Alþýðublaðið - 22.11.1939, Blaðsíða 2

MIÐVIKUDAGTl R !!. NðV. 1939
ALÞYDUBLADID
Eftlrllt með sveltarfélðgnm.
---4--
Merkilegt og ítarlegt frv. uiri það er nú komið fram á alþingi.
EIR Ásgeir Ásgeirsson
* og Finnin- Jónsson
flytja í neðri deiJd frumvarp
til laga um eftirlit með sveit-
arfélögum, en mr.ð því er átt
við öll hreppsfélög og bæjar-
félög.
Er frumvar}) þetta allmik-
ill bálkur og er það undtrbú-
. ið og samið að íiJhlutun fé-
lagsmálaráðuneyiisins af
Jónasi Guðmundssyni., eftir-
litsmanni sveitaritjórnaimál-
efna. Hann hefir í allt sumar
kynnt sér þesst mál mjög
gaumgæfilega. fyrst og
fremst hér á laru.li, og auk
þess í Noregi, ei: þar var um
skeið líkt ástalt eg er m'i um
mörg sveita- og bæjarfélög
hér á landi, og hr-Jiv Álþýðu-
blaðið áður tvisvar sinnum
birt viðtal við hann um |)essi
niál.
Starfssvið efiirlUsmannsins.
Vitantega er eldc hægt í stuttri
b’aðagrein að skýra nákvæmlega
frá efni pessa frumvaxps. Pað er
í 5 köfium. 2. lcafli þess fjallar
aðallega um sturfssvið eftirlits-
mannsins. Þar segir m. a.:
Félagsmálaráð utk >. y ti'ð hefir á
hendi söfnun allra skýrslna, er
snerta málefni sýsla- og sveitar-
félaga.
Sama ráðuneyii afnar upplýs-
ingum um fjárhag allra bæjar-,
sýslu- og hœppsféíaga landsins,
svo fyrir liggi á liverjum tíma
svo glögg vitneskja sem auðið er
um fjárhag þeirra.
Álifs eftirlitsmanns sveitar-
stjórnarmálefna sf.al leitað um
öll málefni sveilaríélaga. Félags-
má’aráðuneytið geiiu' falið eftir-
litsmanni sveitarsljóniarmálefna
fullnaðarafgreiðslu jteirra mála,
sem ráðuneytið 1elur sig ekki
purfa að hafa bcin afskipti af.
ÁUts og tillagna eftirlitsnmnns
skal sérstaklega leilað um skipt-
ingu og úthlutun á pví fé, sem
árlega er veitt í fjáiiöigum til
atvinnubóta.
Ef iirlitsmanni s veitarstjó rnar-
málefna er skylt að veiía sveitar-
stjórnum pá aðstoð og ráðlegg-
ingar, er hann gelur peim í té
iátið.
Eflirlitsmaður sveitarstjórnar-
málefna annast úlreikninga á
jöfnunarfé pví, scm iiæjurii og
hneppum er greitt samkv. I. nr.
69/1937, um tekjur bæjar- og
sveitarfélaga. Hann hefir umsjón
með pví, að jöfnunarfénu sé var-
ið svo sem lög mæla fyriij.
Eftirlitsmaður sveitarstjórnar-
málefna skal afla sér glöggs yfir-
lits urn skuldir sveitarfélaganna
og viðsíkipti peirra við iánsstofn-
anir, ríkissjóð eða opinbera sjóði
og opinberar stofnanir, og skipti
peirra ,sín á milli, og reyna svo
sem föng eru á að koma pví til
leiöar, að pau standi í skilum
með skuidbindingar sínar og
halda peim til skilsemi á pann
Jiátt, er í hans valdi stendur.
Ef sveitarfélag vanrældr fjár-
hagsskuldbindingar sínar gagn-
vart opinberum sjóðum, og pað
lætur sér eigi ségjast við gefnar
áminningar eftirlitsmanns, er hon-
um skylt að gera tillögur til ráð-
herra um, að ákvæðum um að
setja megi sveitarfélög undir eft-
lit, verði beitt gagnvert sveitar-
félaginu.
Um fjárþröng sveitarfélaga.
Þriðji kaflinn fjallar um hvern-
ig veita skuli sveitarfélagi, sem
er í fjárpröng, aðstoð. Þar segir
m. a.:
Sveitarfélagi, sem er í svo mik-
illi fjárpröng, að pað telur sér
ekki fært að standa 1 skilum, her
að snúa sér til féla,gsmálaráðu-
neytisins um aðstoð.
Beiðni um aðstoð skal hafa
legið fyrir til umræðu í bæjar-
stjórn eða hreppsnefnd og skulu
hafa farið fram um hana tvær
umræður.
Eftirlitsmaður sveitarstjórnar-
málefna skal kynna sér nákvæm-
lega allan hag bæjar- eÖa hrepps-
íélagsins og athuga í samráði við
sveitarstjórn, hvort fjárhagsörð-
ugleikum, verði af létt með pví
að draga úr gjöldum eða auka
tekjur eða hvort tveggja. Telji
eftirlitsmaður pað fært án pess
að vanræktar séu skyldur sveitar-
félagsins eða íbúum pess ípyngt
um of, skal hann bera máliÖ und-
ir sveitarstjórn og síðan senda
ráðherra tillögur sínar.
Nú verður ekki bót ráðin á
fjárhagsörðugleikum sveitarfélags
með peim hætti, sem segir að
framan, og skal pá eftirlitsmaður
reyna að koma á samkomulagi
milli sveitarstiórnar og skuld-
fieimtumanna sveitarfélagsins um
greiðslu skulda með eða án
greiðslufrests og með eða án eft-
irgjafar eða vaxtalækkunar.
Nú næst ekki samkomulag, og
skal eftirlitsmaður pá láta
fjirta prisvatr í Jjögbirtinga-
blaðinu áskorun til allra peirra,
sem fjárkröfur eiga á sveitarfé-
lagið, par með taldar ábyrgðir,
um að lýsa kröfum sínum fyrir
honum.
Sé ekki lýst öllum peim kröfu-
um, sem sveitarstjórn hefir til-
fært sem skuldir sveitarféiagsins,
skal sannprófa, hvort framtal
hennar er rétt.
Að innköllunarfresti liðnum
skal eftirlitsmaður, svo fljótt sem
pvl verður við komið, semja
frumvarp til skuldaskila fyrir
sveitarfélagið.
Þegar eftir að samningsuppkast
pað er fullsamið, sem að frarnan
getur, akal eftirlitsmaður tilkynna
pað öllum peim lánardrottnum,
er kröfu hafa lýst, og boða pá á
fund með hæfilegum fyrirvara.
Samtimis skal sveitarstjóm við-
komandi sveitarfélags tilkynnt
efni samningsins.
Telji eftiriitsimaður, að fengn-
uim öllum upplýsingum, nauðsyn-
Iegt að fá samningum um veð-
tryggð lán sveitarfélaga breytt
hvað vaxtakjör og greiðslutíma
snertir, og ennfremur að eftir-
gjöf fáist að meira eða minna
leyti á veðtryggðum og óveð-
tryggðum skuldum sveitarféiags
eða lánum, sem sérstök ábyrgð
er fyrir, getur eftirlitsmaður gert
pað að skiiyrði fyrir stuðningi
samRvæmt lögum pessum, að
pær breytingar fáist á peim lán-
um, sem eftirlitsmaður telur
nauðsynlegar til pess, að fram-
búðarlausn fáist á skuldamálum
sveitarfélagsins.
Á skuldheimtumannafundi peim,
er að framan getur, skal eftirlits-
maður leggja fram samnings-
frumvarp, svo og efnahagsreikn-
ing sveitarfélagsins og áætlun um
tekjur pess og gjöld, er eftirlits-
maður hefir samið og lögð hefir
verið fyrir sveitarstjórn til álita.
Hljóti frumvarpið atkvæði svo
margra Sikuldheimtumanna, að
peir hafi ráð yfir meira en helm-
fng fjárhæðar peirra krafna, er
samningum er ætlað að ná til,
hefir eftirlitsmaður heimild til að
lýsa pví yfir, að afgreiðsla pess
sé fyrst um sinn bindandi, einnig
fyrir pá skuldheimtumenn, er
greitt hafa atkvæði móti pví eða
eigi mætt á fundi. Leysir pað
pá sveitarfélagið undan skyldlu
til að greiða pann hundra'ðshluta
hverrar samningskröfu, sem Und-
an er skilin í samningnum.
Nú er samningur sampykktiur
á skuldheimtiumannafundi, og
skal hann pá, svo fljótt sem
veröa má, lagður fyrir ráðherra
til staðfestingar. Hljóti samning-
U'rinn staðfestingu ráðherra, er
hann bindandi fyrir alla, er hlut
eiga að máli.
Eftirlitsmaður skal pví næst sjá
um, að gengið verði frá nýjum
lánsskjiölum og að breytingar, er
gerðar hafa verið á veðlánum
og öðrtun lánium sveitarfélaga,
verði rétt færðar upp í nýju efna-
hagsyfirliti sveitarfélagsins, er
hann semur og afhendir sveitar-
stjóm.
Samningurinn hefir engin áhrif
á pær kröfur, er hér greiinir:
1. Skuidir tryggðar með fast-
eiignaveði, pó pví að eins, að
skuldampphæð nemi eigi meim
en verðmæti veðsins. Sé skuldin
hærri en verðmæti veðsins sam-
kvæmt mati, er fyrir liggur við
samningsgerðina, framkvæmdu af
dómkvöddum mönnum, ná samn-
ingar til pess hluta skuldarinnar,
sem fer fram úr verði veðsins.
2. Skuldir tryggðár með hand-
veði. Gildir að öllu hið sama um
pær og hinar.
3. Forgangskröfur samkv. 8.
kap. skiptalaganna að pví leyti,
sem við getuir átt.
4- Skuldir tryggðar með sjálfs-
vörzluveði í lausafé. Um pær
gildir sama og pær, sem taldax
eru undir 1. lið.
Ráðherra er heimilt að ákveða,
að verja megi úr jöfnunarsjóði
bæjar- og sveitarfélaga árlega,
meðan þess er þörf, allt að 100
þúsund krónium til þess að greiða
fyrir skuldaskilum illa stæðra
sveitarfélaga.
Nú leitar sveitarfélag, sem rík-
issjóÖur hefir tekizt á hendur á-
byrgð fyrir, aðstoðar samkvæmt
löiguim pessum, og er pá ríkis-
stjórninni heimilt að ákveða:
1. Að vextir og afborganir, sem
ríkissjóður hefir lagt út vegna
sveitarfélagsins, skuli gefir eftir
að einhveriu eða öllu leytpij.
2. Að veita sveitarfélögum und-
anpágu frá greiðslum vaxta og,
afborgana annarshvors eða hvors-
tveggja tiltekinn tíma, af lánum,
sem ríkissjóður er í ábyrgð fyrir.
3. Að taka að sér svo mikið af
láni sveitarfélags, sem ríkissjóður
jer í ábyrgð fyrir, sem nauðsyn
krefur, til pess að sveitarfélagið
komist á fjárhagslega tryggan
grundvöll.
4. Að heimila stjórn kreppu-
lánasjóðs bæjar- og sveitarfélaga
að veita eftirgjafir á lánum sveit-
larféliaga í \ peilm sjóiðfilf ef
pess er talin pörf, og taki pá
ríkissjóður að sér greiðslu pess
hluta árstillags sveitarfélagsins
tii kreppulánasjóðs, sem njður
verða felldar.
5- Að heimila stjórn bjargráða-
sjóðs íslands að gefa eftir vexti
og afborganir lána um ákveðinn
tima, eða fella lán að fullu niður
hjá peim sjóði.
6. Að gefa eftir veðrétt, er rik-
issjóður hefir í eign eða eignum
sveitarféiags. Eiga ákvæði 1.—3.
liðar jafnt við um innlend sem
erlend lán, er sveitarfélag hefir
tekið og ríkissjóður er í ábyrgð
fyrir.
Sýslunefnd getur ákveðið, ef
fjárhagur sýslufélagsins er mjög
erfiður, að leita aðstoðar sam-
kvæmt pessum kafla laganna, og
fer par um að öllu leyti eins og
segir um sveitarstjérnir og sveit-
arfélög, og kemur pá alls staðar
sýslunefnd fram í stað sveitar-
stjórnar, að pvf er við getur átt-
Setja má sveitarlélög undir
eftirlit.
Fjórði kaflinn fjallar um pað,
hvernig setja megi sveitarfélag,
sem komið er að gjaldproti,
undir opinbert eftirlit. I kaflanum
segir m. a.:
Ráðherra getur ákveðið, að
sveitarfélag skuli sett lundir eftir-
lít, ef pað vanrækir fjárhagslegar
skuldbindingar sínar, éða ef pess
af öðrum sökum pykir purfa
vegna fjárhags sveitarfé’agsins
eða vegna hagsmuna peirra, er
kröfur eiga á hendur pví.
Sá, er skuldakröfu á eða eign-
ast á hendur sveitarfélagi, getur
krafist pess, að sveitarfélagið sé
sett undir eftirlit, ef fyrir hendi
eru eftirfarandi ástæður:
a. Bankar og aðrar viðurkennd-
ar lánsstofnanir geta krafizt pess,
að sveiíarfélag sé tekið undir
eftirlit, ef skuld sveitarfélags við
lánsstofnunina hefir verið í van-
skilum 6 mánuði eða lengur,
enda hafi sveitarfélagið á peim
tíma verið krafið um skuldina
eða tilkynnt, að hún væri fallin í
gjalddaga.
b. Einstaklingar, félög, stofn-
anir, önnur sveitarfélög og aðrir,
sem ekki geta talizt heyra undir
a-lið pessarar greinar, geta kraf-
izt pess, er peir hafa fengið dóm
eða úrskurð sjjórnarvalda fyrir
kröfu á hendur sveitarfélaginu,
ef ikrafan er ekki greidd eða um
hana igerður nýr samningur fyrir
aðfarardag, enda hafi dómi eða
úrskurði ekki verið áfrýjað.
Ákvæði pessi taka einnig til
skuldbindinga fyrirtækja og stofn-
ana, er sveitarfélag eða sveitar-
félög reka, eða rekin eru á veg-
um peirra, annara en atvinnufyr-
irtækja, pó aðskilinn fjárhag hafi.
Kröfur um eftirlit sikal bera
fram við skiptaréttinn, sem fellir
úrskUrð um pað, hvort skilyrði
pau, er að framan greinir, eru
fyrir hendi. Áður en úrskurður er
upp kveðinn, skai rétturinn láta
birta kröfuna fyrir oddvita bæjar-
eða sveitarfélagsins með áritun
um frest til andsvara. Ákveöa
skal minnst mánaðarfrest frá
birtingu. Rétturinn leitar frekari
úmsagnar og Upplýsinga, eftir pví
sem honum pykir purfa.
Nú hefir ráðherra ákveðið, að
sveitarfélag skuli sett un-dir eftir-
lit samkvæmt framansögðu, oig
skal pað tilkynnt með auglýsingu
í Lögbirtingarblaðinu, og telst
eftirlit hafið frá peim degi. Eftir-
litsmaður sveitarstjórnarmálefna
befir eftirlitið á hendi.
Bæjarstjórnir og hreppsnefndir
halda áfram að fara með mál
sveitarfélags sins meðan pað er
undir eftirliti.
Þegar búið er að setja sveit-
arfélag undir eftirlit, getur ráð-
herra ákveðið, að öll fjármál
sveitarfélagsins skuli háð sam-
pykki eftirlitsmanns sveitarstjórn-
armálefna. Getur eftirlitsmáður
pá, ef ekki næst samkomulag um
meðferð fjármála sveitarfélagsins
milli eftirlitsmanns og sveitar-
stjórnar, tekið í sínar hendur inn-
heimtu allra tekha, og yfir í hans
hendur færist pá rétturinn til að
ávísa fé úr sveitarsjóði og skuld-
binda 'sveitarfélagið á annan hátt
fjárhagslega. Hann hefir og úr-
skurðarvald um pað, hvenær og
hvernig niðuirjöfnun útsvara fer
fram, og um notkun annara tekju
stofna, er sveitarfélagið hefir.
Þegar sveitarfélag hefir verið
sett undir eftiriit og fjárhagur
pess hefir verið athugaður af eft-
irlitsmanni og athugasemdir hans
gerðar sveitarstjóm kunnar, skal
sveitarstjóm semja fjárhagsáætl-
Un fyrir sveitarfélagið fyrir til-
tekið tímabil, sem pó má eigi
lengra vera en hálft annað ár.
Nú telur eftirlitsmaður, að tekj-
ur sveitarféiags samkvæint fjár-
hagsáætlun hrökkvi ekki til að
standast útgjöldin, og er ráðherra
pá heimilt að ákveða, að sveitar-
fé'aginu skul ileyft að nota tekju-
Frh. á 3. síðu.
CHARLES NORDHOFF og JAMES NORMAN HALL:
Upprelsnlii á Bonnty.
123 Karl ísfeld íslenzkaði.
virtist ekki hafa misst kjarkinn þessi tvö ár, sem hann hafði
setið í stofufanglsi-
— Johnson majór! Hamingjan góða! Það ætti að leiða
manninn út og skjóta hann Og um McArthur er það að segja,
að ég vissi, hvern mann hann hafði að geyma, strax og ég sá
hann. En að þér skulið hafa slíka sauði umhverfis yður. Nei,
ég hefi komizt að raun um, hvers konar menn þið eruð. Þið
hafið fengið fimn þúsund ekrur af bezta landrýminu, en þið
skuluð ekki fá að halda því, það veit hamingjan. — Ég hefi
fengið landið samkvæmt leyfi utanríkisráðherrans, svaraði
McArthur kuldalcga. — Fjandinn hirði utanríkisráðherrann,
konunginn og þá alla saman- Hvað koma þeir mér við.
Aftur heyrði ég djúpa, rólega rödd landstjórans. en Bligh
greip fram í fyrir honum: — Sydney? Það er óþrifahola.
Hvergi í heiminum er jafnsvívirðilegum þorpurum fyrir kom-
ið! Nýlendumennirnir! Þeir eru verri en hegningarfangar, úr-
hrök veraldarinnar. Þér vitið, að ég er vanur að sýna samúð
og miskunnsemi, en slíkt kemur ekki að neinu haldi hér! Það
verður að stjórna með járnaga. Það þarf að gera þá hrædda!
Stólnm var ýtt til liliðar og dyrnar voru opnaðar. Feitlag-
inn, ruddalegur maður í skipstjórabúningi kom. í dyrnar.
Hann var eldrauður 1 framan af bræði. Án þess að líta við
mér strunsaði haim til dyra- Aðstoðarmaðurinn stökk á fætur
og flýtti sér að opna dyrnar. Bligh skipstjóri leit ekki við
manninum og þakkaði honum ekki fyrir. í sömu andránni
var hann horfinn. Hinn þreytulegi, ungi aðstoðarmaður lok-
aði dyrunum, sneri sér að mér og brosti dauflega: — Ham-
ingjunni sé lof, tautaði hann-
Við komum auga á Tahiti morgun einn í byrjun apríl, þeg-
ar við komum norður fyrir Eimeo fyrir góðum suðvestanbyr.
En vindurinn varð austlægur, þegar við nálguðumst land, og
við vorum allan daginn að reyna að komast til Matavai-fló-
ans. Liðsforinginn minn, Cobden, hefir sennilega vitað, hvern-
ig mér var innan brjósts, því að hann og stýrimaðurinn minn
sáu um það, að ég yrði ekki ónáðaður-
Sambandið við Tahiti var mjög lélegt á þessum árum. Ekki
í eitt einasta skipti frá því ég faðmaði Tehani að mér í sjúkra-
klefanum á Pandora fyrir tuttugu árum, hafði ég frétt nokk-
uð frá Tehani eða dóttur minni. Árið 1716 hafði ég komizt á
snoðir um það, að Duff ætlaði að fara til Tahiti með trúboða-
Ég hafði reynt að komast í kynni við einn af þessum ágætu
mönnum og hann lofaði því að finna Tehani og barnið og
gera mér orð um það, hvernig þeim liði, þegar hann kæmi
aftur til Englands. En ég hafði ekkert bréf fengið. í Port
Jackson hafði ég hitt og talað við nokkra af þessum trúboð-
um. Ég hafði skýrt þeim frá því, að ég hefði fengið skipun
um að fara til Tahiti og gera skýrslu um ástandið þar- Frá-
sagnir þeirra um landið voru hinar hörmulegustu. Trúboð-
arnir höfðu álitið, að lífi sínu, kvenna sinna og barna væri
hætta búin þar- Þeir höfðu. því stigið um borð í skip, sem af
tilviljun lá við akkeri í Matavai-flóanum, og höfðu farið með
þessu skipi til Port Jackson. Þeir höfðu dvalið í tólf ár á Ta-
hiti og lært málið. Þeir sögðu, að orðabókin mín hefði orðið
sér að miklum notum, og boðað fagnaðarerindið af kappi. En
samt sem áður hafði enginn snúið frá villu síns vegar. Styrj-
aldir og sjúkdómar þeir, sem Evrópumenn höfðu borið með
sér, höfðu eytt fjórum fimmtu íbúanna. Framtíð eyjarskeggja
virtist allt annað en glæsileg- Enginn trúboðanna hafði nokkru
sinni heyrt minzt á Tehani. Þeir höfðu ekki heldur komið til
Tairapu, þar sem ég áleit, að hún hlyti að eiga heima.
Þegar skip mitt nálgaðist land, blasti við mér grænn gróð-
urinn á Tahiti, sem ég mundi svo vel eftir. Það var erfitt að
trúa því, að sjúkdómar og styrjaldir hefðu geisað í þessu
landi. svo að íbúarnir væru nærri því útdauðir,
Margar minningar liðu um huga minn, þegar Point Venus
kom í ljós. Því næst sá ég One Tree Hill og að lokum Dolphin
Bank í bleikrauðum bjarma- Beint á móti Dolphin Bank lá
litli hólminn Motu Au, beint fyrir framan hús Hitihitis. Rétt
hjá sá ég skuggsæla lundinn hans Stewarts og skammt þaðan
var mynni litla dalsins, þar sem Morrison og Millward bjuggu
hjá Ponio. Og örskammt þaðan sá ég fljótsmynnið, þar sem
ég hafði fyrst talað við Tehani. Ég var aðeins fertugur að
aldri, grófgerður sjómaður í fuílu fjöri — en þegar ég sigldi
gegnum þetta gamalkunna sund, varð ég var tilfinningar, sem
aðeins gamlir menn skynja, þegar þeir hafa lifað of lengi.
Mér fundust margar aldir vera liðnar, frá því ég sá síðast
þetta land, sem nú blasti við sjónum mínum- Ég kveið fyrir
því að stíga á land.
Þegar við vörpuðum akkerum, vakti það strax athygli mína,
að enginn bátur kom út að skipinu. Aðeins fáeinir menn sáust
á ströndinni. Þeir horfðu á okkur og virtust fjarhuga, og
þeir voru mörgum sinnum færri en þeir, sem í gamla daga
voru vanir að flykkjast niður á ströndina, þegar skip kom að