Alþýðublaðið - 28.10.1939, Blaðsíða 2

LAUGARDAGUR 28. OKT. 1939.
ALÞYÐUBLAÐIÐ
40) Þjóninum. sem átti að bursta skóna, þótti skórnir lítilfjör-
legir, fyrst maðurinn væri svona ríkur, en hermaðurinn hafði
ekki fengið sér nýja skó. — 41) Daginn eftir fékk hann sér ný
stígvél — 42) og falleg föt. — 43) Nú var hermaðurinn orðinn
fínn maður. — 44) Og borgarbúar sögðu honum frá öllu því
skrauti, sem til væri í borginni, frá konginum og fallegu prins-
sessunni.
Oddnr 00 ára.
Ég var í heim þeninan borinn
29. októbermánaðar anno 1879 og
er því 60 ára hinn 29. þ. m. Ég
fæddist að Pálshúsum hér við
Reykjavík. Móður mína misti ég
þiiggja ára; hún dó úr misling-
uruin miklu 1882; varð ég þá
veikur mjög, en slórði af en slas-
aðist á heyrn, og hefi ég aldrei
borið þess bætur. Sigurgeir faðir
minn var sjómaður og mikill for-
maður af Borgarfjarðarætt. Ég
var því ungúr — þ. e. þegar
móðir mín dó — sendur Kristjáni
föðurbróður mínum, er bjó að
Sólmundarhöfðá; hann var sveit-
arhöfðingi, sjómaður og mikill
fo.Tnaður. Hjá honum var ég til
16 ára aldurs og leið vel. I Rvik
settíst ég að hjá Sigurði í Stein-
húsinu. Kristján drukknaði í
mannskaðanum mikla 1906; hafði
'hann þá róið í '40 ár á opnu skipi
og oftast formaðiur, en var á
skútu bara þessa hálfu vertíð.
Árni bróðir hans, einnig föður-
b.ððir minn, drukknaði þá líka
á sama skipi, Emilíu. Ég hefi
víða verið um ævina, róið áAust-
fjörðum; var þar íormaður um
. ■.
skeið; hafði einn háseta; við fisk-
uðum vel. Bezti kapteinn, sem ég
sigldi með var Björn Hallgríms-
son; hann býr nú í Sandgerði.
Ég var tvö ár sjómaður hjá
tengdamóður Björns, Gróu í
Klöpp og líkaði þar ágætlega.
Ég reri á Gufu-Skálum í 10 ver-
tíðar. Ég var hjá Guðmunidi
Árnasyni í Ánanaustum og lík-
aði þar vel, hjá Sigurði í Görð-
um og fékk lítið kaup, en mik-
ið að gera. Ég var um tíma á
bát á Siglufirði hjá Sæmundi
sterka, sem nú er á ísafirði. Ég
var einu sanni 4 mánuði í síma-
vinnu. Á Tjörnesi var ég í foola-
námu hjá Jóna&i tengdasyni Jóns
á löppinni. Um tíma var ég við
bóka- og blaðaútgáfu. Gaf út
„Harðjaxl“, Endajaxl" og „Odd“.
Það voru vikublöð, bækur og
tímarit, svo sem Hnútasvipuna,
ævisögu, Rauðkembing I. og II.
og fleiri blöð og bækur — marg-
ar greinar hefi ég ritað í blöð
annara. Alþýðublaðið, Vísir og
Morgunblaðið. Mestu svaðilfarir
og ævintýri komst ég í á Aust-
fjarðarferðum. Við vorum oft
saman í ævintýmm Sæmundur
sífulli, Kristján blái og ég, ég
var sterkastur, Stjáni gáfaðast'ur,
ijáróia rödd.
„Ég gat lífca þagað þar,
þeim til geðs, sem ekkert
skilja.
St. G. St.
Menn sem veljast til þeirra
starfa fyrir opinbert blað — beðn
ir eða óbeðnir — að geta nýrra
bóka sem út em gefnar, þurfa
að hafa til síns ágætis nokkuð:
svo sem óhlutdræga sfcoðun á
möinnum og málefnum, glögt
auga fyrir gildi og göllum bók-
mennta og svo þjálfaða lestrar-
kunnáttu að ekki glepji hún
gáfnafarinu sýn um kjarna við-
fangsefnisins. Sá, sem ekki er
búinn þessum kostum og beitir
þeim, er óhæfur leiðbeinandi um
val bóka fyrir væntanlega les-
endur og einskis nýtur ritdómari
höfundun'um. Leiðsögn hans verð-
ur ekki fremur treyst en óvar-
færins manns, er fyrirhyggju-
íaust öslar úí á ófæran ís og
ætlar öðrum að fylgja sér.
Þess ætti að mega vænta, að
maður, sem lagt hefir sérstaklega
stund á að nema bókmenntalega
fræðigrein og öðlast nafnbót fyr-
ir þau fræði, kæmi ekki til dyra
í tíltakanlega andlegum tötmm á
því sviði, og ekki er það með ó-
líkindum, að nafnbótin sé sú tál-
beita, er lokkar blöðin til þess
að seilast eftir umsögn slíkra
rnanna um nýjar bækur. Þetta
kann að vera skýringin á því,
hversu oft hr. Guðni Jómsson
magister getur nýrra bðka í
Morgunblaðinu.
Morgunblaðið frá 17. okt. flyt-
ur eina af mörgum bókafrqgnum
eftír hr. Guðna Jónsson, og er
sú um bækur Þjóðvmafélagsins
1939. Ég hygg það ekki ofmælt,
þó fuliyrt sé, að þessi bófcaum-
getning hr. G. J. hafi orðið mörg-
um lesendum Morgunblaðsins
undmnarefni. Á ég þar sérstak-
lega við þann kaflann, er fjallar
en Sæmi drakk mest, nú em þeir
báðir dauðir og drekka ekki
meíra. Ég hætti að drekka þeg-
ar bannlögin vom sett og hefi
ekki dmkkið síðan. Nú síðustu
árin hefi ég verið til húsa hjá
Guðmundi Sigurðssyni skipstjóra
við Lauganesveg og liÖið þar
vel, hann er nú veikur. Ég hefi
matgt og misjafnt reynt um dag-
ana, en margir hafa verið mér
góðir og þakka ég þeim. — Odd-
ur Siguigeirsson hjá Guðmundi
Sigurðssyni við Laugamesveg.
um útgáfu á bréfum Stephans G.
Stephanssonar.
Hr. Guðna Jónssyni þykir sýni-
lega allur varinn góður í sam-
bandi við St. G. St. og geðjast
ekki að reitaruiglingi milli heims-
þjöðarinnar og Vestmanna, þar
sem hann í fyrstu málsgrein rit-
smíðar sinnar getur St. G. St.
sem •j.skálds þeirra Vestur-ís-
lendinga“. Vestmenn mimu að
sjálfsögðu meta þann heiður og
hæversku, er hr. G. J. réttir þeim
af lítillæti sínu svona óibeðinn, að
færa þeim til innstæðu bók-
menntastarf Stephans G., þótt
þeir hins vegar séu ekki eigin-
gjarnari en svo, að þeir telji Ste-
phan eigi síður skáld Islands og
íslendinga allra en sitt eigið. Og
mér er ekki grunlaust, að þrátt
fyrir sæmilega menntun fjölda
Vestmanna og mjög viðunanlegt
gáfnafar yfirleitt, þá hafi þá
sfoort ímyndunarafl til þess að
láta sér koma til hugar svo ötrú-
legt fyrirbrigði, að íslenzkur bók-
menntafræðingur heima á ætt-
jörðinni hefði svo „tyrfinn“ hugs-
anagang um einar snjöllustu bók-
menntir íslendinga og svo þokka-
snauðan auglýsingasmekk fyrir
sjálfan sig, að hann í opinbera
blaði gæti hagað orðum sínum
svo sem vildi hann frábiðja ís-
lenzku þjóðinni sem heild „eign-
arréttlnn" á einu höfuðskáldi
hennar.
Líkingin um að seilast um öxl
til hurðarloku finnst mér ekki
fjarskyld þeim virmubrögðum, er
hr. G. J. notar í umgetningunni
um útgáfu á bréfum Stephans
G„ þar sem vænta hefði mátt
hlutlausrar frásagnar og ekki
gafst títefni til samanburðar á
eldri bókum skáldsins, er sýndi
framför, kyrstöðu eða afturför.
En þetta tækifæri notar hr. G. J.
til þess að reyna að kasta rýrð
á verk skáldsins yfirleitt og
nöldrar um „rausnina“ í afbrýði-
sömum tón, sem aðdáendur
skáldsins hafa sýnt með útgáfu á
ljóðum þess og öðra Iesmáli og
telur það gegna fiurðu, „þegar
þess er gætt, að rit flestra höfuð-
skálda vorra eru út gefin á mjög
ófullnægjandi hátt.“
Ég hygg að óhætt muni að
kasta fram þeirri framtíðarspá:
að þeir verðj aldrei margir úr
hópi íslenzkra fræðimanna eða úr
sveitum alþýðunnar íslenzku,
sem gangi með furðulegar vanga-
veltur í takt við hr. Guðna Jóps-
son yfir þessari verðskulduðu
viðurkenningu fyrir bókmennta-
starfsemi Stephans G. Stephans-
sonar.
Hr. Guðni Jónsson má vera
þess miinnugur — og þeir, sem
finnast kunna af skoðanabræðr-
um hans — að Stephan G.
Stephansson batt aldrei bagga
sína landssjöði eða fikissjóði Is-
lands tíl þyngsla. Á því sviði sem
öðram bar hainn því hreinan
skjöld gagnvart þjóð sinni. En
þá framtakssemi og þjóðrækni
Vestmanna —- og þó sérstaklega
dr. Rögnvaldi Péturssyni — má
íslenzka þjóðin þakka að þeir
iiafa bjargað frá glötun ómetan-
iegum bókmenntaverðmætum, er
Stephan G. Stephansson eftir-
skildi þjóð sinni. Og þótt nú,
löngu eftir andlát Stephans G. að
varið verði lítilli fjérhæð af op-
inbera íslenzku fé í sambandi við
útgáfu Þjóðvinafélagsins á bréf-
um og ritgerðum skáldsins, þá
er það ekki sæmandi íslenzkum
fræðimanni að telja það eftir.
Það er aðeins hin mdnnsta við-
urkenning, er þjóðin fær sýnt
minningu hins látna snillings.
Það sem furðu gejgnir, frá mín-
um bæjardyrum séð er, að finn-
ast skuli menntaður nútirna Is-
lendingur, er skorti hæfileika til
að skilja og meta Stephan G.
Step'hansson við hlið þeirrar
staðreyndar, að íslenzkt alþýðu-
fólk austan hafs og vestan les
bækur skáldsins með sívaxandi
óhiUga oig aðdáun og á drýgstan
iþátt í því, að 3 fyrstu bindi af
Ijóðum Stephans era fyrir löngu
uppseld. Sannar það átakanlega
ókunniugteik(?) hr. G. J„ er hann
slengir fram þeirri staðhæfingu,
að St. G. St. verði jafnan eign
fárra manna, sem vilja leggja
það á sig að grafa eftir gullinu
„sem leynast kann (leturbr. mín)
innan um grjótið, — og hafa
getu til að gera það,“ um leið
og þessi steggjudómur er ómak-
lenr og móðgandi gagnvart bók-
menntahneigð oig lestrarþrá Is-
lendinga. Þykir mér trúlegt, aö
margir ljöðelskir íslendingar æski
þess, að hr. Guðni Jónsson
magister geri gleggri grein fyrir
Ummælum sínum um ljóð Steph-
ans G. og telji sér ekki sæmandi
gáfna sinna og menntunar vegna,
að S'kiljast við svo órökstuddan
steggjudóm, sem Morgunblaðiö
flutti frá penna hans um eitt
höfuðskáld Istendinga. Mætti þá
einnig svo fara, að hr. G. J. gæti
verið stoð í því að ræða við
ýmsa alþýðumenn um ljóð Stepiv
ans, og femgí'við það aukinn
skilning á því, sem fyrir greind
hans kann að vefjast í Ijóðum
skáldsins, j>ví áreiðanlega finnur
fjöldinn „gulliÖ" í snilldarljóðum
Stephans G., þó að hr. G. J.
kunni að eigra um ljóðlínur hans
andlega sárfættur, sem í urðar-
göngu væri.
19. okt. 1939.
Ásgeir Ingimundarson.
Sítrónur,
Saltfiskur,
Harðfiskur,
Riklingur,
Smjör,
Ostar,
Egg.
BREKKA
Símar 1678 og 2148.
fjarnarbúðin. — Sími 3570.
eriARLES NORDHOFF og JAMES NORMAN HALL:
Uppreisnlfl á Bonntjr.
1S@ Karl ísfeld íslenzkaði.
orðum yðar einkum að þessum mönnum. Það er óþarfi að
minna yður á það, að þér berjist fyrir lífinu.
Nú voru ennfremur hinir ráðgjafamir tilbúnir og þeir urðu
samferða frá Ilector. Frá því við vorum teknir fastir hafði
enginn dagur liðið jafnfljótt og þessi.
Mánudagsmorguninn 17. september drundi fallbyssuskot frá
„Duke.“ Það var merki þess, að herrétturinn væri settur á ný.
Við vorum fluttir um borð og varðmenn fylgdu okkur, hálf-
tíma áður en réttur var settur. Enda þótt ég hefði sagt herra
Graham, að hann þyrfti ekki að óttast um minn hag, var þó
fjarri því, að ég væri kvíðalaus. Þegar við gengum eftir þil-
farinu kom ég auga á Sir Joseph og Hamilton lækni. Yfir-
mennirnir störðu á okkur eins og naut á nývirki.
Nokkrum mínútum áður en klukkan sló 9 voru áheyrendur
komnir til sæta sinna, og þegar klukkan sló, gengu dómararnir
inn. Allir stóðu á fætur og biðu standandi, þangað til Hood
lávarður og dómararnir voru seztir.
Nú varð andartaks þögn. Þá hrópaði liðþjálfinn:
— Roger Byam, standið á fætur.
Ég stóð á fætur og snéri mér að Hood lávarði. Þér eruð á-
samt öðrum ákærður fyrir að hafa sem sjóræningi tekið hið
vopnaða skip Hans Hátignar „Bounty.“ Þér hafið heyrt fram-
burð vitnanna. Rétturinn er nú undir það búinn að hlusta á
hvað þér hafið fram að færa til vamar. Eruð þér tilbúinn?
— Lyftið hægri hendinni.
Því næst var ég látinn sverja eið, og ég man ennþá, hve
höndin skalf, meðan ég vann eiðinn, og ég horfði í áttina til Sir
Josephs, meðan ég vann eiðinn, til þess að vita, hvort ég finndi
þar enga huggun, en hann studdi höndum á hné sér og horfði
beint fram fyrir sig. Dómararnir biðu eftir því, að ég byrjaði
ræðuna. Fyrst í stað var ég skelfingu lostinn. Hver einasti mað-
ur í salnum horfði á mig og ég sá andlitin eins og í þoku. Svo
heyrði ég mína eigin rödd eins og úr fjarska:
— Háttvirtu herrar, dómarar þessa heiðrað réttar. Uppreisnin
sem ég er sakaður um, er svo alvarlegur glæpur, að hann hlýt-
ur að vekja viðbjóð allra, og sá, sem er sakaður um að hafa
drýgt hann, má virðast hafa drýgt ófyrirgefanlega synd.
Ég er svo óhamingjusamur að standa hér fyrir dómstóli, á-
kærður um þennan hræðilega glæp. Mér er það ljóst, að líkurnar
eru á móti mér, en það eru líka aðeins líkurnar, og ég lýsi því
yfir fyrir þessum rétti, að ég er saklaus af þessum glæp.
Þegar ég var kominn af stað, náði ég aftur valdi á mér.
Ég mundi eftir ráði herra Grahams og las hægt og með áherzlum.
Ég skýrði frá samtali mínu og Christians nóttina áður en upp-
reisnin var gerð, og sýndi fram á, að við hefðum ekki rætt um
uppreisnina. Því næst skýrði ég frá því, þegar skipið hefði
verið tekið, og hver afstaða mín hefði verið. Ég skýrði frá
samtali mínu og herra Purchells og Nelsons, sem báðir höfðu
vitað, að ég ætlaði að fara í bátinn. Ég sagði frá því, að ég
hefði farið undir þiljur ásamt Nelson, til þess að sækja fötin
mín, áður en ég færi í skipsbátinn, ennfremur minntist ég á
það, að mér hafði flogið í hug, hvort ekki væri hægt að ná
skipinu aftur. Ég skýrði frá því, að við Morrison hefðum
staðið báðir vopnaðir kylfum og beðið færis að ráðast á
Thompson, og hvernig þetta tækifæri hefði gengið okkur úr
greipum, og að lokum hefðum við Morrison hlaupið upp á
þiljur, en séð þá, að við vorum orðnir of seinir.
— Herrar mínir, sagði ég að lokum. •— Það er hræðilega ó-
heppilegt, að þeir þrír menn skuli nú vera dauðir, sem hefðu
getað sannað það, að ég segi satt. John Norton, bátsstjóri
vissi um þá ákvörðun Christians, að fara frá skipinu nóttina
áður en uppreisnin varð. Hann smíðaði litla flekann handa
Christian. En Norton er ekki á lífi. Herra Nelson dó í Batavia
— óg Robert Tinkler, sem heyrði allt samtal mitt og Christi-
ans, hefir farist ásamt skipi sínu. Ég skil það, að örlögin hafa
verið mér glettin. Og þar sem mig vantar þessi þrjú vitni, get
ég einungis beðið ykkur að trúa mér. Mér er það jafnmikils
virði og lífið sjálft, að ekki falli blettur á nafn mitt. Ég bið
ykkur að minnast þess, að mig vantar þau vitni, sem áreiðan-
lega hefðu getað sannað sakleysi mitt.
Svo fel ég mig náð hins heiðraða réttar.
Mér var ómögulegt að mynda mér skoðun á því, hver áhrif
varnarræða mín hafði haft á dómarana. Hood lávarðtir studdí
hönd undir kinn og hlustaði á mig alvarlegur af mikilli at-
hygli. Ég leit í flýti á hina. Sumir þeirra skrifuðu hjá sér
athugasemdir, skipstjóri nokkur, langleitur og fölur í andliti,
sat og horfði í gaupnir sér. Það var hægt að láta sér detta
í hug, að hann svæfi. Ég hafði áður veitt honum athygli.
Hann hafði alltaf setið í sömu stellingum og látið sem hann
tæki ekki eftir neinu. Hann kom föngunum oft á óvart með
spurningum sínum. Og ekkert atriði lét hann fara fram hjá
sér, hversu ómerkilegt, sem það virtist vera. Hann bar fram
spurningar sínar, án þess að líta upp.
Annar dómari, sem ég var mjög hræddur við, sat vinstra
megin við Hood lávarð, fjarst honum, næstur vitnastúkunni.
Klukkutíma eftir klukkutíma sat hann hreyfingarlaus, eins
og hann væri höggvinn í marmara. Þegar hann var búinn að
koma sér fyrir í sæti sínu við borðið, voru það aðeins augun,
sem fengu að hreyfast. Augnaráð hans var kvikt og snöggt,