Alþýðublaðið - 11.10.1939, Blaðsíða 3

MIÐVTKUDAGUR ÍL OKT. 1939
ALÞYÐUBLAÐIÐ
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
RITSTJÓRI:
F. R. VALDEMARSS©N.
í fjarveru hans:
STEFÁN PÉTURSSON.
AFGREIÐSLA:
ALÞÝÐUHÚSINU
(Inagangur frá Hverfisgötu).
SÍMAR:
4900: Afgreiðsla, auglýsingar.
4901: Ritstjórn (innl. fréttir).
4902: Ritstjóri.
4903: V. S. Vilhjálms (heima).
4905: Alþýðuprentsmiðjan.
4906: Afgreiðsla.
5021 Stefón Pétursson (heima).
ALÞÝÐUPRBNTSMIÐJAN
Flnnland.
ENGINN viðburður, sem
gerzt hefir síðan stríðið
hófst, hefir vakið eins mikinn
óhug og andúð á Norðurlönd-
um og krafa Sovét-Rússlands
um að fá fulltrúa frá stjórn
Finnlands sendan austur til
Moskva til þess að semja við
sovétstjórnina um mál, sem
fyrirfram er ekkert látið uppi,
hver eru.
Menn ganga þess ekki duld-
ir, hvað sú krafa þýðir. Innlim-
un Austur-Póllands og kúgun
smáríkjanna austan við Eystra-
salt, Eistlands, Lettlands og
Lithauens, undanfarna daga,
sýnir, hvað fyrir Sovét-Rúss-
landi vakir. Það hefir varpað
fyrir borð öllu falsinu um freisi
og verndun smáríkjanna og
tekið sér fyrir hendur að kúga
smáþjóðirnar við landamæri
sín að vestan aftur inn í þjóða-
fangelsið illræmda, sem þær
sluppu úr í lok heimsstyrjaldar-
innar, þegar keisaraveldinu var
steypt. Til þess var vináttu-
samningurinn við Hitler-Þýzka-
land gerður. Það er í þessu efni
enginn munur lengur á stefnu
Stalins og Nikulásar annars,
sem bolsévíkar kölluðu einu
sinni hinn blóðuga. Einn kúgar-
inn hefir aðeins tekið við af
öðrum.
Við hér á Norðurlöndum eig-
um erfitt með að sætta okkur
við þá tilhugsun, að það eigi
fyrir Finnlandi að liggja, að
verða aftur reyrt í fjötra rúss-
neskrar kúgunar, eins og það
var í hér um bil hálfa aðra öld,
þangað til heimsstyrjöldin los-
aði það úr ánauðinni. Því að
Finnland tilheyrir Norðurlönd-
um. Það hefir ekki bara til
málamynda verið með í hinni
norrænu sámvinnu. Menningin,
þjóðfélagsskipunin og stjórnar-
stefnan er sú sama. Finnland
er ekkert „miðaldalegt lénstíma
ríki“ eins og Halldór Kiljan
Laxness sagði um Pólland til
þess að réttlæta hina lubba-
legu árás Sovét-Rússlands á
það land meðan það átti í vök
að verjast gegn ofurefli þýzka
nazismans. Það er þvert á móti
eins og Norðurlöndin öll í röð
fremstu menningarlanda í Ev-
rópu og himinhátt yfir því bar-
baríi austur á Sovét-Rússlandi,
sem nú er prísað fyrir okkur
af nokkrum loddurum og fávit
um úti um heim, einnig hér á
landi, sem eins konar himna-
ríki á jörðu. Og við vitum,
hvað Finnlands myndi bíða í
hinu rússneska þjóðafangelsi,
jafnvel þótt dvöl þess þar yrði
að þessu sinni skemmri en sú
fyrri. Þegar finnskir kommún-
iistar, sem hafa verið svo ó
gæfusamir að kjósa sér Sovét-
Rússland fyrir átthaga, eru
sendir í þrælkunarvinnu til Sí
biríu fyrir smávægilegan mis-
EndnrmiHninflar þýzkrar konn Ar heims-
styrjðldinni á ánmnm 1914 til 1918.
Þ
AÐ var haustið 1915, með-
stóð sem hæst, að ég var send
í skólann. Ég var sex ára og
hafði heyrt mikið rætt um ,,sig-
ur“ og um fallna menn og
særða. Og ég hélt, að þetta væri
ráttur í ðóri reglu, sjálfsagður
ráttur í góðri reglu, sjálfsagður
skólagangan. Móðir mín fylgdi
mér í kvennaskólann í Ham-
Dorg og lagði mér mörg heil-
ræði. Þetta var á köldum degi.
Vindurinn þaut gegnum trjá-
garðinn. Hann dreifði þokunni
og feykti gráum trefjum henn-
ar út á hafið. Á hverjum bekk
við stigu skemmtigarðsins sátu
hermenn með hækjur, ungir og
gamlir, menn með fyrirferðar-
miklar umbúðir um höfuðin,
handalausir menn eða fótalaus-
ir eða blindir. Allt þetta fannst
mér í mesta máta eðlilegt. Ég
skildi það ekki fyrr en mörgum
árum seinna, hvers vegna móð-
ir mín grét þá þarna í skemmti-
garðinum. Hún var að hugsa
um bróður sinn, 19 ára, sem
hafði af eintómri ættjarðarást
gefið sig fram sem sjálfboða-
Liði og var nú fallinn á víg-
stöðvunum. Ég tók í hönd móð-
ur minnar og dró hana með
mér, til þess að komast sem
fyrst í hinn nýja og áður ó-
kunna heim skólans. Þennan
dag var barizt ákaft á vígstöðv-
unum, og margir féllu og fjöldi
særðist, en um það fékk ég ekki
að vita fyrr en mörgum árum
síðar.
Vegurinn gegnum skemmti-
garðinn var mér nú ekki lengur
ókunnur. Ég hafði gengið hann
tvisvar á hverjum degi. Vorið
kom og fyrstu blómin spruttu
upp úr hinni svörtu mold, sem
enn var hörð og hrjúf, og með
vorinu og blómunum komu
lýsnar. Þær komu að vísu ekki
upp úr jörðinni, þær voru föru-
nautar stríðsins, komu frá her-
mönnunum, frá vígstöðvunum.
Við lærðum margt í skólan-
um. Við lærðum að prjóna
sokka handa hetjunum, sem
flestar enduðu sem örkumla-
menn, við lærðum að tína
brenninetlur, sem notaðar voru
í dúka og sáraumbúðir, við
lærðum að syngja ættjarðar-
ljóð og að ganga í skipulegum
flokkum, en fyrst og fremst
lærðum við að svelta.
Sigurfregnir og lýs — það
var hið eina, sem nóg var af í
Þýzkalandi um þessar mund-
ir. Á hverjum degi vantaði
fjórða hluta skólabarnanna.
Þau þjáðust af magasjúkdóm-
um, taugaveiklun, berklum —
næringarskorti. „Minnist hinna
hungrandi hetja á vígvellin-
skilning á „línu“ harðstjórans í
Moskva, getur hver og einn
gert sér í hugarlund, hvernig
farið yrði með sjálfstætt hugs-
andi fólk norður á Finnlandi,
brennandi af frelsisþrá og bar-
áttuvilja gegn kúgurunum.
í augum hvers einasta Norð-
urlandabúa, sem ekki lifir í
þeirri von að geta „klippt kúp-
óna“ austur á Sovét-Rússlandi
eins og Halldór Kiljan Laxness
og hans líkar, væri rússnesk
árás á Finnland árás á Norð-
urlöndin öll og ógnun við frelsi
þeirra og lýðræði. En hún yrði
um leið langt út fyrir Norður-
lönd rothöggið á það litla, sem
eftir er af áliti Sovét-Rússlands
úti um heim.
um,“ sagði kennslukonan.
„Sultur ykkar er ekki annað en
ímyndun í samanburði við það,
sem hermennirnir verða að
þola.“ Um þetta leyti reis upp
kvekarastofnunin, sem gaf litl-
um hluta hinna hungrandi
bama mlðdegissúpu. Þegar
læknisskoðun var látin fara
fram á skólabörnunum, kom
það í ljós, að mikill hluti þeirra
átti við næringarskort að búa.
„Frakkland er óvinur ykkar,
börn!“ — Þetta hamraði
kennslukonan inn í höfuð okkar
á hverjum degi. Og í fyrstu
söngkennslustundinni lærðum
við að syngja: „Frakkland skul-
um sverði sigra . ; . “
Og þannig leið sumarið. Á
morgnana borðuðum við rófur
á fastandi maga, eða þá rófna-
brauð, um hádegið soðnar róf-
ur, um miðaftan rófnakaffi eða
þá akarnskaffi með sakkaríni
og rófnamauki og á kvöldin
steiktar rófur. Út á matarseðl-
ana okkar fengum við fáein
grömm af „rúgbrauði“, sem tal-
ið var að bakað væri úr hálmi,
rófum og ýmsum gerviefnum. í
stað matvæla komu alls konar
uppbótarefni. Og við töldum
okkur trú um, að þessi lituðu
gerviefni væru brauð, hrossa-
kjötsbjúgu, kaffi, sýróp eða
aðrir lostætir réttir. Meðal alls
almennings voru útbrot og
kýlapest afleiðing þessa matar-
hæfis.
Það tók aftur að kólna í
veðri. Aldrei hafði okkur virzt
haustið eins hráslagalegt og nú.
Við vorum nú líka orðin því
nær fatalaus. Til þess að geta
keypt þó að ekki væri nerrta
vasaklút eða sokka þurfti „seð-
il“, eins konar vottorð. Fyrir
slíka ,,seðla“ gátu menn fengið
fyrir ærna peninga stígvél með
pappa sólum eða trjáviðar, en
þeim var annars sjaldan úthlut-
að. Við bekkjarfélag^rnir geng-
um allar á tréhnöllum, sem
festir voru um ristina með
tvennum böndum. Hungrið og
lýsnar ásóttu okkur. Við stóð-
um saman í skólagarðinum, og
ein af stærri telpunum sagði frá
því, að börnin í Ameríku fengju
kakaó og hveitibrauð og alltaf
,,reglulegar“ kartöflur til mið-
degisverðar. Við trúðum henni
ekki og sögðum, að þvílíkt gæti
ekki átt sér stað nú á tímum,
slíkt hefði ekki þekkzt síðan í
fornöld, eins og lesa mætti um
í ævintýrum og sögum frá
sælulandinu, „Jú, jú,“ sagði
telpan, „og krakkarnir í einu
húsi, sem ég þekki, fengu um
daginn egg!“ En faðir þeirra
hlaut líka að vera stríðsgróða-
maður. Við stóðum þarna undr-
andi og vantrúuð. Við höfðum
reyndar heyrt, að börn stríðs
gróðamanna lifðu betra lífi og
fengju jafnvel stundum egg og
reglulegar kartöflur að borða,
en þessu höfðum við þó aldrei
getað trúað fyllilega. Og auð-
vitað gátum við alls ekki skilið,
að til væru menn, sem græddu
á stríðinu.
Allar konur v«ru nú farnar
að vinna utan heimilis. Þær
gengu í karlmannafatnaði, voru
strætisvagnastjórar, verka-
menn, unnu í verksmiðjum, við
uppskerustörf, skotfæragerð og
svo framvegis. Og í mínum
bekk urðu æ fleiri af börnun-
um föðurleysingjar. Þó vorum
við enn þeirrar skoðunar, að
svona hlyti það að vera. Og þeg-
. ar skólastjórinn kallaði okkur
ÞÝZK KONA, sem lif-
ir nú landflótta hér
í Reykjavík, hefir skrifað
eftirfarandi endurminn-
ingar frá ófriðarárunum
1914 til 1918, en þá var
hún barn að aldri í Þýzka-
landi.
saman í fundarsal skólans og
hélt fyrir okkur erindi um nýj-
an sigur, sem hinir hugprúðu
Þjóðverjar hefðu unnið, og þeg-
ar við sungum þjóðsönginn og
fengum á eftir heimfararleyfi,
þá glöddumst við og gleymdum
kartöflum, eggjum, kakaói,
sykri og skóm, föllnum og særð-
um hermönnum og lúsaplág-
unni.
Og við örkuðum á tréhnöll-
um okkar í kuldanum. Kennslu-
konan gekk fyrir hópnum. Við
áttum að heimsækja örkumla-
mennina úr stríðinu, sem kom-:
ið hafði verið fyrir í Heinrich
Hertz menntaskólanum, Flest-
um skólum hafði um það leyti
verið breytt í hermannaspítala.
Og þó að þeir væru raunar of-
fullir, bættust daglega við nýir
sjúklingar. En hvert sinn er nýr
flokkur ungra, hraustra manna
var sendu til vígstöðvanna,
voru þeir kvaddir með fagnað-
arópum. Við köstuðum til
þeirra blómum, kysstum og
föðmuðum.þá, því að þeir voru
hetjurnar, sem færðu okkur
hinar glæsilegu sigurfréttir.
Við gengum með kennslu-
konunni inn í hátíðasal mennta-
skólans. Þar sátu mennirnir,
sem við höfðum áður séð í
skemmtigarðinum. Þeir voru
nú orðnir fleiri — þrjú eða
f jögur hundruð — gamlir menn
og ungir, sumir fótalausir, sum-
ir með miklar umbúðir um höf-
uð og háls, heill skari eymdar
og ógnar. En fyrir okkur var
slíkt engin nýlunda lengur, við
veifuðum til þeirra, köstuðum
til þeirra blómum og fingur-
kossum, og hvert barnanna
færði þeim gjafir sínar. Ég gaf
fimm Ullsteinskáldsögur, vin-
stúlka mín gaf tvo lúsakamba,
önnur telpa gaf blóm. Ég er bú-
in að gleyma flestum þessara
kærleiksgjafa, ég man það eitt,
að einhver vera í fremstu röð,
þar sem glytti í lifandi augu í
þykkum höfuðumbúðum, fékk
flestar gjafirnar, ekki vegna
örkumla sinna, heldur af því
að hann var fremstur í röðinni.
Síðan sungum við: „Frakkland
skulum sverði sigra ...“ og
héldum heim til okkar.
Og veturinn kom og enn ann-
ar vetur. Og föðurleysingjun-
um í bekknum okkar fjölgaði
stöðugt. Og örkumlamönnunum
í skemmtigarðinum fjölgaði. Og
,,sigrarnir“ urðu æ fleiri og
stærri. Og eymd og neyð varð
takmarkalaus. Við vorum orðin
nærri því algerlega klæðlaus.
Hálfan dag og heila nótt stóð-
um við í endalausum röðum
fyrir utan búðirnar til þess að
eða
i o-
geta fengið mjólkurpela
sýrópsbolla. Konur féllu
megin af sulti og kulda. Og að
morgni var alltaf sama við-
kvæðið: „Engin mjólk fáanleg.“
Konurnar kveinuðu: „Börnin
okkar eru að deyja úr hungri“,
en árangurslaust. Þær höfðu
fyrir löngu gefið föðurlandinu
eirkatla sína og potta, látúns-
gluggastengur sínar og hengi-
lampa, karlmennirnir höfðu
fórnað úrfestum sínum úr gulli
og fengið í staðinn aðrar úr
járni, þar sem á var grafið:
„Föðurlandinu til dýrðar.“ Og
fjórði veturinn leið, og tíu
milljónir feðra og sona voru
grafnar í hópgröfum, og 60
milljónir sultu enn, þoldu lús
og kulda, höfðu mist aleigu sína
og alla von. Og ný kynslóð óx
úr moldu, kynslóð, sem lifað
hafði allar þessar ógnir, án þess
að skilja þær. Það er sú kyn-
slóð, sem nú leggur af stað í
nýtt stríð og skilur hvarvetna
eftir eymd við götu sína.
fierilsnejrðini rajólknrmnar
eyðir ekki C-fjðretni hennar
O ANNSÓKN ARSTOF A
háskólans hefir und-
anfarið rannsakað fyrir at-
beina Mjólkursamsölunnar
C-fjörvisgildi mjólkur.
Þessi rannsókn hefir m. a.
leitt í ljós, að gerilsneyðingin
eyðir ekki c-fjörvi mjólkurinn-
ar og að hver maður, sem neyt-
ir 1 lítra af mjólk á dag, fær
nægilegt c-fjörvi úr honum.
Umsögn rannsóknarstofu há-
skólans er svohljóðandi:
Samkv. beiðni yðar hafa ver-
ið gerðar hér C-fjörvismæling-
ar í mjólk frá yður mánaðar-
lega það sem af er þessu ári
síðan í febrúar. Niðurstöður
þessara rannsókna, sem mestu
máli skipta, fyrir framleiðend-
ur og neytendur, verða þessar:
1. C-fjörvismagn. mjólkui’-
innar er lágt vetrarmánuðina,
meðan kýrnar eru á gjöf, en fer
ört hækkandi þegar þær koma
á beit í júnímán., og hækkar
síðan stöðugt yfir sumarið, svo
að það er orðið hátt í septem-
ber.
2. G'erilsneyðingin (í Stassa-
Húsmæður
Aldrei
Nú er rétti tíminn.
er mjólkin kostameiri og
næringarríkari en síðari
hluta sumars. Og
hefir mjólkin hér reynst
auðugri af C-bætiefni en ein-
mitt nú;
Þannig hafa rannsóknir þær, sem gerðar voru í þessu
skyni í síðastl. septembermánuði, sýnt,
að ef miðað er við að neytt sé eins lítra á dag,
er mjólkin þá nægilega auðug af þessu bæti-
efni til að menn geti fengið allri C-bætiefna-
þörf sinni fullnægt í mjólkinni einni.
Þá munu það þykja góðar fréttir, að við rannsóknir
þær, sem gerðar hafa verið mánaðarlega, allt frá síð-
astliðnum áramótum, hefir það komið í ljós,
að gerilsneyðingin (í Stassanovél) rýrir ekki
finnanlega C-fjörvismagn mjólkurinnar. Sýn-
ishorn af sömu mjólk á undan og eftir stass-
aniseringu sýndu sama C-fjörvismagn eftir
gerilsneyðinguna og fyrir hana.
MJélkarsamsalan.
novél) rýrir ekki finnanlega C-
fjörvismagn mjólkurinnar. Sýn-
ishorn af sömu mjólk á undan
og eftir stassaniseringu sýndu
sama C-fjörvismagn eftir ger-
ilsneyðinguna og fyrir liana, og
sýnishorn af flöskumjólk úr
búðum. gerilsneyddri og óger-
ilsneyddri, sýndu í 4 ógeril-
sneyddum flöskum að meðaltali
20,5 mg. pr. líter, en í 4 geril-
sneyddum flöskum 21,2 mg. pr.
líter. Þótt víst megi telja að hér
sé ekki um sömu mjólk að ræða,
þannig að gerilsneydda flösku
mjólkin sé tekin af sömu mjólk
og sú ógerilsneydda, þá benda
þessar niðurstöður, sem gefa
því sem næst sama fjörvismagn
í gerilsneyddri og ógeril-
sneyddri mjólk, til þess, að ger-
ilsneyðingin hafi ekki spillandi
áhrif á mjólkina og þær benda
a. m. k. til þess, að fjörvis-
magnið hafi verið sæimlegt í
gerilsneyddu flöskunum í sum-
ar. þótt auðvitað hefði verið
æskilegt að fleiri flöskur hefðu
verið rannsakaðar.
3. Eftir niðurstöðunum frá
þessu sumri að dæma hefir
flutningurinn að því er séð
verður ekki haft til muna spill-
andi áhrif á C-fjörvi mjólkur-
innar. Talsvert bar á þessu í
vetur, að sú mjólk, sem lengst
var aðkomin, væri C-fjörvi-
snauðari, samanborið við mjólk
úr nágrenni Reykjavíkur, en
þetta hefir breytzt til batnaðar
síðan bent var á nauðsyn þess
að hafa mjólkurbrúsana vel
fyllta, því að fátt eyðileggur
Cfjörvið meira en loft, sem
hristist saman við vökvann. Ef
bornar eru saman niðurstöður
af mælingum hjá tveim búum
hér nærlendis (Nes og Lækjar-
hvammur) og tveim öðrum
langt í burtu hafa fundist 93,8
mg. samtals í 4 sýnishornum frá
Lækjarhvammi, 103,9 mg. í
jafnmörgum sýnishornum frá
Nesi og 91.3 mg. í 4 sýnishorn-
um frá Melum í Melasveit og
Mjólkurbúi Flóamanna. Mis-
munurinn er tiltölulega mjög
lítill.
4. C-fjörvisþörf mannsins er
talin vera 30—50 mg. á dag,
þannig að 30 mg. er álitinn
minnsti skammtur, sem maður-
inn kemst af með til að halda
fullri heilsu, og sami skammtur
er setlaður börnum, sem þurfa
tiltöíulega meira C-fjörvi en
fullorðnir. Ef miðað er við að
neytt sé eins lítra á dag er
mjólkin orðin nægilega auðug
af C f jörvi í september til að
menn gteti fengið allri C-fjörvi-
þörf sinni fulnægt í mjólkinni
einni. En frá því í júnímánuði
má, samkv. þessum rannsókn-
um, telja mjólkina góðan C-
fjörvi-gjafa.
Niels Dungal
(sign.).