Alþýðublaðið - 17.07.1939, Blaðsíða 3

MÁNUÐACWÍN 17. JÚLl 1939.
*_--------í----------------♦
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
RlTSíJÖfU:
F. R. VALRE3VTARSSON.
1 fjarveru hana:
STRFÁN PÉTURSSON.
AF©RE»SLA:
A L 1» Ý B U HÚ S I N U
(Inngangur frá Hverfisgötu).
SÍMAR:
4900: Afgreiðsla, auglýsingar.
4901: Ritstjérn (innl. fréttir).
#02: Ritstjóri.
f03: V. S. Vilhjálnas (heima).
06: AlþýðuprentemiSjaa.
4906: AfgreiSsla.
ALÞÝBUPRENTSMISJAN
♦-------—---------------;--♦’
Geta ekhi fleiri lært
af Svíih n Alþýðn-
f iokknrinn ?
MORGUNBLAÐIÐ var einu
sinni í vikunni, sem leiö,
að reyna að gera sér mat úr
viðtali, sem birtist í Alþýðublaö-
inu, við nokkra starfsmenn
sænsku verkalýðsfélaganna,
stadda á Laugarvatni, par sem
lýst var skipulagi sænsku verka-
lýðshieifingarinnar og sérstaklega
sambandi verkalýðsfélaganna vib
sængka Alpýðuflokkinn.
Það er kunnugra en frá þurfi
að segja, að sambandið milli
verkalýðsfélaganna og Alþýðu-
flokksins er óvíða eins náið og í
Svíþjóð, enda þótt það sé nú
skipulagt með nokkuð öðrum
hætti en hér á landi. Upphaflega
var það þó mjög svipað eins og
það hefir lengst af verið hér. í
viðtalinu var því lýst þannig:
„I fyrstunni, meðan starfsemin
var á byrjunarstigi, var verka-
lýðssambandið og flokkurinn
eitt“. En nú er þessu þannig
háttað í Svíþjóð, að verkalýðs-
félögin mynda samband út af fyr
ir sig, en geta auk þess verið
.meöliinir í flokknum, og eru það
mjög mörg þeirra. En hins vegar
geta einstakir meðlimir þeirra til-
kynnj, að þeir vilji ekki vera í
flokknum, og borga þá félögin
ekki skatt af þeim meðlimum til
hans.
Morgunblaðið þykizt vera mjög
hrifiö af þessu fyrirkomulagi —
„Morgunblöðin“ í Svíþjóð hæla
því ekki nálægt því eins mikið
— og telja það mjög athyglis-
vert fyrir Alþýðuflokkinn hér.
Engar brigður skulu bornar á
það, að verkalýðsfélögunum og
Alþýðuflokknum í Svíþjóð hafi
tekizt að finna heppilegt form
fyrir sambandinu sín á milli. Það
hefir mótast af lengri þróun, en
verkalýðsfélögin og Alþýðuflokk-
urinn hér á íslandi hafa að baki
sér. Og það er ekkert óhugsan-
legt, að sambandið milli verka-
lýðsfélaganna og flokksins hér á
landi eigi eftir að þróast í eitt-
hvað svipaða átt. Hitt er annað
mál, hvort Morgunblaðið rnyndi
hafa eins mikla gleði af því, og
það lætur í dpg í veðri vaka.
Það benti ýmislegt til þess,
síöustu árin áður en kommúnistar
klufu verkalýðshreifinguna hér á
landi 1930, að eitthvað svipað
skipulag á sambandi verkalýðs-
íé’aganna og Alþýðuflokksins og
í Svíþjóð væri í þann veginn að
skapast einnig hjá okkur. En sú
skipulagsbreyting var hindruð af
klofningsbrölti kommúnista. Það
þótti engum neitt keppikefli, að
stofna sérstakt samband verka-
iýðsfélaganna til þess að gera
það að pólitísku eltiskinni fyrir
erindrekana frá Moskva. Það yar
af þeim ástæðum, sem Héðinn
Valdimarsson beitti sér þá fyrir
því, að sambandið milii verka-
lýésfé'.aganna og Alþýðuflokksins
ALÞTBUBLABW
--_____ ... i , i
yrði treyst með því að útiloka
alla aðra en Alþýðuflokksmenn
frá setu á Alþýðusambandsþing-
um. Það grunaði engan þá, að
Héðinn Valdimarsson ætti eftir
að berjast í sama flokki og
og kommúnistar á móti Alþýðu-
flokknum og öllu því, sem hann
hafði átt verulegan þátt í að
byggja upp. Og enn síður grun-
aði nokkum það, að það ætti
eftir að henda Mörgunblaðið og
flokk þess að gera opinbert banda
lag við erindrekana frá Moskva,
eins og raun varð á síðastliðið
ár. Það var ekki sjáanlegt þá,
að Morgunblaðinu væri þaðneitt
sérstakt áhugamál, að verkalýðs-
hreifingin hér á landi fengi svig-
rúm til þess að skapa sér það
skipulag á sambandii verkalýðs-
félaganna og Alþýðuflokksins,
sem nú er í Svíþjóð, og blaðið
lýkur svo miklu loforði á.
Og í sambandi við [retta ein-
stæða bandalag Morgunblaðs-
flokksins við kommúnista hér á
landi á árinu, sem leið, mætti
varpa þeirri spurningu franr,
hvort ekki væru fleiri hér á landi
en Alþýðuflokkurinn, sem gætu
lært af Svíþjóð? Heldur Morg-
blaðið, að það væri hugsanlegt,
að íhaldsflokkurinn í Svíþjóð
yrði nokkurn tíma svo glórulaus
að gera bandalag við kpmm-
únista, eins og íhaldsflokkurinn
hér gerði árið sem leið? Mætti
ekki mælast til þess, að Morg-
unblaðið liti fyrst í sinn eigin
barm og reyndi að læra af for-
dæmi Svía, áður en það krefst
þess af öðrum?
í nestið
Niðursuðuvörur alls konar.
Harðfískur.
Steinbitsriklingur.
Lúðuriklingur.
Smjör.
Egg.
Tómatar
o. m. fi.
Komið eða símið!
BREKKA
Símar 1678 og 2148.
Tjarnarbúðin. — Sími 3576.
Fórnfúst menningar
starf í Hveragerði.
í --------------♦------
Sextugur nngmeanafélagi að verki.
; _ ♦
"E* 1 YRIR rúmum tveimur árum
kom ég í Hveragerði. Mér
til nokkurar undrunar rakst ég
þar á gamlan kennara minn frá
Akureyrarskóla, Lárus Rist. Ég
fékk að vita, að hann væri orð-
inn búsettur þarna, og er ég
spurðist fyrir um, hvað hann
hefði fyrir stafni, var mér sagt,
að hánn hefði ~ einsett sér að
koma upp stórri sundlaug í
Hveragerði. — Þetta þóttu mér
markverð tíðindi, og þótt nú sé
mest hlustað eftir fréttum frá
„jarðhitasvæðunum“ Japan og
Kína, Danzig og Póllandi eða
fréttum af Hitter og Mussolini,
ætla ég samt að hætta á það
að biðja Alþýðublaðið fyrir eins
konar fréttabréf frá okkar heita
stað austan Hellisheiðar —Hvera
gerði, sökum þess, að þar fer
fram margvísleg menningarstarf-
semi, sem er fyllstu athygli verð.
Víðkunnur er húsmæðraskóli
frk. Árnýjar Filippusdóttur, svo
og ræktunarstarfsemi Ingimars
Sigurðssonar í Fagrahvammi, svo
að uto: það þvorugt verður fjöl-
yrt hér að þessu sinni. Þá er
öllurn landslýð kunnugt, að s.
1. vor hóf Garðyrkjuskóli rikisins
starfsemi sína í Hveragerði. 'Eru
þar nú saman komin nngmenni
,úr . flestum landshlutum og
stunda þar tveggja ára garðyrkju
nám. Hefir heilsuhælinu gamla
verið breytt í myndarlegt skóla-
hús og jörðin Reykir lögð til
skólans- Eru . þar nú margvísleg
umsvif. Nú sem stendur er t. d.
verið að byggja tvö risavaxin
gróðurhús í viðbót við þau, sent
fyrir voru. —Én ekki meira um
það. Hér er að vísu um að ræða
inerka opinbera framkvæmd, sem
víst er um, að verða jnuni til
mikilla þjóðþrifa, en þó yekur
það einhvern veginn enga furðu,
að skólinn stendur þarna syo að
segja „alskapaður” á ein.u vori.
Hitt vakti miklu fremur. aðdáun
mína, að sundlaugin, sem Lárus
Rist ásetti sér 1936 að koma upp
LÁRUS RIST
f Hveragerði, er tekin til starfa,
og er þegar sýnt, að hún verður
merkilegt menningártæki, sem
vegna jlegu sinnar og allrar að-
stöðu getur orðið tugum þúsunda
að stórmiklu gagni.
Löngu áður en Lárus Rist korn
til Hveragerðis hafði verið um.
Iþað talað í Ungmennafélagi Ölf-
ushrepps að koma upp sundlaug,
en kráftarnir voru dreifðir, og
ár eftii' ár varð ekkert úr fram-
kyæmdum. En svo kom harin,
drengurinn, sem sagt er frá í
„Bernskunni” í sögunni: „Ég
skal sámt læra aö synda“, sem
fyrstur manna synti yfir Odd-
éyrarál, 6. ágúst 1907 og síðan
kenndij hundraðum ungmenna
norðanlands sund og íþróttir.
Hann sá hin einstæðu skilyrði,
sem staðurinn hafði að bjóða og
gekk íí ungmennafélagið, þótt
hann væri kominn hátt á sex-
tugs aldur. — Lárus Rist er
hefnilega einn þeirra fáu manna,
sem alltaf era ungir, hvað sent
kirkjubækurnar segja um fæðing-
arárið. —
í sundlaug-
Nú fór að ganga
armálinu. Kraftarnir sameiriuðusl
smátt og smátt. Ungmennafélag-
ið hafði forustuna og náði nú
aðstoð ýmissa einstaklinga hrepps
ins, nágrannahreppanna, ríkisins
og búnaðarsambands SÍphirlands.
Og þann 6. júní í fyrravor ,hófst
sundkennsla við laugina í Hvera-
gerði. Á síðastliðnu ári voru við
laugina 11000 baðdagar, og 90
manns komust á flot í henni
auk fjölda manns, sem nutu góðs
af lauginni og böðuðu sig í henni
að staðaldri. Lárast Rist kenndi
sundið og gætti laugarinnar.
Rekstursreikning laugarinnar ár-
ið 1938 sá ég. Voru tekjurnar
alls'nálægt 1000 krónur, en það
vakti athygli mína og stakk í
augun, aö gjaldahliðin var engin.
Sýnir það bezt þá fórnfýsi, sem
þarna hefir verið að verki.
Lauginni í Hveragerði hefirver
íð valinn staöur í sólríkum
hvammi, sem veitir skjól úr öll-
um áttum. Það ber því ekki mik-
ið á henni, og litlar líkur eru til,
að athygli vegfarendans beinist
aö henni af sjálfsdáðum. Hún er
12 metrar á breidd og nú sem
stendur 34 metrar á lengd. En
lengd hennar er áformuð 50 mtr.,
og mun hún þá verða lengsta
sundlaug landsins. Er ekki að
efa, að með sama áframhaldi
verður latigin búin að fá sína
fullu lengd fyrir næsta vor.
Við laugina hefir verið byggt
dvalarherbergi fyrir sundkennará
ásamt þremur raflýstum baðklef-
um með heitu og köldu steypi-
baði. Alls mun laugin kosta eins
og stendur um 14000 krónur.
Austan við laugina er grasflöt,
þar sem aðkomufólk, er kynni
að vilja dvelja við hana lengri
tíma, gæti fengið tjaldstað. Þá
eru, baðklefamir með þeim út-
búqaði, sem þar er, tilvalinn
gististaður fyrir farfugía eða
aðra þá, sem fella sig við ó-
dýra og „primitiva” gistingu.
Samkvæmt gjaldskrá laugarinn
rir í Hveragerði niunu vera tekn-
ar 5 krónur fyrir að koma manni
á flot, en 25 aurar fyrir einstaka
heimsókn í laugina. Einnig geta
menn keypt sér aðgöngumiba að
lauginni fyrir lengri tíma. Skól-
arnir þrír í HveragerÖi, barna-
skólinn, _ húsmæðraskólinn og
garðyrkjuskólinn nota auðvitað
allir laugina að staðaldri, meðan
þeir starfa og jafnvel líka skólar
lengra að af Suðurlandsundir-
lendinu auk héraðsbúa almennt.
En auk þess viröist sjálfsagt,
að ferðafólk, sem ræður sjálf far-
kosti sínum, notfæri sér þennan
heilsubrunn. Get ég vart hugsað
mér annað en að Hveragerðis-
laugin verði innan skamms tal-
in sjálfsagður viðkomustaður fyr-
ir ferðafólk þúsundum saman,
sem um veginn fer austur eða
austan.
Þó að vafalaust hafi margir
lagt á sig fórnfúst starf til að
koma þessu menningarfyrirtæki
(upp, þá hygg ég, aö ekki verði
um það deilt, að Lárus Rist hafi
lagt þar til drýgstan skerfinn og
haft á hendi forastu málsins fyrir
sitt félag.
Þann 19. júní síðastliðinn átti
hann sextugsafmæli, þessi ung-
mennafélagi í Hveragerði. Hvort
að honum hafa drifið heillaóska-
gkeyti á þeim degi veit ég ekki,
en hitt veit ég, að beztu afmælis-
gleðina hefir það veitt honum,
að heitstrenging hans um sund-
]aug Suðurlandsundirlendisins er
komin í framkvæmd og hefir
þegar orðið þúsundum manna til
gangs og gleði.
Vil ég svo enda þessar línur
með því að óska Lárasi Rist til
hamingju með sextugsafmælið og
sigur þann, er hann hefir urinið
í Hveragerði í samstarfi viðgóða
menn.
Þætti mér ekki nema sjálfsagt,
að hið opinbera sæi sóma sinn
í að veita þessu umrædda menn-
ingarfyrirtæki alla þá aðstoð til
eflingar, sem með þarf. Þætti
mér og tilhlýðilegt, að Lárus Rist
yrði tengdur því á líkan hátt og
ágætustu skáld þjóðarinnar hafa
verið tengd bókasöfnunum í
nokkrum kaupstöðum landsins
með frábæram árangri, senr nú
er löngu viðurkenndur af öllunt
vem til þekkja.
Staddur í Reykjavík 12. júlí 1939.
Hannibal Valdimarsson.
Dronning Alexandrine
er í Kaupmannahöfn, fer það-
an, á niiðvikudagsmorgun áleiðis
hingað.
I fyrradag
var jarðsunginn á Valþjófsstað
í Fljótshlíð séra Þórarinn Þórar-
insson, fyrram prestur þar, að
stöddu miklu fjölmenni. Hús-
kveðju flutti séra Árni Sigurðs-
son fi íkirkjuprestur í Reykjavík,
en séra Jakob Eínarsson prófast-
ur að Hofi flutti ræðu í kirkju.
Þýðing átéðnrsiis i ófriéi.
----»
, |
Ó AÐ næsta styrjöld sé
ekki ennþá skollin á, eru
báðir aðilar þegar famir að
varpa sökinni hvor á annan. Það
er þegar orðið lýðum ljóst, að
einræðisríkin leggja mikla á-
herzlu á það, í gegn um áróð-
ursmiðstöðvar sínar, að varpa
sökinni á næstu styrjöld yfir á
lýðræðisríkin. Það er einn lið-
urinn í þeim áróðri, sem sam-
fara er stríði á okkar tímum,
og lýst er með nærri þyí neyð-
arlegri hreinskilni í bók hins
enska áróðurssérfræðings Sidn-
ey Rogerson: „Áróður í næsta
stríði,11 en sú bók hefir vakið
geysilega athygli. Eftirfarandi
athuganir eru að mestu úr
þeirri bók.
Þegar heimsstyrjöldin brauzt
út árið 1914, var Þýzkaland eina
landið, sem hafði byggt upp á-
hrifamikið áróðurskerfi. Áróð-
ursstarfið framkvæmdi það
gegn um þýzkar fréttastofur,
fréttastofu utanríkismálaráðu-
neytisins, sendiherra sína, þýzka
banka og framleiðslutæki, sem
unnu að því að beygja almenn-
ingsálitið úti um heim Þjóð-
verjum í vil.
Bandamenn komust þó fljótt
upp á lag með að svara á sama
hátt. Þeir auglýstu sig sem þá
krossriddára, sem ætluðu að
frelsa Pólverja, Tékka, Króata
og Slóvaka undan harðstjórn-
aroki Habsborgara og heiminn
frá villimennskunni. Af sömu
alvöru lýstu Þjóðverjar því yfir,
að þeir berðust fyrir því að
frelsa Indverja, Egypta og ír-
lendinga undan hrammi brezka
ljónsins, og að þeir héldu hátt
fána menningarinnar saman-
borið við hina sálardrepandi
braskarasiðíræði Breta og
Frakka.
Aldrei fyrr í sögunni hefir á-
róðurinn haft jafnmikið gildi og
í heimsstyrjöldinni. Þegar Eng-
lendingar stofnuðu sérstakt á-
róðursráðuneyti, varð hinn
frægi blaðamaður, Northcliffe
lávarður, yfirmaður áróðursins.
Á snilldarlegan hátt breytti
hann um starfsaðferðir og jók
áhrif enska stríðsáróðursins um
allan helming.
Hann skírskotaði ekki til laga
éðá réttar, kristindóms eða
mannkærleika. Hann bar aðeins
fram á réttan hátt hinar grófu
staðreyndir. Með kaldri rök-
hyggju leitaði hann uppi veika
bletti í stjórnarfari og ástandi
andstæðinganna og þar gerði
hann áhlaup. Þegar hungurs-
neyðin geysaði í -Þýzkalandi,
sagði hann Þjóðverjum frá
landinu bak við víglínu banda-
manna, þar sem hunang draup
af hverju tré og smjör af hverju
strái. Þegar stríðsþreytan seig á
Þjóðverja, flutti hann daglega
fregnir um þann mikla liðsauka,
sem streymdi frá Bandaríkjun-
um. Þegar íbúar þýzkra hafnar-
borga voru orðnir hræddir um
kafbáta, sem ekki hafði frétzt
um í lengri tíma, sá Northcliffe
um það, að Þjóðverjar fengju
nákvæma lýsingu á hverjum ein-
asta kafbát, sem sökkt hafði
verið í heimsstyrjöldinni, og á
örlögum skipshafnarinnar. Ár-
angurinn varð sá, að í Hamborg
var gerð uppreisn og skips-
hafnirnar neituðu að fara um
borð í kafbátana.
Aðferð Northcliffes lávarðar
var sú, að láta í té nákvæmar
og áreiðanlegar upplýsingar og
nota þær í áróðursskyni. Reynsl-
an sýndi, að gamla aðferðin, að
dreifa út lygafregnum í því
skyni að vinna óvinunum tjón,
var ekki nærri því eins áhrifa-
rík og sú, að segja sannleikann
afdráttarlaust. Siðfræði áróð-
ursmannanna er hægt að túlka
á þennan hátt: „Segðu sann-
leikann — en túlkuðu hann
eins og þér sýnist. En framar
öllu öðru máttu aldrei segja ó-
satt, ef hægt er að komast hjá
því. Ef hægt er að sanna á þig
ó#annindi, þá er úti um þig.“
Annað.atriði í nútíma stríðs-
áróðri er hagnýting viðburða,
sem eru tilviljunum háðir. Það
er óhyggilegt að gera fólk að
píslarvottum einhvers málefnis.
Enska hjúkrunarkonan Edith
Cavell var skotin í Þýzkalandi
fyrir njósnir og samkvæmt lög-
unum hafði hún verðskuldað
hegninguna, en það var samt
sem áður ófyrirgefanleg
heimska að framkvæma hegn-
inguna, sem vakti geysilega
gremju almennings utan Þýzka-
lands. Skömmu seinna voru
skotnar í Frakklandi 2 hjúkr-
unarkonur fyrir sama athæfi,
án þess svo mikið sem hundur
gelti. Hvers vegna ekki? Að eins
vegna þess, að það voru her-
menn, sem stjómuðu um þær
mundir þýzku stríðsáróðurs-
fréttastofunni, og þeir gátu ekki
með neinu móti komið því inn
í sín ferköntuðu höfuð, að hægt
væri að gera númer úr því, að
tveir njósnarar höfðu fengið
réttláta refsingu. Og þeir gátu
ómögulega skilið, hvernig á því
stóð, að dauði ungfrú Cavells
' vakti slíkt reginhneyksli í út-
löndum. Þetta var nú í þá daga,
en síðan hafa Þjóðverjar mikið
lært.
í dag hefir þýzka áróðurs-
. ráðuneytið eftirlit með blöðun-
um, útvarpinu, kvikmyndun-
um, tónjlistinni, öllum listum
yfirleitt og leikhúsunum. Þýzka
áróðursstarfsemin hefir áorkað
geysilega miklu meðal Þjóð-
verja. Enda eru börnin svo að
segja tekin þegar þau koma úr
vöggunni og fyllt af nazistisk-
um kenningum.
Það er þess vegna orðið erf-
itt að ræða við almenning ein-
ræðisríkjanna í áróðursskyni,
því að þeir hafa ekkert til
samanburðar. Með tilliti til vitn-
eskju um önnur lönd eru þjóð-
irnar nærri því ómyndugar og
fá aðeins að vita það, sem vald-
höfunum hentar.
Þjóðir þessara landa eru nú
miklu betur brynjaðar en áður
gegn áróðri. En veikleikinn
liggur í því, hvað kann að ske,
ef þær uppgötva það einhvern-
tíma, hverju þær hafa verið
leyndar.
Ef áróðurinn í næstu styrjöld
á að ná tilgangi sínum, verður
að byrja á honum strax á friðar-
tímum, og Rogerson krefst
þess, að Bretar athugi, hvað
hægt sé að gera í þessu augna-
miði.
Hin beinasta áróðursstarfsemi
er sú, að varpa niður flugritum
úr flugvélum yfir víglínur ó-
vinanna. í síðustu heimsstyrjöld
var geysimikið gert að þessu. í
októbermánuði 1918 var 5,360,-
000 flugritum dreift yfir víg-
línu Þjóðverja, þar sem skýrt
var frá sigrum bandamanna og
Frh. á 4. síöu.