Alþýðublaðið - 25.09.1939, Blaðsíða 3

MÁNUDAGUR 25. SEPT. 1939
ALÞYÐUBLAÐtÐ
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
RITSTJÓRI:
F. R. VALÐEMARSSON.
í fjarveru hans:
STEFÁN PÉTURSSON.
AFGREI©SLA:
ALÞÝÐUHÚSINU
(Inngangur frá Hverfisgötu).
SÍMAR:
4900: Afgreiðsla, auglýsingar.
4901: Ritstjórn (innl. fréttir).
4902: Ritstjóri.
4903: V. S. Vilhjálms (heima),
4905: Alþýðuprentsmiðjan.
49Ó6: Afgreiðsla.
5021 Stefán Pétursson (heima).
ALÞÝÐUPRENTSMIÐJAN
Hálsvarar kúg-
unarinnar.
ÞAÐ hefir lengi einkennt
hugsunarhátt íslenzku
þjóðarinnar, hve einlæga samúð
hún hefir haft með öllum þjóð-
um, ekki sízt smáþjóðum, sem
órétti og kúgun hafa verið
beittar. En fáar þjóðir hafa ver-
ið okkur eins hjartfólgnar af
þeim ástæðum og Finnar og
Pólverjar. í marga áratugi hef-
ir svo að segja hvert barn hér
á landi lært og sungið söknuði
þrungin ættjarðarljóð þessara
tveggja þjóða, sem um langt
skeið voru „lagðar í fjötra jafnt
1 borg sem hreysi“ af erlendri
harðstjórn, en alltaf lifðu í von-
inni um það að geta velt af sér
okinu og eignazt ættjörð sína á
ný, þangað til sú langþráða
stund rann upp í lok heims-
styrjaldarinnar 1914—1918,
þegar hin gömlu keisaraveldi
hrundu í rústir á Rússlandi,
Þýzkalandi og í Austurríki.
Þessi samúð okkar íslendinga
með Finnum, Pólverjum og öll-
um öðrum undirokuðum þjóð-
um hefir verið fagur vottur
drengilegs hugsunarháttar og
það væri raunalegt tákn and-
legrar úrkynjunar og spillingar
á meðal okkar, ef það skyldi
sannazt, að hér á landi væri
kominn upp flokkur manna,
sem hefði glatað svo gersam-
lega öllum íslenzkum hugsun-
arhætti, að hann gerðist nú
málsvari kúgunarinnar, þegar
verið er að undiroka á ný aðra
þá þjóð, sem við höfum haft
heitasta samúð með, vegna þess
blóðuga ofbeldis, sem hún var
beitt af voldugum nágrönnum
og þeirrar hugprúðu baráttu,
sem hún háði fyrir frelsi sínu.
Þessi orð eru ekki sögð út í
bláinn. Slík forsmán hefir aldr-
ei heyrzt á íslandi fyrr en nú,
að blóðug og ódrengileg árás
stórveldis að baki smáþjóð, sem
þar að auki þegar átti í vök að
verjast gegn ofurefli annars
stórveldis, væri lofsungin sem
afreksverk, unnið í þágu frels-
isins. En þannig lýsir Þjóðvilj-
inn, blað kommúnista hér, nú
dag eftir dag innrás Rússa í
Pólland. Lesendum Þjóðvilj-
ans er ætlað að trúa því, að hin
nýja, svívirðilega undirokun og
skipting Póllands, sem sovét-
stjórnin í Moskva og nazista-
stjórnin í Berlín komu sér sam-
an um á laun í sumar og nú er
verið að framkvæma með sam-
eiginlegri árás á lítilmagnann,
hafi einhvern arinan og háleit-
ari tilgang af hálfu Rússlands
en af hálfu Þýzkalands. Og
þeim er skýrt frá því í einka-
skeytum frá Moskva, að rauða
hernum sé alls staðar tekið sem
langþráðum gesti! Það er ná-
kvæmlega sama fíflslega
Béttarfrí og rokFélagsdóms
Eftir Óskar Sæmandsson framkvæmda-
stjóra Alþýðusambands íslands.
OQ JÚLÍ s.l. ritaði Alþýðu-
• sambandið Félagsdómi
og mótmælti hinum óhæfilega
drætti á afgreiðslu mála og því
uppátæki dómsins að taka sér
réttarfrí í tvo mánuði.
Þrátt fyrir það, þótt liðnir
séu nærri tveir mánuðir síðan
bréf vort var sent hinum
virðulega dómi, þá hefir hann
þó enri ekki svarað því. Má af
því nokkuð marka virðingu
hans fyrir heildarsamtökum
verkalýðsins. Samtímis var rík-
isstjórninni ritað og þess farið
á leit, að hún beitti sér fyrir
skjótari vinnubrögðrim dóms-
ins eftirleiðis.
Ríkisstjórnin sendi Félaés-
dómi bréf þetta til umsagnar og
loks 7. þessa mánaðar hafa hin-
ir virðulegu dómendur tíma til
að svara bréfi ríkisstjórnarinn-
ar og hefir Alþýðusambandið
nú með bréfi atvinnu- og sam-
göngumálaráðuneytisins dags.
15. þ. m. fengið afrit af þessu
merkilega plaggi.
Reyna dómendurnir þar ,að
réttlæta gerðir sínar á meðférð
þeirra fimm mála, sem frestað
var að óþörfu um fulla tvo
mánuði.
Um réttarfrí dómsins er gef-
ið í skyn, að það hafi áð-
eins verið sumarleyfi einstakra
dómenda, en ekki réttarfrí, og
að hvert það mál, sem borizt
hefði yfir sumarmánuðina,
hefði verið tekið til meðferðár,
en að til þess hefði ekki komið.
Það kann að vera að dómerid-
urnir geti blekkt sjálfa sig með
því, að einhverjir taki þessá út-
listun á réttarfríi því, sem dóm-
urinn tók sér, án nokkurrar
heimildar, trúanlega, en það er
áreiðanlegt, að enginn verka-
maður eða. verkakona mun láta
blekkjast af slíku. Hafi dómur-
inn átt að starfa óhindrað yfir
sumarmánuðina, verður það
sem sé með öllu óskiljanlegt,
hvers vegna 5 málum er frestað
í rúma 2 mánuði gersamlega að
tilefnislausu.
En til þess að taka af allan
vafa um, hverriig á þessum
fresti stendur, er rétt að birta
hér úrskurð dómsins í einu
þessara mála (allar leturbreyt-
ingar eru gerðar af mér):
„ÚTSKRIFT úr þingbók Fé-
lagsdóms:
skrumið og í fréttaskeytunum
frá Berlín, þar sem því er hald-
ið fram, að þýzka hernum sé á
Póllandi hvarvetna tekið sem
frelsara!
Aldrei hefir hugsjón frelsis-
ins og sósíalismans verið gerð
meiri svívirða, en að hafa
hana að yfirvarpi fyrir hina
lubbalegu árás Rússa að baki
Pólverjum. Látum það vera, að
rússneska þjóðin sé svo óupp-
lýst og kúguð, að hægt sé að
telja henni trú um, að undir-
okun og skipting Póllands sé
sigur fyrir sósíalismann og
framkvæmd hans sé í því falin,
að taka fasta eða drepa alla þá,
sem ekki vilja falla fram og til-
biðja myndir af Stalin. En okk-
ur íslendingum þarf ekki að
bjóða upp á slíkt trúboð. Mál-
svarar kúgunarinnar hafa aldr-
ei átt upp á pallborðið hjá okk-
ur og eiga það ekki heldur nú.
Það munu kommúnistar kom-
ast að raun um.
Árið 1939, fimmtudaginn 29.
júní, var í Félagsdómi í málinu
nr. 9/1939
Alþýðusamband íslands f. h.
Nótar, félags netavinnufólks,
gegn Vinnuveitendafélagi ís-
lands, f. h. Björns Benedikts-
sonar, uppkveðinn svohljóðandi
úrskurður:
Mál þetta var þingfest 16. þ.
m. og fékk ftefndur þá frest til
27. þ. m. í þinghaldi þann dag
óskaði hann eftir framhalds-
fresti til 4, september næstkom-
andi eða fram yfir réttarfrí,
með .því að hann þyrfti að láta
fara fram vitnaleiðslu í málinu
á ísafirði, Akureyri og Siglu-
firði. Stefnandi mótmælti
lengri fresti en í einn riiáhuð,
og lögðu aðilar þetta atriði
undir úrskurð.
Með því að ekki er útilokað
að framangreindar vitnaleiðsl-
ur geti haft þýðingu fyrir úr-
slit málsins hér fyrir dómi og
með því að réttarfrí er nú að
hefjast, þykir ekki verða hjá
því komizt að veita hinn um-
beðna frest.
Því úrskurðast:
Stefndi fær frest í máli
þessu til 4. september næstkom-
andi.
Hákon Guðmundsson. Gunnl.
E. Briem. Sverrir Þorbjörnsson.
Kjartan Thors. Sigurjón Á. Ól-
afsson.
Rétta útskrift staðfestir:
Gunnl. E. Briem (sign).“
Vænti ég þess, að þessi út-
skrift úr þingbók Félagsdóms
sé næg sönnun þess, að dómur-
inn tók sér réttarfrí og lagði á-
hilluna 5 aðkallandi mál, þar
til þeirri hvíld væri lokið.
Um þau tvö mál, sem dóm-
urinn sérstaklega reynir að af-
saka, hve óhæfilega langir frest-
ir hafa verið veittir í, skal þetta
tekið fram:
a) Málið: Alþýðusamband ís-
lands f. h. Nótar, félags neta-
vinnufólks, gegn Vinnuveit-
endafélagi íslands f. h. Björns
Benediktssonar. Dómurinn
hyggst að réttlæta fresti þá,
sem veittir hafa verið í því
máli, með því að hætt var við
að þingfesta það í maí s.l., og
það fyrst þingfest 16. júní. Tel
ég því rétt að skýra frá því,
hvernig á þessum drætti stóð,
þótt það komi ekki afgreiðslu
Félagsdóms á máli þessu við.
— Mál þetta er höfðað vegna
ósamræmis í kaupgreiðslum at-
vinnurekenda við nótabæting-
ar á Siglufirði sumarið 1938.
Verkstjóri Björns Benedikts-
sonar og meðeigandi í fyrirtæki
hans, Sveinn Sveinsson, greiddi
því fólki,- sem hjá honum vann,
10 F/c lægra kaup en aðrir at-
vinnurekendur héðan úr
Reykjavík og af Norðurlandi,
sem störfuðu á Siglufirði 1938,
þrátt fyrir það, þótt á sameigin-
legum fundi atvinnurekenda úr
Reykjavík og af Akureyri hefði
verið ákveðið að greiða sama
kaup og svo væri um samið
milli félagsins Nót og Félags
netaverkstæðiseigenda í Reykja
vík, að kaup það, sem Norðlend-
ingar greiddu yfir sumartím-
ann, skyldi gilda þar á staðnum
fyrir meðlimi Nótar. Þessu gat
félagið ekki unað og fól Al-
þýðusambandinu að reyna að
fá friðsamlega leiðréttingu,
ef þess væri kostur. Kom
þá x ljós, að Sveinn
Sveinsson hafði upp á sitt ein-
dæmi ákveðið þetta, án þess að
tala við meðeiganda sinn, Björn
Benediktsson, og í samtali við
mig lofaði hann að reyna vin-
samlega lausn þessa máls, eða
að málið yrði útkljáð annað-
hvort með úrskurði Félags-
dóms, sem við báðir bæðum um
sameiginlega, eða með gerðar-
dómi. Leið svo allt fram í maí
s.l., að Sveinn gerði ekkert til
þess að uppfylla þessi loforð
sín, þratt fyrir það þótt með-
eigandi hans, Björn Benedikts-
son, sem talinn er fyrir at-
vinnurekstri þeirra félaga, ósk-
aði einskis frekar en friðsam-
legrar lausnar, Þegar svo
Sveinn frétti, að búið væri að
afhenda málið málafærslu-
rrianni Alþýðusambandsins, lét
hárin 1 veðri vaka, að hann ósk-
aði viðtals við hann áður en
málið yrði þingfest. Kom þó
síðar í ljós, að hér var um sömu
vífilengjur að ræða og áður, og
neyddist Alþýðusambandið því
að lokum til þess að höfða mál-
ið fyrir Félagsdómi með stefnu
útgefinni 14. júní s.l, Málið var
svo tekið fyrir 16. s. m. og fékk
umboðsmaður stefnda frest í 11
daga, eða til 27. júní, en þá vill
hann fá frest enn á ný og nú
hvorki meira né minna en í 69
daga, eða 'til 4. þ. m. ,,með því
að hann þyrfti að láta fara fram
vitnaleiðslu í málinu á ísafirði,
Akureyri og Siglufirði“,
Þrátt fyrir það þótt umboðs-
maður Alþýðusambandsins
mótmælti þessum óhæfilega
langa fresti, en vildi þó til sam-
komulags ganga inn á mánaðar-
frest, þá úrskurðaði dómurinn,
með atkvæði allra 5 dómerid-
anna, frest í 69 daga til viðbót-
ar þeim 11 dögum, setn áður
höfðu farið til ónýtis við af-
greiðslu málsins. Og þessi
dæmalausi úrskurður er byggð-
ur á því, ,,að ekki sé útilokað,
að framangreindar vitnaleiðsl-
ur geti haft þýðingu fyrir úr-
slit málsins“ og „að réttarfrí
er nú að hefjast“.
í varnarskjali sínu til ríkis-
stjórnarinnar leyfir svo dómur-
inn sér að segja um þessar
„vitnaleiðslur”, að það hafi
upplýstst í réttarhaldi 4. þ. m.,
að „endurrit af sumum þessara
vitnaleiðslna" hefðu enn ekki
borizt, þrátt fyrir það þótt víst
sé, að engin vitnaleiðsla hefir
farið fram af hendi stefnda,
þrátt fyrir nærri þriggja mán-
aða umhugsunartíma. Virðist
því svo sem umboðsmaður
stefnda hafi krafizt frests þessa
fyrst og fremst til þess að tefja
málið, og er þess að vænta, að
hinn virðulegi dómur ekki að-
eins víti slíkt, heldur sjái um,
að frekari tyllifrestir endurtaki
sig ekki. Um hina röksemdina,
að réttarfrí sé að hefjast, tel ég
nægja að vísa til meðferðar
dómsins á öllum málum, sem
fyrir lágu, þeim var að óþörfu
frestað í 69 daga minnst, ein-
mitt til þess, að dómendurnir
gætu hvílt sig, tekið sér réttar-
frí, um háannatímann.
b) Málið: Sigmundur Björns-
son gegn Verkamannafélaginu
Hlíf. Þótt mál þetta sé ekki rek-
ið af Alþýðusambandinu og ég
því ekki eins kunnugur þeirri
meðferð, sem það hefir fengið,
þá verður ekki hjá því komizt
að varpa þeirri spurningu fram,
hvort Félagsdómur á að bíða
með að taka mál fyrir, þangað
til útséð er um, að til átaka
komi, en óneitanlega virðist
skilningur Félagsdóms, ef
marka má varnarskjal hans,
vera eitthvað í þá átt, því helzta
afsökunin fyrir þeim óheyrilega
drætti, sem orðið hefir á þessu
máli, virðist vera sú, „að fullur
vinnufriður væri í Hafnar-
firði".
Þá er loks minnzt á mál
Verkalýðsfélagsins Baldur á
ísafirði gegn Hálfdáni Hálf-
dánarsyni, og á það víst að vera
tif að sanna, hve dómurinn get-
ur verið fljótur að dæma í mál-
um, ef hann vill. Vil ég í því
sambandi benda mönnum á
grein Hannibals Valdimarsson-
ar í Skutli 2. sept. s.l., sem eft-
irminnilega sviptir helgihjúpn-
um af þessum eina dómi, sem
Félagsdómur virðist hafa get-
að dæmt á skömmum tíma.
í því sambandi er þó vert að
veita því athygli, að enda
þótt málið væri ekki þing-
fest fyrr en 27. júní s.l., þá
mun þó stefna hafa verið gefin
út 24. maí s.l. Hvað skyldi hafa
Stríðsguðinn Marz:. Betur gátu þeir ekki haldið upp á 25 ára
afmæli heimsstyrjaldarinnar.
tafið um meir en mánuð, að
málið yrði þingfest?
Sú staðreynd, að Félagsdóm-
ur í varnarskjali sínu til ríkis-
stjórnarinnar hefir m, a. gefið
upplýsingar, sem ekki fá stað-
izt, sagzt bíða eftir endurritum
af vitnaleiðslum, sem aldrei
hafa farið fram, gefur fyllstu
ástæðu til vantrausts á hinum
þreyttu dómendum.
Óskar Sæmundsson.
Leikfélagið byrjar
vetrarstarfsemina.
Það tebur til meðferðar ðrjú
islenzk leibrit i vetur.
T EIKFÉLAG REYKJAVIKUR
byrjar starfsemi sína urn
næstu mánaðamót. Hefir pað
undanfarið æft af kappi og und-
irbúið vetrarstarfsemina. Alþýðu-
blaðið hefir snúið sér til Brynj-
ólfs Jóhannessonar og spurt hann
frétta um leikstarfsemina á kom-
andi vetri.
Brynjólfur sagði m. a.:
Fyrsta yiðfangsefnið er ísienzkt
leikrit, sem heitir „Brimhljóð“,
eftir Loft Guðmundsson, kennara
í Vestmannaeyjum.
Flest íslenzk leikrit, sem Leik-
félag Reykjavíkúr hefir sýnt und-
anfarin ár, hafa gerzt til sveita,
en þetta leikrit er að því leyti
ólíkt, að það gerist við sjávar-
síðuna, eins og nafn leiksins ber
með sér, eða í Vestmannaeyjum,
og byrjar á þjóðhátíð eyja-
skeggja.
Indriði Waage hefir leikstjórn
á hendi, en aðalleikendur eru
Alda Möller, Gesfur Pálsson,
Valur Gíslason og lngibjörg
Steinsdóttir, en svo er fjöldi smá-
hlutverka.
Næsta viðfangsefni hefir veriö
ákveðiið, og er það mjög spenn-
andii leikur, saminn úr sögu eftir
Conan Doyle, sem heitir Sherlook
Holmes. Það var leikið kér fyrst
1905—6, og lék þá Jens B- Waa.ge
aðalhlutverkið, en síðar var það
leikið 1911—12, með Bjarna
Björnssyni senx Sherlock Holmes,
og hefir ha’nn það hlutverk á
hendi nú. — Æfingar á þessum
leik eru byrjaðar, og er Brynj-
ólfur Jóhannesson leikstjóri.
Þriðja viðfangsefnið er íslenzkt
leikrit, sem heitir „Á heimleið".
Lárus Sigurbjörnsson hefir um
nokkurt skeið unnið að því að
breyta skáldsögunni „Á heimleið11
eftir móður síma, frú Guðrúnu
Lámsdóttur, í leikrit, og verður
þaT) sýnt undir stjórn íhans í
byrjun nóvember.
Enn erum við ekki búnir ab á-
kveða jólaleikritið, en fyrsta við-
fangsefni eftir jól verður að öllu
forfallalausu nýtt islenzkt leik-
rit eftir séra Gunnar 'Benedikts-
son, sem heitir „Að elska og að
]ifa“, svo að þú sérð, að íslenzk-
ir rithöfundar eru í meiri hluta
á lelkskrá okkar.
Við gerum okkur góðar vonir
um, að íslenzku leikritumum
verði vel tekið og að þau verði
vel sótt, svo að þaÖ geti orðið til
þess, að skáldin okkar skrifi
fleiri leikrit, því bezt er að búa
að sínu — ekki sízt á styrjaldar-
tímum.
Heimilið og Kron,
9. hefti yfirstandandi árgangs
er nýkomið út. Efni: Ný við-
horf, Samvinnuvömr, Verðurfjall
ið að þúfu í þokunni? eftir E.
J. B., Útsæðiskartöfiur og kart-
öflugeymsla, eftir Steingrím Stein
þórsson, Grænmeti eftir Jónas
Jónas Kristjánsson, Ber oggræn-
meti, eftir Guðbjörgu Birkis,