Alþýðublaðið - 29.10.1939, Blaðsíða 1
r
RITSTJÓRI: F. R. VALDEMARSSON ÚTGEFANDI: ALÞÝÐUFLOKKURINN
XX. ÁRGANGUR SUNNUDAGUR 29. OKT. 1939 250. TÖLUBLAÐ
20 ár f þjónustu verbalýðshreyf-
ingarínnar og Jafnaðarstefnunnar.
TUTTUGU ár eru ekki lang-
ur tími á mælikvarða
mannkynssögunnar og raunar
ekki heldur á mælikvarða
þeirra rúmu þúsund ára, sem
liðin eru síðan saga íslenzku
þjóðarinnar hófst. Og þó hafa
þessi fyrstu tuttugu ár af ævi
Alþýðublaðsins verið viðburða-
ríkari og umturnað bæði um-
heiminum og landinu okkar
meira en heilar aldir áður fyrr.
Það voru óvenjulegir um-
brotatímar úti í heimi, þegar
Alþýðublaðið hóf göngu sína.
Heimsstyrjöldinni var nýlega
lokið og byltingar og borgara-
styrjaldir, sem stóðu í mörg ár,
höfðu tekið við af henni í sum-
um stærstu löndum Evrópu. —
Þær ógurlegu þjáningar, sem
auðvaldið hafði leitt yfir þjóð-
irnar í heimsstyrjöldinni, höfðu
í stríðslöndunum orðið til þess
að fylkja milljónum manna,
sem hingað til höfðu trúað á
hið gamla skipulag, undir
merki verkalýðshreyfingarinnar
og jafnaðarstefnunnar. Og um
allan heim vakti það nýjar von-
ir á meðal hins vinnandi fjölda.
Verkalýðshreyfingin fékk í
hverju landinu eftir annað í
fyrsta skipti í sögu sinni völd
og áhrif til þess að hefja um-
sköpun þjóðfélagsins í anda
þeirra hugsjóna, sem hún hefir
frá upphafi barizt fyrir. En
sigrarnir reyndust ekki varan-
legir. Þegar frá leið og þján-
ingar stríðsins fóru að gleym-
ast, rétti auðvaldið aftur við og
afturkastið byrjaði. Svo kom
viðskiptakreppan eftir örfá ár,
sem beindi öllu atvinnulífi inn
á áður óþekktar leiðir, og upp
úr henni blóðugt afturhald í
mynd fasismans og nazismans,
sem með ofbeldi barði niður
verkalýðshreyfinguna og alla
baráttu hins vinnandi fólks fyr-
ir frelsi og bættum kjörum í
hverju landinu á eftir öðru á
meginlandi Evrópu. Og nú er
önnur heimsstyrjöld hafin, sem
enginn sér enn fyrir endann á.
Alþýðublaðið hefir engan þátt
átt í þessum umbrotum úti í
heimi. Það hefir aðeins verið
áhorfandi að þeim og skýrt les-
endum sínum frá viðburðunum
jafnóðum og þeir hafa gerzt.
En það hefir því betur einnig
getað sagt frá annarri og far-
sællí þróun í löndum, sem eru
okkur nálægari en þau, sem
þátt tóku í heimsstyrjöldinni
og byltingunum á eftir henni.
Það eru Norðurlönd, þar sem
sigrar verkalýðshreyfingarinn-
ar og jafnaðarstefnunnar reynd-
ust varanlegri en í stríðslöndun-
um, af því, að þeir byggðust á
friðsamlegri þróun á grundvelli
vaxandi lýðræðis. Og sú þró-
un hefir orðið okkur fyrirmync.
— ekki sízt vegna þess, hvern
þátt einmitt Alþýðublaðið hefir
átt í flestu því, sem hér á landi
hefir gerzt á þeim tuttugu ár-
um, sem liðin eru frá því, að
það byrjaði að koma út.
Fá lönd hafa á þessum árum
tekið meiri stakkaskiptum en
ísland. Það hafði í árslok 1918,
eða aðeins tæpu ári áður en Al-
pýðublaðið hóf göngu sína,
fengið fullveldi sitt viðurkennt
eftir margra áratuga baráttu út
á við fyrir stjórnarfarslegu
frelsi. En inn á við var flest
eftir ógert til þess, að þjóðin
gæti notið þess lands, sem hún
par með hafði loksins fengið
aftur til fullra forráða. Landið
var lítt ræktað og auðæfi þess
ónotuð bæði til sjávar og
sveita. Gömlu flokkarnir og
alöð þeirra voru stirðnuð í þrasi
um sjálfstæðismálið og vantaði
frumkvæði til alls, sem gera
þurfti innanlands. En tveir ný-
ir flokkar voru að vaxa upp,
sem höfðu verldegar, efnalegar
og félagslegar framfarir þjóð-
arinnar efst á stefnuskrá sinni.
Annar þeirra var Alþýðuflokk-
urinn. Fyrir þá valt ekki hvað
minnst á því, að þeir ættu blöð
til þess að berjast fyrir stefnu
sinni. Alþýðuflokkurinn hafði
frá því að hann var stofnaður
haustið 1916 ekki haft nema
vikublað við að styðjast. En á
því var ráðin bót, þegar Al-
þýðublaðið var stofnað haustið
1919. Það var frá upphafi dag-
blað, þótt það væri lítið í' broti
til að byrja með.
Þeir, sem þá voru enn ekki
komnir svo til vits og ára, að
þeir hafi með eigin augum og
eyrum getað fylgst með þeim
framförum, sem síðan hafa
orðið á öllum sviðum hér á
landi, eiga áreiðanlega erfitt
með að gera sér þær í hugar-
lund. Þar, sem áður voru veg-
leysur, eru komnir akvegir og
brýr með brunandi bifreiðum.
Þar, sem áður voru hafnleysur,
eru komin hafnarmannvirki
og bryggjur, sem iða af
lífi og starfi, þegar tog-
arar, vélbátar og línu-
veiðaskip koma með auðinn úr
skauti sjávarins til að leggja
hann á land. Þar, sem áður
voru frumstæð fiskimannaþorp,
eru komnar upp verksmiðjur,
sem hafa margfaldað fram-
leiðslugetu þjóðarinnar á
sviði sjávarútvegsins, eink-
um síldarútvegsins. Þar,
sem áður fóru erlend skip
með höppum og glöppum,
eru nú íslenzk skip í stöðug-
um ferðum meðfram ströndum
landsins og milli þess og út-
landa með vörur og farþega.
Þar, sem áður voru óræktar-
býli, eru komnar áveituengjar,
matjurtagarðar og mjólkurbú.
í staðinn fyrir torfbæina uppi
í sveitum og léleg timburhús
við sjávarsíðuna eru komin ný-
tízku steinhús, og í staðinn fyrir
olíulampana rafljós frá stórum
orkustöðvum, sem hafa tekið
vatnsaflið í þjónustu þjóðar-
innar. Það er byrjað að hita
húsin með heita vatninu frá
hverum og laugum. í öllum
bæjum og byggðarlögum eru
ALÞÝÐUBLAÐIÐ er tuttugu ára í dag.
Fyrsta tölublað þess kom út þ. 29. október 1919.
I tilefni af því koma í dag út þrjú aukablöð, þar sem
nokkrir forvígismenn Alþýðuflokksins og stuðnings-
menn Alþýðublaðsins skrifa um stofnun þess og bar-
áttu fram á þennan dag.
Ólafur Friðriksson, stofnandi Alþýðublaðsins
og ritstjóri þess um mörg ár.
komnir upp myndarlegir skól-
ar, íþróttaskálar, sjúkrahús og
samkomuhús. Og þar, sem
menn áður urðu að lifa í fá-
menni og fréttaleysi, hlusta
menn nú daglega við útvarp á
frásagnirnar af öllu því, sem
fram fer bæði hér á landi og í
umheiminum.
Það er ný landnámsöld, sem
með öllum þessum framförum
hefir verið hafin hér á landi.
Það er fyrst nú, sem þjóðin er
að læra að færa sér gæði lands-
ins í nyt. Og það fjölbreytta
athafnalíf, sem við það hefir
skapazt, er svo frábrugðið því
lífi, sem þjóðin hefir lifað í
þúsund ár, að það er varla hægt
að þekkja fólkið og landið sem
hið sama og áður var.
*
Alþýðublaðið hefir frá upp-
hafi staðið í fylkingarbrjósti í
baráttunni fyrir öllum þessum
verklegu framförum hér á landi
og oft orðið að berjast árum
saman eitt síns liðs, áður en því
tókst að skapa þann skilning
hjá öðrum, sem nauðsynlegur
var til þess að hægt væri að
hefjast handa um framkvæmd-
irnar. Það nægir í því sambandi
að minna á baráttuna fyrir
I virkjun Sogsins og fyrir síldar-
verksmiðjum ríkisins. Það hefir
allt af skilið það, að þjóðin yrði
að taka tækni nútímans í þjón-
ustu sína og auka framleiðslu-
öflin 1 landinu, ef hún ætti að
geta notfært sér auðæfi þess.
En Alþýðublaðið hefir í bar-
áttunni fyrir verklegum fram-
förum aldrei gleymt því
markmiði, sem fyrir það
hefir frá upphafi verið aðalat-
riðið: að alþýðan sjálf yrði á-
vaxtanna af því uppbyggingar-
starfi aðnjótandi, sem unnið er
af hennar höndum. Því að Al-
þýðublaðið var og er og verð-
ur allt af fyrst og fremst blað
verkalýðshreyfingarinnar og
jafnaðarstefnunnar á íslandi.
Það er bara ekki jöfnuður fá-
tæktarinnar, sem fyrir því
vakir, heldur jöfnuður auðæf-
anna, sem það veit, að landið á
svo mikið af, ef þjóðin að-
eins lærir að notfæra sér þau.
Sem blað verkalýðshreyfing-
arinnar og jafnaðarstefnunnar
hefir Alþýðublaðið allt fram á
þennan dag orðið að heyja
harðvítuga baráttu við þröng-
sýnt íhald og sérdræga at-
vinnurekendastétt, en þó eins
og að líkindum lætur aldrei eins
harða og á fyrstu árunum, þeg-
ar verkalýðshreyfingin var enn
á byrjunarstigi og varð beinlín-
is að berjast fyrir því að fá til-
verurétt sinn viðurkenndan.
Um ekkert blað hér á landi
hefir staðið eins mikill styr og
um Alþýðublaðið á þeim árum.
En barátta þess var borin uppi
af þeirri miklu bjartsýni, sem
einkenndi verkalýðshreyfing-
una um allan heim eftir heims-
styrjöldina, og það átti líka því
láni að fagna, að því var fylgt
úr hlaði og stjórnað fyrstu árin
af manni, sem ekki lét sér það
fyrir brjósti brenna, þótt hann
mætti meiri fjandskap íhalds-
manna og atvinnurekenda en
nokkur annar, sem hér hefir
barizt í fylkingarbrjósti verka-
lýðshreyfingarinnar. Það var
Ólafur Friðriksson, sem þá fyr-
ir fáum árum var kominn
hingað frá Kaupmannahöfn,
fullur af eldmóði brautryðj-
andans, og fyrstur állra hafði
vakið verkalýðinn hér á landi
til vitundar um rétt sinn og
mátt.
Við vitum í dag, að sigrar
verkalýðshreyfiingarinnar og
jafnaðarstefnumnar eru ekki
eins auðunnir og Alþýðublaðið
gerði sér vornr um á fyrstu ár-
um sínum. Verkalýðsféiögin
voru þá enn allt of fá og smá
Það voru ekki nema ein sex
verkalýðsfélög hér í Reykja-
vík og Hafnarfirði, sem upphaf-
lega tóku þátt í stofnun Al-
þýðusambandsins haustið 1916,
og í fimrn fyrstu árin átti Al-
þýðuflokkurinn engan fulltrúa
á alþingi, til þess að tala máli
þeirra þar. Nú, eftir tuttugu og
þrjú ár frá stof-nun Alþýðusam-
bandsins og tuttugu ár frá
stofnun Alþýðublaðsins, eru fé-
lögin í sambandinu orðin á ann-
að hundrað, meðlimatala þeirra
um fjórtán þúsund og Alþýðu-
flokkurinn. einn af þremur að-
alflokkum alþingis, sem nú
í annað sinn á full-
trúa 1 stjórn landsins. Það
er þrautseig barátta, sem þurft
hefir, til þess að gera verkalýðs-
hreyfinguna og jafnaðarstefn-
una að slíku valdi í landinu.
Og það er ekki hvað minnst
verk Alþýðublaðsins, þótt ótald-
ir fórnfúsir verkamenn og á-
hugamenn jafnaðarstefnunnar
hafi þar einnig lagt hönd að
verki. /
/ * !
Það er erfitt fyrir þá, sem
ekki höfðu aldur til þess að
fylgjast með eða taka þátt í bar-
áttu Alþýðublaðsins og Alþýðu-
flokksins frá upphafi, en nú
njóta, oft án þess að vita það,
ávaxtanna af henni, að gera sér
í hugarlund, hve stórkostlegum
breytingum til batnaðar sú
barátta hefir áorkað á lífskjör-
um verkalýðsins og allrar al-
þýðu í landinu á síðustu tutt-
ugu árum. En það værí vel
þess virði fyrír þá, sem finnst
baráttan ganga seint, að kynna
sér þá sögu nánar. Þeir myndu
eftir það ef. til vill líta nokkuð
öðrum augum á þann árangur,
sem náðst hefir.
Fyrir tuttugu árum, þegar
Alþýðublaðið hóf baráttu sína,
voru þeir fátækustu af þeim
fátæku hér á landi, þeir, sem
þurftu sveitarstyrk að þiggja,
réttlausar verur, sem fluttai*
voru hinum illræmda fátækra-
flutningi frá einu byggðarlagi
til annars, hvort sem þeim lík-
aði betur eða verr, og ekki nutu
einu sinni þeirra almennú
mannréttinda, að fá að kjósa til
sveitarstjórna og alþingis, til
þess að geta á þann hátt barizt
fyrir réttlátari og mannúðlegri
meðferð af hálfu þess opinbera,
Nú hefir þessi smánarblettur á
þjóðfélagi okkar verið afmáður
með stjórnarskrárbreytingunní
frá 1934 og framfærslulögunum
frá 1935. Sveitarflutningarnir
eru hættir, og styrkþegar sveit-
arfélaganna eru ekki lengur
sviptir borgaralegum réttindum
fyrir fátæktar sakir.
Fyrir tuttugu árum, þegar
Alþýðublaðið hóf baráttu sína,
voru samtök verkamanna bæðl
fá og smá, og samtakaréttur
þeirra ekki viðurkenndur af
hinu opinbera. Þar sem félögin
voru ekki þess megnug að fá
hann viðurkenndan af atvinnu-
rekendum sjálfum með vopni
verkfallsins, sem þó vel gat
kostað verkamennina atvinnu
þeirra um ófyrirsjáanlegan
tíma, voru hinir einstöku
verkamenn ofurseldir geðþótta
atvinnrekendavaldsins, sem
skammtaði þeim vinnu og brauð
við afarkostum, fyrst og fremst
á kostnað frelsisins og samtaka-
réttarins, sem þeir voru aS
berjast fyrir. Nú er samtaka-
rétturinn viðurkenndur af því
opinbera í lögunum um stéttar-
félög og vinnudeilur frá 1938
og verkalýðsfélögin löglegur
samningsaðili fyrir verkamenn,
sem nú þurfa ekki lengur að
ganga fyrir atvinnurekendur
bónarveg og láta sér lynda geð-
þótta þeirra eins og áður fyrr.
Fyrir tuttugu árum, þegar
Alþýðublaðið hóf baráttu sína,
var sjómönnunum á togurunum
enginn hvíldartími tryggður.
Þeir urðu að vinna svefnlausir
sólarhring eftir sólarhring svo
lengi, sem þeir fengu uppi
staðið fyrir þreytu. Fæstir
þeirra þoldu þann þrældóm
nema í örfá ár. Að þeim liðnum
urðu þeir að fara í land úttaug-
aðir og ófærir til þess að sjá
fyrir sér og sínum. Nú hafa
togarasjómennirnir, síðan lögin
um lágmarkshvíld sjómanna á
íslenzkum togurum voru sett
1921 og endurbætt 1928, átta
stunda lögboðna hvíld á sólar-
hring. Með þeirri löggjöf var
þúsundum togarasjómanna
bjargað frá bráðu heilsutjóni
og fjölskyldum þeirra frá ó-
verðskuldaðri örbirgð.
Fyrir tuttugu árum, þegar
Alþýðublaðið hóf baráttu sína,
var öll alþýða manna hér á landi