Alþýðublaðið - 09.09.1939, Page 3

LAUGASDAQUH 9. SEPT. 1939.
ALÞYDUBLAÐIÐ
Stríðið á Póllandi.
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
RITSTJÓRI:
F. R. VALDEMARSSON.
í fjarveru hans:
STEFÁN PÉTURSSON.
AFGREIÐSjLA:
ALÞÝÐUHÚSINU
(Inngangur frá Hverfisgötu).
SÍMAR:
4900: Afgreiðsla, auglýsingar.
4901: Ritstjórn (innl. fréttir).
4902: Ritstjóri.
4903: V. S. Vilhjálms (heima).
4905: Alþýðuprentsmiðjan.
4906: Afgreiðsla.
5021 Stefán Pétursson (heima),
ALÞÝÐUPRENTSMIÐJAN
#-----------------------»
Stríðsáhætta
sjómannanna.
EKKERT er eðlilegra, en að
því sé þessa daga fagnað
hér á landi, bæði í ræðu og riti,
að íslenzka þjóðin skuli standa
fyrir utan þann hryllilega hild-
arleik, sem nú er háður suður 1
Evrópu, að hún skuli ekki þurfa
að senda syni sína út í opinn
dauðann á vígvöllunum eins og
þær þjóðir, seyi í ófriði eiga.
En því má ekki gleyma, þeg-
ar um þessa hamingju okkar er
talað, að einnig hér á landi er
ein stétt manna, sem þrátt fyrir
hlutleysi landsins í stríðinu fer
ekki varhluta af hættunni fyrir
líf og limi, sem af því stafar.
Það eru sjómennirnir, sem
sigla til útianda til ‘þeiss að
flytja út afurðir okkar og sækja
í staðinn þær erlendar nauð-
synjar, sem þjóðin getur sízt án
verið. Þeir verða nú, þegar kaf-
bátar og tundurdufl leynast
víðsvegar um höfin og engum er
hlíft, ekki einu sinni hlutlausum
skipum, að leggja líf sitt í hættu
til þess að halda uppi samgöng-
unum við útlönd og sjá þjóðinni
farborða á þessum erfiðu tím-
um.
Sjómennirnir okkar eru van-
ir hættunum í viðureigninni við
Ægi, og þeir munu áreiðanlega
ekki kveinka sér við því að taka
á sig þá hættu í viðbót, sem því
er samfara að sigla um stríðs-
hættusvæði til þess að firra
þjóðina skorti. En þeir hafa um
fleiri en sjálfa sig að hugsa í
sambandi við þá áhættu. Flest-
ir þeirra eiga annaðhvort konu
og börn eða foreldra, sem þeir
verða að sjá fyrir, og það er
því ekki nema eðlilegt, að þeir
bindi þá nýju fórn, sem þeir
færa þjóðinni með því að halda
uppi siglingum fyrir hana á
stríðshættusvæðum, því skil-
yrði, að líf þeirra sé sérstaklega
tryggt gegn stríðshættunni og
þeim greitt hærra kaup vegna
áhættunnar. Það er svo sjálf-
sögð krafa. að það er ótrúlegt,
að menn geti verið nema á einu
máli um það.
Sjómennirnir í nágrannalönd-
um okkar, Danmörku og Nor-
egi, hafa undanfarna daga ver-
ið að semja um slíka tryggingu
og áhættupeninga fyrir sigling-
ar á stríðshættusvæðum og
munu nú hafa náð samkomulagi
við útgerðarfélögin, sem þeir
telja viðunandi. Hér á landi
hafa samtök sjómanna: Sjó-
mannafélag Reykjavíkur, Vél-
stjórafélag íslands, Félag ís-
lenzkra loftskeytamanna, Stýri-
mannafélag íslands og Mat-
sveina- og veitingaþjónafél. far-
ið fram á sömu tryggingar og
sömu áhættupeninga og samið
yrði um í þessum nágrannalönd-
um okkar, og mun enginn geta
sagt, að það sé ósanngjörn
krafa. — Það er heldur ekki
með neinni sanngirni hægt að
skírskota í sambandi við hana til
ákvæða gengislækkunarlaganna,
um að kaup skuli haldast ó-
breytt, því að hér er um alger-
lega nýtt ástand að ræða, sem
löggjafarvaldið gerði ekki ráð
fyrir, þegar þau lög voru sett.
Það hefir undanfarna daga
verið sagt frá því í blöðunum,
að verið væri að vátryggja ís-
lenzku skipin gegn stríðshætt-
unni, og þau hafa verið stöðvuð
í höfnum bæði hér og erlendis,
þangað til það væri komið í
kring. Nú er sagt, að þeim sé
ekkert lengur að vanbúnaði til
að sigla. En sjómennirnir sjálfir
eru enn ótryggðir og hafa ekki
heldur náð neinum samningum
um þá áhættupeninga, sem þeir
fara fram á. Á hverju stendur?
Eru þeir okkur máske minna
virði en skipin ? Eða er hugsan-
legt, að nokkur ætlist til þess,
að þeir leggi líf sitt í hættu, án
þess að hafa þá tryggingu fyrir
fjölskyldur sínar, sem sjálfsögð
er talin hjá frændþjóðum okkar
á Norðurlöndum?
Dðnskn stjórninni
heimilað að gera
vörnbirgðir npp-
tækar.
HðmarksTerð á nauð-
synjum er i aðsigi'J
Frá fréttaritara Alþýðublaðsins
KHÖFN í gærmorgun.
ANSKA ríkisþingið sam-
þykkti í fyrrinótt lög, sem
heimila stjórninni að gera all-
ar vörubirgðir upptækar gegn
greiðslu andvirðisins.
Búizt er við, að hámarksverð
verði sett á ýmsar nauðsynjar
innan skamms.
Bannað hefir verið að nota
ljósaauglýsingar í Danmörku
frá og með deginum 1 dag. Ráð-
hústorgið í Kaupmannahöfn,
sem hingað til hefir verið í ljósa-
dýrð á hverju kvöldi, var 1
fyrsta skipti í gærkveldi í
myrkri. Engin ljósaauglýsing
var sjáanleg.
Atvinnumálaráð hefir verið
stofnað undir forsæti Friis- '
ISLENZKIR ljóðavinir fylltust
eftirvæntingu, þegar það
kvisa'ðist í sumar, að von væri
á ljóðabók eftir Jón Helgason
prófessor í norrænum fræðum
við Kaupmannahafnarháskóla.
Hér hafa gengið á milli manna
hieil kvæði og brot úr kvæöum
eftir þennan hiöfund og hlotið
miklar Vinsældir. Voru það flest
flimkvæði um ýmsa þekkta. menn.
Er slíkur kveðskapur jafnan mik-
ils metinn og vel þeginn af öll-
um þorra manna, enda þótt ekki
sé ævinlega af mikilli málsnilld
eða andagift kveðið, og hefir
menn langað til að heyra fleira
eftir þennan höfund. Og nú er
löngun þessi uppfyllt, því að
ljóðabókin er komin út á forlag
Heimskringlu, heitir: Úr land-
suðri og er gefin út í 200 tölu-
settum eintökum.
Bókinni er skipt í tvo kafla og
leru í hinum fyrri flimkvæði, en
kvæði að mestu alvarlegs efnis i
hinum siðari.
NÚ, þegar stríðið er í algleym-
ingi á Póllandi, væri ekki
úr vegi, að gera sér nokkra grein
fyrir hernaðarfegri aðstöðu Þjóð-
verja og Pólverja þar.
Frá sjónarmíði Þjóðverja séð,
var það vitanlega mikið happ,
að Rússar gengu úr skaftinu sem
bandamenn Frakka og Breta. Þvi
að sú tilhugsun hefir alltaf hvílt
sem mará á þýzkum herforingj-
um, að þurfa að berjast á tvenn-
!um vígstöðvum í einu. Og jafn-
vel þótt Þjóðverjar þurfi aðberj-
ast á tvennum vígstöðvum, þá
er stór munur á því, hvort þeir
þurfa að berjast á austurvíg-
stöðvunum við Pólverja eina.eða
Pólverja og Rússa.
Ef Þjóðverjar berjast á tvenn-
urn vígstöðvum, hljóta þeir að
leggja allt kapp á það, að ljúka
styrjöldinni á öðrum hvorum í
flýti. Árið 1914 völdu þeir til
þess vesturvigstöðvarnar, því að
þar leit þá út fyrir, að skjótari
árangri yrði náð. Gagnvart Rúss-
landi, sem er griðarstórt land,
eins og menn vita, þar sem bæði
hermönnum Karls XII. og Napo-
leons hafði blætt út á sínum
tíma, var bersýnilegt, að stríð-
ið yrði langvarandi. Allt öðru
rnáli er að gegna með Pólland.
Þar gera Þjóðverjar sér von um,
að stríðinu verði lokið á mjög
skömmum tíma.
Þessa dagana, fyrir 25 árum
sigruðu Hindenburg og
Ludendorff rússneska herinn við
Tannenberg, en þrátt fyrir það
var Rússland ekki sigrað. Ef
Hitler ynni annan eins sigur á
Pólverjum nú, væru þeir búnir
að vera í styrjöldinni.
Frá sjónarmiði Pólverja myndi
þátttaka rússnesks hers í stríð-
inu gegn Þýzkalandi hafa verið
langt frá því að vera nokkurt
gleðiefni. íbúarnir í Varsjá ótt-
ast Rússa ekki minna en Þjóð-
verja, og samkvæmt fyrri reynslu
er það skiljanlegt, að þeir séu
ekki ginkeyptir fyrir því, að fá
Skotte, fyrrverandi samgöngu-
málaráðherra, og á það að starfa
í nánu sambandi við stjómina.
í ráðinu eiga sæti 40 fulltrúar
ríkisþingsins og ýmissa stofnana
1 á sviði atvinnulífsins.
Bókin hefst á gömlum kunn-
ingja, Kvæðinu um afdrif han-
ans. Er það um viðburð, sem
skeði í kaupstað einum hér á
landi fyrir nokkrum árum og
margir kannast við. Er kvæðið
allfyndið á köflum, en ekki sér-
lega vel ort- Þá kemur kvæðið
Flugferðin, oig er það öllu betra.
Þriðja kvæðið hefir áður komið
út, að vísu dálítið afbakað. Það
er kvæðið Alþingismaðurinn og
dóninn. Er þar skjótt frá áÖ
segja, að þar örlar ekki á fyndni.
Kvæðið er endemis skammir og
svlvi'rðingar frá upphafi til enda,
kryddað geystu, yfirlætisfullu
stóryrðaþrugli, hið óprófessors-
legasta í alla staði, víðs fjarri
því að vera póesí, og stóðu þó
öll efni til, að betur væri gert.
1 fyrri kaflanum eru þó nokkur
snotur kvæði, og má þar nefna:
Suður við Eyrarsund, Þjóðhátíð-
arsöngur, Olympíuleikar, Ef allt
þetta fólk, Tannlækniskvæbi, sem
»r allgott, og Tveir fánar. ! þeim
rússneskar hersveitir inn í land-
ið.
1200 kilðmetra landa-
mæri, par sem j er
sléttlenAI.
Lega Póllands er ekki heppi-
leg frá hemaðarlegu sjónarmiði.
Þýzkaland liggur að því á þrjá
vegu. Landamæralínan Þýzka-
landsmegin er meir en 1200 km.
löng, og þar af em um 2/3 hlutar
hlutar sléttlendi, þar sem erfitt
er að koma vörnum við, og hið
fræga pólska hlið, sem er eini
staðurinn, sem Pólverjar eiga að
sjó, var auðvitað opið fyrir á-
rásum. Her Pólverja er ekki nægi-
lega sterkur til að verja þessi
löngu landamæri, og þar af leið-
andi er stríðið nú þegar háð inni
í Póllandi.
Af þessum löngu og sléttu
landamæmm leiðir lika það, að
í stríði því, sem nú er hafið,
em orusturnar háðar á opnu
svæði en ekki í skotgröfum.
Hvernig stríðinu verður haldið á-
fram, er aðeins hægt að gizka á,
því að auðvitaö hefir hvomgur
aðiljanna kunngjöri hernaðaráætl
anir sínar. Menn eru ekki vanir
að leggja spilin á borðið, áður
en slegið er út.
I þessu sambandi er rétt að
kynna sér, hvað franskir hern-
aðarsérfræðingar segja um þessi
mál. Vegna hins nána sambands,
sem nú er milli Póllands og
Frakklands, má ætla, að Frakkar
séu málum Pólverja mjög kunn-
ugir.
00 pjzkar herðeildir
gegn 60 pölskum.
Frægur franskur hershöfðingi
áætlaði, áður en stríÖið byrjabi,
að Pólverjar gætu teflt fram 60
herdeildum fyrir utan hinn fasta
landamæraher. Það er áætlaö, að
Þióðverjar geti, til að byrja með,
teflt fram 90 herdeildum, en af
þeim þurfi þeir að nota um 30
herdeildir til varnar á vestur-
vígstöðvunum og til þess að
halda niðri uppneisnum í Bæ-
heimi, Mæri og Austurríki, en
af því leiðir, að á austurvíg-
er töluverður húmor, en engar
skammir.
En svo hattar alveg um, þegar
komið er að seinni kaflanmn,
hinum alvarlegu kvæðum. Maður
þarf ekki að lesa nema fyrsta
kvæðið til þess að fullvissa sig
um það, að maðurinn er skáld.
Og enda þótt hann af miklu lítil-
læti geti þess í örstuttum eftir-
mála bókarinnar, að hann hafi
aldrei dreymt um skáldnafn, þá
verður hann nú hér eftir að sitja
með það, hvort sem honum þykir
Ijúft eða leitt. Og í þessum kafla
kynnist maður nýrri hlið á fyndni
hans, sjálfhæðni:
Sál mín er orðin af andagift full,
ekki er nú von á góðu.
1 sama kvæði eru enn fremur
þessar ljóðlínur:
Nóttin breiðir á djúpin sín
dimmu tjöld,
og dauÖinn ríður.
Hvort hefir sá betur, sem
hreppir þann gest í kvöld,
eða hinn, sem bíður?
Maður gæti heimskað sig tölu-
vert á því að ætla sér að skera
úr því, hvaða kvæði í þessum
kafla v»ri b#zt- En «f þannig
stöðvunum munu verða um 60
þýzkar hersveitir gegn 60 pólsk-
um;
Hinn franski hershöfðingi hugs-
aði sér, að Þjóðverjar hefðu tvo
aðalheri: Einn, sem sækti aðnorð
an, annan að sunnan. En á milli
þeirra yrði opin leið til Berlín
um Frankfurt við Oder og Kíistr-
in. ög þannig hefir það lika orð-
ið. Annar aðalher Þjóðverja sæk-
ir nú að norðan, frá Austur-
Prússlandi, en hinn að sunnan,
frá Efri-Slesíu og Slóvakíu. Auð-
vitaö lá þá næst fyrir Pólverja
að ráðast á annan herinn til þess
að reyna að sigra hann, áður
en hinn gæti komið honum til
hjálpar. En þeir hafa ekki haft
bolmagn til þess, enn sem kom-
ið er, að minnsta kosti. Hins
vegar er auðséð, að um skot-
grafahernað gegn þeim báðum
verður heldur ekki að ræða fyrst
um sinn. Það er barizt á opnu
svæði, þar sem ekki einungis
stærð hersins heldur einnig út-
búnaöur hans og framar öllu
öðru stjórn hans getur haft mjög
mikið að segja.
Pólverjar verða að heyja stríð
sitt einir á austurvígstöðvununr.
Hjálp sú, sem þeir gætu vænzt af
vesturríkjunum, verður ekki bein,
heldur óbein til að byrja með.
Því að England, sem á öflugan
flota, er útilokað frá Eystrasalti,
og Frakkar eiga yfi r Ríin að
sækþa og þýzku víggirðingarnir.
Engu að síður má gera ráð fyr-
væri spurt, myndi rnann helzt
langa tíl að nefna þau öll. Er það
kvæðið: í djúpum hjartans, Það
var eitt kvöld, Hálfvolgur, Elli,
Á Rauðsgili, I vorþeynum, (má-
ske það?) Til höfundar Hungur-
vöku, í Árnasafni, Máríuvísur,
eða kannske Á afmæli kattarins.
Ef til vill stanzar maður að lok-
um við lítið kvæði, aðeins fjórar
ljóðlínur:
Einn hef ég barn á óstyrkum
fótum tifað,
einn hef ég fullorðinn þarflitlar
bækur skrifaö,
einn hef ég vitað mín álög, sem
varð ekki bifað,
einn mun ég heyja mitt stríð,
þegar nóg er lifað.
Eða annað kvæði jafnlangt:
ÞaÖ var eitt kvöld, að mér
heyrðist hálfvegis barið,
ég hlustaði um stund og tók af
kertinu skarið,
ég kallaði fram, og kvöldgolan
veitti mér svarið:
Hér kvaddi lífið sér dyra, og nú
er það farið.
Enda þótt Jón prófessor Helga-
son hafi hreppt það hlutskipti
að *yða starfsárum sínum er-
ir því, að hún nægi til þess að
draga styrjöldina á langinn, og
það breytír öllum horfum. Því að
í langvamndi styrjöld er, eins og
kunnugt er. mest undir fjámmgni
og framleiðslu komið, en ekki
hermönnunum sjálfum. Þá er
það orðið aðalatriðið, að sjá fólk
inu fyrir matvælum og útvega
hráefni til herbúnaðarins. Og þar
standa Bretar og Frakkar miklu
betur að vígi en Þjóðverjar.
Svo mikið er að minnsta kosti
óhætt að segja, að því lengur
sem styrjöldin stendur, því minni
verða sigurvonir Þjóðverja, hvað
svo sem sigrum þeirra á Póllandi
líður.
S.l.F. selnr 50 þús.
pahka til Portðgal.
SÖLUSAMBAND ISLENZKRA
FISKFRAMLEIÐENDA hefir
nú selt 50 þúsund pakka af salt-
fiski til Portugal í viðbót við
það, sem sambandið var búið
að selja þangað áður á árinu,
en það voru 100 þúsund pakkar.
Saltfiskbirgðir eru nú í land-
inu um 26 þúsund tonn.
Trúlofun.
Nýlega opinberuðu trúlofun
sína ungfrú Hulda Hraunfjörð,
Sogablettí 17, og Alfreð Björns-
son, Nesi.
lendis, á þó Island, þjóðin og
tungan hug hans allan. Honum
verður xeikað um fomar slóöir,
þar sem:
hugann gmnar við grassins rót
gamait spor eftir lítinn fót.
Og honum er það ljóst, að
hann festír aldrei rætur með *r-
lendri þjóð. Þess ber vott hin
snilldarfagra sonnetta hans:Ivor-
þeynum. Um ást hans á fræði-
grein sinni, norrænum fræðum,
vitna kvæðin: Til höfundar Hung-
urvöku og I Ámasafni. Bókinni
lýkur með þessum ijóðiinum:
Engin ljóð, sem urn sé v#rt,
yrkir dauðleg tunga.
En allt um það hefir Jón próf.
Helgason tvímælalaust öðlazt
gáfu ljóbsins.
Karl Isfeld.
DRENGJAFÖT.
Klæðið drenginn
smekklegum fötum frá
Sparta, Laugavegi 10.
Sími 3049.
Auglýsið í Alþýðublaiiau!
Karl ísfeld;
Ljóðabók Jóns Helgasonar
prófessors: Úr landsuðri.
-----«—---
Þinpallaferðir í september
Ein ferð á dag.
Frá Reykjavík kl. 11 árd. — Frá Þingvöllum kl. 6 síðd.
Aukaferðir laugardaga sunnudaga.
Stelndör.
Hraðferðir B. S. A.
Alla daga nema mánudaga
um Akranes og Borgarnes. — M.s. Laxfoss atmast sj«-
leiðina. Afgreiðslan í Reykjavík á Bifreiðastöð ls-
lands, sími 1540.
Bifreiðasfðð Akureyrar,