Alþýðublaðið - 07.09.1939, Blaðsíða 3
FIMMTUDAGUR 7. SEPT. 1939.
ALÞYÐUBLAÐIÐ
•---------------------------»
RITSTJÓRI:
F. R. VALDEMARSSON.
í fjarveru hans:
STEFÁN PÉTURSSON.
AFGREIÐSjL A:
ALÞÝÐUHÚSINU
(Inngangur frá Hverfisgötu).
SÍMAR:
4900: Afgreiðsla, auglýsingar.
4901: Ritstjórn (innl. fréttir).
4902: Ritstjóri.
4903: V. S. Vilhjálms (heima).
4905: Alþýðuprentsmiðjan.
4906: Afgreiðsla.
5021 Stefán Pétursson (heima).
ALÞÝÐUPRENTSMIÐJAN
#-------------------—-------*
Histleysið eies og
Vlslr ¥iil hafa það.
ISLAND hefir 1 samræmi við
fyrri yfirlýsingu um ævar-
andi hlutleysi í ófriði lýst því
yfir, að það ætli sér að vera
stranglega hlutlaust í því stríði,
sem nú er hafið í Evrópu. Þar
með er sagt, að hið íslenzka ríki
sem slíkt muni láta stríðið af-
skiptalaust og hvorugan aðila
þess styðja, en vænti líka í þess
stað, að fá sjálft að vera í friði
fyrir báðum.
Öllum hugsandi mönnum hér
á landi kemur saman um, að
fyrir vopnlaust og varnarlaust
land eins og ísland geti engin
önnur afstaða komið til greina.
Og allir eru á einu máli um það,
að það sé ekki óhamingja, held-
ur hamingja þjóðarinnar á þess-
ari stundu, að hún skuli hafa öll
skilyrði til þess að fá að vera
hlutlaus í þeim hroðalega hild-
arleik, sem nú er háður á meg-
inlandi Evrópu.
Milli blaðanna hér á landi
hefir, að minnsta kosti ef Þjóð-
viljinn, blað þeirra fávita, sem
hér kalla sig kommúnista, er
undan skilinn, ekki heldur kom-
ið fram neinn ágreiningur um
það, að landið ætti um fram allt
að gæta hlutleysis í átökum
stórveldanna. Og ekkert blað
hefir brýnt nauðsyn þess eins oft
fyrir lesendum sínum eins og'
einmitt Alþýðublaðið.
En þegar Vísir reynir í gær í
tilefni af einni ritstjórnargrein í
Alþýðublaðinu um stríðið, að
túlka hlutleysi landsins á þann
hátt, að blöð og einstaklingar
hafi ekki leyfi til þess að segja
álit sitt hér innanlands á stríð-
inu og þeim mönnum, sem þar
eiga hlut að máli, þá er það
ekkert annað en fölsun á hug-
taki hlutleysisins, hvort held-
ur sem blaðið gerir það af hel-
berri heimsku, undirlægjuskap
við erlend ríki eða í þeim til-
gangi að reyna að hindra, að
hér á landi fái að koma fram
þær skoðanir og skapast það al-
menningsálit, sem því sjálfu er
ekki geðfellt.
Ef menn hætta að tala og
skrifa hér innanlands, hvort
heldur um innlenda eða erlenda
viðburði, eins og þeim býr í
brjósti og lög leyfa, til þess eins
að þóknast einu eða öðru er-
lendu ríki eða einum eða öðrum
erlendum stjórnmálamanni, þá
er það ekki hlutleysi, heldur
undirlægjuskapur. Og þegar
Vísir segir að „við höfum feng-
ið endurteknar sannanir fyrir
því, að þótt við séum afskekkt-
ir og fámennir, láti stórþjóðirn-
ar ekki það umtal, sem hér
verður um þær, fara fram hjá
sér“, þá er því til að svara, að
hér er prentfrelsi, og ef eitt-
hvert ríki ætlar sér að hafa á-
hrif á það, hvað hér er skrifað,
hvort heldur af blöðum eða ein-
M er algerlega éiísí enn,
hvort hitaveitan stððvast.
-----——s-----
Langvad verkfræðingur og bæjarverk-
fræðingurinn fara i kvöid tii Khafnar.
------—------—
MENN hafa mjög spurt að því undanfarna daga, hvort
ófriðarástandið myndi ekki meðal annars hafa það í
för með sér fyrir okkur íslendinga, að hitaveitan eða fram-
kvæmd hennar myndi stöðvast um ófyrirsjáanlegan tíma.
Hraðlerðlr B. S. A.
Alla daga nema mánudaga
um Akranes og Borgarnes. — M.s. Laxfoss aanast sjó-
leiðina. Afgreiðslan í Reykjavík á BMreiðastðð ís-
lands, sími 1540.
BifreiHastðð ikureyrar.
Jafnvel ungt fðlk
eykur vellíðan sína með því að nota
hárvðtn og iftmvðtn.
> Við framleiðum:
EAU DE PORTUGAL
EAU DE QUININE
EAU DE COLOGNE
BAYRHUM
ÍSVATN
Verðið í smásölu er frá kr. 1,10 til kr.
14,00, eftir stærð. —
Þá höfum við hafið framleiðslu á
ILMVÖTNUM
úr hinum beztu erlendu efnum, og eru
nokkur merki þegar komin á markaðinn. —
Auk þess höfum við einkainnflutning á erlendum
ilmvötnum og hárvötnum, og snúa verzlanir sér því {
til okkar, þegar þær þurfa á þessum vörum að halda.
Loks viljum vér minna húsmæðurnar á bökunar-
dropa þá, sem vér seljum. Þeir eru búnir til með
réttiun hætti úr réttum efnum. — Fást alls staðar.
Áfengisverzlum rfkisins.
Þetta er eðlilegt, því að
hitaveitumálið er margfalt
hagsmunamál Reykvíkinga,
og ekki aðeins þeirra, heldur
og allra ladsmanna. í fyrsta
lagi skapar framkvæmd
hennar mikla atvinnu fyrir
verkamenn, og í öðru lagi á
hún stórkostlega að spara
okkur kolakaup, þegar hún
er að fullu framkvæmd og
heita vatnið er farið að
staklingum, þá hefir ísland ekki
gert sig sekt um neitt brot á
hlutleysi sínu, heldur hið er-
lenda ríki um íhlutun, sem bæði
sjálfstæði okkar og hlutleysi út-
heimtir, að sé vísað á bug. Og
það verður að teljast furðulegt,
að íslenzkt blað skuli reyna að
koma hér inn þeirri skoðun, að
okkur beri nokkur hlutleysis-
skylda til þess að beygja okkur
fyrir slíkri ágengni.
Alþýðublaðið hefir aldrei
dregið neina dul á skoðanir sín-
ar á þýzka nazismanum, forvíg-
ismönnum hans og undirróðri
úti um heim og sér enga á-
stæðu til þess að gera þáð frek-
ar nú en endranær hema síður
sé. En ef til vill finnst Vísi það
höggva eitthvað nærri sér, að
sannleikurinn sé sagður um þá
stefnu. Það er í öllu falli trú-
legri skýring á tilraun hans til
þess að takmarka hér ritfrelsið
undir yfirskini hlutleysisins,
heldur en hitt, að hann misskilji
hlutleysið svo herfilega, að
halda, að við megum nú ekki
lengur ta”la og rita hér innan-
lands um stríðið og upphafs-
menn þess eins og okkur býr í
brjósti og íslenzk lög leyfa.
streyma um íbúðarhúsin í
bænum.
Alþýðublaðið sneri sér í
fyrradag .til Langvads verk-
fræðings, fulltrúa Höjgaard &
Schults, og spurði hann um
þetta atriði. Langvad svaraði,
að hann gæti alls ekki gefið
neinar upplýsingar þessn við-
víkjandi, það væri algerlega á
huldu, hvort tafir yrðu á fram-
kvæmdinni eða hvort hún stöðv-
aðist alveg um tíma vegna ó-
friðarástandsins. Eins og menn
vita, er minnst af efninu, sem
á að fara til hitaveitunnar,
komið hingað, og hefir einmitt
staðið á því, svo að hægt yrði
að fjölga verkamönnum við
vinnuna. Eins og kunnugt er eru
sementspípurnar, sem nota á í
aðalleiðsluna, gerðar í Dan-
mörku. Þá hefir verið leitað til-
boða í stálpípurnar, meðal ann-
ars til Ameríku, og þau tilboð
ekki einu sinni komin.
Þá snéri Alþýðublaðið sér í
gær til Valgeirs Björnssonar
bæjarverkfræðings og spurði
hann um skoðun hans á því,
hvort hitaveitan myndi stöðv-
ast. Hann svaraði á líka lund og
Langvad verkfræðingur.
„Við vonum þó, að til þess
komi ekki, og vitanlega verður
allt gert, sem mögulegt er, til
þess að engin frestun verði á
verkinu. Það verður hins vegar
að gera ráð fyrir því, að ýmsir
erfiðleikar verði á því að fá efni
hingað heim.“ Langvad verk-
fræðingur og Valgeir Björnsson
fara báðir í kvöld með Lyru á-
leiðis til Noregs og þaðan tii
Kaupmannahafnar. Er erindi
þeirra að athuga framkomin til-
boð í efni og hluti til hitaveit,-
unnar. Telur bæjarverkfræð-
ingur, að þeir verði um mánað-
artíma í þessu ferðalagi.
Þá sagði bæjarverkfræðingur,
að gera yrði ráð fyrir því, að
kostnaður við hitaveituna yrði
nokkru meiri en gert var ráð
fyrir í upphafi, meðal annars
vegna stórhækkaðra flutnings-
gjalda. En hann sagði einnig, að
alltaf hefði verið gert ráð fyrir
þessum möguleika.
Um þessar mundir vinna um
80 verkamenn að hitaveitunni,
bæði við að grafa í götur innan
bæjarins og eins við skurðgröft
utan við bæinn.
Vonir manna um atvinnu í
vetur eru bundnar við hitaveit-
una. Það er áreiðanlegt, að allt
verður gert, sem mögulegt er,
til að halda verkinu áfram.
En það verður að segjast, að
enn ætlar það að sýna sig, hve
dýrkeypt það var okkur Reyk-
víkingum og raunar landinu í
heild allt það sleifarlag, sem
ríkti í undirbúningi þessa stór-
kostlega nauðsynjamáls.
Tónllstartélaglð
sjrnlr ðperettn.
Teimányi fiðlnleikari heidur
hijðmleika á vepm félagsins [
ÓNLISTARFÉLAGIÐ er
um þessar mundir að hef ja
vetrarstarfsemi sína, sem að
þessu sinni verður mjög marg-
háttuð. Hefir nýlega komið
hingað mjög frægur fiðlusnill-
ingur, Emil Telmányi, og mun
hann á vegum Tónlistarfélags-
ins halda hér hljómleika innan
skamms.
Þá mun karlakórinn „Kátir
félagar“ aðstoða félagið við 3
hljómleika og einnig við óper-
ettu, sem Dr. Urbantschitsch og
Haraldur Björnsson munu
stjórna. Óperettan, sem félagið
ætlar að sýna heitir „Brosandi
land,“ og verða aðalleikarar í
henni Sigrún Magnúsdóttir, Pét-
ur Jónsson og Lárus Ingólfsson.
Tónlistarskólinn verður starf-
ræktur með svipuðu sniði og
verið hefir og kennarar flestir
þeir sömu, nema Björn Ólafs-
son fiðluleikari mun kenna í
stað Hans Stephaneck, sem ver-
ið hefir kennari skólans undan-
farna vetur, en komst ekki nú
vegna ófriðarins.
í fyrravetur voru nemendur
Tónlistarskólans milli 70 og 80
og gera forráðamenn skólans ráð
fyrir, að þeir verði heldur
fleiri í vetur.
Tónlistarskólinn verður sett-
ur 15. þ. m.
Útbreiðið Alþýðublaðið!
DRENGJAFÖT.
Klæðið drenginn
smekklegum fötum frá
Sparta, Laugavegi 10.
Sími 3049.
Lítill bæklingur
er nýlega kominn út eftir
Stein Dofra ættfræðing. Bækl-
ingurinn er sérprentun úr
Blöndu, og fjallar um rannsókn-
ir eldri ætta.
Karl ísfeld:
Knut Bamsnn áttræðnr.
HINN 4. ágúst siðastliöinn
var dagblöðunum á Norður-
löndum tíðrætt um Norðmann
einn, sem mikla athygli hefir
vakið í- bókmenntaheiminum síð-
ustu áratugi. Það var Nobels-
ve r ö 1 aun a r i t höfu n d u r i n n Knut
Hamsun, sem þá varð áttræður,
frægari en nokkur annar rithöf-
undur á Norðurlöndum og þótt
víðar væri leitað.
Þegar Knut Hamsun leggur
upp úr þessum áfanga ævi sinn-
ar, væri ekki úr vegi, að maður
rifjaði upp fyrir sér þær bækur
hans, sem maður hefir lesið meö
hvað mestum fjálgleik og undr-
I azt yfir og dáðst að í senn:
Sult, Viktoria, Pan, Under höst-
stjernen, En vandrer spiller med
sordin, Segelfossby, August,
Mysterier, Markens gröde, Ringen
sluttet og hvað þær nú heita
allar sanian, og þá fer ekki hjá
því, að upp af blaðsíðum þessara
bóka stígi gamlir kunningjar,
einkennilegir félagar, skemmtileg-
[ir i öllum sínum sérkennileik, og
maður hvíslar nöfn þeirra og sér
þá Ijóslifandi fyrir hugskotssjón-
um sínuni: Johannes, Thomas
Glahn, Conrad Nagel, August,
Vendt munkur, Benoni, Didrik og
Iselin, Isak, Edevard, Abei, og
jafnvel hundarnir hans koma að
knjám manns og dilla rófunni
vingjarnlega: Esóp og Kóra.
*
Áhrifa Knut Hamsuns hefir
ekki svo lítið gætt í ísiepzkum
bókmenntum hin síðustu ár, enda
þótt ekki séu til á islenzku nema
tvær af bókum hans, auk nokk-
urra smásagna. Og það er engin
furða og ekkert óeðliiegt, þótt
íslenzkir höfundar verði fyrir
erlendum áhrifum. Og menn
þurfa eljþ að áiíta, að erlendra
áhrifa gæti einungis í íslenzkri
bókmienntasögu liðins tíma, að
það séu t. d. einungis íslenzk
skáid, sem uppi voru á tíma
Gests Pálssonar, sem urðu fyrir
áhrifum frá Kielland og Mau-
passant. Auk þess, sem hins sér-
kennilega stíls Hamsuns hefir
(gætt í nútímabókmenntum okkar,
hafa sumar persónur hans gengið
þar aftur ljósum logum. Nægir
þar að benda á August, sem á
ísienzku heitir Steinþór Steinsson.
Það er maðurinn, sem fer á hinni
féttu stund, ferðast um hin fjar-
lægustu lönd, kernur aftur á
hinni réttu stundu og segir frá
hinum fáráníegustu ævintýrum,
sem hann hafi lent í, bardaga við
blámenn og berserki o. s. frv. Og
þá ekki síður ísak, sem á íslenzku
hefir hlotið hið skáldiega nafn
Bjartur í Sumarhúsum, það er
„jámmaðurinn“, sem brýtur ó-
numið land og byggir sér bæ,
með þeirri breytingu þó, að ísak
gerist bændahöfðingi, en Bjartur
flosnar upp.
Sá íslenzkra rithöfunda, sem
hefir orðið fyrir sterkustum á-
hrifum frá Knut Hamsun, ritaði
um hann eftirfarandi klausu fyrir
nokkrum árum:
„Knut Hamsun hefir komizt
upp á lag með að segja alÞhlá-
legar sögur, þrátt fyrir þótt hann
sé ilimenni hið mesta og léleg
auðvaldsbulla ofan í (kaUpfö . .“
H. K. Laxness: Alþýðubókin 1929.
Þessi sleggjudómur, sem í
sjálfu sér er ekki laus vi'ð að
vera dálítið hamsunskur, mun
vera sprottinn af því, aÖ hinn
annars svo ágæti rithöfundur,
mun hafa verið farinn að fá ó-
ljósan grun um, að hann, þrátt
fyrir hatrama baráttu fyrir því
að verða sjálfstæður í Hst sinni,
væri orðinn háðari Hamsun, en
hann kærði sig um, og mun það
hafa verið ekki fjarri sanni, „þótt
óþarfa yfirlætis feenni í oröfærinu
og inikils samúðarleysis gagn-
vart sál, sem horft hefir“, með
a. m. k. ekki minni alvöru en
H. K. Laxness framan í „hiÖ
tvíræða andlit sphinxins“.
*
TSinhver brellinn náungi
sendi pósthúsi einu hér á
landi í fyrravetur gríðarstórt um-
slag. Þegar það var opnað, kom
í ljó's annað umslag. Þegar það
\mr ojmað, kom enn eitt umslag
í ljós. Þannig gekk koll af kolli,
þar til eftir var örlítið mnslag.
Þegar það var opnað var inn-
an í því svolítið blað og var
skrifað á það: „Þetta borgaði
sig ekki“.
Á svipaðan hátt fer Knut Ham-
sun með sumar persónur sínar.
Þær geta veri'ð míklar fyrírferðar
og glæsilegar við fyrstu sýn. En
svo sviptir hann af þeim einni
grímunni af annarri, einu umslag-
inu á fætur öðru og að lokum
verður ekkert eftir, m. Ö. o. „þetta
borgaði sig ekki“. Og þessa af-
hjúpun framkvæmir hann með
töfrandi stílsnilld og tækni. Hann
Igetur í einni setningu einkennt
persónur, sýnt viðburði e'ða um-
hverfi, ytri form eða innri vérð-
maeti. Annars er Hamsun ekki
skáid stórra viðburða. Hann sér
hið stóra í hinu smáa og honum
verður það að óþrjótandi efni.
í sumum bókum hans erti persón-
ur og umhverfi eins og maurabú,
sem hann borfir á og glottir
yfir því, hve allt sé þar smátt,
soiigir persónanna og áhyggjur
smáar og gleði þedrra lítilfjörleg.
En stundum leiðir hann fram
á sviðið aumkvunarverðar persón
ur að ytri sýn, afhrök mannfé-
lagsins, olnbogaböm, en þ-egar
komið er inn að kjarnanum, finn-
ur niaður ef til vill ofurlítinu
siipaðan gimstein.
*
Knut Hamsun hefir aldrei tek-
ið til meðferðar í bókurn sínum
þau vandamál, sem samtíð hans
hefir krafið úrlausnar og boðskap
ur hans er oft æriÖ kyndugur.
hann gerir jafnan gys a'ð þeirn
persónum sínum, sem viija fram-
farir á einhverju sviöi og gerir
þær annaðhvort að fíflum eða
misendismönnum. Og allar fram-
farir finnst honum i senn hlægi-
legar og heimskulegar. Það er
heimskulegt a'ð framleiða niður-
suðuvömr, byggja verksmiðjur
eða rafstöðvar. Lýðræðið er hon-
urn eitur í beinum og hamingju-
samasti ma'ðurinn í heiminum er
sá, sem ekki kann stafrófiö og
á ekki utan á sig skyrtuna. Og
að lokum kemst hann að jmirri
niðurstöðu, í Ringen sluttet, að
bezt sé að gera aldrei neitt. taka
sér aldrei neitt fyrir hendur, því
a'ð ailt sé hégórni undir sólinni,
eins og Prédikarinn segir. Og
loks hafnaði hann í nazismanum.
En sem bókmenntaiegum pré*
irh. á á. síðy.