Alþýðublaðið - 19.10.1939, Blaðsíða 3

FIMMTUDAGUB 19. ÓKT. 1939.
ALÞYÐUBLAÐIÐ
Nýju verkamannabúslaðirnir.
Skipulagsuppdráttur af verkamannabústaðahverfinu í Rauðarár-
holti. Tíglarnir sýna húsin, þríhyrningurinn (1250 ferm.) hinn
sameiginlega leikvöll verkamannabústaðanna.
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
RITSTJÖRI:
F. R. VALDEMARSSON.
I fjarveru hans:
STEFÁN PÉTURSSON.
AFGREIÐSLA:
ALÞÝÐUHÚSINU
(Inngangur frá Hveífisgötu).
SÍMAR:
4900: Afgreiðsla, auglýsingar.
4901: Ritstjórn (innl. fréttir).
4902: Ritstjóri.
■4903: V. S. Vilhjálms (heima).
'4905: AlþýðuprentsmiSjan.
14906r Afgreiðsla.
i 5021 Stefán Pétursson (heima).
í ALÞÝÐUPRENTSMIÐJAN
Stðndur Sjálfstæðis-
flokknriun að sam-
bandsstofnun komm-
únista?
AÐ hefir fyrir nokkru
síðan verið boðað i blaði
kommúnista hér í Reykjavík.
að hið margumtalaða „óháða
verkalýðssamband11 þeirra, eða
„landssamband íslenzkra stétt-
arfélaga,11 eins og þeir eru nú
búnir að skíra það, verði stofnað
í næsta mánuði. En síðan í
fyrravetur hefir. hið svonefnda
.jvarnarbandalajg11 kommún-
ista, sem átti að undirbúa hið
,.áháða“ sjálft, haft starfandi
skrifstofu hér í bænum til þess
að breiða út blekkingar í því
skyni, að véla verkalýðsfélög til
þátttöku í stofnun þess, að
vísu með svo óvæntum árangri,
að sum þau félög, sem í fyrra
vetur ætluðu sér að vera með
— eru fallin frá, án þess að
nokkur ný hafi bætzt við í
hópinn. Þess vegna hefir nú
skr if stof ust j órinn sjálfur, —
Benjamín Eiríksson hagfræð-
ingur, sem eins og kunnugt er,
fyrstur manna barðizt hér
,,fræðilega“ fyrir gengislækk-
uninni, orðið að fara út um
land til þess að reyna á síðustu
stundu að safna ,,fulltrúum“ á
stofnþingið. En þær fréttir
— sem þegar hafa borizt af
ferðalagi hans og birtar voru
hér í blaðinu fyrir tveimur
dögum, sýna, að erindi hans,
það er að segja árangur þess,
muni verða harla lítið í saman-
burði við erfiðið. Verkamenn í
Stykkishólmi og á Patreksfirði
þökkuðu fyrir gott boð, en vís-
uðu Benjamín á bug.
Og það er heldur engin furða,
Menn eru búnir að fá nóg af
kommúnistum og öllum þeirra
óheilindum. Nú, eftir að þeir
hafa gert ómerk öll sín fyrri
orð um baráttu fyrir friði og
lýðræði gegn stríði og fasisma
og tekið að sér að verja hin
fyrirlitlegu svik sovétstjórnar-
ipnar við friðinn og lýðræðis-
ríkin, bandalag hennar við
þýzka nazismann, árásina að
baki Pólverjum og kúgunar-
herferðina á hendur smáþjóð-
unum austan við Eystrasalt og
Finnlandi, þýðir ekkert fyrir þá
lengur að ætla að villa á sér
heimildir með stofnun ,,óháðs
verkalýðssambands.“ Allir vita,
að það verður ekkert annað en
kommúnistasamband, „Verka-
lýðssamband Norðurlands11 í
nýrri útgáfu og verkfæri í hönd-
um yfirboðaranna austur á
Rússlandi. Málarasveinafélagið
hér í Reykjavík hefir skilið
þetta rétt, þegar það afþakkaði
alla þátttöku í því ,,óháða“ í
vikunni, sem leið. Og það má
mikíð vera, ef eitthvað af þeim
fáu félögum, sem ákyáðu að
verða með í fyrravetur og enn
eru í ,,varnarbandalaginu,“ —
eiga ekki eftir að sjá sig um
hönd, áður en stofnþing hins
„óháða“ verður haldið.
Svo mikið virðist auðsætt,
að kommúnistar muni eftir
þetta af eigin rammleik engar
rósir gera í þessu máli. Það vita
þeir líka sjálfir. En þeir gera
sér von um utan að komandi
hjálp. Það er að vísu ekki lík-
legt, að menn úr öðrum flokk-
um finni mikla hvöt hjá sér til
þess að láta erindreka Moskva-
valdsins hér hafa sig að verk-
færum eins og nú er komið
málum úti í heimi. En það er
ekki um að villast: Kommún-
istar treysta á stuðning Sjálf-
stæðisflokksins til þess að
stofna hið fyrirhugaða samband
sitt. í grein, sem Benjamín Ei-
ríksson skrifaði í Þjóðviljann
þ. 7. þ. m., fórust honum þannig
orð um þetta:
„Þeir stjórnmálaflokkar, sem
hafa stutt landssambandsmálið
á pólitíska vettvanginum, eru
Sósíalistaflokkurinn, (þ. e. Kom-
múnistaflokkurinn) og Sjálf-
stæðisflokkurinn. Hafa mál-
gögn Sjálfstæðisflokksins tek-
ið eindregna afstöðu með óháðu
verkalýðssambandi. Má því fast
lega gera ráð fyrir, að Sjálf-
stæðismenn stuðli víða í verka-
lýðsfélögunum að þátttöku í
stofnun landssambandsins. Og
ritari stjórnar bandalagsins (þ.
e. varnarbandalagsins) er Sjálf-
stæðismaður“.
Það er að vísu vitað, að Sjálf-
stæðisflokkurinn lét í ábyrgð-
arlausri stjórnarandstöðu leið-
ast til þess undanfarin tvö ár,
að ljá kommúnistum fylgi sitt
í fleiri en einu verkalýðsfélagi
á landinu. En líklegt er það ekki,
að hann eða einstakir meðlimir
hans leyfi sér að halda slíkri
samvinnu áfram við Moskovít-
ana, eftir að flokkurinn er orð-
inn meðábyrgur um stjórn
landsins og framtíð þjóðarinn-
ar. Mun margan fýsa að heyra,
hvað Sjálfstæðisflokkurinn hef-
ir sjálfur um slíka yfirlýsingu
kommúnista að segja.
Brauðsðlustúlb-
nr mótmæla.
J\ FUNDI, sem haldinn var
nýlega í A.- S. B„ félagi
brauðsölustúlkna, var eftirfarandi
ályktun sampykkt:
„Fundur í A. S. B. mótmælir
eindregið .sampykkt bæjarstjórn-
ar um breytingu á lokunartíma
sölubúða, sem lengir sunnudaga-
vinnu bakaríastúlkna um 5 klst.,
og telur þetta óréttláta og ó-
skiljanlega árás á einn hluta
verzlunarstéttarinnar, um leið og
aukin eru réttindi annarra verzl-
unarmanna. Hefði mátt vænta
þess, að frekar væri aukinn en
skertúr frítími þeirra manna, se.m
bundnir eru við störf á helgi-
dögum, og telur fundurinn, að
sízt sé þörf á slíkri ráðstöfun
sem þessari á tímum eins og
þeim, sem nú fara í hönd.“
Póstferðir.
19. okt. 1939. Frá Reykjavík:
Mosfellssveitar-, Kjalarness-,
Reykjaness-, Kjósar-, ölfuss- og
Flóa-póstar, Þingvellir, Hafnar-
fjörður, Þykkvabæjarpóstur,
Akraness-, Borgamesspóstar. Til
Rvk. Mosfellssveitar-, Kjalarness-,
Reykjaness-, Kjósar-, ölfuss- og
Flóa-póstar, Þingvellir, Hafnar-
fjörður, Austanpóstur, Ðorgar-
ness-, Akraness-, Barðastrandar-
póstur, Stykkishólmspóstur.
AÐ verður að fagna því,
að samkomulag skyldi
komast á milli skipulagsnefnd-
ar og bæjarráðs um fyrirkomu-
lag, stað og teikningar hinna
nýju verkamannabústaða. Það
hafði alls ekki verið mikill á
greiningur milli þessara aðila
um þetta efni, enda er sam-
vinnu milli skipulagsnefndar
og bæjarstjórnar allt af góð, en
samt sem áður frestaði þessi
óhæfilegi dráttur byggingum
verkamannabústaðanna mjög,
og verður að víta það, og því
fremur, þar sem samkomulag-
ið, sem gert var, hefði vel get-
að orðið þegar snemma í sum-
ar.
í raun og veru hefir öll
stjórn Byggingarfélags verka-
manna átt í stöðugu stímabraki
í allt sumar út af þessum mál-
um og hefir mörgum félögum í
Byggingarfélaginu skilist, eins
og það væri meining bæjarráðs,
að reyna að koma í veg fyrir
það, að verkamannabústaðirnir
yrðu byggðir. Raunin var ekki
sú, heldur að eins sami seina-
gangurinn í störfum hins opin-
bera, er margar hendur eiga að
fjalla um, sem svo allt of oft
gerir vart við sig.
Byggingarfélag verkamanna
og allir félagar þess, munu nú
gera sig ánægða með þau úr-
slit, sem fengist hafa. Staður-
inn er alveg ágætur og varla
hægt að kjósa hann betri,' þó að
einhverjir félagar hefðu kosið
að fá stað undir bústaðina á
Melunum. En það eru aðallega
menn, sem heldur vilja eiga
heima vestur í bæ. Það er þó
ekkert atriði, því að fólk kann
alls staðar vel við sig, þar sem
það aðeins fær góða íbúð og
gott útsýni — íbúð, sem er því
ekki ofviða að standa straum af.
Þá eru lóðirnar stórar og miklár
og garðarnir geta orðið betri en
garðar þeir, sem íbúarnir í hin-
um eldri verkamannabústöðum
hafa. Gefst íbúunum í hinum
nýju verkamannabústöðum
gott tækifæri til garðræktar og
það er afar mikils virði. Eins
og menn sjá á teikningunni, —
sem fylgir þessari grein, er
verkamannabústöðunum mjög
vel fyrir komið. — Verka-
mannabústaðahverfið á að
standa í þríhyrningi við Há-
teigsveg, sem markast á eina
hlið við Þvergötu, en á hinar
hliðarnar af nýjum götum, eitt
hornhúsið stendur svo að segja
við Vatnsgeyminn. — Þetta er
norðan Háteigsvegar, þríhyrn-
ingurinn innan hverfisins er
hinn fyrirhugaði barnaleikvöll-
ur, sem á að vera um 2500 fer-
metrar að stærð. Öll húsin eiga,
eins og kunnugt er, að verða
sérstök, en að öðru leyti mun
fyrirkomulag verða mjög líkt
því, sem verið hefir í hinum
eldri bústöðum. Ýmsar breyt-
ingar, til sparnaðar, mun þó
reynt að gera hefir komið til
mála, hvort sem úr því verðúr
eða ekki, að hafa steypiböð í
stað kerlauga. Sparar þetta
bæði rúm í húsunum og ýmsan
dýran útbúnað, að minnsta
kosti færist það mjög í vöxt í
nýtízku húsum, að hafa steypi-
bað í stað kerlauga. Hins vegar
getur verið að barnafólki þyki
steypiböðin heldur óhentugri,
og þó er þetta líkast til ekki
nema smekksatriði hjá fólki.
Eins og Guðmundur í. Guð-
mundsson formaður Byggingar-
félagsins skýrði fjrá hér í blað-
inu í gær, hefir stjórn félagsins
notað tímann í sumar til að
undirbúa sig undir byggingarn-
ar, aðallega með því, að tryggja
sér byggingarefni og sérstak-
lega með tilliti til stríðsins. —
Hefir tekist að ná í allt sem-
ent og járn, en enn er ekki bú-
ið að fá timbur eða annað, en
það mun vera á leiðinni. Menn
óttast vitanlega, að ófriðurinn
valdi því, að þessar íbúðir fari
upp úr öldu valdi. Ekki lítur
samt út fyrir það, félagsstjórn-
in hefir getað tryggt það, áð ým-
islegt af byggingarefninu fæst
með góðu verði, þó að óvissa
nokkur sé með annað. Ríður
líka mikið á þessu, því að allir
félagarnir í Byggingarfélaginu
eru lágtekjumenn. og ef íbúð-
irnar verða miklu dýrari, en
áður hefir verið gert ráð fyrir,
IAMERÍSKU BLAÐI 'í Nevv
York, „The Nevv York Herolcl
Tribune“, sem kom út 6. ágúst,
er svo hljóðandi fréttaklausa
undir a'ðalfyrirsögninni: Frímerki,
me'ð undirfyrirsögninni: Utlend
heimssýningarmerki:
„Vilhjálmur Þór, aðalumboðs-
maður Islahds á heimssýnmgunni
í New York, tilkynnir, að 2 kr.
frímerkin, með Þorfinni Karls-
efni landkönnuði, sem fyrir mis-
gáning voru prentuð með stöf-
unurn: N. Y. 1939 W. F., til
heiðurs við heimssýninguna, hafi
nú verið gefin frjáls til sölu á
íslandi. Merkin átti upprunalega
að gefa út eins og hver önnur
frímerki, en stafirnir, sem tákn-
uðu heimssýninguna, N. Y. 1939
W. F., 'komust á fyrir misskiln-
ing frímerkjagerðarmannsins.
Frímerkin voru því endurprent-
uð án þessara stafa. En áður en
hægt var að eyðileggja upplagið,
voru 35 arkir af þessum frímerkj-
pm, og eru 50 í hverri þeirra.
komnar á sölumarkað, svo á-
kveðiö var, til þess að k-omast
hjá spákaupmensku, að selja af
þeim 50 þúsund. Frímerkin eru
grá á litinn.“
’Ekki verður annað haldið eftir
þessari frétt, en að þessum 35
örkum, sem getið er um í ame-
ríska blaðinu að komið iiafi á
sölumarkaðinn, þó ekki hafi verið
tíl pess ætlast, hafi verið stolið.
Hver stal þessum merkjium, ef
peim var stolið? Eða, ef frímerkj-
unum var ekki stolið, hver gaf
leyfi til þess að selja þau, og þar
með þeim, sem frímerkin voru
þá er ekkert líklegra, en aö
margir, sem annars ætluðu að
fá íbúðir, verði að hætta við
það.
En aðalatriðið er nú fengið,
— að bústöðunum hefir verið
ákveðinn ágætur staður, og að
lóðirnar eru góðar og loks að fé
er fyrir hendi, til að byggja
nú þegar.
Kommúnistar hafa reynt að
nota sér það í sumar, hvað eftir
annað, að dregist hefir að
byrja á byggingunum. Það var
þeirra starf og þeim samboðið.
Þegar teikningarnar eru full-
gerðar að húsunum, verður
skýrt nákvæmlega frá fyrir-
komulaginu hér í blaðinu.
seld, tækifæri til þess að auðg-
ast um þúsundir króna fram fyrir
aðra?
Kj or vinnu-
stúlkna.
AÐ er kunnugt, að kjör
þeirra stúkna, sem eru í
vist hér í bæ, eru mjög mismun-
andi, bæði hvað kaupgjald snert-
ir, vinnutíma og húsnæði.
Vinnutíminn er frá 7 eða 714
tog í sumum vistum tii ,kl. 10 eða
11 á kvöldin,' og jafnvel kallað í
stúlkur eftir þann tíma, nema
þær liafi iforðað sér í rúmið.
Stúiknaherbergin eru nær undan-
tekningariaust verstu herbergin i
húsunum, og oftast niðri í kjáíl-
ara eða uppi undir súð. Þó er
Iangt frá því, að allar stúlkurnar
hafi herbergi. Margar verða að
sofa á legubekk í ívemstofunni,
og er þá svefntími þeirra háður
gestagangi og ýmsri háttsemi
húsbændanna, og verður vinnu-
stúlkan, sem fer fyrst af öllum
á fætur, að fara seinust að sofa.
Þegar þetta allt er athugað,
verður auðskilið, að svo að segja
engin stúlka er i vist, ef hún á
kost á nokkurri annari vinnu. Þö
em undantekningar frá þessu,
sem lýst hefir verið, nokkrar, en
fáar stúlkur, sem hafa sæmilegt
herbergi og ákveðinn vinnutíma
Ég hefi talað við svo ntargar
stúlkur, að ég þori að fullyrða,
að aðalorsökin til þess, hve
tregar stúlkur eru að ráða sig í
vist, er óákveðni vinnutíminn.
Það er ótmlega slítandi, að
nnega aldrei um frjálst höfuð
strjúka. Þurfa frá morgni tii
kvölds að vera boðinn og búinn
að vinna, jafnvel óþarfa vinnu,
sem aðra, og ég þori að full-
yrða, að þessi langi vinnutími er
algerlega óþarfur. Hann stafar
sumpart af ,því, að húsmæður
hugsa ekki vitund um J>að, að
vinnustúlkur hafi allar sömu til-
finningar og þær sjálfar, en sum-
part af því, að húsmæður kunna
illa vinnustjóm. Sannast þetta
bezt af því, að til em þó nokkr-
ar húsmæður hér í bænum, sem
alltaf láta stúlkurnar hætta á á-
kveðnum tíma á kvöldin. Það er
ekki nema eðlilegt, að það sé
mikill hluti húsmæðra, sem ekki
kann að stjóma húsi, því mest-
ut hluti kvenna ganga I hjóna-
band án þess að hafa fengið
neina verulega menntun á hús-
stjórnarsviðinu. Þó vil ég segja,
að máske sé þó aðalorsökin til
ólags þess, sem er á vinnutíma,
stafi af fyrirlitningu á innanhúss-
starfinu, sem kemur ósjálfrátt
fram sem óbein fyrirlitning á
vinnustúlkunum, með því að
þvæla þeim fyrst allan daginn,
og síðan að hai*da þeim langt
fram á íkvöld við vinnu, sem
annaðhvort hefði mátt vera búið
að gera, eða mætti bíöa næsta
dags.
Mér er sem ég heyrl mótmælin
frá mörgurn, þegar þeir lesa
þetta. Ég hefi heyrt bæði hús-
mæöur, eiginmenn þeirra og
stáipaða syni mótmæla af mikl-
um móði því, að þau litu niður
á vinnustúlkuna eða starf hennar,
og ég veit, að þetta fólk stóð
(sjálft í þeirri meiningu, að það
ger'ði það ekki. En það sýndi í
verkinu hið gagnstæða, með þvi
bæði seint og snemma að vera að
biðja vinnustúlkuna um að gera
smávik, sem þaÖ hefði verið
fljótara að gera sjálft, eða hún
hefði ei-ns getað gert á þeim
tíma, sem var hennar eiginlegi
vínnutími, eins og á kvöldin,
þegar sá tími var k-ominn, að
eðldlegt var að hún ætti frí.
Rétt er að minnast á, að stúlk-
tur í vist geta einatt aldrei vitað
fyrárfram, hvort þær geti þegið
boð laugardaga eða sunnudaga,
af því að húsmóðirin veit ekk-i
sjáif, hvorn daginn hún ætlar að
skemmta sér, eða báða. Þetta
sýnist nú ekki v-era stórt atriði,
en gefur þó -oft tilefni til ýmsra
leiðinda, því stúlkan, sem ætlar
að skemmta sér, gerir það eðli-
iega, með kunn-ingjum sínum og
þarf að mæla sér mót fyrirfram,
ef þa'ð á að vera. Þessi -óvissa
hefir stundum leitt til þ-ess, a'ð
stúlkur, sem vildu skemmta sér,
áttu engan kost á að gera þa'ð
með kunningjum sínum og pá
lent í ýmiskonar kunningsskap,
er þær höfðu leiðindi af síðar.
Ég hefi hér talað eingöngu
um heildagsvistir. En eins og
kunnugt er, er fjöldi stúlkna, sem
ekki vilja ráða sfg nema hálf-
an daginn, af því þeim þykir
þrældiömurinn of mikill í heil-
d|agsvistunum. En ég rita ef til
vill síðar um hálfdagsvistir.
Jóninia Skúladóttir.
Póstferðir 20. okt. 1939.
Fra Reykjavík: Mosfellssveitar-,
Kjaiarness-, Reykjaness-, Ölfuss-
og Flóa-póstar, Hafnarfjörður,
Fljótshlíðarpóstur, Austanpóstur,
Akraness-, Borgamess-, Snæfells-
nesspóstar, Stykkishólmspóstur,
N-orðanpóstur, Dalasýslupóstur.
Til Reykjavíkur: Mosfellssveitar-,
Kjalarness-, Reykjan-ess-, Ölfuss-
og Fíóa-póstar, Lau-garvatn,
Hafnarfjörður, Meðallands- -og
Kirkjubæjarklausturpóstar, Akra-
ness-, Rorgamess-, Norðanpóstar,
Strandasýslupóstur.
Hver stal trfmerkjnnam?
íslenzkt hneykslismál, sem lesa má um
í frímerkjadálkum heimsblaðanna, en
ekki er getið neitt um hér á landi.