Alþýðublaðið - 20.07.1939, Qupperneq 3

ÞRIÐJUDAG 18. JÚLÍ 1939
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
RITSTJÓBI:
F. R. VALÐEMARSSON.
í fjarveru hana:
STEFÁN PfiTURSSON.
AFOREIÐSLA:
ALÞÝÐUHÚSIN U
(Inngangur frá Hverfisgötu).
SÍMAR:
4900: Afgreiðsla, auglýsingar.
4901: Ritstjórn (innl. fréttir).
4902: Ritstjóri.
4903: V. S. Vilhjálms (heima).
4905: Alþýðuprentsmiðjan.
4906: Afgreiðsla.
5021: Stefén Pétursson (heima).
ALÞÝÐUPRENTSMIÐJAN
Ríkið á sviði

UNDANFARNA DAGA hefir
í sambandi við síldveiðarn-
ar nokkuð verið um það rætt í
flestum blöðum bæjarins, hvérn
þátt ríkið hefir átt í hinum gíf-
urlegu framförum á sviði síldar-
útvegsins bæði með fjárhagslegu
o,g skipula:gslegu framtaki sínu.
En jafnvel þó að enginn muni
treysta sér til þess að neita því,
hverju Grettistaki ríkið hef ir
lyft á þessu sviði atvinnulifs
okkar, síðan byrjað var að
byggja .og starfrækja ríkisverk-
(smiðjur til síldarbræðslu, þá hef-
ir það þó kornið greinilega fram
í þessum blaðaumræðum, sem
að vísu var vitað áður, að það
eru ekki allir, sem líta þetta
framtak ríkisins á sviði atvinnu-
lífsins hýru auga.
Pað hefir oft verið deilt um
rikisrekstur og einkarekstur áður
hér á landi, enda hefir hlutdeild
uikisins í öllu afvrnnulífi þjóðar-
irinar yfirleitt stöðugt verið að
fara vaxandi hina síðustu ára-
tugi. Það hefir ekki aðeins lagt
vegi, byggt brýr, hafnir og keypt
ekip bæði til siglinga meðfram
ströndum landsins og til útiánda,
heldur og tekið að sér banka-
reksturinn, byggt verksmiðjur,
stofnað og starfrækt einkasölur
vg skipulagt að meira eða minna
leytt öíl víðskíftí landsins við út-
Iönd.
Blöð stórkaupmanna og stór-
útgerðarmanna, Morgunblaðið og
Visir, hafa aldrei verið ánægð
með þessa þróun. Þau hafa reynt
að vekja andúð á henni með því
að líkja öllu framtaki rjkisins á
syiði atvinmireksturs og verzlun-
ar við einokun dörisku kaup-
mannanna hér á fyrri öldum, eða
ógna mönnuni með þjóðnýting-.
uhni, sósíalismanum eða ríkis-
auðvaldinu, eins og þau nefna
það nú upp á síðkastið, sem
væri að halda innreið sína með
þessari þróun. Þannig vár Morg-
luriblaðið síðast í gær að tala um
„þá hættu, sem vofir yfir okkar
þjóðfélagi, ef áfranr verður hald-
ið á þeirri braut, sem farin hefir
verið undanfarið, að láta ríkiÖ
sí og æ vera að teygja arrna sína
inri á starissvið einstaklinganna
pg gerast þannig keppinautur
jþeirra, í stað þess að vera sam-
starfandi ' þeim, styrkjandi og
(leiðbeinandi.“
ÞaÖ er í sjálfu sér ekkert ó-
skiljanlegt, þó að málgögn gróða-
brallsstéttanna sjái nokkrum of-
sjónum yfir þeim framtíðarmögu-
leikum, sem tapast fyrir þær við
hið vaxandi framtak ríkisins í at-
vinnulífinu. En það verður á-
reiðanlega ekki kveðið niður með
neinum slagorðum um einokun,
ríkisauðvald, þjóðnýtingu eða
sósíalisma, því að það hefir ekki
verið framkallað af neinum æs-
ingamönnum eða óvildannönnum
einkaframtaksins, heldur af knýj-
andi nauðsyn þess, að ríkið hefð-
ist handa um þær framkvæmdir
sem einstaklingarnir höfðu annað
fiVort gefist upp á eða fyrirfram
vai’ augljósj að voru þeim um
megn.
Okkar land á enga langa auð-
valdsþróun að baki sér, eins og
svo mörg nágrannalönd okkar
eiga, og þar af leiðandi enga auð
uga borgárastétt, sem væri fær
um að byggja upp atvinnulíf
landsins, eins og; búið er að gera
í þeim- LandiÖ hefir verið fátækt
og enginn haft efni á því, að ráð-
ast í stærri framkvæmdir öðru
vísi en með lánsfé frá útlöndum,
sem ekki hefir verið hægt að fá
nema fyrir ríkið eða með trygg-
ingu þess. Það er því alls engin
tilviljun, að framtak ríkisins og
hlutdeild þess í öllum stærstu
framkvæmdum þjóðarinnar á
sviði atvinnulífsins hefir orðið öll
önnur og meiri hér hjá okkur en
víða annars staðar. Það er þróun,
sem var óumflýjanleg, ef þjóðin
átti að geta tileinkað sér tækni
og menningu nútímans. Hitt er
svo annað mál, að ríkið myndi
vissulegá aldrei hafa leyst þetta
hlutverk af hendi eins og þörf
var á, ef það hefði ekki staðið
undir áhrifum sterkrar alþýðu-
hreifingar bæði til sjávar og,
sveita. Menn geta kallað þetta
franúak þess hvort heldur ein-
okun og ríkisauðvald, eða þjóð-
nýtingu og sósíalisma, eins og
borgaralegu blöðin hjá ökk-
'ur. En slík slagorð hafa ekk-
ert gildi gagnvart þeirri stað-
reynd að þessi þróun hefir skap-
azt af knýjandi nauðsyn.
Þess var getið áðan, að afstaða
borgaralegu blaðanna til þessarar
þróunar væri þrátt fyrir allt ekki
óskiljanleg. Það er aftur á móti
afstaða Þjóðviljans, sem þykist
vera vcrkamannablað. Að sjá i
því blaði framtaki hinnar skipu-
lögðu þjóðarheildar, ríkisins, líkt
við einokun dönsku kaupmann-
anna hér á fyrri öldum, rétt eins
og í íhaldsblöðunum, er ömur-
legur vottur um skilning komm-
únista eða öllu heldur skilnings-
leysi á þeirri þ'róun, sem fram
er að fara fyrir augum þ'eirra!
Og einkennilegt má það virðast,
ef lesendum Þjóðviljans kemur
það ekkert kynlega fyrir sjónir
að kommúnistar skuli nú lepja
upp eftir málgögnum stórkaup-
rnanna og stórútgerðarmanna
slagorðin, sem þau hafa beitt fyr-
ir sig í baráttunni gegn framtaki
þjóðféíagsheildarinnar frá upp-
hafi og fránr á þennan dag.
Bókanir mfinar og bull Morgunblaðsins.
Eftir Finn Jónsson.
MORGUNBLAÐIÐ hefir und-
anfarið verið. að reyna að
sannfæra menn um þá bábilju, að
ég hafi verið á móti því að reisa
síldarverksmiðju á Raufarhöfn,
og þó einkum því, að hún yrði
5000 mál að stærð.
Þessu hefir blaðið haldið frani,
eftir að það hafði birt leiðrétt-
ingu frá Sveini Benediktssyni um
hið gagnstæða, og reynir það að
færa sönnur á sitt mál með því,
'að birta kafla úr nefndaráliti
mínu og hr. Þ. Egilssonar er við
sendum sjávarútvegsnefnd efri
deildar alþingis 20. nóv. 1937.
í áliti þessu leggjum við til, að
reist verði þá þegar 2400 mála
verksmiðja á Raufarhöfn, „sem
mætti stækka, ef þörf krefði, í
5000 mála vinnslu“. Fulltrúi
Fiamsóknar í verksmiðjustjórri,
hr. Þorsteinn M. Jónsson, taldi
sig þá ekki geta fylgt þessurn
tillögum urn að reisa verksmiðju
á Raufarhöfn, en lagði til, að at-
huguð yrðu skiiyrði til verk-
smiðjubyggingar á Þórshöfn.
Við, hr. Þórarinn Egilsson
Teiddum í álitinu athygli að því,
að tími væri nokkúð naumur til
þess að koma upp fullkominni
verksmiðju fyrir síldarvertíðina
1938, en við vorum þá bunir að
Undirbúa og fá tilboð í vélar 'tií
þess að bæta við 2400 mála
vinnslu í SRN . verksmiðjunni á
Siglufirði. Töldum við þá stækk-
un framkvæmanlega fyrir vertíð-
ina og óskuðum eftir að fá að
gefa sjávarútvegsnefndinni upp-
lýsingar um hana.
Áðalflutningsmaður frumvarps-
ins var hr. Jóh. Þ. Jósefsson.
Þegar hann hafði athugað rnálið
nánar, flutti hann, ásamt öðrurn
meðnefndarmönnum sínum í
sjávarútvegsnefnd efri deildár,
tillögu Um að breyta frumvarpinu
um Raufarhafnarverksmiðjuna í
það horf, sém það var samþykkt i,
og tók þar upp tillögu okkar Þ.
E. um 2400 ■ máía- stækkun á
Siglufirði. Hr. Jóh. Þ. Jösefsson
lýsti ástæðunum fyrir . þessari
breytingartillögu sinni í ræðu á
alþingi, og ætti Morgunblaðið að
Hraðferðlr B. S. A.
Átlá daga nema mánudaga.
um AJsranes og Borgarnes. -— M.s. Laxfoss annast sjó-
leiðina. Afgreiðslan í Reykjavík á Bifreiðastöð ís- ]
lands, sími 1540.
Bifreiðastðð Ákureyrar.
Hraðferðlr Stelndórs
\ <■ -1. T...' • M'itt r ... .... , : ' ....
til Akureyrar um Akranes eru:
Frá Reykjavík: Alla mánud., miðvikud. og föstud.
Frá Akureyri: Alla mánudaga, fimtud. og laugardaga.
Afgrelðsla okkar á Akureyri er á bif^
relðastöð Oddeýrar, sími 260.
M.s* Fagranes annasf sféleiðina.
Nýjar upphitaðar bifreiðar með útvarpi.
Blfrelðastðð Stelndðrs
Símar: 1580, 1581, 1582, 1583, 1584.
kynna sér hana. En eftir orð-
bragði blaðsins að dæma við
mig, myndi það segja, að
þessi ágæti flokksmaður þess
hefði ve.ið með „hrfnglandaskap"
og „stangazt" víð sínar eigin
skoðanir. Þetta er vitanlega alveg
rangt, því að frumvarpið gerði
einmitt ráð fyrir stækkun, eins og
það var samþykt. Auk þess ætti
Morguoblaðið að gæta þess, að
þessi 2500 mála aukning á
Siglufirði er þó eina aukningin,
rem gerð hefir verið á ríkisverk-
smiðjunum síðan SRN verk-
smiðjan var reist, einnig eftir
mínu frumkvæði. Báðar þessar
verksmiðjur hafa komið að miklu
gagni, og kernur því úr hörðustu
átt, að blað, er telur sig „mál-
svara“ útvegsins, skuli vera að
kasta hlútum að þeim, er mest
hafa unnið að því, að koma þeim
áleiðjs. Ég er að vísu ýmsu van-
ur af hálfu Morgunblaðsins og
kann ekki við mig, nema ég fái
þaðan smá orösendingar öðru
hvoru; en óþarft ætti að vera
fyrir blaðið að snoppunga sína
eigin menn, til þess að gera mér
þetta til geðs-
Fyrir hönd útvegsmanna tel ég
þá aukningu síldarverksmiðjanna,
sém framkv.æmd er, meira virði
en stórar heimildir, sem ekki eru
riotaðar. Ég álít, að á Raufar-
höfn eigi að reisá stóra síldar-
verksmiðju, og þess vegna flutti
ég á vorþingi 1937, ásamt hr.
Gísla Guðmundssyni, þingsálykt-
unartillögu um að rannsaka
möguleika fyrir dýpkun hafnar-
inri'ar á Raufarhöfn, einmiít með
það fyrir augum, að þar yrði
reist gtór síldarverksmiðja. Síðar, 1
þegar fyrir lá,. aö auð.velt og ó-
dýrt er að dýpka þar höfnina,
útyegaði,,ég. milli þinga yfirlýs-
ingu frá þingflokki Alþýðuflokks-
ins um að hækka heimi.ld.ina.
sem hr. Jöh. Jósefsson hafði
breytt aftur upp í 5000 mál. Og
ég held, að hr. Jóh. Jósefsson
hafi gert það sama í sínuni
fiokki. Ennfremur flutti ég þá
með hr. Gísla Guðmundssyni
frumvarp til hafqarlaga á Rauf-
arhöfn, enn með stóra síldar-
verksmiðju fyrir auguin.
Síðan hefi ég gert allt, sem í
inínu valdi hefir staðið til þess,
að fá ríkisstjórnina til að nota
heimildira til verksmiðjubyggirig-
byggingar á Raufarhöfn.
Þegar þetta er athugaö, vérður
að teljast mesta furða, ef Morg-
unblaðið heldur að það geti talið
heilvita niönnum trú um, að ég
hafi verið á móti verksmiðju-
byggingu á Raufarhöfn, eftir allt
það, er ég hefi gert til þess að
reyna aö koma málinu í fram-
kvæmd og undirbúa það, m. a.
með þv íað leggja tiþ-'að skilyrði
til hafnarbóta á. Raufarhöfn
yrðu rannsökuð’ og með flutningi
hafnarlaga.
■En þetta er rpunar ekki nema
eitt af ótal undrum Morgunblaðs-
ins. >.
Finnur Jónsson.
Fýrirspurn frá verkamanni við höfnina.
MÉR hefir komið til hugar
að bera fram í Alþýðu-
blaðinu fyrirspurn urn skilning á
p. gr, í samningi, er gildir milli
Verkaniannafélagsins Dagsbrún-
ar og Vinnuveitendafélags íslands.
Greinin hljóðar svo: „Kaffitím-
ar séu kl. 9—9,30 fyrir hádegi
og kl. 3—3,30 e. h., og sé unnin
eftirvinna: kl. 6—6,30 e. h.
Kaffitímar, sem faíla inn I vinnu-
tímabil, reiknast sem vinnutímar,
tog sé unnið í þeim, reiknast til-
svarandi lengri tími sem unninn.
Nú vinnur maður aðeins vinnu-
tímabil, sem feilur utan kaffi-
tíma, og skal honum þá greitt
,tímakaup með 10°/o álagi á kaup-
taxta þann, er greinir í næstu
grein. Matarttmi skai vera frá
kl. 12 á hádegi til kl. 1 e. h., og
reiknast hann ekki með vinnu-
tímanum."
Skilningur á framkvæmd þess-
arar greinar mun vera með ýms-
um hætti.
Hér skulu tekin dæmi: Vinna
hefst kl. 9,30 og unnið óslitið til
kl. 18, að frá dregnum miðdags-
tíma, Vinnutímar samtals 71/2
klst.; í því er kaffitími kl. 3
—3,30,
Eða: Vinna hefst kl. 7 og unnið
óslitið til kl. 15. Samtals 7 klst.,
að frádregnum miðdagstíma. 1
þéim tíma er kaffitími kl. 9—9,30.
Hvemig ber þá að reikna kaup
verkamannsins?
Allmargir atvinnurekendur
reikna í báðum tilfellum alla
tímana á kr. 1,45. En aðrir
!reikna í fyrra dæminu tímana frá
kl. 9,30—12 á kr, 1,6Ó,’þar sem
enginn kaffitími var veittur, og
í hihu dæminu timana kl. 13—15
sama verði.
Hér- er um 15 aura á tíma að
ræða, sem mér skilst að verka-
maður missi af hinum umræddu
tímum hjá þeim atvinnurekend-
um, sem reikna alla tíma jafna.
Við höfnina við fermingu og
affermingu skipa vill oft svo til,
að vinna hefst kl. 9,30, og mjög
oft er henni lokið kl. 15. Við
byggingavinnu og aðra hlaupa-
vinnu utan hafnarinnar getur
þetta einnig átt sér stað.
Við verkarhenn, ýirisir, höfum
orðið þessa varir, að mikils ó-
samræmis gætir í þessum efnum.
Hins vegar verðum við að játa,
að menn eru tregir til stórræð-
anna, að kvárta. Því að nokkur
ótti rikir hjá mörgum, að á þeim
kunni að bitna slík kvörtun, og
þeirverði settir hjá við. vinnu. Hins
vegar verður að ætlast til þess,
að hinir mörgu launuðu trúnaðar-
menn hjá Dagsbrún ættu fyrir
löngu að vera búnir að segja
til um, hvaða reglu atvinnurek-
endum ber að fýlgja.
Þar sem ég lít svo á, að samn-
ingana beri að skilja á þann veg,
að greiða skuli kf. 1,60 fyrir þá
tíma, sem fálla inn á vinnutíma-
bilið með hálftíma kaffi, þegar
kaffitími er ekki veittur; þá mun-
ar það okkur verkamennina
miklu, sem alla jafna eigum að
búa við fáar vinnustundir.
'Fyrirsþurn mín beinist að því,
hvort minn skilningur sé réttur
eða rangur.
Verkamaður við höfnina.
JON GUÐMUNDSSON.
son frá Gufuda
50 ára idag.
T. ÓN GUÐMUNÐSSON aðal-
Á' endurskoðandi ríkisins, sem
nú gegnir skrifstofustjóraembætt-
inu ; í viðskiptamálaráðuneytinu,
ier fimmtugur L dag.
Jón Guðmundsson er tvímgela-
laust kunnasti endörskoðandi á
landinu, Hann tók gagnfræðaprpf
frá Akureyri .1911, Næstu árin á
eftir lagði hann stund á kennslu
á Húsavik, en síðan .gerðist hann
starfsmaður við skrifstofu Kaup-
félags Þingeyinga. 1918, rétt eftur
að Samband íslenzkra samvinnu-
félaga setti upp skrifstofur sinar,
réðist hann til þéss 'sem endur-
skoðandi og eftirlitsmaður kaup-
félaganna- Fór hann tvisvar sinn-
um utan, til Danmerkur, til að
fullnuma sig í starfi sínu og,
kynna sér nýjuftgar i' endurskoö-
un og bókfærslu. Þá- hefir hann
Ög í. mörg ár verið’ bókfærslu-
, kennari við Sanrvinnuskólann.
1931 var hann ráðinp aðalendur-
skoðandi ríkisins, o.g féll það í
hans verkahring, að framkvæma
hTð nýja reikningsfyrirkomulag
rikisins, eftir að því var breytt.
— í vor tók hann við starfi, sem
skrifstofustjóri í- viðskiptamála-
ráðuneytinu.
Jón Guðmundsson er elzti son-
ur hinna landskunnu hjóna, séra
Guðmundar í Gufudal og Re-
bekku Jónsdóttur. ,Hann er bróð-
ir Haralds , Guðmundssonar
og (þeirra systkina, en
þau eru mörg. Jón er kvæntur
Ásgerði Guðmundsdóttur, og eiga
þau tvö börn. Þ.au búa á Smára-
götu 9.
Alþýðublaðið öskar Jóni til
hamingju á fimmtugsafmælinu
í dag.
arsund í gær.
Haukur Einarsson synti vega-
léngdina á 1,47 klukkustund.
IIAUKUR EINARSSON
synti i gær frá Sund-
helli í suðvesturtanga Viðeyj
ar að Steinbryggjunni. Vega-
lengdina, sem er 4,5 km.
löng, synti Haukur á 1.47
klukkustund, og er það bezti
tími, sem náðst hefir á bringu
sundi á þessari vegalengd, en
metið á Pétur Eiríksson, 1.30
klukkustund.
Það, sem einna eftirtektarverð-
ast er við þetta langsund Hauks
er, að hann synti algerlega
smurningslaus, en það hefir eng-
inn gert á undan honum og hefir
aldrei verið álitið fært,
því þetta sund hans með tilliti
til þess. teljast mjög frækilegt,
Frh. á 4. síðu.