Alþýðublaðið - 17.11.1939, Blaðsíða 3
FÖSTUDAGUR 17. NÖV. 1939.
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
♦------------------------•
ALÞYÐUBLAÐIÐ
RITSTJÓRI:
F. R. VALDEMARSSON.
í fjarveru hana:
STEFÁN pétursson.
AFGREIÐSLA:
ALÞÝÐUHÚSINU
(Inngangur frá Hverfisgötu).
SÍMAR:
4900: Afgreiðsla, auglýsingar.
4901: Ritstjórn (innl. fréttir).
4902: Ritstjóri.
4903: V. S. Vilhjálms (heima).
4905: Alþýðuprentsmiðjan.
: 4906: Afgreiðsla.
5021 Stefán Pétursson (heima).
ALÞÝÐUPRENTSMIÐJAN
♦-------------------------•
Játaino koimún
istaMaðsins.
UPPLÝSINGAR þær, sem Al-
þýðublaðið birti í fyrradag
um skeytasendingarnar frá Rúss-
landi til Þjóðviljans og Kommún-
istaflokksins, hafa eins og við
var að búast vakið hima mestu
athygli meðal allra hugsandi
manna. öll aðalblöðin hér í
Reykjavík hafa prentað upp
skýíslu Alþýðublaðsins um
skeytasendingamar og tekið und-
ir þau orð þess, að fram hjá
þeirri staðreynd, að erlent stór-
veldi ausi svo stórkostlegum
fjámpphæðum í flokk, sem er
starfandi hér á landi, verði ekki
gengið án þess að athuga nánar,
hvers konar starfsemi hér sé á
ferðum. Það mun í sjálfu sér
ekki hafa komið neinum á óvart,
þótt svo greinilega væri sýnt
fram á samband kommúnista við
R’ússland, en hitt munu fáir hing-
að til hafa gert sér ljóst, að Rúss-
ar sjálfir Iegðu svo mikla áberzlu
a áróður og starfsemi kommún-
ista hér, að þeir hefðu síðan í
ársbyrjun 1938 varið fjámpp-
Iræð, sem svarar 160 þúsund ís-
lenzkum krónum, bara í sím-
skeyti til erindreka sinna hér.
Það hefir einnig vakið mikla
athygli í sambandi við þessar
upplýsingar, hvemig Þjóðviljinn
snérist við þeim í gær. Blaðið
reynir ekki að bera á móti því,
að svo stórkostlegri fjámpphæð
hafi af Rússum verið varið til
skeytasendinga bæði til þess og
Kommúnistaflokksins. Þvert á
móti. Það gefur í skyn, að önnur
blöð gætu einnig „komizt að
þeim samningum, að fá blaÖa-
skeyti frá Moskva fyrir lítið
verð“, eins og það kemst að orði,
ef þau bara vildu selja sjg fyrir
þau og ganga í þjónustu hins
russneska áróðurs.
Opinberlegar hefir aldrei verið
játað af kommúnistum, að þeir
þiggi fé af Rússum og reki fyrir
það erindi þeirra hér á landi.
Hitt er eftir að vita, hvað Rússar
ætlast fyrir með slíkum fjár-
framlöigum til flokks og blaðs hér
uppi á íslandi og hverju komm-
únistar hafa lofað þeim fyrir þau
á ferðalögum sínum til Moskva.
Fram hjá því verður í öllu falli
ekki gengið, að Þjóðviljinn hefir
nú játað, að hann og þar með
sá flokkur, sem bak við hann
síendur, reki erindi erlends stór-
veldis hér á landi og hafi til
þess fé frá því.
Sjálfstæðisflokks-
blððin I góðnm
félagsskap.
ÞAÐ líður nú varla svo dagur,
að blöð Sjálfstæðisflokksins,
Morgunblaðið og Visir, flytji ekki
(Frh. á 4. síðu.)
íslenzk fæða og erlend.
----»--
Eftir Jóhann Sæmundsson, lækni.
JÓHANN SÆMUNDSSON tryggingalæknir flutti ný-
íega í Ríkisútvarpið erindi um íslenzka fæðu og er-
lenda, sem vakti mjög mikla athygli og spurðu margir,
hvort Alþýðublaðið myndi ekki birta erindið. Blaðið hefir
nú fengið það hjá lækninnm, eins og hann flutti það, og fer
það hér á eftir-
i hollustu og bætiefnaauðlegðar,
[ einkum að C-bæti.
| í þriðja flokki hefi ég mjólk
| og mjólkurafurðir aðrar en
smjör og auk þess egg.
| í fjórða flokki hefi ég feit-
metistegundirnar, smjör, smjör-
• líki, tólg, lýsi og fisklifur.
j í fimmta flokki koma loks
kjöt, fiskur og ýmsar fiskafurð-
I ir.
NÆRINGARÞÖRFIN er
sú þörf ókkar mannanna,
sem verður að fullnægja, ef við
eigum að halda lífi og heilsu og
mikið af striti okkar fer til
þess, að fullnægja kröfum
munns og maga. Á erfiðleika-
tímum, eins og þeim, er nú
standa yfir, er ekki efi á því,
að margur tekjulítill maður
spyr sjálfan sig þeirrar spurn-.
ingar, hvort hann muni geta séð
sér og sínum farborða. Hann
kastar ef til vill áhyggjum sín-
um upp á ríkisstjórnina og
treystir henni til þess að láta
draga björg í búið og sjá um, að
eigi verði matarþurð, En fjöld-
inn spyr einnig, að hve miklu
leyti getum við bjargað okkur
sjálfir, og lifað á okkar eigin
mat, ef (allt annað bregst, að-
flutningar torveldast eða óbæri-
legt verð kemst á erlendu vör-
una, samanborið við þá inn-
lendu.
Það er óhætt að fullyrða, að
því lægri tekjur, sem menn
hafa, þeim mun meiri hluti
þeirra fari til kaupa á matvæl-
um, reiknað í hundraðstölu. Af
tekjum manns með sæmilegar
meðaltekjur fara sennilega 40%
fyrir mat, en láglaunamaður
notar hærri hundraðshluta til
þessara þaffa, því næstum allt
annað er hægt að skera niður
en matinn, svo sem kröfu til
fata, húsnæðis o. s. frv. þótt
það sé ekki æskilegt, að þurfa
þess. Það er því ærið þýðingar-
mikið atriði, að fólk viti hvað
er ódýr fæða miðað við hollustu
og næringargildi, þar sem út-
gjöldin fyrir fæðuna eru jafn-
mikill hluti af útgjöldum þegn-
anna og þau eru.
Ég hefi ráðist í það, að reikna
út verð allra algengustu fæðu-
tegunda miðað við næringar-
gildi þeirra og mun einkum
ræða þetta efni hér.
Til grundvallar verður lagt
ákveðið magn hverrar fæðuteg-
undar, eða 1 kg., verð á því og
næringareiningafjöldinn, sem
fæst út einu kílógrammi. Er þá
auðvelt að reikna út, hve marg-
ar næringareiningar fást fyrir
ákveðið gjaldeyrismagn og
verður einn eyrir lagður til
grundvallar, sem gjaldmiðils-
eining.
Á þennan hátt verður gerð
grein fyrir hve margar næring-
areiningar af hverri tegund
fást fyrir einn eyri, og er aug-
ljóst öllum, að því fleiri nær-
ingareiningar, sem fást fyrir
einn eyri, því ódýrari er varan
sem fæða.
En þetta er ekki eins einfalt
og það kann að virðast í fljótu
bragði. Sumar tegundir mat-
væla eru úrgangslausar eins og
þær eru keyptar, t. d. mjölmat-
ur, sykur, smjör og mjólk. Hins
vegar verður að gera ráð fyrir
svo og svo miklum úrgangi úr
öðrum vörum eins og þær eru
keyptar. Má þar benda á t. d.
egg eða fisk. Hvorttveggja er
selt eftir vigt, eggið með skurn
en fiskurinn með roði og bein-
um. Því fer mjög fjarri, að allt
sé matur, sem keypt er, þegar
um slíkar vörur er að ræða, og
verður því að draga úrganginn
frá og haga útreikningum þann-
ig, að aðeins sé miðað við það
ætilega, og verður það gert hér.
Það verðlag, sem lagt verður
til grundvallar þessum útreikn-
ingum er smásöluverð í Reykja-
vík þann 9. nóv. Fæðutegund-
ina hefi ég flokkað nokkuð til
gleggra yfirlits.
í fyrsta flokki hefi ég alla
helztu kolvetnisgjafa, þ. e.
mjölvöru, sykur, söl og fjalla-
grös.
í öðrum flokki hefi ég garð-
ávexti og grænmeti, sem einnig ! I. Kolvetnisgjafar:
eru kolvetnisgjafar fyrst og ’ 1 kg. rúgmjöl kostar 45—50
fremst, eins og mjölmatur, en | aura og fást þá um 80 næring-
hafa sérstöðu sökum sérstakrar | areiningar fyrir 1 eyri.
1 kg. hveiti kostar 0,45— -0,50 og fást þá um 80 nærein. f. 1 eyri
1 kg. haframjöl kostar 0,80 — 50 — f. 1 eyri
1 kg. rísgrjón — 0,50 — 72 — f. 1 eyri
1 kg. bygggrjón — 0,70 — 50 — f. 1 eyri
1 kg. sagó 0,80— -0,85 — 43 — f. 1 eyri
1 kg. kartöflumjöl — 0,85 — 39 — f. 1 eyri
1 kg. baunir — 0,90 — 36 — f. 1 eyri
1 kg. þurrsöl — 0,60 — 38 — f. 1 eyri
1 kg. fjallagrös þurrkuð 5,50 — 5 — f. 1 eyri
1 kg. strásykur — 1,10 — 37 — f. 1 eyri
Af þessu fæst glöggur saman-
burður á því,. hvað fæst fyrir
peningana ef svo mætti segja.
Er ánægjulegt, að ein íslenzk
fæðutegund skuli þó vera sam-
bærileg við erlendu kolvetnis-
gjafana um verð miðað við nær-
ingargildi, en það eru sölin.
Hins vegar eru fjallagrösin
mjög dýr kolvetnisgjafi með
því verði, sem þau eru seld.
II. Garðávextir og grænmeti.
1 kg. kartöflur kostar 30 au. og fást því um 25 nær. ein. fyrir 1 eyri
1 kg. gulrófur — 25-------
1 kg. gulrætur — 75-------
1 kg. tómatar —2.80-----------
1 kg. hvítkál — 60-------
1 kg. rabarbari — 35-------
(Algengasta sumarverðið.)
Ýmsar dýrmætar grænmetis-
tegundir hefi ég ekki getað
reiknað út, svo sem blómkál,
vegna þess, að það er ekki selt
eftir vigt. Aðrar ágætar teg-
undir, svo sem grænkál, hefi ég
heldur eigi getað tekið með,
sökum þess, að ekkert verð
hefir verið á því og lítill mark-
aður fyrir það í búðunum. En
------14 — — — 1 eyri
------4 — — — 1 eyri
------0,8 eða tæp — 1 eyri
------4 — — — i eyri
------7 — — — 1 eyri
um næringargildi grænkáls
skal það tekið fram, að það
jafnast á við gulrófur.
Ber og gulrófukál hefði einn-
ig verið æskilegt að taka með, en
það var ekki hægt, enda mun
gulrófukál nú sjaldan hirt, enda
þótt það jafnist á við gulrófuna
sjálfa að næringargildi, sam-
kvæmt þýzkum rannsóknum.
III. Mjólk og mjólkurafurðir.
1 1. nýmj. tekinn sem kg. kostar 42 au. og fást því um 14 nærein. f. 1 e.
1 líter undanrenna — 16 — — 21 — f. 1 e.
1 líter áfir — 16 — —' 23 — f. 1 e.
1 kg. skyr — 80 — — 12 — f. 1 e.
1 kg. mjólkurostur 45% — 3,00 kr. — 12 — f. 1 e.
1 kg. mjólkurostur 30% — 2,35 — — 12 — f. 1 e.
1 kg. egg — 4,90 — — 2 — f. 1 e.
Af þessu sést, að með því að eyri, en ef nýmjólk er keypt,
kaupa undanrennu eða áfir með núgildandi verðlagi.
fæst 50% meiri næring fyrir 1
IV. Smjör og feitmeti.
1 kg. smjör kostar 3,90 og fást þá um 19—20 nærein. f. 1 eyri
1 kg. smjörlíki — 2,25 — 34—35 — f. 1 eyri
1 kg. tólg — 2,40 — 38 — f. 1 eyri
1 kg. lýsi — 1,35 — 68 — f. 1 eyri
1 kg. þorsklifur kostar í vertíð um 40 au. og fást þá um 162
næringareiningar fyrir 1 eyri.
Æskilegt hefði verið að hafa
mör hér með, en þess var eigi
kostur, því ókunnugt er mér
um fitumagn hans.
Af þessum samanburði sést,
að tólg er nálega helmingi ó-
dýrara feitmeti en smjör, en
lýsi nálega helmingi ódýrari
feiti en smjörlíki. Þó ber
þorskalifur af öllu öðru. Hún er
8 sinnum ódýrara feitmeti en
smjör. Annars er smjör ódýr-
ara sem fæða en nýmjólk eða
ostur, miðað við næringargildi,
og það borgar sig betur að
kaupa undanrennu og smjör en
nýmjólk.
V. Kjöt, fiskur og hrogn.
1 kg. nýtt kindakjöt kostar 1,60 og fást þá um 6 nærein. f. 1 e.
1 kg. saltað kindakjöt — 1,70 — 6 — f. 1 e.
1 kg. nautakjöt (nautasteik) — 2,50 — 5 — f. 1 e.
1 kg. trippakjöt (í skrokkum) — 0,85 — 12 — f. 1 e.
1 kg. þorskur, nýr — 0,30 — 13 — f. 1 e.
J. kg. ný ýsa — 0,40 — 10 — f. 1 e.
1 kg. harðfiskur, unninn — 2,50 — 14 — f. 1 e.
1 kg. harðf., óunninn í heilds. 1,20- -1,00 — 28- -24 — f. 1 e.
1 kg. síld, söltuð, kostar um 0,48 — 33 — f. 1 e.
1 kg. þurrkaður saltf. nr. I kostar 0,65 — 18 — f. 1 e.
1 kg. hrogn kostuðu síðustu vertíð 0.40 — 24 — f. 1 e.
1 kg. fiskimjöl til manneldis kostar 2,50 — 13 — f. 1 e.
Eins og sést á þessu yfirliti
er kjöt helmingi dýrari fæða en
nýr fiskur, saltfiskur 50% ó-
dýrari fæða en nýr fiskur, en
ódýrust í þessum flokki eru
hrogn og síld og óunninn harð-
fiskur, hrognin nálega helmingi
ódýrari fæða en nýr fiskur og
síld nálega þrisvar sinnum ó-
dýrari fæða en nýr fiskur, og
svarar þó þetta verð á síldinni
til nálega 57 kr. verðs á tunnu,
ef tunnan er reiknuð 120 kg.
Ég vænti þess, að mörgum
sé nú ljósara en áður var, hve
mikið næringarmagn fæst af
hverri vörutegund fyrir pen-
ingana.
Því miður ber þessi saman-
burður með sér, að innlenda
fæðan er dýrari en sú útlenda
fæða, sem hér er borið saman
við, sem sé mjölvörur og sykur,
meira að segja með því verði,
sem þær eru nú komnar í. En
það skal tekið fram strax, að
kjöt og fiskur eru einnig dýrar
fæðutegundir í nágrannalönd-
unum, og yfirleitt má segja það,
að mjölmatur sé sú fæðuteg-
undin, sem hvarvetna er ódýr-
ust af öllum mat, miðað við
næringargildi. Því verður ekki
neitað, að mjólk og mjólkuraf-
urðir og ýmis konar garðmatur
og grænmeti er alldýr fæða,
með því verði, sem er á þessum
vörum hér í Reykjavík og hér
er miðað við. En á hinn bóginn
horfir málið öðruvísi við frá
sjónarmiði framleiðendanna;
það er þeim hvergi nærri eins
tilfinnanlega dýrt, að neyta
mikils af sinni eigin fram-
leiðslu, eins og þeim, sem verða
að kaupa þessar vörur nálega
helmingi hærra verði en fram-
leiðendur fá fyrir þær, sumar
hverjar,
Enda þótt mjölmatur sé enn
ódýr samanborið við innlendu
fæðuna, ætti enginn að freistast
til að fara að lifa á einu saman
brauði. Hollusta mjólkurafurða,
garðávaxta, grænmetis, góðs
fiskjar og kjöts er svo mikil, að
enginn, sem ber umhyggju fyr-
ir heilsu sinni og sinna, má
vanrækja að neyta mikils af
þessari fæðu, og hvað snertir
mjólkurafurðir ætti neyzlan að
tvöfaldast inna;nlands, en
neyzla garðávaxta og grænmet-
is ætti að þrefaldast eða meira.
Ég legg megináherzlu á þetta,
að fæðan sé blönduð og fjöl-
breytt, hvað sem verðinu líður.
Hins vegar er þess að vænta, að
aukin neyzla, eins og hér er
gert ráð fyrir, ætti að geta
lækkað verðið á þeirri innlendri
vöru, sem við neytum allt of
lítils af, en það eru mjólkuraf-
urðir, garðmatur og grænmeti.
Að lokum skal ég reyna að
svara spurningunni: Að hve
miklu leyti getum við íslend-
ingar lifað á íslenzkri fæðu? Og
svar mitt er: Við getum það að
mjög miklu leyti, miklu meira
en við gerum, og tekið þó fullt
tillit til hinna ítrustu krafna um
hollustuhætti.
Skal ég nú gera grein fyrir
þessari bjartsýnu skoðun minni,
að því er snertir hvert einstakt
hinna þriggja höfuðnæringar
efna: Eggjahvítuefna, fitu og
kolvetna.
Af eggjahvítuefnum höfum
við hina mestu ofgnótt þar sem
er kjötið og fiskurinn. Það er
skoðun mín, að neyzla á kjöti
og fiski geti ekki aukist frá því,
sem nú er. En ég vil fara nokkr-
um orðum um það, hvernig við
neytum þessarar vöru.
Mér er hinn mesti þyrnir í
augum hversu mikið er borðað
af saltkjöti að óþörfu úti um
byggðir landsins, og af misjöfn-
um saltfiski og trosi. Saltmeti
reynir meltingarfærin og ýms
önnur líffæri miklu meira en
nýmeti, og ætti því að leggja
miklu meiri áherzlu á neyzlu
nýmetis í sveitum en gert er.
Bændur eiga að hætta að salta
kjöt til muna. Annaðhvort eiga
þeir að slátra jafnóðum og ala
féð dálítið áður, eða koma sér
upp ískofum úr torfi eða öðru
ódýru efni og geyma þar kjöt í
ís.
Harðfiskur er nýmeti. Hann
er auðmeltari í sjálfu sér en soð-
inn fiskur, aðeins fer nokkur
tími 1 að tyggja hann og bleyta
hann upp. Harðfisksát ætti að
aukast til mikilla muna, en tros-
ið að víkja.
Þar sem samgöngur leyfa,
ætti að skipuleggja flutninga á
hýjum fiski út um sveitirnar og
ætti að gefa bændum og sjó
mönnum kost á að skiptast á
vörum milliliðalítið. Ég hygg,
að meira yrði um neyzlu nýs
fiskjar í sveitum, ef bændur
þyrftu eigi að gefa meira fyrir
fiskinn en sjómenn fá fyrir
hann upp úr sjónum, sem mun
vera frá 8—10 aura kílógramm-
; ið á vertíð, einkum þó, ef bænd-
! ur gætu og mættu greiða í af-
urðum, sem þeir ættu að kafa
nóg af, t. d. mjólk, kjöti, skyri,
berjaskyri, kálsúr o. fl. o. fl.
Neyzla á hrognum ætti að
aukast innanlands til milíilla
muna. Hraðfrystihús eru nú
komin upp svo víða, að hrað-
frysta má mjög mikið af hrogn-
um, er til falla, og mætti þann-
ig dreifa neyzlunni á miklu
lengri tíma. Hraðfrystihúsin
munu gefa um 12—16 aura fyr-
ir kílógrammið, og ættu því
hrognin að geta fengist þaðan
fyrir sama verð og þau eru seld
á hér ný, eða 40 au. kg. eða ef
til vill minna.
Að næringargildi eru hrogn
svipuð og egg, en þau eru 12
sinnum ódýrari fæða, með því
verði, sem nú er á eggjum.
Skal ég nú eigi dvelja lengur
við eggjahvítugjafana, en snúa
mér að fituefnunum.
Þar er skemmst af að segja,
að við notum allt okkar smjör
og allan okkar mör innanlands.
Aðrar fitutegundir, sem við
höfum, eru unnið lýsi og ýms-
ar hráolíur. Auk þess ný fisk-
lifur og feit síld. Þrátt fyrir
þetta er mikið framleitt af
smjörlíki, eða 1414 tonn árið
1938.
Meirihlutinn af hráefninu í
smjörlíkið er innflutt feiti, að
ég ætla um 80%. Fita er dyr
mæt vara í hernaði og má því
vænta hækkunar á þessari vöru
á erlendum markaði. Er því
mikils um vert, ef okkur tækist
að leysa þetta vandamál þann
ig, að óþarft væri að flytja inn
feiti. Þótt gripið væri til þess,
að nota bræðing úr tólg og lýsi
til helminga og allur mör væri
notaður til þess, myndum við
samt verða að framleiða smjör-
líki, sem næmi um 700 tonnum
á ári, að ég hygg. Bræðingur er
mjög hollt viðbit og hið ódýr-
asta, sem völ er á fyrir utan
þorskalifur, sem sjálfsagt er að
nota sem viðbit með nýjum
fiski þegar hana er að fá. En
þrátt fyrir það býst ég við að
margir eigi bágt með að venja
sig á bræðing vegna bragðsins.
þótt ekki vanti í hann bætí-
efnin.
í landinu eru til hér um bil
500 þús. ær. Sauðamjólk er ná-
lega helmingi kostmeiri en kúa-
mjólk, fitumagnið er t. ,d. helm-
ingi meira en í kúamjólk sam-
kvæmt innlendum rannsókn-
um. Ostefni eða eggjahvítuefni
eru einnig helmingi meiri í
sauðamjólk en kúamjólk.
Vinnandi maður getur full-
nægt næringarþörf sinni með
því að neyta 2Va—3ja lítra af
sauðamjólk á dag. Slík kosta-
fæða er sauðamjólk.
Ég hefi reiknað út að gamni
mínu hve mikið fengist af
smjöri ef fært væri frá 300 000
ám og þær mylktar í 70 daga.
Ég áætla, að hver ær mjólki að
meðaltali 1 líter á dag og að úr
15 lítrum fáist 1 kg. smjörs, og
geri ég þá ráð fyrir að talsverð-
ur hluti af fitunni sé eftir í áf-
unum. Vera má að mjólkur-
magnið sé áætlað of hátt 1 líter
á dag, en þegar líður á sumar
og ærnar geldast, eykst fitu-
magnið og kosturinn í mjólk-
inni að sama skapi, sbr. nafnið:
sauðaþykkni, og hygg ég því,
að þetta jafni sig nokkuð upp.
en vel má vera að ég reikni með
of háu mjólkurmagni. Smjör-
inni samkvæmt þessu á 70 dög-
magnið, sem fengist úr mjólk-
um, yrði 1400 tonn, eða jafn-
mikið og smjörlíkisframlfeiðslan
er.
Með því að reikna kg. af
sauðasmjöri á sama verði og nú
er á smjörlíki, það er 2,25 kíló-
grammið, væri verðmæti þessa
smjörs 3 150 000 krónur.
Úr þessu mjólkurmagni feng-
ist, auk smjörsins, rúmlega
1400 tonn af ostefni eða eggja-
hvítu, og tæp 1000 tonn af
mjólkursykri.
Ég ætla ekki að gera tilraun
til þess, að reikna út verðmæti
þessa ostefnis- og sykur-magns,
en halda áfram með smjörið.
Ég tel mig hafa sýnt fram á,
að við getiun framleitt alla þá
feiti, sem við þurfum. En ýmsir
örðugleikar eru á því, að geyma
hana. Smjör vill þrána við
geymslu, þótt það sé geymt í
kæliklefum og þótt það sé unn-
ið úr ósýrðri mjólk og saltað
nýtt. Er því hætta á, að smjör,
sem þannig yrði að geyma til
vetrarins, væri alls ekki sam-
keppnisfært við nýstrokkað
smjörlíki um bragðgæði. Með
því að bræða smjörið nýtt og
(Frh. á 4. síðu.)