Alþýðublaðið - 16.08.1939, Blaðsíða 2

AHÞYÐUBLAÐIÐ
IMHÐVIKUDAGUR 16. ÁG. 1#»9
— Halló, hér kem ég, sko hvað ég hefi fundið, þetta finnur
maður ekki á hverjum degi.
Og bræðurnir sneru aftur H.l þess að sjá, hvað — Klauíi, sögðu þeir, — þetta er gamall tré-
skór, hálfónýtur.
— Ætlarðu að gefa kóngsdótturinni hann? Og bræðurnir hlógu og slógu í og fóru langt
'•— Já, sagði Hans klaufi. á undan.
Hlnar vinsælu hraðferðir
Steindórs
tii Akureyrap i^n Akranes erns
V,; ■ ýfcá . .. ■. ■ ’ /
Frá Reykjavík: Alla mánudagamiðvikudaga
föstudaga og sunnudaga.
Frá Akureyri: Alla mánudaga, fimtudaga
Ikugardaga og sunnudaga.
Afgreiðsla okkar á Akisreyri er á K»!f~
reiðastðð ©ddeyrar,
M.s. Fagranes annast sjólelðlna.
Nýjar upphitaðar bifreiðar með útvarpi.
ARar okkar hraðfeiðir eru um Akranes.
Stelndér.
fs©kk5
ijcsmijncja
i^T^iriria
«MATÖRJ)EIU1>
KEHEDIA
Avií+ur>str. 7
Kaupum tuskur og strigapoka.
pr Húsgagnavinnustofau "1®
Baldursgötu 30. ifmi 41§6.
Sigurður Einarsson dósent
flytur útvarpserindi á föstudag
kl. 15,15, og Ellen Sch-röder seg-
ir frá ferð sinni um Islancl með
bjúkrunarkonum Norðurlanda.
F.O.
Útbreiðið Alþýðublaðið!
Útuarpið vikuna sem leið.
-------------«,--
VAFALAUST hefir erindi
Sveins Björnssonar sendi-
herra um sambandslögin vakið
almennasta athygli af dagskrár-
efni síðustu viku. Sendiherrann
kvaðst hafa ákveðið, er hann tók
við embætti sínu 1919, að hætta
opinberum skiptum af stjórn-
málum, og þeirri reglu hefði
hann fylgt og ætlaði að fylgja.
Hann kvaðst því ekki flytja
þetta erindi sitt sem stjórnmála.
maður né heldur sem sendiherra.
En vegna þess að hann hefði
orðið þess var, að sá skilningur
væri mjög útbreiddur hér á
landi, að vér gætum sagt upp
konungssambandinu við Dan-
mörku um leið og sambands-
lagasamningum, með einhliða
samþykkt Alþingis 1943, ef
ekki hefði þá gengið saman um
endurnýjun samningsins í ein-
hverri mynd, kvaðst hann vilja
skýra málið frá lögfræðilegu
sjónarmiði.
Sendiherrann taldi, að þessi
skoðun væri röng, og færði að
því allsterk rök, að því er virt-
ist. Benti hann fyrst og fremst
á ákvæði 1. gr. sambandslag-
anna, þar sem svo er komizt að
orði: „Danmörk og ísland eru
frjáls og fullvalda ríki, í sam-
bandi um einn og sama konung
OG um samning þann, er felst í
þessum sambandslögum.“ Á-
kvæði fyrstu greinar væru því
bersýnilega ekki samningsat-
riði, heldur þau grundvallarat-
riði, sem sjálfur samningurinn
væri byggður á. Sambandslögin
væru = þessi grundvallaratriði
-f- samningurinn. En í uppsagn-
arákvæðum 18. gr. er einmitt
ávallt talað um samninginn, en
ekki sambandslögin. 18. gr.
hljóðar svo í heild:
„Eftir árslok 1940 getur Rík-
isþing og Alþingi hvort fyrir sig
nær sem er krafizt, að byrjað
verði á samningum um endur-
skoðun laga þessara.
Nú er nýr samningur ekki
gerður innan 3 ára frá því að
krafan kom fram, og getur þá
Rikisþingið eða Alþingi hvort
fyrir sig samþykkt, að SAMN-
INGUR SÁ, SEM FELST í
ÞESSUM LÖGUM sé úr gildi
felldur. Til þess að ályktun þessi
sé gild, verða að minnsta kosti
% þingmanna annaðhvort í
hvorri deild Ríkisþingsins eða í
sameinuðu Alþingi að hafa
greitt atkvæði með henni, og
hún síðan vera samþykkt
við atkvæðagreiðslu kjósenda
þeirra, sem atkvæðisrétt hafa
við almennar kosningar til lög-
gjafarþings landsins. Ef það
kemur í ljós við slíka atkvæða-
greiðslu, að 3A atkvæðisbærra
kjósenda að minnsta kosti hafi
tekið þátt í atkvæðagreiðslunni
og að minnsta kosti % greiddra
atkvæða hafi verið með sam-
bandsslitum, þá er SAMNING-
URINN fallinn úr gildi.“ (Letur-
br. hér.)
Af samanburði þessara
tveggja greina virðist auðsætt,
að vér getum aðeins sagt upp
„samningi þeim, sem felst í lög-
um þessum“, en ekki grundvall-
aratriðum samningsins, full-
veldinu eða konungssamband-
inu. Sendiherra færði fleiri rök
fyrir þessari skoðun sinni, svo
sem ýmsar þingmálafundasam-
þykktir um sambandsmálið,
ummæli minnihl. samninga-
nefndarinnar 1918, og enn
fremur kvað hann Einar Arn-
órsson prófessor hafa lýst yfir
sams konar skilningi á uppsögn
hins dansk-íslenzka samnings.
Hvernig sem menn kunna að
líta á þessa skoðun sendiherr-
ans, þá er víst, að sá skilningur
er allmjög útbreiddur hér á
landi, að vér getum sagt upp
konungssambandinu árið 1943,
um leið og sambandslagasamn-
ingnum. Það er því vissulega
gott að hyggja að hvar vér
stöndum í þessum efnum, áður
en farið er að skipa sér endan-
lega í fylkingar um lausn sám-
bandsmálsins. Þótt hin lög-
fræðilega skýring sendiherrans
sé vafalaust rétt, eru vitanlega
möguleikar til að losna við kon-
ungssambandið utan við samn-
inginn, annaðhvort þannig, að
konungur afsali sér sjálfviljug-
ur konungdómi og ríkiserfðum
hér á landi, t. d. að undangeng-
inni þjóðaratkvæðagreiðslu um
konungsríki eða lýðveldi, eða
að vér „hrópum“ Hans Hátign
„af“. En þeir flokkar og ein-
staklingar, sem þegar kunna að
telja uppsögn konungssam-
bandsins sjálfsagða, og þeir
stjórnmálamenn, sem ef til vill
hafa hugsað sér að verða for-
setar 1943, ættu að vera Sveini
Björnssyni þakklátir fyrir það
að hafa bent þeim á það í tíma,
að hin beina eða venjulega laga.
leið muni ekki vera fær að þessu
marki.
Útvarpið frá hátíðahöldum
verzlunarmanna á frídegi þeirra
fór vel fram, að því undanteknu,
að hin skörulega ræða Magnús-
ar Kjarans stórkaupmaims um
„þróun íslenzkrar verzlunar“
var óhæfilega áróðurskennd, og
seinni hluti hennar í rauninni
ekki annað en samfelld pólitísk
árás á einkasölur ríkisins, sam-
vinnufélögin (þótt þeim væri að
vísu unnað sannmælis öðru
hvoru) og gjaldeyris- og verð-
lagsnefnd. Ræðan var, í fám orð-
um sagt, stórfellt brot á hlut-
leysi útvarpsins, og er óskiljan-
legt, að allt útvarpsráð hafi verið
sammála um að leyfa flutning
á henni, ef hún hefir verið lögð
fyrir það.
Yaltýr Stefánsson ritstj. ann-
aðist sumarþætti að þessu sinni,
og voru þeir vel samdir og
hressilega fluttir. Mátti það að
vísu að honum finna, að hann
kom fullvíða við og gat því ekki
dvalið nema stutta stund við
hvert umtalsefni. Yfirleitt tala
menn um of margt í sumarþátt-
unum. En auðheyrt var, að Val-
týr Stefánsson hafði nóg að
segja hlustendum sínum og
þurfti ekki að teygja tímann
með efnislausu „aktaskrafi“. —-
Mörgum hlustendum mun hafa
orðið það minnisstætt, er V. St.
hafði eftir einum þýzka fulltrú-
anum á hinu alþjóðlega verzl-
unarmannamóti í Kaupmanna-
höfn, sem hann spurði, hvort
hann teldi styrjöld vera í að-
sigi. Svaraði fulltrúinn því, að
ekki væri þess að vænta, að hann
gæti sagt um slíkt, þar sem
sjálfur ,,foringinn“ vissi það
ekki. ,,Foringinn“ væri gæddur
listamannseðli og starfaði eftir
innblæstri. Ekki þótti V. St.
þessar upplýsingar gefa vonir
um aukið öryggi 1 alþjóðamál-
um.
Brynjólfur Jóhannesson leik-
ari las upp snjalla smásögu eftir
Þóri Bergsson (sem er rithöf-
undarnafn Þorsteins Jónssonar
bankabókara, bróður Magnúsar
guðfræðiprófessors). — Þórir
Bergsson hefir samið fjölmargar
ágætar smásögur, sem birzt
hafa, margar hverjar, í tímarit-
um síðustu 20—30 árin, og getið
sér miklar vinsældir. Vafalaust
er hann eitthvert mikilvirkasta
smásagnaskáld vort og í röð
hinn allra fremstu. Upplestur-
inn hefði getað verið betri;
„pú“ið í gamla manninum var
mjög óeðlilegt. En þau tíðindi
flutti upplesarinn hlustendum,
að von væri á sögum Þóris
Bergssonar í bókarformi bráð-
lega, Það verður ánægjulegur
bókmenntaviðburður.
Mr.
Sffl
CilAM*úS NORDHOFF eg JAMES NORMAN HALL:
Uppreisnin á Bounty.
44.. Karl ísfeld ísle««kaði.
uppreisninni. Þtir hefðu farið með Bligh, ef þeir hefðu komizt
í bátinn..
— Bindið þá, hrópaði Mills — þeir gera okkur einhvern ó-
skunda, ef þeir geta.
— Hér verður enginn bundinn, nema ástæða sé til, svaraði
Christian, — Það er ekki hægt að ásaka þessa menn fyrir það,
þó að þeir tækju ekki þátt í uppreisninni með okkur. Þeir tóku
þá ákvörðun, sem þeim fannst réttmæt, og það er virðingar-
vert, en ég mun áreiðanlega geta haldið þeim í skefjum, ef þeir
reynast svikulir. Nú verða þeir sjálfir að ákveða, hvernig þeir
vilja láta fara með sig.
Því næst kallaði hann á okkur, einn af öðrum, byrjaði á
Young, og spurði, hvort hann mætti búast við því, að við ynn-
um störf okkar á skipinu, svo lengi, sem við teldumst til skips-
hafnarinnar. Young ákvað strax að hlýta sömu örlögum og upp-
reisnarmenn.
— Tilviljunin hefir ákvarðað þetta mál, að því ©r mér við-
víkur, herra Christian, sagði hann. — Þar með vil ég ekki segja
það, að ég hefði hjálpað yður til þess að taka skipið, ef ég hefði
verið vakandi, þegar uppreisnin var gerð. En nú, þegar þér hafið
tekið- skipið, er ég ánægður. Mig langar ekki sérlega mikið tíl
þess að sjá England aftur. Þér getið farið hvert, sem þér viljið
— og treyst því, að ég verði með yður.
Meðal hinna hlutlausu var hann einn um þessa ákvörðun.
Við hinir lofuðum því að hlýða skipunum, og hjálpa til við
starfið um borð að öðru leyti og að hafa engin brögð í tafli, svo
legni, sem við værum um borð í Bounty. Það var það eina, sem
við gátum gert. Christian bannaði okkur að flýja, og ég hygg, að
hann hafi búizt við, að við gerðum það strax og við fengjum
færi á því.
— Það er gott, sagði hann, þegar hann hafði hlustað á okkur.
— Ég bið ekki um meira en þetta. En þið skiljið það, að ég
verð að gera öryggisráðstafanir gegn því, að ég og menn mínir
verði teknir. Og enn fremur verð ég að tilkynna ykkur, að við
verðum fyrst að hugsa um okkur og því næst ykkur. Þið getið
ekki búizt við því, að ég hagi mér öðruvísi.
Því næst útnefndi hann yfirmenn sína. Young varð stýri-
maður, Stewart annar stýrimaður, ég undirbátsstjóri, Morri-
son bátsmaður og Alexander Smith updirbátsmaður. Churchill
var liðþjálfi, eins og áður, Burkitt og Hillward voru gerðir að
undirbátsstjórinn. Millward og Byrne urðu matsveinar. Chris-
tian skipti okkur í þrjár varðsveitir.
Þegar þessu var lokið, fórum við strax að sinna skyldustörf-
um okkar. Stóri klefinn var gerður að bústað Christians. Þeg-
ar því var lokið, var vopnakistan flutt þangað. Hann notaði
hana sem rúmstæði og svaf alltaf með lyklana í vasanum.
Einn uppriesnarmanna stóð alltaf vörð við dyrnar. Christian
mataðist alltaf einn og talaði ekki við okkur, nema þegar hann
gaf skipanir. Það er oftast svo, að skipstjóri gefur sig lítið á
tal við skipshöfn sna, en aldrei hefi ég þekkt meira einmana
mann en Fletcher Christian. Enda þótt ég væri reiður Christian
um þessar mundir, gat ég þó ekki annað en kennt 1 brjósti
um hann, þegar ég sá hann ganga um gólf á stjórnpalli klukku-
tíma eftir klukkutíma, hvort sem var á nóttu eða degi. Öll
gleði var horfin úr svip hans — en eftir var eintómt þunglyndi.
Við Stewart og Young mötuðumst saman, eins og áður. Nú
var gleðin minni en áður hafði verið, og það var erfitt að venj-
ast þeirri ömurleikatilfinningu, sem ríkti um borð. Við hliðr-
uðum okkur hjá að tala um þá. sem höfðu farið í bátinn, alveg
eins og maður hliðrar sér hjá að tala um fólk, sem er nýdáið,
en við vorum alltaf minntir á þá. Einkum vorum við Stewart
í döpru skapi, það virtist svo, sem ekkert gæti bitið á Young,
og hann virtist meira að segja hlakka til þess, að eyða því,
sem eftir var ævinnar, á eyju í Suðurhöfum.
— Það er bezt að taka með jafnaðargeði hverju, sem að
höndum ber, piltar, sagði hann eitt kvöld, þegar við vorum
að ræða um framtíðina. — Ef við lítum skynsamlega á þetta
mál, þá er engin ástæða til þess að örvænta, sagði hann. —
Frá því ég las frásagnir þeirra skipstjóranna Wallis og Cooks
um rannsóknir þeirra á Kyrrahafinu, hefir mig ekki dreymt
um annað en Suðurhafseyjar. Og þegar ég var svo heppinn að
fá starf um borð á Bounty, varð ég ákaflega glaður. Ég skal
játa það, að ef ég hefði getða flúið af skipinu við Tahiti, þá
hefði ég gert það.
— Við fáum aldrei framar að sjá Tahiti, það er áreiðanlegt,
sagði Stewart þugnlyndislega. — Þar myndi Christian sízt af
öllu detta í hug að fela sig. Hann veit, að þangað kemur ein-
hvern tíma skip, til þess að leita að okkur.
— Hvað sakar það? spurði Young. — Það eru til mörg hund-