Alþýðublaðið - 15.09.1939, Blaðsíða 3

FÖSTUDAGUR 15. SEPT. 1939. ALÞYOUBLAOIÐ
RíkisstjérBín ðvarpar pjéðina
vegna matvælaskonmtnnarinnar.
---.+---
RÍKISSTJÓRNIN hefir beðið Alþýðublaðið fyrir eftir-
farandi ávarp til almennings. Fjallar ávarpið aðal-
lega um matvælaskömmtunina:
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
RITSTJéRI:
F. R. VALÐEMARSS0N.
í fjarveru hans:
STEFÁN PÉTURSSON.
AFGREIÐSLA:
ALÞÝÐUHÚSINU
(Inngangur frá Hverfisgötu).
SÍMAR:
4900: Afgreiðsla, auglýsingar.
4901: Ritstjórn (innl. fréttir).
4962: Ritstjóri.
4903: V. S. Vilhjálms (heima).
4905: Aiþýðuprentsmiðjan.
4006: Afgreiðsla.
5021 Stefán Pétursson (heima).
ALÞÝÐUPRENTSMIÐJAN
«•-----------------------•
KartoflnræktiH.
AÐ er gömul reynsla mann-
anna, einnig okkar íslend-
jinga, a'ð Mtt er svo með öliu
illt, að ekki fylgi nokkuð gott.
Og það er rétt að minnast þess
nú, þegar erfiðleikarnir af völd-
um stríðsins eru að byrja að
gera vart við sig hjá oikkur, að
þeir vandræðatímar, sem yfir
okkur hafa gengið á síðustu
hundrað og fimmtíu árum, hafa
ekki aðeins skilið eftir endur-
minninguna um skort og neyð,
iieldur einnig um vaxandi fram-
tak til þess að sigrast á hvoru
tveggja.
Þannig hefir þýðingarmikill
bjargræðisvegur, sem við þó
vissulega eigum eftir að læra að
rneta enn betur en áður, kart-
öfluræktin, vaxið upp og tekið
sinum stórstigustu framförum hér
á landi á erfiðustu tímunum, s-em
yfir það hafa gengið á •þessum
hundrað -og fimmtíu árum. Það
©r lengra síðan kartöflur fluttust
fyrst hingað til landsins og farið
var að reyna að rækta þær.
Fyrsta kartöfiusendingin, sem
kunnugt er um, kom hingað frá
Danm-örku árið 1759 til séra
Björns Halldórssonar í Sau-ð-
lauksdal, og fyrstu kartöflumar,
sem ræktaðar voru hér á landi,
v-oru uppsk-ornar af h-onum árið
eftir. En þó að nokkrir framtaks-
Sjflmir embættismenn og bændur
reyndu að feta í fótsp-or hans,
var kartöfluræktin áratugum sam
an lítið annað en leikur einstakra
áhugamanna.
Það var fyrs-t í Evr'ópustyrjöld-
unum á dögum Napolfeoffte- í bý’rj-
un nítjándu aldarinnar, einkum
eftir að Danmörk lenti í stríðinu
við England árið 1807, þegar
siglingar dönsku kaupmannanna
hingað tepptust árum sarnan og
hungrið svarf að í heilum sveit-
pm, i síðasta sinn hér á landi,
að þúsundir manna lærðu að
skilja það bjargræði, s-em þjóð-
inni gæti orbið að kartöflurækt-
inni. Þá, á stríðsámnium, fórkart-
öflugörðunum verulega að fjölga
víðsvegar um landið og að stríð-
inu l'okniu voru þeir orðnir á
fjórða þúsund. En þegar aöflutn-
ingar á matvælum hófust á ný,
lagðist kartöfluræktin mjög víða
niður, og það var ekki fyrr en
seint á nítjándu öld, að hún fór
aflur verulega að vaxa.
En aldrei befir kartöfluræktin
tekið eins stórstígum framförum
hér á landi og á síbustu árum.
Það er viðskiptakreppan, mark-
áðshru-nið í útlöndum og hinn
takmarkað-i innflutningur, sem
enn einu sinrii hefir kennt þjóð-
inni að nota þá möguletka til
bjargræ'ðis, sem landið sjálft býð-
ur, Árið 1930 var kartöfluupp-
skeran á öllu landinu ekki n-ema
30—40 þús. tunnur' og fullnægði
ekki nieira en einum þ-riðja
af þörfinni, en árið 1938 var upp-
skerain k-omin upp í 65 þúsund
tunniur -og v-erðiur í ár fyrirsjáan-
, ,Höfuðtilgangurinn með því
að taka upp skömmtun á helztu
lífsnauðsynjum, sem svo að
segja daglega eru notaðar, er
sá, að koma í veg fyrir mis-
skiptingu á milli landsmanna
svo sem frekast er unnt.
Við skömmtun þá, sem nú
hefir verið fyrirskipuð, er til
þess að byrja með miðað við
litlu minni skammt af rúg-
mjöli, hafragrjónum, hrísgrjón-
um og baunum en notað hefir
verið að meðaltali undanfarið,
en skammturinn, sem ætlaður
er af hveiti, kaffi og sykri, er
verulegUm mun minni en und-
anfarið hefir verið notað að
meðaltali. Er þetta miðað við
það, að rúgmjöl og haframjöl
verði að teljast enn brýnni
nauðsynjar en hinar vöruteg-
undirnar.
Þegar þessi skammtur er
ákveðinn, er allt í óvissu um
aðflutninga til landsins og
raunar einnig um birgðir, eink-
um birgðir manna á heimilum,
og er . því ekki hægt að vita
með vissu, hvort unnt reynist
nú alveg á næstunni að veita
mönnum aðgang að kaupum á
þeim skammti, sem ætlaður er
samkvæmt seðlunum. Eigi að
síður er það alveg öruggt, að
skömmtunin gerir verulegt
gagn nú þegar, jafnar á milli
manna þeim birgðum, sem fyrir
hendi eru eða verða á. næst-
unni.
Gagnsemi seðlafyrirkomu-
lagsins mun þó koma enn bet-
ur 1 ljós, ef ófriðurinn stendur
til langframa.
Um leið og þess er getið, að
ekki er hægt að ábyrgjast eins
og nú standa sakir, að nægileg-
ar birgðir verði fyrir hendi,
til þess að menn geti fengið
keyptar vörur samkvæmt
skömmtunarseðlunum, er rétt
að taka það fram, að ríkisstjórn-
in hefir undanfarið gert allar
lega yi'ir 100 þúsund tunnur.
Það verður því í fyrsta s'inn í
ár, sem telja má að kartöflu-
uppskeran fullnægi þðrf þjóðar-
inar. En hvað er það? Kartöflu-
neyzla er miklu rninni hér en
víðast annars staðar í nágranna-
löndum okkar, en möguleikar
kartöfluræktarinnar em ekki
nema að litlu leyti notaðir. Og
nú verðum við vegna stríðsins
íað horfast í augu við alvarlegri
erfiðleika á innflutningi mat-
væla til landsins en nokkru sinni
áður um langan aldur. Það hefir
inú þegar í stríðsbyrjun orðið að
taka upp skömmtun á nokkrum
þýðingarmestu erlendum matvæl-
um, þar á meðal bæði rúigmjöli
og hveiti. En rneiri kartöflu-r
gætu sparað -okkur mikiÖ af
hvora tveggju. Og við ; geturo
enn stóraukið kartöfluræktina
strax á næsta ári. Því nú vantar
okkur ekki útsæðið, eftir hina
óvenjulegu uppskera í ár. Það
er eitt af því, sem við eigum
að læra af þessu stríði, að leggja
meiri stund á kartöfluræktina en
áður — ekki aðeins til þess að
mæta stundarerfiðleikum, heldur
einnig og miklu fremur til þess
að tryggja þjóðinni nægar birgð-
ir af einni nauðsynlegustu og
beztu tegund matvæla í fram-
tíðin-ni.
hugsanlegar ráðstafanir til þess
að tryggja aðflutninga á þess-
um vörum, svo og öðrum þeim
vörum, sem bráðnauðsynlegar
eru til neyzlu og ekki síður til
framleiðslu. Mun starfað að því
af kappi framvegis og almenn-
ingi gefið yfirlit um þau mál,
þegar meira verður vitað um
þessi mál.
Auðvitað ber mönnum að
hafa það hugfast, að skömmt-
unin, jafnvel þótt engar trufl-
anir eigi sér stað vegna vöru-
skorts, hlýtur alltaf að hafa í'
för með sér mikla röskun á
venjum manna, og stafar það af
því, hversu misjöfn notkun
einstakra heimila er á venju-
legum tíhium.
Sumum kann að finnast
skammturinn nógur, öðrum of
lítill. En hér verður ekki við
öllu séð og engin önnur leið
fær, en að ætla öllum jáfnt.
Af þessu kunna þó að stafa
markskonar óþægindi, og verða
menn að bera þau með þolin-
mæði og minnast þess, að
skömmtunaraðferðin er viðhöfð
til þess að forðast ástand, sem
verra væri við að búa en mis-
mun þann, sem sumum kann
að finnast á skammtinum og
því, sem þeir eru vanir að nota.
Ákveðið er, að skömmtunar-
seðlunum verði útbýtt á laugar-
daginn kemur og sunnudaginn,
og að menn gefi skýrslu um
birgðir sínar af þeim vörum,
sem skammtaðar eru þann dag,
um leið og þeir taka við seðl-
unum, til þess að unnt sé að
taka tillit til birgðanna á heim-
ilunum við úthlutun seðlanna.
Er afar áríðandi að menn hafi
meðferðis greinilegar upplýs-
ingar um birgðir þegar þeir
koma til bæjar- og hrepps-
stjórna til þess að vitja séðl-
anna. Undirstaða þess, að
skömmtunin nái að fullu til-
gangi sínum, er sú, að allar
birgðir séu rétt taldar á heim-
ilum og annars staðar í byrjun
skömmtunarinnar.
Orð hefir á því leikið, að éin-
staka menn hafi gert ráðstaf-
anir til þess að birgja sig upp
af vörum, ýmist áður en fyrir-
hiæli voru gefin út, ér bönnuðu
sölu á meiru en vikuforða af
nokkrum vörutegundum, og
jafnvel eftir að slíkar hömlur
voru lagðar á verzlunina.
Hvort sem orðrómur þessi er
fullum rökum reistur eða eigi,
þá væntir ríkisstjórnin þess
fastlega, að menn sýni undan-
tekningarlaust þann drengskap,
að gefa nú upp allar birgðir
sínar.
Að sumu leyti hefði það ver-
ið æskilegast fyrir alla, til þess
að eyða tortryggni, að dreifi-
könnun færi fram nú þegar á
birgðum á heimilum manna, til
þess að sannreyna vöruframtal.
Slik dreifikönnun næði hins
vegar ekki fyllilega tilgangi
sínum nemá hún væri afar ná-
kyæm og yrði því erfið í fram-
kvæmd, a. m. k. sömu dagana
og verið er að telja birgðirnar
og úthluta seðlum. Ríkisstjórn-
in vill þó nú þegar vekja at-
hygli á því til þess að fyrir-:
byggja misskilning síðar, að ef
henni þykir ástæða til, mun
hún láta slíka rannsókn fara
fram fyrirvaralaust.
Þess hefir orðið vart, að sum-
ir álíta, að unnt hefði verið að
koma á skömmtun fyrirvara-
laust. Þetta er á misskilningi
byggt. Skömmtunin verður að
byrja á öllu landinu samtímis,
vegna þess að það verður að
■þyggía hana á vörutalningu,
ekki einungis á heimilum
manna, heldur og hjá verzlun-
um.
Sú vörutalning er grundvöll-
urinn, og hún verður að fara
fram alls staðar á sama tíma,
og síðan má hvergi láta af hendi
skömmtunarvörur nema gegn
seðlum. Þessi undirstaða hefði
alveg ráskazt, ef á sumum stöð-
um hefði skömmtun byrjað fyrr
en annars staðar, af þeirri á-
stæðu, að verzlunarsvæði eru
ekki glöggt afmörkuð.
Er rétt að benda á það, að í
ýmsum öðrum löndum, þar sem
samgöngur og aðstaða öll er
miklu betri en hér, hefir þurft
marga daga til þess að koma
þessum málum í framkvæmd
að fullu, og hafa þær ráðstaf-
anir, sem gerðar eru til trygg-
ingar gegn birgðasöfnun ein-
stakra manna, frá því að ófrið-
urinn brauzt út og þangað til
skömmtun hefst, verið svipaðar
og þær, sem hér voru gerðar.
Það er ekki hægt að komast
hjá því að baka hreppsnefnd-
um og bæjarstjórnum verulega
fyrirhöfn með skömmtunar-
reglunum, þar sem þeim er ætl-
að að sjá um úthlutun seðlanna,
taka við birgðaskýrslum ein-
staklinga og verzlana, ákveða
um það, hvort menn séu þannig
í sveit settir, að þeir þurfi fyr-
irfram stærri forða en seðlarnir.
gera ráð fyrir o. fl. Væntir rík-
isstjórnin þess fastlega, að bæj-
arstjórnir og hreppsnefndir
standi örugglega við hlið henn-
ar í þessum málum öllum.
Þá eru öllum brauðgerðar-
húsum og verzlunum lagðar
skyldur á herðar með skömmt-
unarreglugerðinni. Fyrst og
fremst verða þessi fyrirtæki að
telja fram birgðir sínar af
skömmtunarvörum næstkom-
andi laugardag og sunnudag, og
síðan að gæta þess vandlega að
selja engum vörur nema ann-
aðhvort gegn afhendingu seðla
eða ávísana hreppsnefnda og
oæjarstjórna frá þeim mönn-
um, sem svo eru í sveit settir,
að þeir þurfa meiri forða í einu
en skömmtunin leyfir.
Enn fremur ber heildverzl-
unum að gæta þess vandlega,
að þær mega framvegis engar
vörur af hendi láta til smásala
eða brauðgerðarhúsa, nema
samkvæmt ávísun hrepps-
nefnda og bæjarstjórna. Ber
heildverzlunum að gæta þess
vandlega, að þeim er ekki heim-
ilt eftir laugardaginn að af-
henda þær vörur, sem skömmf-
unarreglugerðin fjallar um, til
iðnaðarfyrirtækja, sætinda-
gerða eða annarra, nema sér-
stakt leyfi frá aðalskömmtun-
arskrifstofunni komi til.
Ríkisstjórnin væntir fastlega
að góð samvinna takist um
þessi mál, en lætur þess jafn-
framt getið, að óhjákvæmilega
verður að taka hart á brotum
þeim, sem framin verða gegn
þessum fyrirmælum.
um lokun solubúða laugardaginn 16. sept. 1939.
Samkvæmt heimild í lögum nr. 37, 12. júní
1939, er hér með ákveðið, að laugardaginn 16.
sept. 1939 skuli öllum sÖlubúðum á landinu lok-
að að undanskildum mjólkur- og hrauðabúð-
um.
Brot gegn þessum ákvæðum varða sektum
allt að 10.000 krónum.
í ríkisstjórn íslands, 14. sept. 1939.
Eysteinn Jónsson. Ólafur Thors.
Jakob MÖller. Hermann Jónasson.
Félag matvðrukaupmanna.
Áríðandi fundur kl. 10 á laugardagsmorgun í
Kaupþingssalnum. — Allir félagsmenn og aðrir
matvörukaupmenn, sem ekki eru meðlimir félags-
ins, stranglega áminntir um að mæta.
STJÓRNIN.
Saltfiskur
til neyzlu innanlands.
Eftir fyrirmælum atvinnumálaráðherra höfum vér
tekið að oss að sjá svo um, að jafnan fáist góður saltfiskur
til innanlandsneyzlu með lægsta útflutningsverði.,
Fiskurinn fæst pakkaður í:
pakka nr.
pakka nr.
pakka nr.
pakka nr.
pakka nr.
pakka nr.
1 og kostar
2 og kostar
3 og kostar
1 og kostar
2 og kostar
3 og kostar
kr.
kr.
kr.
kr.
kr.
kr.
25,00
22.50
20,00
12,75
11.50
10,25
Fiskurinn verður seldur og afgreiddur til kaupmanna
og kaupfélaga frá
H.f. Kveldúlfur, Reykjavík. i
Verzlun Einars Þorgilssonar, Hafnarfirði.
Sðlusambanð ísl. fiskframleiðenda
Áuglýsinff.
Undir aðrar kornvörur, sem taldar eru í 1.
gr. rglugerðar um sölu og úthlutun á nokkrum
matvörutegundum, teljast þessar kornvöruteg-
undir:
Hrísmjöl,
Semuliugrjón,
, .-Ný Bygggrjón,
Mannagrjón,
Maisenamjöl,
og her því að krefja skömmtunarseðils fyrir
þessum kornvörutegundum.
í ríkisstjórn íslands, 14. sept. 1939.
Eysteinn Jónsson. Ólafur Thors.
Jakoh Möller. Hermann Jónasson,