Alþýðublaðið - 02.08.1939, Blaðsíða 3

MIÐVIKUDAGINN 2. ágúst 1939
ALÞVÐUBLAÐÍb
■#------------------------1
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
RITSTJÓBI:
F. R. VALDEMARSSON.
í fjarveru han*:
j STEFÁN PÉTURSSON.
AFGREIÐSLA:
ALÞÝÐUHÚSIN U
(Inngangur frá Hverfisgötu).
SÍMAR:
4900: Afgreiðsla, auglýsingar.
4901: Ritstjórn (innl. fréttir).
4902: Ritstjóri.
4903: V. S. Vilhjálms (heima).
4905: Alþýðuprentsmiðjan.
14906: Afgreiðsla.
5021: Stéfán Pétursson (heima).
ALÞÝÐUPRENTSMIÐJAN
♦-----------------------—♦
Eystrasaltslðnd-
in m Finnland.
ESS var getið í símskeyt-
um frá útlöndum í gær, að
vaxandi kvíði gerði nú vart við
sig á Norðurlöndum út af því
reiptogi, sem virtist vera byrj-
að milli stórveldanna um völdin
við Eystrasalt og á Eystrasalti,
ef til ófriðar kæmi. Þessi
kvíði hefir fyrst og fremst skap-
azt við þær kröfur, sem Rúss-
land hefir í samningaumleitun-
um sínum við England og
Frakkland í Moskva undan-
farna mánuði gert um öryggi
Eystrasaltslandanna (Eistlands.
Lettlands, Lithauens) og Finn-
lands.
Rússland hefir sett það skil-
yrði fyrir samningsgerð við
England og Frakkland, að þessi
stórveldi tækju öll 1 sameiningu
ábyrgð á öryggi Eystrasalts-
landanna og Finnlands, en jafn-
framt viljað gera öryggi þeirra
að svo teygjanlegu hugtaki, að
Rússland gæti tekið sér rétt til
þess að blanda sér inn í mál
þeirra, ef einhverjir þeir við-
burðir gerðust innanlands hjá
þeim, sem það teldi sig geta
lagt út sem „óbeina árás“ eða
„óbeint öfbeldi" af hálfu Þýzka-
lands. En þar með væru bæði
Eystrasaltslöndin og Finnland
raunverulega ofurseld geðþótta
Rússlands.
Á þessu skilyrði Rússlands er
fiillyrt, að samningarnir í
Moskva hafi strandað hingað til.
England og Frakkland hafa ver-
ið treg til þess, að taka sér vald
til að ábyrgjast öryggi landa,
sem ekki aðeins hafa aldrei
beðið um slíkt, heldur meira
að segja beinlínis mótmælt því,
að það yrði gert og lýst því yf-
ir, að þau myndu skoða slíkt
sem hlutleysisbrot á sér. Og
sérstaklega hafa hvorki Eng-
land né Frakkland hingað til
verið fáanleg til að gera ör-
yggi Eystrasaltslandanna og
Finnlands að svo teygjanlegu
hugtaki, að Rússlandi væri
raunverulega í sjálfsvald sett,
hvenær það- sendi her inn í
þau til þess að skipa þar mál-
um á þann hátt, sem því sjálfu
sýndist.
Það er ómögulget að segja
með neinni vissu um það enn,
hvað fyrir Rússlandi vakir með
kröfu sinni, hvort það hefir sett
hana fram í þeim tilgangi, að
láta samningana við England og
Frakkland að endingu stranda
á henni, eða hvort tilgangurinn
er raunverulega sá, að seilast
undir yfirskini verndarinnar til
valda á ný í Eystrasaltslöndun-
um og Finnlandi, sem, eins og
kunnugt er, lutu Rússlandi á
meðan gamla keisarastjórnin
var þar við líði.
En það er skiljanlfegt, að
hvorki Eystrasaltslöndin né
Finnland vilji nokkuð eiga á
hættu í því efni, því að þeir
tímar eru þjóðum þeirra enn í
fersku minni, þegar þær áttu
allar undir högg að sækja af
hnútasvipum kósakka. Þessi
lönd hafa því öll lýst því af-
dráttarlaust yfir, að þau vilji
enga vernd eða ábyrgð þiggja af
Rússlandi, frekar en af Þýzka-
landi, og séu staðráðih í því að
verja hlutleysi sitt gegn árás,
•frá hvorri hliðinni, sem hún
kynni að koma.
Það er ekki í neinu ósamræmi
við þessa yfirlýstu hlutleysis-
stefnu Eystrasaltsríkjanna og
Finnlands, heldur þvert á móti
í fullu samræmi við hana, að
þau hafa öll fyrir mörgum ár-
um síðan gert svonefndan „ekki
árásarsamning" við Rússland
á sama hátt og Eystrasaltslönd-
in gerðu nú einnig við Þýzka-
land i vor, um svipað leyti og
Danmörk. Slíkir samningar eru
aðeins gagnkvæmt loforð
samningsaðilanna um það, að
taka ekki þátt í neinni árás hvor
á annan, og af hálfu Rússlands
og Þýzkalands hafa þeir því
ekki verið neitt annað en viður-
kenning á hinu yfirlýsta hlut-
leysi þeirra smáríkja, sem þau
hafa á þennan hátt samið við.
Allt öðru máli er að gegna um
þá kröfu Rússlands að fá
verndarrétt yfir Eystrasalts-
löndunum og Finnlandi, meira
að segja að, þeim forspurðum,
og vald til þess að ákveða sjálft,
hvenær og á hvern hátt slík
vernd skuli gerð að veruleika.
Þar er fyrirfram vegið að hlut-
leysi og sjálfstæði þessara landa
undir því yfirskini, að verið sé
að tryggja það. Og það er að
minnsta kosti mjög skiljanlegt,
að þau vísi — vel minnug þeirr-
ar reynslu, sem þau hafa
fengið af rússneskri stjórn fyrr
á tímum — öllum slíkum kröf-
um af hálfu Rússlands afdrátt-
arlaust á bug.
Á Norðurlöndum hefir mönn-
um hingað til eðlilega staðið
meiri ótti af nálægð Þýzkalands.
En þau ummæli þekktra stjórn-
málamanna bæði í Finnlandi og
Svíþjóð, sem bárust hingað í
gær, sýna, að þar er engu síð-
ur litið alvarlegum augum á þá
hættu, sem Norðurlöndum gæti
í framtíðinni staðið af uppvakn-
ingi hinnar keisaralegu yfir-
drottnunarstefnu austur á Rúss-
landi.
Síldin,
blað gefið út af Landssam-
bandi síldarverkunarmanna, kom
út 28. júlí sðastliðinn. Flytur það
margar merkar greinar, svo sem
giein eftir Ástvald Eydal um til-
raunastöð fyrir síldarverkun. Enn
fremur rita í blaðið Kristján Þor-
geir Jakobsson, Magnús Vagns-
son og Baldvin Þ. Kristjánsson,
sem jafnframt er ritstjóri blaðs-
ins og ábyrgðarmaður.
I bíl yfir Kjöl.
Fimm Skagfirðingar, þeir Sig-
urður Sigurðsson, Stefán Sig-
urðsson, Aðalsteinn Guðmunds-
son, Sigfús Sigurðsson frá Nauta-
búi og Ingólfur Andrésson bif-
reiðarstjóri, komu hingað til
Reykjavíkur síðastliðinn fimmtu-
dagsmoilgun í bifreið yfir Kjöl.
Hefir sú leið, er þeir fóru, al-
drei fyrr verið farin í bifreið,
enda er hún mjög erfiÖ og yfir
vatnsföll að fara, svo
sem Blöndu og Ströngukvísl.
Voru þeir fimm daga á leiðinni.
Leið þessi mun vera nokkuð
styttri en þjóðvegurinn til Skaga-
fjarðar. Segja þeir hana mjög
fagra og telja að hún muni þurfa
tiltölulega lítilla aðgerða við til
þess að verða bílfær að sumrinu.
Héðinn sneri oliulækkuninni
á Sigluf irðiupp í olíuhækkun
------
Hvers vegna peglr Þ|óðvll|lnn?
Eftir Finn Jónsson.
STJÓRN síldarverksmiðja rík-
isins ákvað í vor að flytja
inn hráolíu og selja skipum, sein
leggja upp afla sinn í sumar
hjó ríkisverksmiðjunum á Siglu-
firði með kostnaðarverði. Gat
þetta orðið talsverður hagur fyr-
ir síldarútgerðarmenn, því að á-
lagningin, sem olíufélögin telju
sig' þurfa að leggja á olíuna, er
ekkert lítil.
Þegar Héðinn heyrði þetta, fékk
hann æðiskast, og hafði forgöngu
í því að hóta ríkisstjórninni öllu
illu af hálfu olíufélaganna, ef
hún leyfði stjóm ríkisverksmiðj-
anna að lækka olíuverðið á Siglu
firði. Ríkisstjórninni var tjáð, að
olíufélögin ættu 7000 smálestir
af olíu í einu skipi á leið til
landsins, þetta skip yrði fastsett
úti í annarri Keimsálfu, og ef ó-
frið bæri að höndum myndu ol-
íufélögin ekki telja sér skylt að
flytja inn neina olíu. Auk þess
yrðu afskekktir staðir settir hjá
með flutninga, og yfirleitt myndi
hann gera allt, sem hann gæti,
til þess að hefna sín vegna lækk-
unarinnar á olíunni.
Atburður þessi gerðist uin það
leyti, sem ófriðlegast leit út í
vor og stríösnefndin var sem óð-
ast að reyna að birgja landið
upp með nauðsynjavörur. Höfðu
allir innflytjendur brugðizt vél
við málaleitun stríðsnefndarinnar,
á sama^ tíma og Héðinn lét sér
sæma þessa framkomu. Rikis-
stjórnin lét, þrátt fyrir það ekki
hafa sig til að banna olíukaup-
in. Það var haldið áfram að und-
irbúa þau, búið að útvega banka-
tryggingu, fast tilboð komið i
olíuna og skip til flutningsins,
aðeins eftir að senda síðasta sím-
skeytið um sámþykki á kaupun-
um. Þegar Héðinn sá blákalda
alvöruna,' kom hann, bljúgur að
sjá, til ríkisstjórnarinnar og bað
um að fá að semja um olíuverð-
ið á Siglufirði, sem hann hafði
þverneitað áður.
Verð hráolíunnar var 17 aurar
hvert kíló hjá ólíufélögunum og
bauðst nú Héðinn til að lækka
það á Siglufirði, ef verksmiðju-
stjórnin hætti við að flytja inn
olíuna. Sendi Héðinn síldarverk-
smiðjunum tilboð sitt í svohljóð-
andi símskeyti, 26. apríl s. 1.
„Með skírskotun til samtala við
ríkisstjórnina viðvíkjandi olíu-
verði síldarvertíð Siglufirði, bjóð-
um vér yður, ef þér flytjið ekki
inn né seljið olíur, gasolíu til
eigin nota Siglufirði 152 krönur
afhent á tank yðar Siglufirði;
enn fremur munum vér þá selja
gasolíu til allra viðskiptamanna
vorra á Siglufirði fyrir 160 kr.
nettó per 1000 kíló frá tank, en
verð 1 tunnum óbreytt 170 kr.
per 1000 kfló. Vér munum eftir
atvikum ábyrgjast þetta verð ó-
'breytt frá 15. júní til 1. sept.,
breytist gengi eða opinber gjöld
á olíunni hækki, áskiljum vér
oss rétt tilsvarandi verðhækkun-
ar, svar óskast um hæl“.
Olía.
Þama var ekki nema um eins
eyris lækkun að ræða frá út-
söluverði olíufélaganna, og neit-
aði stjórn ríkisverksmiðjanna að
ganga aÖ því, en meirihlutinn
sendi svohljóðandi gagntilboð þ.
27. april:
Tilvísun gærskeytis yðar vin-
samlegast sírnið oss fyrir hádegi
á morgun, hvort þér viljið selja
síldveiðiskipum olíu af tank Sigíu
firði 155 krónur per 1000 kg.
verð í tunnum 165 krónur per
1000 kg. verð til verksmiðjanna
152 krónur per 1000 kg. stop
verðið verði óbreytt frá 15. júní
(il 10. september 1939.
Síld.
Daginn eftir, 28. apríl, lækk-
aði Héðinn sig um 1/2 eyri á kg.
í svohljóðandi símskeyti.
„Tilvísun gærskeytis yðar sam-
þykkjum vér Siglufirði tankverð
155 krónur per 1000 kg. yðar
verð 152 krónur per 1000 kg.
en tunnuverð 170 krónur saman-
ber samtal við framkvæmdastjóra
yðar stop önnur skilyrði óbreytt
samkvæmt símskeyti voru 26-/4.
samanber viðtöl við atvinnumála-
ráðherra góðfúslega símsvarið í
dag“.
Olía.
Voiu þá oliufélögin komin með
verðið úr 17 aurum niður í 151/2.
eyri. Stjóm síldarverksmiðja rík-
isjns hafði að vísu ráðgert að
selja olíuna á 141/2 eyri, en eftir
tilmælum atvinnumálaráðherra
samþykkti meirihluti hennar að
taka þessu síðasta tilboði, senni-
lega vegna hótunar hins vold-
uga „olíukarls“.
Fékk Héðinn samþykkið i svo-
hljóðandi símskeyti hinn 28. apríl:
SamþyRkjum skilmála dag-
skeyti yðar gegn því að þér dag-
símið oss skuldbindingu yðar um
að hafa á tanka næga sólarolíu
fyrir þau síldveiðiskip vor, sem
óska að kaupa olíu af. yður yfir
hið umsamda tímabil á umsömdu
verði.
Síld.
Samþykkti Héðinn þetta með
venjulegum fyrirvara um óvið-
ráðanlegar orsakir. Shell, sem er
vaxið af sömu rót og félag Héð-
ins, þó að Héðinn hafi foigöngu
í allri ágengni, gerði sams konar
samninga við stjórn síldarverk-
smiðjanna fyrir milligöngu at-
vinnumálaráðherra.
Virtist svo, eins og oftast nær,
þegar samningar eru gerðir um
ágreiningsmál, að báðir fengju
nokkuð. Rikisstjórnin fékk olíu-
verðið lækkað á Siglufirði yfir
síldartímann um li/2 eyri hvert
kg., sem var að vísu minni lækk-
un en verksmiðjustjómin gat
framkvæmt og olíufélögin fengu
að verzla með olíuna áfram, að
vísu fyrir lægra verð en þau
höfðu ætlað sér. Þarna áttu stór-
ír aðiljar í hlut- Hefði því að ó-
reyndu mátt treysta þvi, að samn
ingar þessir væru gerðir, svo
sem venja e' um 1 ei'Carlega verzl-
unarsamninga, án allra undan-
biagða- Þessi hefir þó ekki orð-
ið raunin á af hálfu Héðins og
þeirra fé'aga, því að í íkjóli þess
ara samninga um lækkun á olíu-
ve cinu hafa þeir raunverulega
hækkað það nokkuð á annan tug
þúruiida, miðað við alla hráolíu-
Isölu á landinu.
Blöð þau, er styðja ríkisstjórn-
ina, Ipfuðu hana mjög fyrir að
hafa lækkaö olíuverðið, með
samningunum við olíufélögin, en
því miður leiddu samningarnir til
talsverðrar hækkunar en ekki
lækkunar vegna prettvísi Héðins.
Kommúnistablaðinu, Þjóðviljan-
um, er fullkunnugt mn þettá.,
Einhvern tíma hefðu komið stór-
ar fyrirsagnir i Þjóöviljanum á
þessa leið: „Brezka aúðváldið
lælur olíufélögin kúga rikisstjórn-
ina. Landráð Héðins, hann hót-
ar að stöðva olíuflutninga til
landsins á ófriðartímum. Ríkis-
stjórnin hækkar olíuverðið fyrir
útgerðarmönnum með samning-
um við Héðin.“ Þarna var sann-
ar!ega efni fyrir stjórnarandstæð-
inga til árása. En hvað skeður?
Hin baráttufúsa sveit steinþegir.
Þegar Héðinn hækkar o’íuverðlð
með krókaleiðum, þegir Þjóðvilj-
inn. Andstaðan gegn kúgun auð-
valdsins er ekki öflugri en þetta.
Hinar hátíðlegu yfirlýsingrr Þjóð
vi jans um baráttu gegn auðvald-
inu verða í framkvæmdinni aum-
ur skrípa'eikur. Allir vita hvers
vegna.
Ég mun hér í blaðinu á inorg-
un lýsa nánar hvernig Héðinn
pretta'ði atvinnumáíaráðherra svo
og gangi þessa máls a'ð öðru
leyti.
Finnur Jónsson.
Reykjavi
Hin nýja skáldsaga úr Reykjavíkur-
lifinu eftir Ólaf við Faxafen.
FRÁ því hefir verið sagt í
blöðununr, að skáldsaga með
þessu nafni væri komin út. En
hvers konar saga er það?
Það’er sagan um árásir og inn-
brot, um leynigöng og lík ípoka,
um jarðskjálfta og sprengingar,
um mr. Stuart og Jón á Klapp-
arstígnum. Það er líka sagan
um ástir þeirra Arnar Óslands
og Sjafnar hinna fögru, sagan
foma og nýja um vonleysi, kvíða
og fögnuð ástarinnar, sögð með
þeim innileik og yfirlætisleysi, að
lesandinn hlýtur að hrífast með.
En athyglisvert er það í þessu
sambandi að Sjöfn er hvergi lýst,
en þó tekst höfundinum að sann-
færa lesandann um afburða feg-
urð hennar og atgjörfi. En það
er líka sagan um Islendingin og
um ísland. íslendinginn sem á að
vera „fullhugi og þó óhlutdeil-
inn, og ráðkænn í ofanálag". Is-
fenaTngTnn, sem á að vera bóka-
maður eíns og Hávarður Gunn-
arsson, Sem fór að safna bókum,
þegar hann rakst á bók, sem
Jónas Hallgrímsson hafði átt, og
geymir eitt blað úr guð-
sþjöllum Jóns Arasonar eins og
helgan *dóm. íslendinginn, sem á
að vera rithöfundur og ræðumað-
ur eins og Úlfar Bjarnasion og
skrifa bækur þar sem „mannraun
ir, karlmennska og harðfengi eru
aðalatriðið” og náttúra landsins
opnast fyrir manni, ægileg, fjöl-
breytt og mi]dlfengleg“. íslend-
inginn, sem elur í brjósti sér þær
hugsjónir, sem ívar frá HlíÖar-
húsum lýsir með þessum orðum:
„íslendingai' eiga eftir að verða
voldug þjóð. Því í framtíðinni,
Hraðferðfr Steindðrs
til Akureyrar um Akranes eru:
Frá Reykjavík: Alla mánud., miðvjkud. og föstud.
Frá Akureyri: Alla mánudaga, fimtud. og laugardaga.
Afgreiðsla okkar á Akureyri er á bif-
reiðastoð Oddeyrar, sími 260.
M.s. Fagranes annast s|éleiðina.
Nýjar upphitaðar bifreiðar með útvarpi.
Bifreiðastðð Steindórs
Símar: 1580, 1581, 1582, 1583, 1584.
þegar þjóðirnar eru hættar að
undiroka hver aðra, verður sú
þjóð voldxig og mikil, sém kem-
ur miklu og góðu til leiðar. En
það getur þjóð gert, þó hún sé
lítil, ef hún kann -að meta vís-
indin og samtökin og hefir vilj- -
ahn til þess að vinna fyrir nfánn-
kynið“.
Og svo er þáð sagan um Is-
land- Til þess að gefa lesendum
Alþýðublaðsins hugmynd um,
hvernig höfundurinn skynjar Is-
land og náttúru þess, ætla ég að
enda þessar línur, sem eins og
allir sjá, eru ekki og eiga ekki
að vera neinn ritdómur, rriéð því
að taka hér upp dálítinn kafla
úr niðurlagsorðum bókarinnar:
En henni lýkur með óði til Is-
lands: Til fjalla vorra, þar segir
m. a. „Ég vil heyra hávellúna
víð ísbrúnina við norlenzkan
fjörð og þegar ísana leysir þar,
sjá endurkomu- æðarfuglsins í
kvikum breiðfylkingum og heyra
hið ákaflynda ástakvak blikanna
berast um þveran fjörÖ. Ég vil
heyra hinn fátæklega búna snjó-
titling kveða Ijóðstúf sinn í
skammdeginu yfir alhvítu landi,
og sjá hann sem sumarskartandi
Sólskríkju, svarta og hvíta, i
auðn háfjallanna syngja fagnandi
Ijóðið um Snælands vomótt“.
Já, svona er gamla ísland, séð:
með augum Ólafs við Faxafen,
S. J.
Á morgun
kl. 19,35 flytur Skúli Skúlason
ritstjóri í danska útvarpið fyrir-
lestur um sérkennileik íslenzkr-
ar náttúm. F.Ú.
' ' '
Á föstudaginn
klukkan 18,50 verður fluttur í
sænska útvarpið fyrirlestur um
hjúkrunarkvennamótið á Islandi.
F.Ú.
! ráðhúsinu í Kaupmannahöfn
var á föstudag tekið á móti
þeim 20 menntaskólanemendum
frá Reykjavík og Akureyri, sem
nú eru til heimsóknar í Kaup-
mannahöfn. Fararstjóri er Krist-
inn Ármannsson lektor. Julius
Hansen borgarstjóri bauð gestina
velkomna. Viðstaddir móttökúat-
höfn þessa voru einnig hinir 40
íslenzku fimleikamenn, sem stadd
|ir em í Kaúpmanpahöfn. F.Ú.