Alþýðublaðið - 23.09.1939, Blaðsíða 3

LAUGARDAGUB 23. SEPT. 1939.
ALÞYÐUBLAÐfÐ
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
RITSTJÓRI:
F. R. VALÐWMARSSON.
í íjarveru hana:
SMFÁN PÉTURSS0N.
AF«REI®SLA:
ALÞÝÐUHÖSINU
(InBgaiigur frá Hverfisgétu).
SlMAR:
4900: Afgreiðsla, auglýsingar.
4901: Ritstjérn (innl. fréttir).
4902: Ritstjéri.
4|03: V. S. Vilhjálms (heima).
4905: AlþýðuprentsmiSjan.
4.0.00: Afgreiðsla.
5021 Stéfán Pétursson (heima).
ALÞÝÐUPRENTS»H©JAN
Síríðið ^sjðnnm
ALLIR hafa það á tilfinn-
ingunni, að stríðið á vest-
urvígstöðvunum sé í raun og
veru ekki byrjað enn, enda þótt
Frakkar hafi á öllu svæðinu
frá Luxemburg og suðaustur að
Rín farið yfir þýzku landamær-
in og átt þar í vopnaviðskipt-
um við Þjóðverja í meira en
hálfan mánuð. Það virðist svo,
að herstjórn bandamanna búist
ekki við neinum sérstaklega
þýðingarmiklum viðburðum á
vesturvígstöðvunum fyrst um
sinn, að minnsta kosti ekki á
þessum slóðum. Skyndileg
breyting yrði hins vegar að
sjálfsögðu á stríðinu á vestur-
vígstöðvunum, ef Þjóðverjar
skyldu nú, eftir sigur sinn á
Póllandi, gera tilraun til þess
að knýja þar fram úrslit með
árás á Frakkland í gegnum
Holland eða Belgíu, en Frakk-
ar og Englendingar virðast fyr-
ir sitt leyti vilja draga stríðið
á landi sem mest á langinn.
Aftur á móti er stríðið á
sjónum nú þegar í fullum gangi
af hálfu beggja aðila. Hafnbann
Breta og kafbátahernaður
Þjóðverja var strax viku eftir
að stríðið byrjaði hvorttveggja
komið á stig, sem ekki þekktist
í heimsstyrjöldinni 1914—1918
fyrr en hún hafði staðið í hart
nær þrjú ár.
Það hefir verið talað og ritað
tölúvert um það, á hvern hátt
hið stóra enska farþegaskip
„Athenia“ hafi sokkið. En strax
næstu daga á eftir þeim við-
burði var svo mörgum enskum
skipum sökkt af þýzkum kaf-
bátum, að enginn vafi getur
verið á því, að þýzku kafbát-
arnir hafa haft fyrirskipun um
það að ráðast miskunnarlaust á
skip Breta og bandamanna
þeirra strax frá stríðsbyrjun.
En hafnbann Breta, sem á að
útiloka Þýzkaland frá öllum að-
flutningum á þeim vörum, sem
að haldi gætu komið í hernað-
inum, lét heldur ekki á sér
standa. Það er augljóst, að
bandamenn vænta sér meiri
árangurs af því, þegar til
lengdar lætur, en af blóðugum
áhlaupum á hinar sterku víg-
girðingar Þjóðverja á vestur-
landamærum þeirra strax í
upphafi stríðsins.
í Lundúnablaðinu „Daily
Telegraph" hefir sérfræðingur
á sviði flotamálanna nýlega
gefið mjög eftirtektarverðar
upplýsingar um styrkleika
stríðsaðilanna á sjónum. Hann
segir, að Þýzkaland hafi árið
1914, þegar heimsstyrjöldin
hófst, átt 40 orustuskip og 50
beitiskip, en eigi nú ekki nema
5 af þeim fyrrnefndu og 8 af
þeim síðarnefndu. Og hann
bendir einnig á það, að þýzk
herskip hafi getað lagzt í vík-
ing úti um öll höf árið 1914, en
nú sé ekkert einasta þýzkt her-
skip annars staðar en inni í
Eystrasalti eða í þýzku höfn-
unum við Norðursjóinn, Hugs-
anlegt væri, að einstök þýzk
kaupför yrðu vopnuð og send
út til sjórána. En um veruleg-
an sjóhernað geti ekki verið að
ræða af hálfu Þýzkalands nema
með kafbátum.
Samkvæmt upplýsingum
þessa flotamálasérfræðings eiga
Þjóðverjar sem stendur 10 kaf-
báta 750 smálesta stóra, sem
ætlaðir eru til hernaðar úti á
heimshöfunum. Sennilega eru
það þeir, sem hafa gert vart
við sig alla leið vestur að aust-
urströnd Ameríku. En auk
þeirra eiga Þjóðverjar 20 kaf-
báta, sem eru 500 smálestir að
stærð, og 32, sem eru 250 smá-
lestir. Það eru þessir minni
kafbátar, sem eru hér við
strendur Evrópu. Til saman-
burðar má geta þess, að Þjóð-
verjar áttu árið 1914 ekki nema
29 kafbáta, og þá mjög ófull-
komna.
Hinn brezki flotamálasér-
fræðingur telur þó ekki ástæðu
til þess að óttast, að þýzku kaf-
bátunum takist að stöðva að-
flutninga til Englands. En
knýjandi nauðsyn sé þó á því,
að veita kaupförum Breta her-
skipafylgd. Það eru Bretar nú
líka að undirbúa, en í stríðs-
byrjun gat vitanlega ekki verið
um neina slíka fylgd að ræða,
meðan kaupförin voru dreifð
úti um öll höf. Þá er þess og
vænzt, að með tíð og tíma tak-
ist að elta kafbátana uppi og
sökkva þeim, og fullyrt, að
nokkrir þeirra hafi þegar verið
gerðir óskaðlegir. Að vísu fylla
Þjóðverjar skörðin með smíði
nýrra kafbáta.
En þá kemur hin spurningin:
hvort Bretum tekst á hinn bóg-
inn með hafnbanni sínu að
lama framleiðslu og atvinnulíf
Þýzkalands. Þeirri spumingu
hefir nýlega einnig verið reynt
að svara í „Daily Telegraph.“
Það er viðurkennt þar, að
bandalag Þjóðverja og Rússa
geri aðstöðu Breta til þess
miklu erfiðari, enda þótt þeir
verði eftir sem áður öllu ráð-
andi á heimshöfunum. Blaðið
gerir ráð fyrir því sem sjálf-
sögðu, að Þýzkaland reyni að
afla sér hráefna og matvæla frá
Rússlandi, en efast hins vegar
um, að Rússar hafi af svo miklu
að veita eins og sumir ætla. Og
jafnvel þótt Þýzkaland hafi nú
í stríðsbyrjun allmiklar birgðir
af hvoru tveggja, þá muni þær
skammt hrökkva og þeir að-
flutningar, sem kostur verði á
frá Rússlandi, hvergi nærri
nægja til þess, að Þýzkaland
geti haldið stríðinu áfram af
fullum krafti. Blaðið kemst því
að þeirri niðurstöðu, að sá, sem
hefir yfirráðin á sjónum, muni,
jafnvel þótt seint verði, vinna
þetta stríð eins og Napoleons-
styrjaldirnar forðum. „Það
verður sama sagan og um
skylmingamanninn með kvísl-
ina og netið, sem sigraðist á
skylmingamanninum með
sverðið."
Landsnefnd Hallgrímskirkju.
Sú breyOng hefir or&ið á
nefndínni, að Snæbjöm Jónsson
er genginn úr henni. 'Ekki er
enn kunnugt, hver muni taka
sæti hans þar.
Undir Brooklynbrúnni
iheitir amerisk stórmyird frá
skuggahverfum New York borg-
ar, sem Gamla Bíó sýnir núna.
Myndin er gerð eftir sakamála-
leikritinu „Winterset“ eftir ame-
ríska rithöfundinn Maxwell An-
derson. Aðalhlutverkin leika Bur-
gers Meredith og Eduardo Cia-
nelli.
, sen níi berst íannað sinn
ar sinnar.
'VT'FIR ævifarli Benes hvílir
ekki jafn rónMrntiskur
blær og yfir æviferli sumra
annarra þekktra stjórnmála-
manna. Fram að heimsstyrj-
öldinni lifði hann fábreyttu og
tilbreytingasnauðu lífi vísinda-
mannsins, en því næst hóf hann
hatramman áróður fyrir því að
vekja athygli helztu stjóm-
málamanna á lítilli þjóð, sem
margir höfðu ekki hugmynd
um, að væri til. En eftir árið
1918 hóf hann markvísa bar-
áttu ráðherrans fyrir að halda
því, sem þegar var fengið,
þangað til á hinum örlagaríku
dögum í september árið 1938,
að það kom á daginn að allt var
unnið fyrir gýg, vegna þess að
nokkrir hinna voldugu vina
hans fómuðu sjálfstæði og lífs-
skilyrðum þessarar litlu þjóðar.
Eduard Benes fæddist 28,
maí 1884 í litla sveitaþorpinu
Korlany. Hann var yngstur af
átta börnum fátæks bónda og
hann átti við þröngan kóst að
búa í æsku. í æsku varð
hann að vinna fyrir sér, og
hann hafði lítinn tíma til
skemmtana.
Á unga aldri vaknaði áhugi
hans á bóknámi. Einkum hafði
hann mikinn áhuga á sagn-
fræði. Ellefu ára gamall orti
hann kvæði tíl Zizka, hetjukon-
ungs Bæheims. Faðir hans sá
þá, að ófært var áð halda
drengnum frá námi, og honum
var útveguð ókeypis skólavist
í menntaskóla í Prag.
Benes var ekki eftirbreytnis-
verður lærisveinn. f sumum
námsgreinum, svo sem sögu,
bókmenntum, heimspeki og
frönsku, las hann miklu meira
en krafizt var til prófs, en það
kom aftur niður á þeim náms-
greínum, sem hann bar ekki
sérlega mikla virðingu fyrir.
Áður en hann varð stúdent,
vaknaði áhugi hans á jafnaðar-
stefnunni, og hann byrjaði að
þýða eitt af skáldritum franska
rithöfundarins Emil Zola.
Hann byrjaði háskólanám
sitt, sem var rómönsk og ger-
mönsk málfræði, við tékkneska
háskólann í Prag. En í ágúst-
mánuði 1935 ferðaðist hann til
Parísar til þess að halda áfram
háskólanámi við Sorbonnehá-
skólann. Þar lagði hann einkum
stund á hagfræði og þjóðfélags-
fræði, án þess þó að hætta við
málanám sitt. Hann lærði
frönsku til fullnustu, tók því
næst að nema ítölsku og rúss-
nesku og las rússneskar bók-
menntir af kappi. Á skólaárum
sínum átti Benes fáar frístund-
ir, því að jafnframt náminu
varð hann að vinna fyrir sér,
og hann varð að skrifa margar
greinar fyrir hin fátæku jafn-
aðarmannablöð í Prag, sem
hann var fréttaritari fyrir, áð-
ur en hann var búinn að vinna
sér fyrir þeim 100 frönkum,
sem hann þurfti til að lifa á
mánaðarlega.
Er hann hafði dvalið 4 mán-
uði í London, þar sem hann
lærði ensku og þjóðfélagsfræði,
hélt hann áfram námi sínu í
Parísarborg og síðan í Dijon,
þar sem hann tók doktorspróf
í lögfræði í júnímánuði 1908.
Doktorsritgeðrin hét „Aust-
urríska vandamálið og Tékk-
arnir.“ Er hann hafði dvalið ár
í Berlín, fór hann til Prag og
tók þar doktorspróf í heim-
DUARD BENES. sem lagði niður forsetatign í Tékkó-
slóvakíu eftir að Þjóðverjar höfðu lagt undir sig Sú-
detaliéruðin og svift landið öllu raunverulegu sjálfstæði í
fyrrahaust, dvelur nú í London og skipuleggur þaðan frels-
isbaráttu Tékka gegn hinum þýzku, nazistisku kúgurum.
Það er í annað sinn, sem Benes hefir orðið að flýja land
sitt til þess að berjast fyrir frelsi þess. J fyrra skiptið var
það í heimsstyrjöldinni, þegar landið var hluti hins gamla
Austurríkis. Þá vann hann m.eð Thomas Masaryk að því
að fá Tékkóslóvakíu viðurkennda sem sjálfstætt ríki og
tók ásamt Masaryk við stjórn heima í Prag að stríðinu
loknu,
Nú berst hann með yngri kynslóðinni fyrir því að bjarga
ættlandi sínú úr klóm þýzka nazistaríkisins.

speki, og um haustið 1909 var
hann, aðeins 25 ára gamall,
gerður að prófessor við verzl-
unarháskólann í Prag.
Hinn langi námsferill hans
hafði gért hann að heimsborg-
ara, en áður var hann orðinn
eldheitur lýðræðissinni. Á stúd-
entgárum sínum hafði hann
tengzt vináttuböndum við einn
af prófessorunum, sem kenndu
honum, Thomas G. Masaryk, og
þeir héldu vináttu og samstarfi
upp frá því. Bæði sem vísinda-
maður og stjórnmálamaður
hefir Benes alltaf haft nána
samvinnu við hinn gamla heim-
speking, sem þegar fyrir síðasta
stríð naut virðingar sem einn af
hleztu gáfu- og menntamönnum
Tékka. En þetta var ekki eini
vinurinn, sem Benes átti. Strax
þegar hann var orðinn prófess-
or, giftist hann skólasystur
sinni frá Parísardvölinni, Önnu
Vlcková, sem hafði orðið einka-
ritari hans og nánasta sam-
starfskona og er það enn í dag.
Aðfaranótt 3. september 1915
. f erðaðist dökkhærður maður
lágur og grannvaxinn gegnum
Þýzkaland til svissnesku landa-
mæranna. Landamæraverðirnir
skoðuðu nákvæmlega vegabréf
hans, en á því stóð nafnið Me-
roslav Sicha, en fundu ekkert
grunsamlegt við þenna náunga,
sem þóttist vera farandsali, og
slepptu honum yfir landamær-
in. Það var heppilegt fyrir
hann, því að hann hét alls ekki
þessu nafni, heldur Eduard
Benes.
Strax eftir að stríðið brauzt
út hafði hann ásamt fleiri tékk-
neskum skoðanabræðrum sín-
um myndað leynilegan félags-
skap. Benes var einn af þeim
örfáu Tékkum á þeim árum,
sem álitu að heimsstyrjöldin
væri einstætt tækifæri fyrir
Tékka til að losna við Austur-
ríki og mynda sjálfstætt ríki
eftir hrun miðveldanna, sem
þeir þóttust sjá fyrir. Aðal-
verkefni leynifélagáskaparins
var að flytja Masaryk, sem
starfaði erlendis, fregnir um
viðburðina heima. En nú brann
jörðin undir fótum Benes, og
hann varð að flýja land, svo
að hann yrði ekki tekinn fastur
fyrir drottinsvik.
í þrjú ár starfaði Benes í
Englandi, Sviss og ítalíu með
járnvilja og dugnaði að því að
sannfæra stjórnmálamenn
bandamanna um nauðsyn þess,
að mola Austurríki og Ung-
verjaland. Hann skrifaði flug-
rit, stjórnaði tímaritum og
ræddi við fjölda stjórnmála-
manna og herforingja. Hann
eyddi í þetta öllu sínu fé, og
áður en vopnahlé var samið,
fékk hann stjómir bandamanna
Benes.
til þess að viðurkenna Tékkó-
slóvaka sem stríðsaðila, og þeg-
ar friðarsamningarnir voru
undirritaðir, skrifaði hann und-
ir þá sem utanríkismálaráð-
herra hins nýja tékkóslóvak-
iska lýðveldis. Það var að all-
verulegu leyti dugnaði Benes
að þakka, að landamæri Tékkó-
slóvakíu voru færð svo mjög
út, sem raun varð á, og það
vakti bræði Hitlers.
í 17 áí var Benes utanríkis-
málaráðherra Tékkóslóvakíu,
og er þ&ð met á þessari öld. Það
var ekki hægt að komast af án
hans. Fáir Tékkar voru jafn
kunnugir í Evrópu og hann, og
enginn þekkti jafnvel hina er-
lendu stjórnmálamenn. Og síð-
ast en ekk.i sízt: enginn Tékki
var jafnfrægur og hann, því
að hann var einn aðalmaðurinn
í Genf, og að lokum: enginn
hafði til að bera jafnmikla
stjórnkænsku og hann.
Hann leiddi að öllu leyti ut-
anríkispólitík Tékka í 20 ár, frá
1918 til 1938. Hans verk er:
bandalagið við Frakkland,
bandalagið við Jugóslavíu og
Rúmeníu, hið svokallaða Litla-
bandalag. Hann var hinn mikli
talsmaður þjóðasamvinnunnar
og hins gagnkvæma skilnings
þjóða í milli.
Sem eftirmaður Masaryks í
forsetaembættinu fetaði hann í
fótspor lærimeistara síns. Eink-
um reyndi hann, á sama hátt og
Masaryk, að sætta þjóðernis-
legu minnihlutana í Tékkósló-
vakíu og tókst það svo vel, að
allir greiddu honum atkvæði
við forsetakosninguna, nema
fulltrúar Henleinsflokksins,
sem þorðu þó ekki að greiða at-
kvæði á móti honum. Það ef
ekki hægt að saka hann um
það, að allt hans starf og stríð
hefir verið unnið fyrir gýg, og
hann hefir orðið að lifa það, að
sjá hina traustu byggingu sína
hrynja í rústir. Þar hafa verið
að verki sterkari utanaðkom-
andi öfl, hinum megin við
landamærin, sem hann gat ekki
ráðið við, og enginn getur furð-
að sig á því, að hann dró sig í
hlé. En nú er hann aftur farinn
að láta til sín heyra á líkan hátt
og í heimsstyrjöldinni, og þó að
svo hefði ekki verið, myndi
hans samt hafa verið getið í
sögunni sem eins af mestu
mönnunum, sem þjóð hans hef-
ir alið.
Kaupið AlþýðublaðiS!
og
@@
Umsækjendur ern ámlnntir nm að
hafa skilað umsóknum sfinnm fyrir
lok pessa mánaðar hingað á skrfifstof
una, eða í Gootemplarahásfð, par
sem aðstoð við útfylllngu er veltt
kl. 2—5 hvern dag.
Borgarstjórinn í Reykjavfik, 22. sept. 1030.
Pétur HaUdérsson.
Engin skömmtun
og enginn skortur
er á mjólk, skyri, ostum og öðrum mjólkurafurðum, en svo sem
kunnugt er, eru þetta einhverjar þær allra hollustu og nær-
ingarríkustu fæðutegundir, sem vér íslendingar eigum völ á.
Þetta ættu bæjarbúar og landsmenn í heild að hafa hug-
fast, og þá jafnframt hitt, að hér er um að ræða íslenzkar fram-
leiðsluvörur í þess orðs beztu merkingu, — en það eitt ætti að
vera nægileg ástæða til þess, eins og nú er ástatt, að hver og
einn yki stórlega neyzlu sína á þessum fæðutegundum og spar-
aði í þess stað kaup á erlendum vörum eftir því sem frekast
væri unnt.