eyðimörk
hlýtur það að vera í augum Ev-
rópubúa, — óræktað, óbygt og
sviðið af hinni brennandi sól
Afríku. Það var ekki fyr en um
1880, þegar Þjóðverjar tóku að
líta í kringum sig eftir nýlend-
um, að þeir slóu eign sinni á
þessi geysistóru landflæmi. Þá
ríkti það paradísarástand enn þá
á jörðinni, að jafnvel í Afríku,
— sem þó þá þegar var orðin
eins konar nýlenduforðabúr stór-
veldanna, — fundust enn þá
feykilega stór landssvæði, sem
engir höfðu slegið eign sinni á.
Upptökin að þessu landnámi
Þjóðverja átti verzlunarhús eitt í
Bremen, Luderitz & Co., sem setti
upp verzlunarstöð á vesturströnd
Afríku, rétt norðan við norður-
landamæri Kap-nýlendunnar.
Verzlunarfyrirtæki þetta keypti
jafnframt 400 ferkílómetra lands-
svæði af hinum þarlenda höfð-
ingja Naquamalands fyrir 100
byssur, dálítið af púðri og blýi
og 200 sterlingspund. Og verða
það óneitanlega að teljast góð
kaup.
Þessi verzlunarstöð, sem nú er
orðin all-álitleg borg, með mal-
bikuðum götum og rafmagnsljós-
um, varð eign þýzka ríkisins 1892
og hlaut nafnið Luderitzbucht.
Og svo þegar Þjóðverjum varö
ljóst, að alt landssvæðið milli
Kap-nýlendunnar og hinnar
portugisku nýlendu Angola var
að eins háð yfirráðum hinna
ýmsu þarlendu þjóðflokka, slóu
þeir eign sinni á það þegjandi
og hljóðalaust,, að einu þorpi
undanskyldu. Það var þorpið
Walfishbay og næstu héruð við
það ,sem um langan tíma hafði
verið brezk nýlenda, enda kröfð-
ust Bretar þess, að það væri
látið í friði.
Þetta landnám var ekkert smá-
ræði. Þýzka Suðvfistur-Afríka, eins
og nýlendan nefndist, náði yfir
800000 ferkílómetra, eða sem
svarar samanlagðri stærð Bret-
lands og Frakklands. íbúatalan
var aftur á móti mjög lítið til-
svarandi. Menn áætluðu hana í
hæsta lagi 200 000. Skiftust þeir
qðallega í fjóra kynþætti, Here-
íoana, Buskmenn, Hottentotta og
Ovamboþ j óðf lokkinn.
Mikill hluti landsins eru víð-
áttumiklar eyðimerkur og enda-
lausar sléttur, klæddar þurru há-
vöxnu og harðgerðu eyðimerkur-
grasi. Hér og þar rísa svo nakin
fjöll og fjallgarðar upp úr auðn-
inni, og öðruhvoru verða svo fyr-
ir manni trjárunnar og óasar, —
stór skógarflæmi eru engin. Með-
fram allri ströndinni og langt
inn í landið hreiðir sig hin öm-
urlegasta eyðimörk.
Og ömurleg voru áhrifin við
fyrstu kynni min af landinu, árla
einn morgun, er skipið, sem ég
var með, lagði að bryggju í Wal-
fishbay. Svo langt sem augað
evgði teygði sig óendanlegt sand-
haf í allar áttir. Hvergi sá á
grænan díl, hvergi svo mikið sem
einstakt tré.
í þessari eyðimörk hefir bærinn
vaxið upp, fáeinir tómlegir hús-
kofar á stangli, þar sem þær
vesalings hræður, sem þarna
hafa sest að ,verða að eyðá dög-
um sínum. — Götur eru þar eng-
ar; — maður kjagar gegnum fok-
sandinn, sem vindurinn blæs
sainan í skafla öðruhvoru. Og
maður skygnist árangurslaust eft-
ir einhverju, sem minni á þæg-
indi og fegurð hinnar evrópisku
hámenningar. Þegar svo skipið
leggur frá landi og hljómsveitin
um borð lætur tónaflóðið berast
yfir eyðilega ströndina og mann-
lausa bryggjuna, verður hugtir
manns angurvær og fyllist með-
aumkun með þessum litla ein-
manalega hóp manna og kvenna,
sem þarna er eftir í landi, —og
verður að halda áfram að lifa lífi
sínu í hinni voldugu og asgilegu
eyðimörk.
Svo heldur maður hægt og
hægt áfram, norður með strönd-
inni, án þess að umhverfið breyt-
ist hið minsta. Eftir U/2 tíma ferð
kemur maður til annars hafnar-
bæjar landsins, Swakópmundi
Umhverfið þar er jafn ömurlegt,
en bærinn sjálfur ber alt annan
og glæsilegri svip. Hanrt hefir
risið þarna upp úr sandauðninnl,
án þess að nokkur eðlileg skilyrði
væru fyrir hendi, — blátt áfram
orðið til og myndast eingöngu
samkvæmt þýzkum fyrirskipun-
um. Þegar Þjóðverjar óskuðtt
þess, að eignast sjálfir hafnarbtri
þarna á ströndinni til þess að
vera á engan hátt háðir hihunl
brezka Walfishbay, þá var bær-
inn grundvallaður og bygður upp
samkvæmt skipulagsuppdrætti
með beinum, breiðum götum, ráð-
húsi, spítala og öðru tílheyrandi.
Og nú blasir þarna við litil þýzk
Frh. á á. Mu.