Alþýðublaðið - 29.10.1939, Blaðsíða 1

r
RITSTJÓRI: F. R. VALDEMARSSON ÚTGEFANDI: ALÞÝÐUFLOKKURINN
XX. ÁRGANGUR SUNNUDAGUR 29. OKT. 1939 252. TÖLUBLAÐ
HORFT 20 AR
AFTUR OG NOKKUÐ FRAM
Ettlr Ólaf Frlðiiksson.
- — ——
MIKIÐ hefir breyzt á þeim
20 árum, sem liðin eru
frá því er Alþýðublaðið hóf
göngu sína. En þessi breyting
hefir orðið smátt og smátt, svo
menn hafa varla tekið eftir
henni. En sæjum við þjóðina
eins og hún var fyrir 20 árum
fyrir okkur, til samanburðar,
eins og hún er nú, myndu flestir
furða sig á hvað breytingin er
mikil. Menn myndu sjá, að nýja
þjóðin er betur búin, stærri
yexti og fyrst og fremst frjáls-
mannlegri en fyrir 20 árum.
Geysilegar framfarir hafa orð-
ið hvað húsnæði, fatnaði og
fæði viðvíkur.
Ég ætla ekki að reyna að
ineta hvað mikinn þátt í þess-
um framförum Alþýðuflokkur-
inn á, en ég veit, að hann er
geysimikill. Með því að knýja
fram hækkun á kaupgjaldi
verkalýðsins, hefir hann knúð
til hagkvæmari vinnuaðferða,
og til þjóðarauðgandi vélanotk-
unar. En hann hefir líka aukið
stórum velmegun þjóðarinnar
með því að knýja fram á þingi
ýmsar framfarir í samræmi við
stefnuskrá sína, eins og t. d.
Síldarbræðslustöðvar ríkisins
og Matéssamlagið. En hvort
tveggja þetta er undirstaða að
velmegun, því án þessara fyrir-
tækja myndi síldin ekki hafa
getað „bjargað“ okkur, síðast-
liðin ár, eins og svo margir hafa
komizt að orði um hana.
Á þessu tímabili, sem liðið
er, má segja, að fundist hafi
nýjar fisktegundir hér við
land, t. d. karfinn og upsinn, er
nýjar aðferðir fundust til þess
að gera hann’ að verzlunarvöru,
og þó margar hendur hafi unn-
ið þar að sameiginlega, þá er
víst, að hvorugur þessara fiska
væri meiri liður í atvinnuveg-
um okkar en áður var, ef að
ekki hefði notið við tveggja
þeiirra ríkisstofnana, sem
komnar eru upp fyrir áróður
Alþýðuflokksins, þ. e. Síldar-
.bræðslustöðvar ríkisins og Fiski
málanefndar. Er rétt í þessu
sambandi að minnast, að eitt
aðalatriðið á stefnuskrá flokks-
ins, er nú sem fyrr, ríkisrekst-
ur á þeim fyrirtækjum, sem eru
einskonar lykill að öðrum at-
vinnurekstri, og á þetta t. d. við
um Síldarbræðslustöðvarnar, —
því ef þær hefðu ekki verið
reistar, væri lítill síldarútveg-
ur íslendinga.
Ef að litið er til sveitanna,
þá er útlitið mun lakara en til
sjávarins, Víða hafa túnin verið
sléttuð og stækkuð, en það hef-
ir ekki fylgt þeim framförum
tilsvarandi vélanotkun. Þeg-
ar túnin stækka, þarf að fylgja
notkun heyvinnuvéla og aukin
notkun súrheysgryfja. Þar sem
þessi vélanotkun hefir ekki
fylgt nema sums staðar, hefir
stækkun túnanna komið fram
sem loftslagsbreyting til hins
verra, sem meiri óþurrkar og
ekki orðið að því gagni, sem
búast hefði mátt við. íslenzku
bændurnir vinna baki brotnu,
en láta víða hestana ónotaða,
og sá hugsanagangur er algeng-
ur, að notkun vinnusparandi
aðferða, þyki tákn um leti eða
ómennsku. Fjöldi af bújörðum
hefir lagst í eyði á þessum ár-
um, og hefir ríkið lagt fram
hundruð þúsunda, sem lán til
húsabygginga og sem jarðabóta-
styrk á þessum jörðum, sem nú
eru komnar í eyði.
En snúum okkur aftur til
sjávarins. Þó miklar hafi fram-
farirnar orðið, er þó lítið gert
enn af því, sem gea þarf. Við
höfum fundið upsann og karf-
ann, til þess að vinna úr hin-
um síðarnefnda lýsi og fóður-
mjöl. En ef.tir er að finna að-
ferðir til þess að breyta hon-
um í mannafæðu, er myndi gera
arðsama veiði hans, hvernig
sem áraði. Og þó við séum í
þakklætisskuld við .þá, sem
hafa fundið nýjar leiðir og þar
með gert t. d. ufsaveiðarnar að
arðsömum atvinnuvegi, þá er
aðferðin, sem notuð er við ufs-
ann, þ. e. að herða hann, mjög
frumstæð, þar sem úr honum
verður fæðutegund fyrir fá-
tækustu mennina í fátækustu
löndunum. En kunnugt er, að
til eru leiðir til þess að gera
mikinn hluta hans margfalt
verðmætari en hann verður
með því að herða hann og þar
með tryggja þennan atvinnu-
veg. Kalla má að sumar fiska-
tegundir séu ekki fundnar enn-
þá, þótt dálítið hafi þær veiðzt.
Hákarlinn á tvímælalaust eftir
að færa okkur geysileg auðæfi,
er við höfum fundið gotstöðv-
ar hans, og höfum komizt upp
á að notfæra okkur til fulls
þennan stóra og verðmæta fisk.
En sem lítið dæmi má nefna,
að við þær hákarlaveiðar, sem
reknar hafa verið hér, hefir
sjaldan verið hirt annað en
lifrin, en í skrokknum, sem
hent hefir verið, hefir fitan ein
verið jafnmikils virði og fitan
í lifrinni. Annar fiskur, sem
segja má að sé ófundinn, er áll-
inn, en af honum er mikið í ám,
lækjum, tjörnum og fenjum á
Suður- og Vesturlandi, og
grunnum flóum og víkum við
þessi landssvæði. Síldin færir
okkur ekki enn nema lítinn
hluta af því, sem hún mun gera
síðar, því þó við látum okkur
nægja nú, að veiða mestan
hluta þessa ágæta, fiskjar til
þess, að breyta honum í fóður-
mjöl og lýsi, er verðið, sem við
fáum fyrir hann á þennan hátt,
ekki nema lítill hluti af því,
sem við fengjum, ef hluta síld-
ar væri breytt í mannamat. Og
það er hægt að fá markað
fyrir þann mat. En við höf-
um stundum verið lengi á okk-
ur að finna nýjar fram-
leiðsluleiðir, eins og til dæmis
um að finna rétta verkun síld-
arinnar. í heilan aldarfjórðung
eftir að hin ágætu síldarmið
fundust fyrir Norðurlandi, datt
okkur ekki í hug að reyna aðra
aðferð en norsku harðsöltunina,
þó reynslan sýndi að mikið
Alþýðuhúsið í Reykjavík, þar sem Alþýðublaðið, Alþýðufloklcurinn, Alþýðusambandið og öll
stærstu verkalýðsfélögin hafa nú aðsetur sitt.
meira væri upp úr síldinni að
hafa með notkun hollenzku að-
ferðarinnar (matjes). Eru þeir,
sem kunnugastir eru þessu
máli, mjög bjartsýnir um hvað
mikið megi með tímanum auka
sölu síldar saltaðrar með síðari
aðferðinni, En sú aðferð hefir
nú þegar bæði aukið að mun
það, sem síldareigendur hafa
fengið fyrir síldina, og aukið að
miklum mun atvinnuna í land-
inu. Útflutningur nýrrar síldar
er varla byrjaður og niðursuða
hennar ekki til. í Vesturheimi
er soðið niður mikið af síld
(sardínuaðferð), sem er sömu
tegundar og síldin okltar, en
ekki eins feit og góð. Niður-
suðuiðnaður er tæplega hafinn
hjá okkur, en á sér tvímæla-
laust mikla framtíð. Rétt er að
taka fram, að heyrsí hafa radd-
ir um að niðursuðuiðnaður
myndi ekki eiga sér mikla
framtíð hér á landi, og þá ver-
ið bent á, hvað niðursuðuiðnað-
urinn norski muni eiga erfitt
uppdráttar. En vert er að at-
huga, að alls staðar að úr heim-
inum má heyra kvartað yfir
því, að þessi eða hinn atvinnu-
vegur gangi illa, þó sams kon-
ar atvinnuvegur sé í miklum
blóma í öðrum löndum, sem hef-
ir fylgzt betur með tímanum.
Geysileg niðursuða fiskimatar
hefir komið upp í Ameríku á
síðastliðnum 20 árum. En við
höfum hér, eins og í fleiru, star-
að á Norðurlöndin, eins og þar
væri allur heimurinn. En Norð-
urlöndin eru ekki heimurinn,
og til mikils tjóns fyrir okkur
höfum við haldið okkur mest
að þeim, því það byrgði okkur
útsýnina til annarra landa. Við
eigum að skima um allan heim-
inn eftir því, sem getur orðið
okkur til gagns og frama, og
orðið til þess, að auka og bæta
beint eða óbeint fæði, húsnæði
og klæði alþýðunnar, og mun
það jafnframt verða mestur
frami íslenzku þjóðarinnar. Við
þurfum ekki fyrir því að
gleyma frændum okkar á Norð-
urlöndum, en það var vestur,
sem forfeður okkar héldu, er
þeir flykktust hingað frá Nor-
egi og norrænu byggðunum á
Bretlandseyjurn, og það er
fyrst og fremst til vesturs, að
við eigum að leita að nýjum
aðferðum til þess að auka og
bæta með framleiðslu vora og
þar með auð landsinS.
Ég hefi talið upp hér að
framan nokkuð af því, sem gert
hefir verið, en þó það sé mikið,
er það ekki nema lítill hluti af
því, sem mátt hefði gera, og
gera þarf.
Og Tétt er að minnast, að
margt víxlsporið höfum við
stigið. í flaustri réðumst við í
stórfyrirtæki, eins og þjóðleik-
húsið, sem að líkindum aldrei
verður notað til þess, sem það
var ætlað til, og Sundhöllina,
sem ekki tekur nema lítinn
hluta af Reykvíkingum, en
hefði mátt byggja nógu stóra
handa þeim öllum, fyrir það fé,
sem hún kostaði, og þó reka
með þeim aðgangseyri, að allir
hefðu haft ráð á að sækja þang-
að daglega. Flóaáveitan var
gerð fyrir milljónir, en bezta
land hennar eru skraufþurrir
bakkar aðalskurðanna. Allt
stafar þetta af flaustri, og af
því næga rannsókn vantar, eða
skilning á því, hvílíkt órafé
vísindalegar rannsóknir geta
fært okkur.
Minna má á varnirnar vegna
mæðiveikinnar og milljónirnar,
sem þar eru að síga út milli
greipanna á okkur, Má þess
geta, að einn þingmaður, sem
er dýralæknir, efast um, að
þessi svokallaða mæðiveiki sé
til. Og enginn getur sagt með
vissu, að varnir þessar og
milljónakostnaðurinn í sam-
bandi við það, sé til nokkurs
gagns. Hefir 1 þessu máli eins
og svo oft áður, verið stigið
skref eftir skref, án þess að
nein heildaráætlun hafi verið.
Það er að því leyti sama og
Flóaáveitan.
Þó mikið hafi batnað kjör al-
mennings á þessum 20 árum,
vantar mikið á, að náð sé því
lágmarki, að telja verðist við-
unandi. Eins og hellismennirnir
þurftu á frumöld mannkynsins
daglega að leggja af stað eftir
veiði, sem þeir vissu ekki hvort
fékkst, eins þurfa hundruð
verkamanna að fara að heim-
an að morgni dags, út í óviss-
una — í von um að handsama
það hnoss, að fá að vinna.
Margir þurfa að gera það viku
eftir viku og mánuð eftir mán-
uð, og víst er, að ef að byðist
vinna í öðru landi, myndu
hundruð eða jafnvel þúsundir
manna kveðja Frón, og halda
þangað. Þegar íslendingar
fluttu til Ameríku, héldu þeir
sem eftir sátu, að þeir væru
verri íslendingar, sem fóru. En
við vitum nú, að svo var ekki.
Og skyldi sú ógæfa henda ís-
land, að fjöldi manns flytti úr
landi, þá ber okkur ekki að
hneykslast á því, heldur á getu-
leysi okkar, að við skulum ekki
geta notað gæði landsins svo
vel, að allir geti haft hér at-
vinnu, (en orðið atvinna þýðir
| brauð). Það er jafnan svo, þegar
' eitthvað er að, að menn verða
fegnir að trúa jafnvel á hin fá-
ránlegustu ráð til bóta. Þannig
hafa ýmsir nú talað ujn þegn-
skylduvinnu, er ekki mun verða
til þess að kenna mönnum að
vinna, eins og sumir hafa gert
sér í hugarlund, heldur þvert á
móti, til að kenna mönnum
slæpingshátt. Það er talað um
atvinnulausu unglingana í
Reykjavík, og víðar í kaup-
stöðum, og að þegnskylduvinn-
an myndi vera þeim hollari en
aðgerðaleysið. En hvað eiga
þeir svo að gera, þegar þeir
koma úr þegnskylduvinnunni?
Þeir væru engu nær. Vinnuna
eiga unglingarnir að læra í
barnaskólunum. Unglingar, sem
koma þaðan, eiga að kunna
alla algenga vinnu. Unglingar,
sem koma úr skólum, sem svara
til gagnfræðaskóla og mennta-
skóla, eiga að vera sérfróðir á
einhverju vinnusviði. Og inn í
skóla, sem svara til háskóla,
eiga ekki að komast aðrir en
þeir, sem skarað hafa fram úr,
að greind eð^ dugnaði. Allir
skólar eiga að vera vinnuskól-
ar, og sá, sem hefir staöið sig
þar, á að eiga vísa vinnu að
náminu loknu. í auðvaldsþjóð-
félagi er reyndar ekki hægt að
tryggja öllum vinnu, en byrja
mætti á því, að tryggja þeim
hana, er bezt stæðu sig. En allt
menntakerfi okkar, eins og
það er nú, neðan frá og upp úr,
miðar ekki nema að örlitlu
lyti að því, að gera þjóðina
hæfa að vinna fyrir sér. Mennta-
kerfi okkar er úrelt og miðað
við aðra tíma en nú eru, enda
er það að sumu leyti frá þeim
límum, er sjálfsagt þótti, að
ætla börnum efnamanna aðra
menntun á hinum. Á hverju
ári eru leiddir fram miklu fleiri
læknar og lögfræðingar, en
þjóðin hefir not fyrir. Hvað
á þetta lengi að ganga? Ég veit,
að margir munu benda til ná-
grannaþjóðanna, og segja, að
ekki sé þar betra. En ekki bætir
það hjá okkur. Því hvað sem
öðrum löndum líður, þurfum
við að finna þá menntun og
menntunaraðferð, sem á við
hjá okkur. Og skyldi það gera
nokkuð, þó við yrðum á undan
öðrum þjóðum, að læra að láta
aðal innihald menntunarinnar
vera það, sem máli skipti við
að gera okkur sem bezt fær að
búa hér á íslandi.
Nú er loks að athuga, hvort
engin aðalleið sé til út úr
helztu vandræðum, sem nú eru,
leið, sem allir flokkar gætu
sameinast um. Við, sem erum
jafnaðarmenn, vitum, að á-
standið getur ekki nálgast
neina fullkomnun, fyrr en
þjóðin sjálf ræður á einn eður
annan hátt aðalframleiðslu-
tækjunum og viðskiptunum.
En við vitum, að langt er frá,
að auðvaldsskipulagið sé notað
eins og hægt er. Ef athugaðar
eru, sem heild, framfarirnar í
vinnubrögðunum við sjóinn og
í sveitunum, má sjá hve marg-
falt meiri framfarirnar hafa
orðið við sjóinn. Margir myndu
hafa ætlað, að ekki borgaði
sig að láta vél í róðrarbát, t.
d. á stöðum, þar sem komast
má með róðri á miðin á tveimur
Frh. á 3. síðu,