Alþýðublaðið - 10.07.1939, Blaðsíða 3

MÁNUDAG 10. JÚLf 1939
ALÞYDUBLAÐID
♦
Nokkrar hagleiðingar í sambandi
við gistihúsið Valhöll á Þingvöllum.
♦------------------------
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
RITSTJÓBI:
F. R. VALBEMARSSON.
í fjarveru hans:
STEFÁN PÉTURSSON.
AF6REIBSL A:
ALÞÝBUMÚSINU
(Irmga»gur frá Hverfisgötu).
SÍMAR:
4900: Aígreiðsla, auglýsingar.
fflll: Ritstjórn (innl. fréttir).
4902: Ritstjóri.
4Íi®3: V. S. Vilhjálms (heima).
41105: Alþýðuprentsmiðjan.
4Ö06: Afgreiðsla.
ALÞÝBUPRENTSMIÐJAN
♦------------------------♦
Sumarleyfi.
STARFSFÓLK þess opinbera
og einstaklingsfyrirtækja,
sem er svo hamingjusamt, að
hafa þegar í vinnusamningum
sírtum fengið' viðurkenndan
rétt til sumarleyfis, er nú óðum
að yfirgefa bæina og fara upp
í sveit til þess að njóta hvíldar-
innar, sumarsins og náttúru-
fegurðar þess, þó að ekki sé
nema einn hálfan mánuð.
Undanfarin ár hefir því starfs-
fólki stöðugt verið að fjölga
hér á landi, sem hefir fengið
þennan rétt viðurkenndan af
því opinbera eða þeim einstakl-
ingsfyrirtækjum, sem það vinn-
ur við. En allur þorri hins vinn-
andi fólks í landinu þekkir enn
ekkert sumarleyfi og þar af
leiðandi enga hvíld aðra en
kvöldið, að hverju dagsverki
loknu. Og þó er verkafólkinu
sízt minni þörf á því að létta
sér upp einn hálfan mánuð á
ári, heldur en hinu fastráðna
starfsfólki, sem að vísu flest
vinnur innistörf og er því langt
frá því að vera nokkuð of hald-
ið af því, að fá að njóta sumar-
blíðunnar og náttúrunnar þessa
fgu daga á ári hverju, en hefir
þó í öllu falli yfirleitt styttri
vinnutíma, en verkafólkið bæði
til sjávar og sveita.
Þeir, sem á síðustu árum
hafa fengið viðurkenndan rétt
til sumarleyfis, en muna þá
tíma, þegar ekkert sumarleyfi
þekktist, ættu að vera sér þess
vel meðvitandi, hvers verka-
fólkið fer á mis, sem ekki hefir
ennþá orðið aðnjótandi neinnar
sumarhvíldar. Það er sjaldgæft,
að það fái tækifæri til þess að
hrista af sér bæjarrykið og anda
að sér hinu heilnæma lofti ís-
lenzkrar náttúru. Og það þekk-
ir lítið, allt of lítið af landinu
og þjóðinni, sem það þó vinn-
ur fyrir á sinn hátt, engu síður
en starfsfólk þess opinbera. Það
er dæmt til þess að vera inni-
lokað í bæjunum á mölinni og
í rykinu, allan ársins hring.
Frændþjóðirnar á Norður-
löndum hafa orðið á undan okk-
ur að skilja nauðsyn þess að
bæta úr því ranglæti, sem verka.
fólkið hefir 1 þessu tilliti átt við
að búa, einnig á meðal þeirra,
fram á allra síðustu tíma. Fyrir
einu ári eða svo — fengu Al-
þýðuflokksstjórnirnar í Dan-
mörku og Svíþjóð það gert að
lögum í löndum sínum, að allt
verkafólk, bæði til sjávar og
sveita, skyldi hér eftir eiga rétt
á sumarleyfi með fullum laun-
um, í Danmörku í fjórtán daga,
í Svíþjóð í tólf daga, og í Nor-
egi er nú verið að undirbúa
samskonar löggjöf, sem fyrir-
sjáanlega kemur til fram-
kvæmda á næsta ári. í öllum
þessum nágrannalöndum okkar
er verið að byggja upp sérstak-
ar sumarleyfisstofnanir verka-
manna, sem eiga að hafa það
hlutverk með höndum að skipu-
leggja ferðalög þeirra og dvalir
í sumarleyfinu, til þess að það
megi verða þeim til sem mestr-
ar hvíldar og uppbyggingar
bæði andlega og líkamlega.
Á flestum sviðum höfum við
gert okkur far um það að feta í
fótspor hinna gagnmenntuðu
frændþjóða okkar á Norður-
löndum. Og þess getur varla
orðið langt að bíða, að sú krafa
komi fram hér á landi, að við
gerum það einnig í þessu efni.
Það má vera, að það séu, undir
þeim náttúruskilyrðum og at-
vinnuháttum, sem við eigum við
að búa, meiri erfiðleikar á því að
veita öllu verkafólki, bæði til
sjávar og sveita, sumarleyfi,
heldur en annarsstaðar á Norð-
urlöndum. En með góðum vilja
allra ætti það að mega takast,
einnig hér.
Á síðasta Alþýðusambands-
^ingi var samþykkt áskorun á
’tjórn Alþýðusambandsins og
Dingmenn Alþýðuflokksins að
beita sér fyrir því, að verka-
fólkinu væri tryggt sumarleyfi
með fullum launum, eins og
öðrum. — Það er að vísu
augljóst, að Alþýðuflokkurinn
hefir einn út af fyrir sig ekki
bolmagn til þess að knýja fram
löggjöf í þessu efni á alþingi.
En hann hefir nægilegt bolmagn
til þess að vinna þessu mann-
réttindamáli verkafólksins
skilning og íylgi á meðal þjóð-
arinnar, þannig, að einnig aðrir
flokkar, sem ekki skyldu vera
reiðubúnir til þess að greiða
því atkvæði sitt í dag, sæju
hag sinn og sóma í því að standa
ekki á móti því til lengdar.
Ódýrt
Hveiti í 10 lb. pokum 2,25
Hveiti í 20 lb. pokum 4,25
Hveiti í lausri vigt 0,40 kg.
Strásykur 0,65 kg.
Molasykur 0,75 kg.
Spyrjið um verð hjá okkur.
BREKKA
Símar 1678 og 2148.
Tjarnarbúðin. — Sími 3570.
EYNILÖGREGLUSÖG-
URNAR eru umræðuefni
fólks nú á dögum fremur en
nokkru sinni áður, og þeim er
skipaður hærri virðingarsess
meðal bókmenntanna en áður
fyrr. í samkeppni um bezt
samda leynilögreglusögu, isem
fram fór á Norðurlöndum í vet-
ur, hlaut frægur skáldsagna-
höfundur sænsku verðlaunin,
rithöfundurinn Valdemar Ham-
menhög.
Þar á eftir vaknar sú spurn-
ing, hvort þetta séu framfarir
eða ekki. Er leynilögreglusag-
an gagnlegt og menntandi lestr-
arefni, eða heimskandi? Á leyni.
lögreglusagan það skilið að telj-
ast til skáldsagnagerðar, vera
tekin til meðferðar af gagnrýn-
endum?
Þekktur enskur skáldsagna-
gagnrýnandi, Howard Spring,
ritaði nýlega í „Evening Stand-
ard“ hvassa ádeilu á þá, sem
lesa leynilögreglusögur. Hann
sagði m. a.:
,,Þeir haugar af leynilög-
reglusögum og æsandi ævi«-
AÐ ER SJÁLFSAGT að við-
urkenna, að það er margt
sem fer aflaga hjá okkur islend-
ingum, og fyrsta skilyrðið fyrii
því, að við lagfærum þoð sem
ábóta vant er, er að við finnum
sjálf gallana. Við erum ekki ein-
ir um það að vera óánægðir
með margt hjá okkur sjálfum,
víðar er pottur brotinn, og allar
þjóðir hafa margt, sem ábóta vant
er. En einmitt vegna þess að við
erum litlir og snauðir, eigum við
að setja stolt okkar í það að
véra til fyrirmyndar um siðfág-
un, kurteisi og alla framgöngu.
Erlendar þjóðir gera sér rang-
ar hugmyndir um okkur, áður en
þær kynnast okkur. Þær vita, að
aðalatvinnuvegur okkar er
fiskveiðar og þeim atvinnuvegi
fylgir oft að vera hrjúfur, þær
vita, að landið heitir fsland, og
það stafar af þvi kuldi, þær
vita, að hér þekja jökLar stóra
landshluta, og svo vita erlendar
þjóðir hversu fámennir við erum
á þessari stóru ey. Hvemig í ó-
sköpunum á þessi fámenna þjóð
þá að geta skapað háa menningu
og öðlazt siðfágun?
AÐ VAR þetta síðasta, sem
undraði mest hina norrænu
gesti, sem dvalið hafa að Laug-
arvatni undanfarna viku og ég
fékk tækifæri til að kynnast. Allt
þetta fólk, eða svo að segja und-
antekningarlaust, er í raun og
vem hámenntað, þó að fæst af
■því sé háskólagengið. Það hefir
notið hinnar glæsilegu sænsku
(en Svíamir voru langsamlegast
fjölmennastir) alþýðumenntunar í
alþýðuháskólum, fræðsluflokkum
um margra ára skeið, auk lest-
urs hinna beztu bóka. Það kom
og hingað í þeim tilgangi að
menntast enn meira. Það hlustaði
af lifandi athygli á öll hin ágætu
týrabókum, sem hugsjóna-
snauðir rithöfundar hrúga á
markaðinn ár eftir ár, eru
skaðlegir fyrir lesendurna og
sljógva hugsun þeirra, því að
þegar þeir eru einu sinni farnir
að lesa slíkar bækur, geta þeir
sjaldnast lesið annað.“
1 Ádeilu þessari svaraði rit-
stjóri hins ágæta tímarits „The
London Mercury.“ Þegar hann
las ádeilugrein Mr. Springs,
minntist hann „frægs og mikils-
virts skálds, sem hefir þann
sið, að lesa leynilögreglusögur
í rúminu, — og gamals
stjórnmálamanns og sagnfræð-
ings, sem kvartar undan því,
að ekki komi nú framar bækur
eftir Edgar Wallace.11 Sjálfur
segist ritstjórinn ekki hafa gam-
an af lestri léynilögreglusagna,
en bætir við:
,,Ég fæ ekki skilið, hvers
vegna nauðsynlegt er að hafa
lík sem „aðalpersónu11 í skáld-
sögu. Áhuginn á lausn gátunn-
ar gæti aldrei fengið mig til að
lesa leynilögreglusöguna, ef hún
væri illa skrifuð og persónurn-
erindi, sem flutt voru á mótinu
af íslendingum og ekkert var það
eins undrandi yfir og því, hvem-
íg við færum að því að risa und-
ir öllum þeim framförum, sem
hér em. Það skyldi ekki hvernig
við gætum byggt alla þessa vegi,
allar þessar brýr, alla þessa skóla
öll þessi hús o. s. frv. Það komst
að raun um, að við gætum þetta
af því að við hefðum allmikið
fé og að við greiddum háa skatta
og tolla. Það skildi, að við vild-
um yfirvinna mannfæðína og nátt
úru landsins og skapa menningu,
mikla menningu á öllum svíðum
og ég fullyrði, að það fór allt
saman frá landinu fullvíst um,
að það hafði gist meðal táp-
mikillar og framsækinnar þjóð-
ar.
En þrátt fyrir þetta svíður okk-
ur íslendingum það, þegar við
finnum sjálfir galla í fari okkar,
og okkur svíður það enn sárar,
ef við komumst að raun um, að
erlendir gestir okkar veita því at-
hygli, því að af slíku getur skoð-
un myndast um alla þjóðina
jafn vel þó að í srnáu sé og það,
sem 'ég er neyddur til aið gera
hér að umtalsefni í þeirri von,
að það geti orðið til þess, að
það verði lagfært, er í sjálfu sér
rnáske ekki stórvægilegt.
IÐ HÖFÐUM DVALIÐ að
Laugarvatni í viku við hina
ágætustu aðbúð svo að gestirnir
voru stórhrifnir og fullyrtu að
það gistihús væri framar slíkum
gistihúsum erlendis (þ. e. gisti-
húsum, sem eru skólar á vetr-
um). Frá Laugarvatni fórum við
til Þingvalla. Allir hinir erlendu
gestir höfðu beðið þess með eft-
irvæntingu, að sjá þennan stað
sem í augum þeirra er, eins og
Pálmi Hannesson rektor sagði á
Þingvöllum síðastliðinn mánudag
ar þokukendar. Ég játa það, að
þótt ég yrði í upphafi að leggja
á minnið ýms smáatriði til þess
að geta getið mér til um lausn
gátunnar, þá myndi ég fljótlega
gefast upp. Því að það er
margt annað, sem ég þarf að
leggja á minnið, og ég veit, að
þrjóturinn verið tekinn fastur í
sögulok, án minnar aðstoðar. En
það er þó ástæðulaust að for-
dæma allar leynilögreglusögur
einungis vegna þess, að sumar
þeirra eru illa samdar.“
Ennfremur heldur hann því
fram, að leynilögreglusagan sé
fyrir neðan venjulega bók-
menntagagnrýni. Það megi helzt
líkja henni við krossgátur. —
,,Hún getur verið skemmtileg
eða leiðinleg, en hún er ekki ó-
hollari til þess að stytta sér
stundir með, en t. d. krossgát-
an......
Maður auðgar ekki anda sinn
á lestri leynilögreglusagna. Það
er hvíld og skemmtun, og á
meðan lesturinn varir, gleymir
maður áhyggjum sínum. En þó
að ekkert hafi máske unnizt, þá
hefir heldur ekkert glatazt.
Lesarinn hefir að minnsta kosti
ekki verið afvegaleiddur með ó-
tímabærri og sjúkri við-
kvæmni. í stað þess, heldur
ritstjórinn áfram, getur maður
varpað fram þeirri spurningu,
hvort Mr. Spring ætti ekki
heldur að beina skeytum sínum
helgur staður, ekki aðeins ís-
lendinga heldur allra Norð-
urlanda, því að þar stóð vagga
lýðræðisins. Við ókum í góðu
veðri frá Sogsfossum, yfir Grafn-
ing og á Þingvöll. Þar hafði
matur verið pantaður fyrir iöngu
síðan, og það stóð heldur ekki
á þvi, að maturinn væri til og
hann gúður, þegar við komum
í Valhöll.
Við settumst öll við langborð
í hinum stóra, veglega sal Val-
hallar. Allt í eiqp tek ég eftir
því, að tveir sessunautar mínir
eru að skoða „servíettumar",
sem komið hafði verið kyrfilega
fyrir á diskunum, og töluðu þeir
í hálfum hljóðum sín á milli. Ég
greip því mína „servíettu", og
mér brá heldur en ekki í brún,
þegar ég sá, að hún hafði verið
notuð áður og var þakin matar-
blettum, súpuslettum og óhrein-
indum.
Ég þreif „servíetturnar“ af sessu-
nautum mínum og skoðaði þær
einnig, og þær voru eins. í lengri
kynnisför fór ég ekki um borðin,
en kallaði á frammistöðustúlkuna
og spurði, hverju þetta sætti.
Hún roðnaði 0g kvaðst ekki vita
það. Ég henti í hana nokkrum
„servíettum“ og bað um aðrar
hreinar, sem við fengum- Eftir
nokkra stund sá ég norska konu
vera að fægja gaffalinn sinn, og
varð „servíettan“ hennar kolsvört
við þetta. Sessunautar minir
gerðu slíkt hið sama, og það fór
á sömu leið. Hnífapörin höfðu
alls ekki verið fægð, áður en
þau voru sett á borðin.
HÉR ER engu bætt við. Þetta
var nákvæmlega svona.
Þetta er hneyksli, sem við getum
ekki þolað undir neinum kring-
umstæðum. Ég hefi enga trygg-
ingu fyrir því, að þetta sé ekki
venja þama eystra, þar sem ætti
að vera hámark fullkomleikans í
íslenzkri umgengni og kurteisi.
Ég hafði, eftir að við höfðum
matazt, tal um þetta við mann,
sem er mjög kunnugur í Valhöll,
og hann afsakaði þetta með því,
að fólkið væri dauðuppgefið frá
því daginn áður. En ég segi:
Fyrir þessu er ekki til ein einasta
afaökun. Ef ekki var hægt að
talra á móti þessum 50 manna
til þeirra, sem gefa út háfleyg-
ar hugleiðingar og kalla skáld-
sögur. Ætli það séu ekki öllu
fremur þeir, sem afvegaleiða
lýðinn og heimska hann, heldur
en saklausir leynilögreglu-
sagnahöf undar ? ‘ ‘
Um sama leyti ritaði annar
Englendingur, hinn ungi rót-
tæki rithöfundur, John Strach-
ey, grein, í ameríska tímaritið
,,The Saturday Review of Lit-
erature," um enskar nútíma-
leynilögreglusögur. Hann stígur
feti framar hinum enska rit-
stjóra og segir, að engir enskir
rithöfundar kunni betur til
starfs en einmitt höfundar
leynilögreglusagnanna, Hann
hefir sennilega tekið svona
djúpt í árinni í hita deilunnar,
en ritgerðin er ei að síður svo
fræðandi, að ástæða er til þess
að vitna í hana.
„Nú á dögum eru skrifaðar
þrjár tegundir skáldsagna í Eng-
landi: „Bestsellers,“ þær bæk-
ur, sem seljast í flestum ein-
tökum einhvern mánuð ársins,
hinar svonefndu sálfræðilegu
skáldsögur og leynilögreglu-
sögurnar, Auðvitað eru ritaðar
(og því miður gefnar út) margar
bækur, sem ekki heyra undir
neina þessara greina skáld-
sagnagerðarinnar. En það er
hægt að leggja þáer til hliðar.“
Því næst gerir herra Strach-
ey grein fyrir tveim hinum
hópi öðru vísi en svona, þá átti
að síma um það í veg fyrir okk-
ur, og þá hefði matur verið pant-
aður annars staðar.
G TEK ÞAÐ FRAM, að ég
skrifa ekki þessi orð í því
skyni að herja árás á neinn ein-
stakan mann. Ég veit, að Jón
Guðmundsson, bóndi á Brúsa-
stöðum, er hinn ágætasti dreng-
ur og reglumaður hinn mesti, en
hann er orðinn aldraður maður
og heilsutæpur, sem er auk þess
meö allan hugann við sinn bú-
s):ap, og svo er það sérstakt
„fag“ að vera gestgjafi, og ekki
sízt á stað eins og Þingvöllum.
Ég veit, að Jón Guðnmndsson
vill allt gera, sem hann getur, til
þess, að gestum hans geti liðið
vel; en hann hefir önnur störf
en þetta, sem hann áreiðanlega
ann meira. Mér er sagt, að Jón
Guðmundsson vilji gjama losna
við að þurfa að stjóma þessvun
gististað lengur, og hvers vegna
tekur hið opinbera ekki rekstur
gististaðarins í sínar hendur,
eða leigir hann manni, sem getur
skapað þama fyrirmyndar gisti-
hús? Ég veit, að hvergi er eins
gott fyrir þreytta menn að
dvelja og á Þingvöllum. Þar er
meiri ró en t. d. á Laugarvatni,
þó að Laugarvatn hafi böðin
fram yfir Þingvelli, og ég full-
yrði, að ef lag kemst á gisti-
hússhaldið á Þingvöllum, þá
verður þar fjölsóttari gististaður
en nokkurs staðar annars staðar.
MÉR FINNST, að það sé
skylda blaðanna að reyna
að hafa áhrif á, að allt, sem af-
■Iaga fer og hægt er að bæta,
verði bætt; en ég hefi reynslu
fyrir því, að tal .við einstaka
menn um slíka hluti ber lítinn
úrangur, og þá er ekki hægt
annað en að gera slíkt að op-
inberum málum og vekja um þau
hreyfingu. Væri gott, ef önnur
blöð og áhrifamenn vildu leggj-
ast á eitt um það, að á Þing-
völlurn komi gistihússhald, sem
er þjóðinni til sóma og þessum
helga stað samboðið. VSV.
Kaupum tuskur og strigapoka.
PF Húsgagnavinnustofan H
Baldursgötu 30. Sfmi 4166.
fyrstu greinum skáldsagnagerS.
arinnar. Heldur en sálfræðilegu
skáldsögurnar vill hann ,,best-
sellers,“ sem hafa einhvern
boðskap að flytja> svo sem
„Borgarvirkið" eftir Cronin. Að
lokum kemur svo Mr. Strachey
að þriðju og síðustu grein skáld-
sagnagerðarinnar, og þar þykist
hann vera kominn á sína heima-
götu.
„Enska leynilögreglusagan er
sennilega á blómaskeiði sínu
núna. Fjöldi manna fæst við að
skrifa og gefa út bækur, sem
milljónir manna lesa og ræða
um. Og það er bersýnilegt, að
höfundarnir hafa ánægju af að
skrifa þessar bækur og lesend-
ur meta þær mikils. Og sam-
kvæmt mínu viti eru margar
þessara leynilögreglusagna
miklu betri en fjöldinn allur af
hinum svonefndu sálfræðilegu
skáldsögum, sem meira láta yfir
sér.
Við verðum að játa það, að
leynilögreglusögurnar eru ópí-
um hins lesandi Breta. En hvað
er við því að segja? Er ekki ó-
píum lyf, sem ekki er hægt að
vera án á vorum tímum? Ern-
est Hemingway, hinn heims-
frægi ameríkanski rithöfundur,
gat þess eitt sinn í einni af
frægustu smásögum sínum, að
allt, frá trúarbrögðum til mat-
ar, megi nota sem ópíum fyrir
Frh. á 4. síðu.
Eru leynllðgreglusðgur
hættulegar aflestrar?
---—«---
Frægir ritdémarar segja álit sitt.