Alþýðublaðið - 28.08.1939, Qupperneq 3

MÁNUDAGUR 28. AGCST 1939.
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
Milgoiio
Hitlers og St
Franz von Papen, hinn gamli
njósnari og lukkuriddari, sem
nú er talinn slyngasti samn-
ingamaður pýzka nazismans.
ÞEGAK HITLER OG STALIN gerðu vináttusamning sinn
um daginn, kom það í ljós, að von Papen, fyrrverandi
varakanslari í Þýzkalandi og seinna sendiherra Þjóðverja
í Vínarborg, hafði dvalið austur í Rússlandi á laun, til þess
að undirbúa samninginn af hálfu Þjóðverja. í tilefni af
þessu birtir Alþýðublaðið eftirfarándi grein um hann, þar
sem glöggt kemur í Ijós, að von Papen liefir átt ærið grugg-
uga fortíð, enda er liann í dag eitt af illræmdustu verkfær-
um þýzka nazismans í alþjóðaviðskiptum.
«-------------------------
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
RITSTJÓRI:
F. R. VALDEMARSSON.
í fjarveru hans:
STEFÁN PÉTURSSON.
AFGREIBSLA:
ALÞÝÐUHÚSINU
(Inngangur frá Hverfisgötu).
SÍMAR:
4900: Afgreiðsla, auglýsingar.
4901: Ritstjórn (innl. fréttir).
4902: Ritstjóri.
4903: V. S. Vilhjálms (heima).
4905: Alþýðuprentsmiðjan.
4906: Afgreiðsla.
5621 Stefán Pétursson (heima).
ALÞÝ©UPRENTSMI©JAN
♦---------------—---------♦
Stríðshættan.
AÐ virðist nú svo að styrj-
öld verði ekki umflúin, og
aðeins tímaspursmál hvenær
hún brýzt út. Þó styrjöld yrði
afstýrt nú í bili, myndi ekki þar
með náð því, sem þarf til þess
að framtíðarfriður haldist, því
það, sem þarf að verða til þess
að varanlegur friður fáist, er að
þau stórveldi, sem nú fylgja
einræðisstefnunum, nazisma,
fasisma og kommúnisma, hverfi
frá þeim og taki upp lýðræðis-
skipulag. í stað þeirrar tor-
tryggni og f jandskapar, sem ein-
ræðisöflin skapa milli þjóðanna,
þarf að koma sáttfýsi og vin-
átta. Einræðisöflin verða tæp-
ast brotin á bak aftur nema í
styrjöld. Hinar ánauðugu þjóðir
megna ekki að leysa sig á annan
veg.
Við hér á íslandi munum eins
og aðrar þjóðir finna afleiðing-
ar stríðsins, er það brýzt út.
Við munum þá verða að búa
meira að því, sem hér er hæg't
að framleiða, en verið hefir
undanfarið.
Að sjálfsögðu er stjórn og
þingi skylt að gera allt, sem í
þeirra valdi stendur til þess að
birgja landið að nauðsynjavör-
um að svo miklu leyti sem unnt
er. Að vísu er þar ekki hægt um
vik, nema með lántökum, því
viðskipti vor eru svo bundin við
ákveðin lönd, þ. á m. þau lönd,
sem okkur yrði ómögulegt að
skipta við, ef ófriður yrði, og
frá þeim löndum er ekki unnt
að fá þær vörur, sem oss er
mest nauðsyn að birgðir séu af í
landinu þegar stríð byrjar.
Þær vörur, sem mesta nauð-
syn ber til að birgja landið af,
eru olía, kol og salt, auk mat-
væla.
Annars staðar á Norður-
löndum munu ríkisstjórnirnar
nú þegar hafa allt tilbúið til
þess að skammta þau matvæli
og aðra nauðsynjavöru, sem
erfiðast er að fá aðflutta í ó-
friði, og hið sama mun ríkis-
stjórnin hér vafalaust hafa und-
irbúið.
Almenningur hér væntir þess,
að ríkisstjórnin geri allt, sem
unnt er til þess, að tryggja
nauðsynjavörur til landsins, og
þó ófriðarhættan ef til vill líði
nú hjá í svip, má ekki láta það
blekkja sig frá því að halda á-
fram í þá átt, því styrjöld virð-
ist óhjákvæmilg innan skamms,
ef hún ekki brýzt út næstu
daga.
Þó sjálfsagt sé að gera þær
kröfur til ríkisstjórnarinnar, að
hún geri allt, sem í hennar valdi
stendur, er jafn sjálfsagt að gera
þær kröfur til borgaranna í
landinu, að þeir veiti það lið
hver og einn, sem þarf til þess
að þær opinberu ráðstafanir,
sem gerðar verða, megi sem bezt
takast. Ró og stilling eru þeir
kostirnir, sem beztir eru þegar
NAFN von Papens er tákn-
rænt og vekur ömurlegar
endurminningar. Hlæjandi og ó-
snortinn gengur hann frá einu
hneykslinu til annars. ítalir
mundu kalla hann „jettatore“,
manninn með vonda augnaráðið.
Fyrsta skipti, sem nafn hans
varð frægt, var það í sambandi
viÖ atvik, sem kostaði marga af
samstarfsmönnum hans iífið eða
frelsið.
Þegar heimsstyrjöldin brauzt
út, var hann hernaðarráðunautur
þýzku sendisveitarinnar í Was-
hTngton, en eftir eitl ár var hann
kallaður heim samkvæmt kröfu
ameríksku stjórnarinnar, sem þótt-
ist hafa nægar sannanir fyrir því,
að hann hefði skipulagt fjölda
sprengjuárása á amerísk skip, og
haft í frammi ýmsa aðra
skemmdarstarfsemi, sem hafði
mikil áhrif á almenningsálitið i
Bandaríkjunum. Skipið, sem von
Papen fór með til Þýzkalands,
var eign hlutlausrar þjóðar og
Ikom við í enskri höfn á leiðinni.
í ferðatöskum sínum hafði hann
mfkið af skjölum, sem ensku toll-
stjórarnir rannsökuðu auðvitað,
þegar skipið kom í höfn i Fal-
mouth. Meðal annars, sem þeir
fundu, var ávisanahefti, sem í
voru rituð með mikilli nákvæmni
nöfn allra hinna þýzku agenta,
sem voru í Bandaríkjunum, og
fengu laun hjá sendisyeitinni.
Á ýmsum tímum hefir miki'ð
verið reynt til þess að krefja
von Papin reikningsskapar vegna
þessa rnáls, og annars máls, sem
kom fyrir árið áður, þegar hann
tapaði í járnbrautarlest milli
Washington og New York skjala-
tösku með mikilsvarðandi hern-
aðarleyndarmálum, en honum hef
ir alltaf tekizt að hindra máls-
sókn.
Þegar hann, í heimsstyrjöldinni
var yfirmaður 4. tyrkneska hers-
ins, kom líkt atvik fyrir hann.
Af einskærri ógætni lét hann
enskt riddaralið koma sér í opna
skjöidu. Hinn þýzki herforingi
flýði eins og fætur toguðu og
skildi eftir mikilsvarðandi skjöl,
sem féllu í hendur Englendinga
með þeim afleiðingum, að hinar
hernaðarlegu áætlanir Tyrkja
urðu að engu.
Von Papen og vinir
hans.
Þegar heimsstyrjöldinni var lok
ið, fór von Papen að taka öfl-
(igan þátt í pólitíkinni. Hann var
mikill vinur Schleichers, Hugen-
hættan vofir yfir, og þeir menn
vinna illt verk, sem æsa fólk
upp og fjandskapast við hverja
tilraun til úrbóta. Slikt geta
menn leyft sér þegar allt er
með felldu, en ekki þegar ófrið-
arskýin grúfa yfir þjóðunum.
bergs, Brunings og von Blorn-
bergs og varð leiðandi maður
meðal þessara áhrifamiklu manna
Vinátta hans við Hindenburg var
mjög sérkennileg. Hinn aldraði
heíðurskrýncli herforingi barhin'a
mestu virðingu fyrir yfirstéttar-
mannínum von Papen og hlust-
aði á orð hans eins og hann
væri spámaður.
Vegna þessa sambands síns við
Hindenburg hafði von Papen í
raun og veru örlög Þýzkalands
í hendi sér í marga mánuði og
gat notað þau eins og hann
vildi. Til alirar ógæfu hafði hann
hugsað sér, að gera Adolf Hit-
ler að þeirri ösnu, sem hann héldi
innreið sína á í ’liið endurreista
Þýzkaland junkaranna. Það var
nú samt sem áður ekki, og í
sögunni verður von Papens get-
ið sem eins af stofnendum þriðja
ríkisins gegn vilja sínum. Um
leið og von Papen uppgötvaði
þessi hræðilegu mistök sín, byrj-
aði hann samsærisstarf sitt. Hann
kom sér í mjúkinn hjá foringjum
ríkisvarnarliðsins, og virðist í
byrjun ársins 1934 heppnast að
'sameina íhaldsöflin. Blöðin, sem
hann hafði eftirlit með, urðu djarf-
ari, og Göbbels var neyddur til
að taka þau af honum.
Blóðbaðlð 30. Júni.
I miðjum júlímánuði 1934 áleit
hann sig svo liðssterkan, að
hann þorðí áð hefja opinbera
baráttu. Þann 18. júní hélt hann
Væðu í Marburg, þar sem hann
kastaði hanzkanum að æstari
arminum i nazistaflokknum, og
í þessari ræðu kom hann með
eftirtektarverða gagnrýni á sum-
Um höfuðkenningum nazismans.
Meðal annars skýrði hann frá
þvi, að kenningin um það, að
það ætti aðeins að vera einn
sterkur pólitískur flokkur, væri
ekki annað en millibilsástand.
Hann hóf bitra árás á Göbbels
og sagði, að ekkert gott gæti
leitt af því að hefta hið frjálsa
orð. Hann fordæmdi trúmála-
stefnu þriðja ríkisins með skýrum
orðum, og sagði að meðal hinna
trúuðu væru kraftar, sem ofbeld-
ið réþi ekki við. Hann gerði gys
að þeim, sem dáðust að ofbeld-
inu, og þeim nazistum, sem væru
á móti frelsinu, og gaf í skyn,
að sá, sem ógnaði fallöxinni
mundi sjálfur lenda undir henni
að lokum, en sterkustu orðun-
um beindi hann þó aÖ fjármála-
póUtik þriðja ríkisins, og þá eink-
um þeim mönnum, sem
tilheyrðu hinum róttækari
armi flokksins. „Það er
nú um það aÖ ræða“, hrópaöi
von Papen „hvort Þýzkaland hefir
gert þjóðernislega byltingu til
þess að framkvæma stefnuskrá
bolsévíka“. Ræðan gekk út á
þaö, að nú eigi í eitt skipti íyrir
Franz von Papen.
öll, að vera lokið hinuin bylting-
arfcenndu breytingum í hinu
þýzka þjóðfélagi.
Þessi árás á nazistaflokkiim
hafði nærri því kostað von Pap-
en lífið. Göbbels, sem alltaf hafði
hatað hann af logandi ofstæki,
neyndi þann 30. júní að ná hon-
um á sitt vald, en aðrir, senni-
lega menn Görings, urðu íljót-
ari til. 1 24 klukkustundir var
hinn þýzki varakanzlari einangr-
aður.
Óvinir von Papens hafa oft
lýst honum sem fávita. Ein sönn-
un öllum öðrum sönnunum betri,
um slægð hans og hæfileika, er
sú, að honum heppnaðist undir
þessum stórhættulegu kringum-
stæðum, ekki einasta að bjarga
lífinu, heldur að verða sendiherra
l Vínarborg. Þessi staða var auð-
vitað nokkrum þrepum neðar en
varakanzlarastaðan, en var þó
skárri en að leggjast undir græna
torfu ásamt nánustu samstarfs-
mönnum sinum, Jung og von
Bose (sém höfðu samib fyrirhann
Marburgræðuna) í byrjun júm-
mánaðar 1934. Þeir 24 klukku-
tímar, sem hann var einangraður,
eru leyndardómsfyllstu atriðin í
ævi von Papens, og á hvern hátt
honum hefir tekizt að kaupa sér
frelsi, veit sennilega enginn, nema
hann sjaifur og Adolf Hitler.
Starf hans í Anstnrriki.
Það var litið á embættisveit-
ingu hans í Vínarborg sem eins
konar útlegÖ, og það var ekki
fyrr en seinna, sem það kom í
/jós, að hann átti að sinna þar
sérstöku starfi, og Hitler hafði
sýnt ennþá einu sinni hina furðu-
legu hæfileika sína til þess að
setja réttan mann á réttan stað.
Hann hafði sérstaka aðstöðu til
þess að geta starfað í Austurríki.
Samkvæmt trúarbrögðum sinum
og vegna ættar sinnar gat hann
náð ágætu sambandi við ka-
þólska aðalinn. Hann var góður
vinur Starhembergs, foringja
hins hálffasistiska „heimavarnar-
liðs“, og naut mikillar hylli kon-
ungssinna. Vegna vináttu sinnar
við Paoelli kardínála, núverandi
páfa, hafbi hann góð sambönd
við Vatíkatiið, en afstaða páfans
hefir alltaf haft mikla þýðingu
í sambandi við vandamál, sem
snerta Austurríki.
I upphafi beitti von Papen mik-
illi varkárni meðan hann var að
ná hinum ýmsu samböndum.
Það fyrsta, sent hann lét til sín
taka af austurríkskum innanríkis-
málum var fall Starhembergs.
Þa'ð var árangurinn af samstarfi
von Papens og páfans.
I lok ársins 1936 lenti yon
Papen ennþá einu sinni í erfið-
leikum- Andstæðingar hans heima
í Þýzkalandi, en Göbbels var
þeirra hættulegastur, ákærðu
hann fyrir það, að hann ynni
fyrir sjálfan sig í Vinarborg verk,
sem ekki þyldu dagsljósið, og
reyndu að koma af stað málsókn
á hendur honum fyrir föðurlands-
svik, en Hitler hélt verndarhendi
sinni yfir honum — • hann. var
ekki ennþá búinn a'ð vinna hlut-
verk sitt.
Tnnlimun Austurríkis i Þýzka-
land, sem ai) miklú leyti var á-
rangur af starfi von Papens, var
næm' því or'ðin drápshögg á
hann persönulega. Yfirmanni
þýzku leynilögreglunnar, Himm-
ler, sem bar töluverða viröingu
fyrir hinum kaþólska hástéttar-
manni, heppnaðist að komast yf-
ir trúnaðarbréf, sem hinn þýzki
sendiherra hafði skrifað austur-
ríkskum stjórnmálamönnum, og
í þessum bréfum kom fram allt
annað en nazistískur hugsunar-
háttur. Me'ðal þeirra austurrikskra
ríkisskjala, sem heppna'ðist að
bjarga yfir til Lundúnaborgar, er
eitt skjal, seni sagt er hiðhneyksl
anlegasta fyrir von Papen.
Enn á ný báru hinir hefni-
gjörnu fjandmenn hans fram kröf
una um það, að von iPapen
skyldi gerður óskaðlegur og aftur
hélt Hitler yfir honum verndar-
hendi. Menn eiga erfitt með að
hugsa sér að nokkur saniúð sé
ríkjandi milli „foringjans“ ogvon
Papens, en sennilega þarfnast
æðsti maður þriðja ríkisins hins
fingrafima stjórnmálamanns til
annarra myrkraverka.
Þessi ógæfa von Papens þurfti
þó að kosta eitt mannslíf. Viku
eftir að Þýzkaland og Austur-
ríki voru sameinuð, fannst hinn
trúi einkaritari hans, von Kettler,
Idauður 1 Vínarborg. Opinberlega
var tilkynnt, að hann hefði fram-
ið sjálfsmorð.
Eftir innlimun Austurríkis var
von Papen gerður að sendiherra
suður á Tyrklandi til þess að
ná því í net Þýzkalands. En þar
brást honum bogalistin. Brezki
sendiherrann reyndist slyngari og
Tyrkland ger'ði bandalag við Eng
land. En þá var von Papen send-
ur á laun til Moskva, og hefir
þar nú kórónað hinn grugguga
og æviritýralega æviferil sinn
i:em milligöngumaður Hitlers og
Stalins, nazismans og kommún-
ismans.
FtettræfllllBi, sem varð
mllljéBamæringnr.
Franz von Papen var liðs-
foringi i herfylki í Dússeldorí.
Fjölskylda hans var siður en svo
fátæk, og líf hins unga liösfor-
ingja var'ð snemma mjög viðburð
arríkt- Hann fór a'ð, eins og svo
margir aðrir liðsforingjar, og fór
að draga sig eftir riku konuefni,
dóttur iðnaðarkonungsins Boch-
Galhaus, Marthe von Boch, og
giftist henni svo síðar meir. Við
giftinguna komst hann i hóp mill
jónamæringa, og hafði því efni á
að kaupa sig upp í hærri stöðu
innan hersins. Hann hafði orð á'
sér fyrir að vera flottasti liðsfor-
inginn í þýzka hernum og átti
það líka skilið, enda var hann
óspar á peninga tengdaföður
slns.
Engihn gat orðið ósnortinn af
tiguleik von Papens, ekki einu
s’inni þeir, sem mest höfðu út á
líferni hans að setja.
Von Papen er mjög góður
ræðumaður, og er sagður vera
bezti útvarpsræðumaður Þýzka-
lands, en svo lengi sem Josef
Göbbels lifir og er útbreiðslu-
málaráðherra, þá eru ekki mikl-
ar likur á því, að Papen komist
nálægt þýzka hljóÖnemanum.
Einu sinni lýsti Papen sjálfum
sér sem „útvarpsprýði11.
Ekki má loka augunum fyrir
hinni sterku trúhneigÖ þessa
furðulega samansetta manns.
Hann er páfalegur kammerherra
og einn af æðstu mönnum hinnar
alþjóðlegu kaþólsku riddarareglu.
Eins og áður er sagt, er hann
í mkilum kunningsskap við nú-
verandi páfa, en aftur á móti
hafði Pius XI. mikla andúð á
honum, og leit svo á, að hann
hefði svikið kirkjuna. í eitt skipti
kynokaði páfinn sér meira að
segja við því að taka á móti
von Papen, þegar hann ferðaðist
til Rómaborgar til þess að reyna
að miðla málum milli Þýzika-
lands og páfaríkisins.
Kaupum tusbur og strigapoka.
IW Húsgagnavinnuatofan
Baldursgötu 30. Sfmi 4166.
Kaupið Alþýðublaðið!
Hraðfertftir B. S. A.
Alla daga nema mánudaga
um Akranes og Borgárnes. — M.s. Laxfoss annast sgé-
leiðina. Afgreiðslan í Reykjavík á BMieiðastiið Is-
lands, sími 1540.
BifreiðastHð Akareyrar.
Hinar vinsælu hraðferðir
Steindérs
til 4kureyrar um Akranes erus
Frá Reykjavík: Alla mánudafa miivikudaga
föstudaga og sunnudaga.
Frá Akureyri: Alla mánudaga, fimtudaga
Jaugardaga ©g sunnudaga.
Afgreiðsln okkur á Akureyri er á bif-
reiðastðð Oddeyrar,
M.s. Fagranes annast sjóleiðina.
Nýjar upphitaðar bifreiðar með útvarpi.
AMar ©ltkar hraðfeiðir eru um Akranes.
Stelndór