Alþýðublaðið - 03.08.1939, Blaðsíða 3

FIMTUDAGINN 3. ágúst 1939. _ ALÞYÐUBLAÐiÐ_
Útgerðarmenn úti á landi
verða að greiða olíulækk-
unina á Siglufirði tvöfalda.
—.—-----
Olfufélðgln etga nú ðruggan þjén
par, sem kommúnlstaflokkurinn er.
- -$--—
EVtir Finn Jónsson.
ALÞYÐUBLAÐIÐ
RITSTJÓRI:
F. R. VALDEMARSSON.
t fjarveru bans:
STEFÁN PÉTURSSON.
AFGREIÐSLA:
ALÞÝÐUHÚSINU
(Inngangur frá Hverfisgötu).
SÍMAR:
4900: Afgreiðsla, auglýsingar.
4901: Ritstjórn (innl. fréttir).
4902: Ritstjóri.
4903: V. S. Vilhjálms (heima).
4905: Alþýðuprentsmiðjan.
14906: Afgreiðsla.
'5021: Stefán Pétursson (heima).
ALÞÝÐUPRENTSMIÐJAN
♦------------------‘------•
Þeir, sem I gler-
taðsi búa.
AÐ er til máltæki, sem
mjög gott hefði vier-
ið fyrir Morgunblaðiö að
minnast, áður en það fór að
iegg ja út af viðtali Alþýðublaðs-
ins við Staunintg í leiðara sínurn
í gærmorgun. Og það máltæki
hljóðar þannig, að sá, sem í jgler-
húsi býr, skuli fara gætilega í
það að kasta sjálfur grjóti.
Það er í sannleika broslegt,
þegar Morgunblaðið er að reyna
að þvo hendur sínar og heimfæra
þau orð upp á aðra, að „hér sé
ekki barizt nógu ákveðið á móti
áhrifum kommúnismans“, eins og
Stauning sagði, að sér hefði lengi
skilizt. Og á engan hátt gat blað-
ið gert sig hlægilegra en með
því að ætla sér að nota þessi
orð til að vega að neytendasam-
fökum alþýðunnar hér í Reykja-
vík. Því að þegar allt kemur til
alls, eru þau ekki þýðingar-
minnsti þátturinn í baráttynni
gegn áhrifum kommúnismans hér
á landi, þó að blað stórkaup-
mannastéttarinnar muni að vísu
eiga erfitt með að viðurkenna
það. Og vissulega mun Stauning
sízt hafa órað fyrir því, að vitnað
yrði í orð hans í því skyni að
skaða þau sjálfsbjargarsamtök
alþýðunnar, sem hann hefir sjálf-
ur átt mestan þátt í að efla á
meðal þjóðar sinnar.
Eins þrautreyndur verkalýðs-
foringi og Stauning þarf áreiðan-
lega ekki að láta segja sér neitt
um það, hvaða baráttu það kost-
ar að verja verkalýðinn fyrir
undirróðri og áhrifum kommún-
ismans á erfiðleikatímum, þegar
atvinnuleysi og neyð sverfur að.
Hann þekkir þá baráttu af eigin
réynd, þó að kommúnistum hafi
með moldvörpustarfi sínu aldrei
tekizt að vinna verkalýðshreyf-
finfunni í Danmörku neitt svipað
tjón og það, sem þeim hefir tek-
izt hér, þar sem verkalýðshreyf-
ingin er miklu yngri og erfiðleik-
arnir hafa verið ennþá meiri.
Hann þekkir því þá baráttu, sem
Alþýðuflokkurinn hér hefir orðið
áð heyja fyrir því að halda uppi
merki lýðræðisins, en veit líka,
eins og ummæli hans við Alþýðu
blafeið sýna, að „hér hafa nú
verið skapaðar hreinar línur“, að
minnsta kosti af hálfu Alþýfeu-
flokksins.
Hitt mun vera Stauning óþekkt
fyrirbrigfei heima í Danmörku og
þótt víðar væri leitafe, að íhalds-
flokkur sýni sig svo ábyrgðar-
lausan, [regar Alþýðuflokkurinn
er að berjast sinni úrslitabaráttu
vife kommúnista um stefnu og
starfsaöferfeir verkalýðshreyfing-
arinnar, að gera bæði leynt og
Ijóst bandalag vife þá, eins og
Morgunblaðsflokkurinn gerði við
kommúnista hér á landi á árinu
sem leið- Hann ætti vissulega
•rfitt með að trúa því, að íhalds-
OLÍUFÉLÖGIN hafa undan-
farin ár gefið viðskipta-
mönnum sínum tvenns konar
afslátt af viðskiptum. Stærstu
viðskiptamenn hafa fengið 5%
af ársumsetningu, en auk þess
hafa þeir, sem keypt hafa 15
smálestir eða meira, fengið 0,4
aur. af hverju kg., eða kr. 4,00
af smálest. Um síðustu áramót
tilkynntu olíufélögin, að þau
ætluðu að afnema hinn fyrr-
greinda afslátt en hinn síðari,
kr. 4,00 af tonni, yrði óbreyttur.
Allur hráolíuinnflutningur til
landsins nemur 11 000—12 000
smálestum árlega. Ef gert er ráð
fyrir, að fólag Héðins og bróð-
urfélag þess flytji inn um 10 000 1
smálestir af hráolíu á ári, hefir
ársafsláttur sá, er þau veittu,
numið um 40 þús. krónum. Tal-
ið er, að síldveiðiskipin á Siglu-
firði hafi undanfarn ár notað
um 1500 smálestir af olíu yfir
sumarið. Lækkunin, sem samið
var um, nam IV2 eyri af hverju
kg., eða um 22 500 krónum. Þó
fylgdi henni sá böggull, að því
er atvinnumálaráðherra hefir
sagt þeim, er þetta ritar, að
gengið var út frá, að olíufélögin
greiddu ekki ársafslátt af oh'u
þeirri, er seld var við hinu lækk-
aða verði. Raunveruleg lækkun
var því eftir samningunum að-
eins um kr. 16 500.
Jafnvel þótt lækkunin væri-
ekki meiri en þetta og munaði
hiry stóru auðíélög litlu, var
Héðinn fúll yfir viðskiptunum
og hugði á hefndir. Þeirra þurfti
ekki lengi að bíða. Við samn-
ingana hafði verið gengið út frá
því sem vísu, að viðskiptakjör
olíufélaganna stæðu, að öðru
leyti en því, sem samið var um,
óbreytt. Þetta þótti svo sjálf-
sagt, að* ekkert var tekið fram
um það í samningnum. Þarna
sá Héðinn Valdimarsson sér leik
á borði, og nokkru eftir að
samningar höfðu verið gerðir
um lækkunina á Siglufirði, aug-
flokkurinn hér á landi hafi verið
svo glórulaus, að afhenda fá-
mennri klíku kommúnista völdin
í verkalýðsfélagínu Hiíf í Hafn-
arfirði með því skilyrði, að hún
ræki tólf elztu og reyndustu Al-
þýðuflokksmennina úr félaginu!
Eða að hann hafi tekið höndum
saman við kommúnista í bæjar-
stjóm Norðfjarðar og stjórni
þejm bæ enn í bandalagi við þá!
Og hvar í veröldinni myndi hann
vita annars eins dæmi og þess,
þegar Morgunblaðið svaraði fyrir
hálfu öðm ári áskomn
kommúnista um að ofurselja
Dagsbrún, stærsta verkalýðsfé-
la,gið á landinu, einræði þeirra,
með: „Sjálfstæðismenn segja
já!“?!
Það er í sannleika meira en
broslegt að sjá Morgunblaðið,
með slíkan feril að baki, bregða
Öðmm flokkum um það, að þeir
hafi stutt kommúnista til þeirra
áhrifa, sem þeir hafa nú hér á
landi!
lýsa olíufélögin í útvarpinu, að
ársafsláttur sá, er áður getur
og nam um kr. 40 þús. á ári, sé
framvegis afnuminn af öllum
olíuviðskiptum. Fá olíufélögin
þannig ekki einasta endur-
goldna alla þá verðlækkun, sem
þau sömdu um á Siglufirði,
heldur 17 500 krónur umfram
hana. Bæði verðlækkunin sjálf
og aukagróðinn, sem olíufélögin
fá, er tekin af þeim, sem hráolíu
nota utan SigLufjarðar.
Hinir smærri útgerðarmenn
úti á landi, sem ekki gera út á
síldveiðar, og hlutarsjómennirn-
ir, sem greiða sjálfir olíu á
þorskveiðum, verða að borga ol-
íukarlinum þennan nýja skatt.
Segja má, að óhönduglega hafi
tekizt fyrir atvinnumálaráð-
herra og stjórnarmeirihluta
síldarverksmiðja ríkisins í þessu
máli, að sjá ekki við þessum
brellum Héðins, en þessir aðilj-
ar hafa það sér til afsökunar,
að þeir gengu út frá því alveg
sem vísu, að ekki yrðu aðrar
breytingar gerðar á viðskipta-
kjörum olíusalans en þær, sem
um var samið. Má nærri geta,
hvort þes^ir aðiljar hefðu sam-
þykkt samningana, ef þeir hefðu
mátt ætla, að olíusalarnir ætluðu
að taka lækkunina annars stað-
ar og hana tvöfalda.
Ríkisverksmiðjurnar hefðu
vel getað, með því að flytja inn
og selja hráoh'u, komið í veg
fyrir, að þessi nauðsynjavara
hækkaði vegna gengislækkunar.
innar. Það eru mistök, að svo
varð ekki að þessu sinni. Svona
mistök myndu vera stjórnar-
andstöðu í hvaða landi sem væri
kærkomið árásarefni, en hér hjá
okkur þegir andstöðublaðið
Þjóðviljinn yfir þessu, sem þó
er á allra vitorði, af því að hans
voldugi styrktarmaður, Héðinn
Valdimarsson, hirðir ágóða, sem
er stærri en gengislækkunin, af
þessari verzlun. Allir landsbúar
heyrðu stóryrði kommúnista í
vetur, þegar þeir staðhæfðu, að
verið væri að „stela 22% af
launum manna“ með gengis-
lækkunínni. Núna, þegar búið
er að sanna álíka háa óþarfa
álagningu á olíuna og gengis-
lækkuninni nemur, þegja kom-
múnistarnir eins og þeir væru
múlbundnir.
Olíusalarnir þóttust nú hafa
komið ár sinni vel fyrir borð, en
þó var olíusögunni ekki lokið
með þessu, því að ýmsir útgerð-
armenn, er heyrt höfðu um ráða
gerðir ríkisverksmiðjustjórnar
og kunnað henni þakkir fyrir,
undu illa þessum málalokum.
Þessir útgerðarmenn ákváðu að
kaupa sjálfir hráolíu handa sér
á síldveiðunum 1 sumar. Fyrst
þurfti að útvega olíugeymi. Átti
ég fyrir þeirra hönd símtal við
formann verksmiðjustjórnar,
Þormóð Eyjólfsson á Siglufirði,
og spurðist fyrir um, hvort út-
gerðarmenn gætu fengið einn
lýsisgeymi verksmiðjanna leigð-
an undir olíu í sumar. Þormóð-
ur kvað«t skyldi athuga málið,
en þurfa tíma til umhugsunar.
Tveim dögum síðar átti ég aftur
símtal við hann um sama efni,
og kvaðst hann mundu verða
slíku meðmæltur og enn frem-
ur, að leigan yrði ekki önnur en
beinn kostnaður vegna leiðsla
og þrifa á olíugeyminum. Enn
fremur hafði ég átt tal við Þor-
stein M. Jónsson um þetta sama
efni, og var hann því einnig
meðmæltur. Vissi Þormóður um
Detta, er ég átti við hann síðara
samtalið, og kvað hann mér ó-
hætt að fara að vinna að mál-
inu, þar eð meirihluti væri fyrir
leigunni í verksmiðjustjórn að
mér meðtöldum. Framkvæmdar-
stjórinn, Jón Gunnarsson, var
málinu einnig mjög fylgjandi
frá upphafi. Um tvo meðstjórn-
endur, þá hr. Jón Þórðarson og
Svein Benediktsson, var talið
að Jón myndi láta málið af-
skiptalaust, en Sveinn Bene-
diktsson var sigldur til útlanda,
og náðist eigi til hans í svip.
Var nú hafizt handa um und-
irbúning félagsstofnunar, loforð
útvegað fyrir bankatryggingu,
safnað fjárframlögum hjá út-
gerðarmönnum og útveguð til-
boð um olíu og skip til þess að
flytja hana. Allt tók þetta
nokkurn tíma, því að útgerðar-
menn, er þátt vildu taka í
þessu, voru dreifðir út um allt
land. Dagana 10.—15. júní var
ég staddur á Siglufirði, var þá
svo langt komið undirbúningi
olíukaupanna, að búið var að út-
vega loforð um bankatrygg-
ingu, búið að fá næga þátttöku
og safna fé, búið að fá mjög
hagkvæm tilboð í olíu, aðeins
eftir að senda síðasta símskeytið
til staðfestingar á kaupunum.
Þá kom bobb í bátinn.
Olíusölunum hafði borizt til
eyrna, að til stæði, að útgerðar-
menn keyptu sér sjálfir olíu frá
útlöndum og myndu fá leigðan
olíugeymi hjá ríkisverksmiðj.
unum. Nú voru þeir komnir á
stúfana til þess að reyna að
hindra þetta. Dagana, sem ég
dvaldi á Siglufirði, gekk ekki á
öðru en látlausum hringingum
frá olíukörlunum til fram-
kvæmdarstjóra verksmiðjanna.
Honum var hótað ýmsu, eins og
t. d. því, að vátryggingargjöld
myndu hækka, ef hráolía yrði
sett í lýsisgeyminn á verk-
smiðjulóðinni og þ. u- 1. Fram-
kvæmdarstjóri, sem eins og áð-
ur segir, vildi brjóta vald olíu-
salanna á bak aftur, og þótti
framkoma þeirra dólgsleg og
verksmiðj ustj órnin göbbuð með
samningunum, lét hótanir þeirra
sem vind um eyrun þjóta. Var
umtalað milli okkar, að ég út-
vegaði umboð frá verksmiðju-
stjórn handa honum, til þess að
undirrita samninga um leigu á
olíugeymunum.
Formaður verksmiðjustjórn-
ar, Þormóður Eyjólfsson var
þá staddur í Reykjavík. Var
hann í símtali beðinn að senda
framkvæmdarstjóra umboðið.
Óskaði hann nokkurs frests, til
þess að athuga, hvort nokkuð
væri hæft í því, að vátrygging-
ariðgjöld hækkuðu við það, að
geymd væri hráolía í stað lýsis
í geymi verksmiðjanna, og í-
trekaði jafnframt loforð sitt um
leigu á geyminum. Fullyrðing
olíusalanna um hækkun á íð-
gjöldum reyndist röng, og virt-
ist þó, að ekkert myndi lengur
vera því til fyrirstöðu, að olíu-
geymirinn yrði leigður útgerð-
armönnum, þótt vitanlegt væri,
að olíusalarnir létu einskis ó-
freistað til þess að koma í veg
fyrir það.
Fór ég nú enn fram á það við
Þormóð Eyjólfsson að fá hið
umtalaða umboð handa fram-
kvæmdarstjóra, en þá óskaði
hann enn að fá frest til þess að
láta málafærslumann verk-
smiðjanna, Pétur Magnússon,
athuga, hvort slík leíga kæmi í
bága við hina gerðu samninga.
P. M. hefir undanfarið, að und-
irlagi Héðins Valdimarssonar,
flutt öll mál fyrir kommúnista-
flokkinn og Olíuverzlunina. —
Samningarnir eru birtir í heild
í símskeytunum hér að framan.
Þar er ekki minnzt einu orði á,
að verksmiðjurnar megi ekki
leigja olíugeyma sína, fremur
en talað er um, að olíufélögin
megi ekki afnema ársafsláttinn.
Virtist því hvort tveggja myndi
vera jafnheimilt eða óheimilt.
En viti menn. Pétur Magnússon
gefur Þormóði það álit, að ekki
væri útilokað, að svo kynni að
verða litið á af dómstólum, að
það væri sama eðlis að leigja
öðrum olíugeyminn og að
flytja inn og selja olíu og verk-
smiðjurnar yrðu af þeim ástæð-
um skaðabótaskyldar. I álitinu
er hins vegar ekkert minnzt á
ársafsláttinn, enda ekki vitað,
að um hann hafi verið spurt.
Þar með var Þormóður Eyj-
ólfsson búinn að fá átyllu til
þess að bregðast loforði sínu um
leigu á olíugeyminum til út-
gerðarmanna.
Ég hefi einu sinni verið sekt-
aður fyrir að. spyrja í Alþýðu-
blaðinu, hvers vegna Þormóð-
ur Eyjólfsson hafi ekki þegið
fyrir hönd ríkisverksmiðjanna,
afslátt af vátryggingariðgjöld-
um, sem ég hafði lögfullar
sannanir fyrir að Brynjólfur
Stefánsson forstjóri hafði sagt
mér, að ætíð hefði staðið þeim til
borða. Að þessu sinni vil ég
því ekki eiga neitt á hættu um
það að spyrja, hvað valdið hafi
skoðanaskiptum Þormóðs Eyj-
ólfssonar í baráttu útgerðar-
manna við hin auðugu olíufé-
lög, Þess skal þó getið, að Þor-
móður styðst nú við skriflegt
álit sameiginlegs málafærslu-
manns, fyrir ríkisverksmiðjurn-
ar, kommúnistaflokkinn og Héð.
in Valdimarsson.
Menn munu nú spyrja —
hvað tapazt hafi á því, að út-
gerðarmenn fengu ekki aðstöðu
til að flytja inn olíuna sjálfir.
Því er auðsvarað. Olían, sem
útgerðarmenn ætluðu að kaupa
til Siglufjarðar þurfti ekki að
kosta í útsölu nema IZV2.—14
aura eða 1V2—2 aurum lægra
en olíufélögin selja olíuna þar.
Á eitt þúsund smálesta innflutn-
ingi hefðu útgerðarmenn grætt
15 000 til 20 000 krónur. Þetta
hefir Þormóður Eyjólfsson kom-
ið í veg fyrir, með því að efna
ekki loforð sitt um að leigja
olíugeyminn.
Olíufélögin geta að þessu
sinni hrósað happi. Þau hafa
ekki eingöngu komið í veg fyrir
hina fyrirhuguðu olíulækkun á
Siglufirði, heldur komið ár sinni
þannig fyrir borð, að þau fá
hana borgaða tvöfalda, og loks
komið í veg fyrir, að útgerðar-
menn gætu sjálfir komið fram
olíulækkun.
Um aðferðirnar til þess að ná
þessum árangri, þarf ekki að
fjölyrða. Þeim er lýst héír að
framan. Ekki er þó líklegt, að
þær verði til þess að auka vin-
sældir olíufélaganna í framtíð-
inni. Og einhvern tímá kemur
að því, að útgerðarmenn hrinda
af sér oki þeirra, þó að þau
standi föstum fótum 1 krafti
peninga sinna innan ýmissa
stjórnmálaflokka í landinu, og
þó einkum kommúnistaflokks-
ins.
Finnur Jónsson.
íslenzk sýning
i Leipzig.
SIÐARI HLUTA októbennán-
aðar verður opnuð íslenzk
sýning í hinni fomfrægfu há-
skólaborg, Leipzig á Þýzkalandi.
Þýzkt menningarfélagf („Deutsche
Kulturpolitische Gesellschaft und
Institut fíir Auslandkunde" í Leip-
zig) efnir til þessarar sýningar
á 25 ára afmæli sínu. Að sýning-
unni standa auk þess fjölmarg-
ar opinberar menningarátofnir, t.
d. háskólabókasöfnin í Leipzig,
Kiel, Köln og Hamborg, en einn-
ig margir Islands-vinir í Þýzka-
landi. Sýningardeildir verða fyr-
ir landafræði og þjöðminjar,
þjóðlega list, málverk og hógg-
myndir, úrvalsbókmenntir Islend-
inga áð fömu og nýju, viðskipti
og samgöngur, gagnkvæm menn-
ingaráþrif Islendinga og Þjóð-
verja.
Stjóm sýningarinnar væri mjög
þakklát hverjum Islendingi, sem
styðja vildi að sýningunni með
því að lána vel valda muni. Af-
greiðsla Nord-Deutsche Lloyd í
Reykjavík veitir slíkum mununi
viðtöku til 15. ágúst og flytur
þá til Þýzkalands (með General
von Steuben). Hverjum mun fylgi
kenniorð og greinilegt heimilis-
fang sendanda.
Nánari upplýsingar um sýning-
una veitir íslenzki sendikennar-
inn við Háskólann í Leipzig, dr.
Kátthías Jónasson, 16.—3Ö. ágúst,
fræðslumá’askrifstofunni, Reykja-
vík.
Atvinnnleyslnnjnm fæbk-
aöi um hálfa milljón á
Englandi siðasta ár.
LONDON í gærkv. F.tJ.
rVINNULEYSINGJUM hefir
á Bretlandi fækkað um 93
000 í júlímánuði, og eru nú at-
vinnuleysingjar þar í landi færri
en nokkru sinni áður á undan-
fömum 10 ámm.
Þann 10. júlí var tala atvinnu-
leysingja tæplega ij/i milljón, og
hefir atvinnuleysingjum fækkað
meira en hálfa milljón frá því í
fyrra um þetta leyti.
Hraðferðir B. S. A.
Alla daga nema mánudaga.
um Akranes og Borgarnes. — M.s. Laxfoss annast sjó-
leiðina. Afgreiðslan í Reykjavík á Bifreiðasteð ís-
lands, sími 1540.
Bifreiðastftð Akureyrar.