Alþýðublaðið - 20.10.1939, Page 3

FÖSTUDAGUR 20. OKT. 1939.
ALÞYÐUBLAÐIÐ
o------------------------
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
RITSTJÓRI:
F. R. VALDEMARSSON.
I fjarveru han*:
STEFÁN PÉTURSSON.
AFGREIÐSLA:
ALÞÝÐUHÚSIND
(Inngangur frá Hverfisgötu).
SÍMAR:
4900: Afgreiðsla, auglýsingar.
4901: Ritstjórn (innl. fréttir).
4902: Ritstjóri.
4903: V. S. Vilhjálms (heima).
4905: Alþýðuprentsmiðjan.
4906: Afgreiðsla.
5021 Stefán Pétursson (heima).
ALÞÝÐUPRENTSMIÐJAN
♦ -----------------------*
Sjálfstæðisstefi
a ofl stádentar.
EINHVER þeirra stúdenta,
sem í háskólanum skreyta
sig meö nafninu „lýðræðissinn-
aðir stúdentar/1 lætur i ljós ó-
ánægju sína í Morgunblaðinu í
gær út af því, að Alþýðublaðið
skuli 1 grein um nýafstaðnar
stúdentaráðskosningar hafa
leyft sér að telja þá til þeirra
ítaka, sem íhaldið ætti í háskól-
anum.
Þessi stúdent vill ekki viður-
kenna það, að „sjálfstæðisstefn-
an“, sem hann segist fylgja, sé
íhaldsstefna. „Sjálfstæðisstefn-
an,“ svo farast honum orð, —
„stefna einstaklingstrausts og
einstaklingsframtaks, getur eft-
ir eðli sínu aldrei verið annað
en djörf framfarastefna.“ Og í
hverju er þá þetta „eðli sjálf-
stæðisstefnunnar“ fólgið? Jú,
það á eftir því, sem hann seg-
ir, að vera fólgið í því, „að ein-
staklingurinn verði að treysta
á eigin kraft og fá þá líka sína
umbun, ef hann dugar.“ Slíkri
stefnu finnst honum eðlilegt að
stúdentar fylgi, því að „þeir
vilja fá að beita sér .... og
eiga von verðlaunanna, ef þeir
sigra í kapphlaupinu.“
Lagið er þekkt og vísan
líka. Það er lofsöngurinn um
„einstaklingsframtakið,11 sem
að vísu fyrir löngu síðan var
sunginn af mönnum, sem með
fullum rétti töldu sig fylgjandi
„djarfri framfarastefnu,11 en á
okkar dögum er ekkert annað
en harmagrátur íhaldsmanna
yfir horfnum tímum. Það voru
á uppgangstímum auðvaldsins
bæði hér og annars staðar til
menn, sem í raun og veru
„treystu á eigin kraft“ og
fengu „sína umbun,“ af því að
þeir höfðu ,,dugað.“ En á þeirri
hnignunaröld þess, sem okkar
kynslóð lifir á, er lítið orðið eft-
ir af slíku framtaki, einnig hér
á landi. Menn tala að vísu enn
um „einstaklingsframtak“. En
þeir ,,treysta“ ekki lengur ,,á
eigin kraft,“ heldur á Lands-
bankann, og gera kröfu til þess
„að fá sína umbun,“ alveg eins,
þótt þeir hafi ekki „dugað.“
Ef stúdentinn í Morgunblað-
inu hefði fylgst með þessum
staðreyndum lífsins, og reynt
að skilja þær, í stað þess að
lesa sig andlega blindan á
gömlum skræðum og Morgun-
blaðsgreinum, myndi hann á-
reiðanlega ekki hafa farið eins
fyrirlitlegum orðum, og hann
gerir, um þá flokka, sem búnir
eru að missa trúna á almætti
„einstaklingsframtaksins" og
berjast fyrir nýju skipulagi
þjóðfélagsins til þess að yfir-
stíga það öngþveiti, sem auð-
valdið hefir leitt yfir heiminn.
Og að öllum líkindum myndi
Tundurdufl og tundurskeytl:
hættulegustu vopn sjóstríðsins
Um borS í enska tundurspillinum ,,Brilliant“. SjóliSsmenn-
irnir eru að ýta tundurskeyti inn í hlaupið, sem því er skot-
ið úr. Til hægri sjást á þilfarinu nokkrar djúpsprengjur, sem
öllum kafbátum stendur mikill stuggur af.
hann þá hvorki fylgja „sjálf-
stæðisstefnunni," sem vill halda
slíku ástandi við og þó öllu
heldur snúa hjóli sögunnar aft-
ur á bak, né kalla hana „djarfa
framfarastefnu,“ eins og hann
gerði í Morgunblaðsgrein sinni
í gær.
Og að endingu þetta: Stúd-
entar hafa lagt íslenzku þjóð-
inni til margan framfaramann
og eiga vonandi eftir að gera
það enn. En þeir menn hafa
sjaldnast unnið sitt starf í þeirri
von ,,að fá sína umbun,“ ef
þeir „dygðu“, og ennþá sjaldn-
ar fengið nokkra. Það hafa ver-
ið hugsjónamenn, sem börð-
ust fyrir nýjum stefnum og
fórnuðu starfskröftum sínum
fyrir þjóðina, án 'þess að ætlast
til annarra launa en ánægjunn-
ar af því, að taka þátt 1 fram-
förum hennar. Það er slíkur
hugsunarháttur, sem einkennir
alla brautryðjendur og djarfa
framfaramenn, en ekki vonin
um „umbun“ eða „verðlaun“,
eftir að hafa „dugað“ eða
„sigrað í kapphlaupinu“ við’
náungann.
Póstferhir 21. okt. 1939.
Frá Reykjavik: Mosfellssveltar-,
Kjalarness-, Reykjaness-, Ölfuss-
og Flóapóstar, Þingvellir Hafnar-
fjörður, Laugarvatn, Grímsness-
og Biskupstungnapóstar, Akra-
ness-, Borgarness- og Álftaness-
póstar. Til Rvk.: Mosfellssveitar-,
Kjalarness-, Reykjaness-, Ölfuss-
og Flóapóstar, Þimgvellir Hafnar-
fjörður, Fljótshlíbarpóstur, Aust-
anpóstur, Akraness-, Borgarness-
og Álftanesspóstar, Snæfellsness-
póstur.
Rúgmjöl
Sítrónur,
Saltfiskur,
Harðfiskur,
Riklingur,
Smjör,
Ostar,
Egg.
BREKKA
Síraar 1678 og 2148.
Fjarnarbúðin. — Sími 3570.
[" T M þessar mundir lesum við
á hverjum degi um skip,
sem hafa orðið fyrir tundurskeyti
eða rekizt á tundurdufl. Tundur-
dufl og tundurskeyti eru einhver
fullkomntustu hernaðartækin á
vorum dögum, og eru geysimiikið
notuð í hernaði á þessari öld,
sem kennd hefir verið við menn-
inguna.
Það eru nú reyndar 311 ár síð-
an tundurdufl voru fyrst notuð.
Það var nefnilega árið 1628, að
Englendingar notuðu svokölluð
straumdufl gegn frönsku skipun-
tum í omstunni við La Rochelle.
Straumduflin voru flothylki með
pjáturkössum, fullum af púðri og
kveikjara innan í. Bylgjurnar áttu
að bera hylkin að skipshliðunum
og þá átti að kvikna í. Én þetta
heþþnaðist illa, og lengi framan
af datt engum í hug, að þessi
morðvoþn ættu nokkra framtíð
fyrir sér.
Og ekki gekk mikið betur næst,
þegar átti að nota tundurdufl.
Það var í frelsisstríði Ameríku-
manna, og það kom ennþá í ljós,
að árangurinn svaraði ekki ó-
maíiinu. En þá fann höfundur
gufuskipanna, Robert Fulton —
hver skyldi nú ætla, að hann
hefði verið svo herskár? — upp
nýja tegund tundurdufla. Það var
árið 1800, og hinn ágæti Robert
vænti sér mikils af þessari upp-
finningu sinni. Hann gerði þessa
Úppgötvun í Frakklandi, en Na-
poleon, sem líka hafði hafnað
hugmyndinni um gufuskip, leizt
ekki á uppfinninguna. Þá bauð
Fulton Englendingum uppfinn-
inguna, en þeir vildu hana ekki
og kölluöu hana „óriddaralegL
voþn“. Með breytingum varð
þetta tundurdufl Fultons seinna
rnjög hættulegt vopn. Og nú á
dögum eru tundurduflin ekki
lengur meinlaus barnaleikföng,
heldur nijög hættulegt vopn,
enda þótt það sé ekki mjög stórt.
Hin svokölluðu horndufl eru
mjög margbrotin og hættuleg. Á
þeim eru 5—7 blýhorn og í
þeim eru glasrör með sýru. Þeg-
ar hornin brotna við skipssúð-
ina, rennur sýran eftir gangi
niður í duflið og við það verður
ógurleg sþrenging. Rafkveikju-
dufl voru fyrst notuð í fyrsía
Slésvíkurstríðinu 1848—50, þegar
Þjóðverjar notuðu þau til þess
að girða fyrir höfnina í Kiel. j
Krimstríðinu 1854 notuðu Rússar
tundurdufl, og Danir notuðu
tundurdufl með kaliumkveikju í
Alssundi 1864. Þau komu þó ekki
að neinum notum. Það var ekki
fyrr en í amerísku borgarastyrj-
öldinni, að þaÖ kom glöggt í
Jjós, hvílíkt gagn er hægt að hafa
af tundurduflum. Og nú vitum
við það allt of vel.
Fyrsta tegund tundurskeyta er
aðeins 75 ára gömul. Það var
austurríski liðsforinginn Zuppis,
sem ávann sér þá vafasömu
frægð árið 1864 að finna upp
þetta skaðræÖisvoþn. I fyrstu var
tundurskeytið eins konar bátur
úr tré, sem var knúinn áfram af
púðurkerlingum. Seinna var það
fundið upþ að knýja tundurskeyti
áfram með sigurverki. En það
var ekki fyrr en Whitehead í Fi-
ume fann upp tundurskeyti, sem
voru knúin áfram með skrúfu,
að tundurskeyti komust í al-
menna notkun í hernaði. Þessi
tundurskeyti voru 150 kg. að
þyngd. Árin 1870—1880 keyptu
svo áð segja allar þjóðir tundur-
skeyti. Þau voru í fyrsta skipti
notuð í stríðinu milli Peru og
Chile árið 1877. Seinna voru þau
notuð í japansk-kínverska stríð-
hu 1895 og í stríðinu milli Rússa
og Japana 1904—5 og heims-
styrjöldinni og svo náttúrlega
núna.
Nútíma tundurskeyti, módel
1939, er sannarlega hræðilegt
vopn. Á örfáuni sekundum getur
það sprengt stór skip í loft upp
og drepið og Limlest fjölda fólks.
Með öllum stýrisúibúnabi sínum
er það hættulegasta vopnið, sem
til er. Þó standa menn ekki leng
ur algerlega varnarlausir gagn-
vart þessu vopni, en vopnlaus
verzlunarskip geta enga rönd við
þeim reist.
Um hið nýja stn-
dentaféian.
Athnoasemd frá nokkr-
um stúdentnm.
TT2GNA viðtals Alþýðublaðs-
ins við Bjarna Vilhjálms-
son stud. mag. þ. 16. þ. m. og
ummæla blaðsins um viðtalið
og enn fremur vegna ýmsra
kvitta, er upp hafa gosið með
stúdentum út af ritsmíð þeirri,
er málgagn „Sósíalistaflokks-
ins“ birti um þetta mál, þ. 17. þ.
m„ viljum við undirritaðir
taka fram eftirfarandi:
1) Klofningurinn í félagi rót-
tækra stúdenta varð kunnur
þegar fyrir stúdentaráðskosn-
ingarnar síðustu. Varð það þó
að samkomulagi að félagið
gengi sameinað til kosninga, en
hins vegar aldrei farið dult með
það, að eftir kosningar mundi
þessu samstarfi að öllum líkind-
um verða slitið, enda var fram-
bjóðendum raðað á listann með
tilliti til þessa væntanlega að-
skilnaðar. Það getur því eng-
um félagsmanni komið á óvart,
að félag róttækra stúdenta mun
nú klofna og ýmsir meðlimir
þess slíta sambandi við þá fé-
lagsmenn, er skilyrðislaust lúta
vissum erlendum stefnum.
2) Okkur er ekki kunnugt
um, að stofnað verði innan Há-
skólans Alþýðuflokksfélag á
hinum pólitíska grundvelli Al-
þýðuflokksins, þótt við hins
vegar fullyrðum, að ef nýtt fé-
lag verður stofnað, þá verði
stefnuskrá þess á þann veg, að
Alþýðuflokksstúdentar muni
telja sjálfsagt að taka þátt í
stofnun félagsins.
Reykjavík, 18. okt. ’39.
Jón Jónsson frá Ljárskógum.
Bergur Vigfússon.
Jón Eiríksson.
Friðfinnur Ólafsson.
Arelíus Níelsson.
Ragnar Jóhannesson.
Karl isfeld;
Indriði Þorkelsson
frá FJalli: Bangatorot
----4----
O UÐUR-ÞIN GEYJARSÝSLA
^ hefir fóstrað allmarga sér-
kennilega gáfumenn og skáld,
sem hafa gnæft töluvert upp úr
múg alþýðuhagyrðinganna. Al-
þjóð manna kannast við nöfn
eins og Skarða-Gísli, Siigurbjörn
frá Fótaskinni, Jón Hinriksson
frá Helluvaði, Þorgils Gjallandi,
Jón Þorsteimsson frá Arnarvatni,
Sigurður Jónsson frá Arnarvatni,
Sigurjón Friðjónsson á Litlulauig-
urn, Guðmundur Friðjónsson á
Sandi, að ógleymdum konunum.
Unni Benediktsdóttur Bjarklind
jHuldu) og Þurú í Garði.
Einn þessara „kynlegu kvista“
verður gerður hér lítillega að um-
talsefni, en það er Indriði Þor-
kelsson, skáld og ættfræðingur
frá Ytra-Fjalli í AÖaldal. Um
langan aldur hefir hann ort
kvæði við orfið eða rekuna, því
að tómstundir gefast fáar ein-
yrkja með stóran barnahóp. Fyrir
INDRIÐI ÞORKELSSON
fáeinum dögum gaf hann út
sýnishom af ljóðum sínum, all-
stóra bók þó, sem heitir Bauga-
brot- Sumum kann að finnast,
að hann hefði fyrr mátt gefa
út ljóðabók eftir sig, því að höf-
undurinn er sjötugur í dag, þekt-
ur um land allt fyrir nokkrum
tugum ára, af kveðskap sínum.
Það eru mikil viðbrigði fyrir
sigggróna hönd, sem vön er að
halda um orfhæl eða rekuskaft,
að grípa um pennastöng. Slíkum
malnni færi sennilega líkt og ísak
í Gróður jarðar; hoinum finndist
það „eins og að halda á engu“.
Það mun því hafa farið svo um
Indriða, að hann hefir ekki rit-
að á blað nærri allan kveðskap
sinn. Verða því síður en svo
kollheimtur, þegar afrétturiinn er
smalaður, en margt af því, sem
ekki kernur til skila í bók hans,
hefir þó geymst og geymist enn
í huga þeirra, sem hafa heyrt
kvæði hans og lært þau.
Kveðskapur Indriða er að
mestu bundinn heimahögum
hans, umhverfi lians og ferðafé-
lögum á lífsleiðinni. AÖ vísu má
ef til vill kalla það þröngt svið,
en það er þá aftur á möti vel
ræktað. Hann hefir allan sinn
aldur búið nálægt jaðri hrauns-
ins, sem skáldbróðir hans úr
sömu sveit orti eitt sinn um: „Og
náttsólin á klettana kufli rauðum
steypti, og kjarrskóginum strjála
í þúsund loga hleypti.“ Slíka sýn
hefir Indriði haft fyrir augum á
hverju vori ævi sinnar, en undir-
(tónninn í hinni miklu hljómkviðu
vorsins hefir verið niður Laxár,
sem Indriði minnist á þennan
hátt:
En kveðandi nam ég af árinnar óð
og alls, er fór syngjandi í víðinn.
Indriða verður tíðrætt um Laxá
í ljóbum sínurn. Honium finnst
hljómur hennar nátengdur sér, og
Á víxl mun hún kynslóðir kveða
; í blund
og kalla til starfa, unz lokast
öll sund.
Og að lokum finnst honum hún
aldrei hafa veriÖ „jafn dýrmæt
ög blessuð sem nú“.
Þetta kvæði er að vísu ort árið
1902, en það á ekki síður við
nú, þegar krafti hins hljómandi
strengs hennar hefir verið breytt
í ljós og hita, sem vermir og
lýsir heilar sveitir Og kauptún.
Eins og áður er sagt, eru sum
kvæði Indriða um samferðamenn
hans á lífsleiðinni, og þá jafnan
kveðja til þeirra, er þeir hafa
tjialdað til hinnar löngu nætur.
E.r síður en svo að þau beri á
sér hinn venjulega erfiljóðakeim.
Þau eru eins og hlýtt handtak
þess manns, sem gjamt er að
láta hug fylgja máli. Sem dæmi
má nefna upphafið á kveðjuljóði
hans til séra Benedikts Kristjáns-
sonar á Grenjaðarstað, er hann
flutti burtu úr sveitinni:
Við búum svo dreifðir við heið-
ar og hraun,
við hafið og sandana og árnar,
við fámennisunað og einstæðis-
raun
með óljósu, flögrandi þrámar.
Og mörg er í órækt vor menn-
ingargrein
og margur er afskekkti kiminn,
en rótgróin hjartnanna er ætt-
jörð þó eín
og einn er vor bláfagri himinn.
Indriði mun fyrst hafa orðið
þekktur af lausavísum sínum um
menn og málefni, en hann hefir
ort sand af þeim. Og ekki má
ljúka þessum línum, án þess að
minnast á glettnisvísur hans, en
maðurinn getur verið meinfynd-
inn. Fæstar slíkar vísur hans eru
í bókinni, vegna viðkomandi
manna. Þó em þar tvær vísur
um einhvern Odd:
Ekkert gott um Odd ég hermi,
eitt er samt:
Frh. á 4. síðu. ,