Alþýðublaðið - 29.11.1939, Blaðsíða 2

MWVHIUÐASUH W. N6V. lS3f.
Skipulag
jafnrétU
vinna
Friður
frelsi
framjarir
Hveraig notar gð tómstundirnar?
-----4-----
HÉR á pessarí síðu nnunu á
uæstunni birtast moikkrar
smágreinar um þetta margþvælda
efni, hverniig niotaðar séu eða
mota beri tómstundimar. Skal það
nú þegar fram tekið, að þær
ver'ða hvorki eintóm siðavendni
né heldur lofgjörð um lífernið
heldur a'ðeins bollaleggingar, sem
hverjum æskumanni og konu ætti
að vera ljúft að taka þátt í og
gæti orðið til góðs að hugsa
sjiálfstætt um mieð hliðsjón af
annarrn sjónarmiðum. Ekki verður
því neitað, að um margt af því,
sem hér verður drepið á, hefir
áður verið ritað, en vonandi verð-
uir þó ekki í línum þessum um
tóma Upptiuggu að ræða, og reynt
verður að drepa á sem flesta
þætti tómstundavinnu eða eyðslu.
I. SKEMMTANALIF
Hjé mörgum munu tómstund-
írnar flestar fara til skemmtunar,
burtséð frá því, að menn reyna ,
maigir og vilja ailir finna
skemmtun í hverri stund lífsins.
En hér skal inngangi lokið og
vikið að efninu og tekið fyrir að-
eins eit-t í einu.
Margt er hér í Reykjavík, sem
glfipur og ginnir, heillar, laðar,
iokkar, dregur, seiðir. Eitt af því
eru bifreiðar til fólksflutninga.
Þetta er ímynd tæknii og hraða,
tæki, sem gljáir og þýtur milli
■húsa sem örsk'ot, tæki, sem oft
tcemur fyrir. á tjaldinu í kvik-
myndunum, tæki, sem er til
stórra þæginda í skemmtana- og
viðskiptaiifi og þess vegna
dreymir marga um að eiga þessa
„fínu vagna".
Unglingarnir byrja að „grípa í“
undir eins og hæðin leyfir þeim
ttð biðja bílstjórann um þann
',,lúksUs“, — áður — rnéðan þeir
em börn — þá er allt niotað sem
bíll, borfið bara á barnaleikina
hér í bænum.
Bílstjórans er freistað með við-
skiptum, „ef að ég má taka í“.
Unglingurinn sigrar oftast, fer að
„taka í“, jafnvel læra akstur.
Þetta er heillandi, að hafa vald
yfir vél og stáli. Það myndar vel-
liðan manndómskenndar á mis-
munandi stigi. Unglingarnir hóp-
ast saman, kunningjahópurinn
tekur bílinn saman á leiigu til
aksturs, stundium með bílstjóra,
oft án hans, því oft hefir ein-
hver náð prófi.
Þetta þykir sérlega heillandi,
að leigja bifreið fyrir ákveðið
gjald um klukkustund og lóna
um bæinn jafnvel aka- „smátúra“
um útjaðra og næsta nágrenni.
Er þetta ekki skaðlaus skemmt-
un? munu sumir spyrja. Er verra
að eyða tómstundum sínum í bif-
reið en á bíó eða einhverjium
öðrum skemmtistað? Því skai eigi
svarað nú, hvar verra er að eyða
tómstundum, einda ber að leita
að því betra, keppast eftir því
bezta. Það á að vera markið.
En hitt skal drepið á fáum orð-
tum, hvort þetta -sé alltaf svo sak-
liaust iog meinlaust, sem í fljótu
bragði virðist. Víst er, að leigu-
bifreiðar þarf að borga, hvort
sem bíistjóri fylgir eða ekki. En
einmitt það atriði er mikils um
vert. Fæstir unglingar hafa háar
tekjur, margir eru sendisveinar,
iðnnemar, aðstoðarmenn eða
hjáipardrengir hér og hvar, allir
með lág laun; margir eru atvinnu
lausir, fjöldinn á fátæka foreldra.
Hvað þola þessir drengir að
kaupa sér dýra skemmtun? Ér
ekki pyngju þeirra ofvaxið að
leigja bifreið á hverju kvöldi,
lengri og skemmri tíma. — Sex
krónur á klukkustund — takk!
Nú verður vart um það deilt,
að unglingum er hollt að vinna
fyrir sér. Þeim er betra að borga
uppihald sitt strax, er atvinnu-
tékjur leyfa, heldur en að fá
kaupið til frjálsra umráða og
standa svo einn góðan veðurdag
frammi fyrir þeirri staðreynd, að
æskuheimilið er horfið vegna
dauðsfalls eða annara ástæðna,
— og nfú er fæði, húsnæði og
klæði ekki lengur greitt af öðr-
um.
En burt séð frá því, hvaða vit
ier í því að „skemmta sér“ svona
dýrt, og til hvers hefir þetta oft
á tíðum leitt?
Hversu margir unglingar hafa
ekki fallið fyrir freistni auðgun-
arhyggjunniar vegna „bíladell-
Unnar“?
Ég hefi ekki leitað upplýstnga
hjá löflfreglunni, en ég þekki
dæmi þess, að akstursástríðan
hefir lengt fingur unglinganna
Um of. Ánægjan af bílvistinni
hefir freistað lengri tíma en gjald
þolið Leyfði.
Aðrir gallar fylgja þessu enn-
fremur, eða m. Ö. o. í bílhornr
unum leynast tveir vágestir, sem
mörgum hafa oröið fótakefli, þ.
e. áfengi og léttúöugt kvenfölk,
sérstaklega mun þó Bakkus kon-
ungur hafa reynzt skeinuhættúr
þar, sem viðia annars staðar.
Af þessum ástæðum er full á-
stæða til aö vara vi'ð aksturs-
ástríðunni, sem á Reykjavíkur-
máli er kölluð „bíladella", og
mætti gjarnan herða á eftirliti
méð þessari tómstundaeyðslu,
sem er til lýta á æsku bæjarins,
leiðir oft til lögbrota og lauslæt-
is og er þjóðhagslega skaðleg,
þar sem þessi óþarfa akstur hef-
ír mjög ýtt undir bílafjölgun, og
eru þeir því orðnir óþarflega
maiigir.
Ekki verður heldur sagt að
þessl bílveiki sé holl eða heil-
næm, miklu freimur eru bílar til
óhollustu í bænum, og ekki er
toftið í bílunum sjálfum eftir-
sóknarvert.
Þið, sem eruð í hættu vegna
akstursástríðunnar, hugleiðið sjálf
að stöðva, áður en þ,að er of
sernt, leitið fremur hjálpar gegn
þessum ófögnuði, en hrindið ekki
frá ýkkur vel meintum' aðvörun-
um foreldra eða annara.
Úr dagbók æskumanns.
---4--
V
EÐURBLÍÐAN hélzt lengi,
og var sumarið orðið
næstum z/i ársins, sjávarhitinn
vex og Árni Friðriksson upplýsir,
að þorsíkgangan muni máske
hverfullii vegna þessa, og hafið
sé að verða heitara umhverfis Is-
land, en svo, að það geti talizt
heppilegt fyrir þorskinn til
hrygningar.
En þetta er ekki á mínu dag-
bókarfæri, slíkt viðfangsefni er
visindanna og athafnanna, en hitt
kiom mér til hugar, að mjög gæti
þetta breytt atvinnutíma og hátt-
um, eða m- ö. o. lengt starfstíma
daglaunafólksins og athafnatíma
fyrirtækjanna; en þess er full-
nauðsyn.
Vissulega hefir árstíðaatvinnu-
leysi verið miklu tilfinnanlegra
fyrir eins og 2 áratugum en nú
er, en aftur á rnóti er nú meira
um atvinrmleysi af þeim sökum,
að atvinnutækin eru stærri og á
færri höndum.
Viðfangsefni uppvaxandi æsku
verður áreiðanlega að hafa þau
áhrif í þjóðlífinu að lengja starfs-
' tíma fólks og fyrirtækja.“
*
merkjiasöludaginn fyrir skömmu.
Sölutelpa víik'ur sér að okkur og
býður mierki. „Nei takk!“ segjum
við iog höldum áfram. „Sviona
eru þessir helvítis strákar; þeir
tíma ékki að kaupa neitt“. Kunn-
ingi minn snéri sér við og svar-
aði: „Ertu viss um það, telpa
mín?‘ og fietti upp jakkahominu,
en innan á það var merkið fest.
Það sem mér finnst eftirtektar-
vert við þetta atriði er muinn-
söfnuður telpunnar. óhefluð ís-
lenzk framkoma; þjóðarvani og
ósiður, sem allir uppalendur eiga
iað leggja sig í framkróka um að
útrýma og nota til þess öll upp-
eldistæki og rneðul, sem hæf eru.
Burt með þessa skinhelgiskurt-
eisi, og vei þessum villimennsku-
síð, að hella úr sér ókvæðisorð-
Um og jafnvel illkvittnisihrópum.
ístendingar þurfa að titei'nka
sér af lífi oig sál þessu líkt orð-
tæki; „Með hattinn í hendínni
Remst þú teíðar þinnar."
Striðskimni.
„Ég heyrði unga konu vera að
tala um það í dag, að mikil
skömm væri það, að hvergi
fengjust nothæfir íslienzkir sokk-
lar. 1 því sámtali. kom fram m. a.
að ekki væri von á því, þar sem
fcvenþjóðin hefði ekki viljað nota
slíka vöru undanfarið, en tekið
erlenda framleiðslu langt fram
yfir, en sannarlega væri vonandi
að úr þessu rættist nú, þegar að
kreppti og þjóðin lærði að nota
sinn eigin auð.
Oft hefir neyðin kennt naktri
konu að spinna, og óskandi væri,
að svo færi nú, að þjóðin lærði
að notfæra sér eigin framleiðslu
að þessari styrjöld lokinni.“
„Kunningi minn og ég vorum á
gangi hér í miðbænum einn
Snáðinn spyr föður sinn: —
Hvaða munur er á stríðinu 1914
og 1939?
— Og hann er mikill, anzar
faðirinn. — 1914 var nóg vín
og' whisky, ungar stúlkur, dans
og landgönguleyfi, en nú — nú
er það öl, mamma þín og —- og
útvarpið.
Fögur ensk leikkona heim-
sótti hermannaspítala.
Hún spyr þann særða í fyrsta
rúminu, sem hún kom að: —
Hafið þér skotið nokkurn þýzk-
an fjandmann?
—- Já, fröken.
— Með hvorri hendinni gerð-
uð þér það?
— Hægri hendinni, fröken.
Ármann Halldórsson:
Um fræðsluflokka.
ALÞÝÐUBLAÐIÐ hefir fengið leyfi Ármanns Halldórs-
sonar til þess að birta eftirfarandi erindi um fræðslu-
flokka, sem hann flutti í útvarpinu fyrir nokkrum dögum, en
eins og kunnugt er, er útvarpið nú að koma á slíku
fræðsluflokkanámi.
UTVARPSRÁÐ hefir sýnt af
sér þá virbmgarverðu við-
leitni að vilja aðstoða fróðleiks-
fúsa hlustendur við sjálfsnám.
I því skyni hefir veri'ð fallizt á
að korna á fót fræðsiuflokkastarf-
semi með líku sniði og tíðkast
á Norðurlöndum. En áður en sú
starfsemi hefst, hefir þótt æski-
legt, að skýrt verði fyrir væntan-
legum þátttakendum, í hverju
þéssi námsaðferð sé fólgin, svo
að þeir geti fært sér fræðsluna
betur í nyt. Þessu verkefni er
mér ætlað að gera skil í eriindi
mitnu. Áður en ég lýsi beinlínis
fyrirkomulagi og starfsháttum
fræðsluflokkanna, ætla ég að fara
nokkmm orðum um þá þekking-
arþörf, sem þeir em runnir upp
úr og hlutverk þeirra í alþýðu-
frwðsiunni.
Sú menntunarþörf, sem er und-
irrótin að þessari fræðslustarf-
s*mi, *r m*ð tvenns konar móti.
Það er í fyrsta liagi hin almenna,
vdtsmunaiega þörf mannsins, að
vita meira og skilja betur það,
sern kringum hann gerist. Og í
Öðm lagi þörf á hagnýtri þekk-
ingu, þekkingu, sem kemur bein-
línis að gagnj í dagtegu lífi. Hin
almenna menningarþörf verður
hvorki vegin né metin, en hún
er efalaust ein af heilbrigðustu
þáttunum í eðli marmsins. Að
afla sér fróðteiks og öðlast dýpri
skilning hefir persónutegt giidi,
sern eftir er sótt af ýmsum mönn-
um eins og djúpri nautn. Það
getur valdið vanliðan og jafnvel
sámstu kvölum, ef rnenn fá ekki
fullnægt þessari þörf. Að vísu er
hún mjög misjafnlega rík. Ýms-
um virðist hvergi nærri óbæri-
tegt að lifa í fullkomnu þekking-
arfeysi. En alit um það verður
það að teljiast skykla hvers menn-
ingarþjóðfélags að stuðla að því,
að þekkingarþráin ftflist, og bú*
þanniig um, að sem ftestum gefist
kostur á að afla sér almennrar
menntunar. Eitt frægasta íslenzkt
dæmi um ríka þekkingarþörf er
líf Stefáns G. Stefánssoinar. Sig-
urbur Nordai prófessor lýsti því
mjög rækilega í útvarpserindum
hér fyrir skemmstu, hversu snar
þáttur menntunarþörfin var í . lífi
Stefáns og þvílíka hamra hann
kleif til þess að svala henni,
„meðan þreyttur makrátt svaf,
meðan kátur lék sér.“
Lífsspeki Stefáns er líka afar-
athyglisverð í þessu sambandi.
Það var ekki ákveðið magn þekk-
ingar, sem hann keppti að afla
sér og taldi hafa gildi, heldur
það, að vaxa stöðugt að viti og
þekkingu.
„Sæla reynast sönn á storð
sú mun ein að gróa.“
Stefán staðnaði aidrei í þekk-
ingarleit sinni. Að vísu miunu
þess því miður fá dæmi, að hin
vitsmunalega þörf sé svo rík eins
og með bonum, en marigur al-
þýðumaðurinn á eflaust eitthvert
brot úr honum í sér, og það er
einmitt til þeirra manna, sem
fræðsluflokkastarfsemin á erindi.
Hún er hin heppitegasta náms-
aðferð þeim alþýðumönnum, sem
finna sáran til menntunarskorts
og vildu nokkuð á sig leggja til
þess að bæta úr honum. Þó er
ekki svo að skilja, að skólagengn-
ir menn þurfi ekki einnig að
bæta við þekkingu sína, fjarri
því, en það *r þó dálítið öðru-
vísi farið um þá. Þeim, sem
stundað hafa langt skólanám af
alúð og dugnaði, veitist mikl-
um mun auðveldara að tileinka
sér fræðslu á eigiin spýtur. At-
hyglin temst, oig það kostar þá
minni orku að beita henni. Þeir
þurfa því síður á þeárri örvun
að halda, sem stafar af félags-
skap við nám.
Þetta var um hina almennu
menntun. En hér er einnig á
fleira að líta. Mennt er máttur.
Þekkingin hefir einnig hagnýtt
gildi. Það fær alþýða manna oft
að reyna. Hún finnur oft til, að
hana slkortir, og það einkum þeg-
ar lýðfrelsishugsjónin er farin að
ryðja sér ttl rúrns í þjóðfélögun-
um. Það er því engin tiiviljun,
að fræðsluflokkastarfsemiu hafi
átt upptök sín í lýðfrjálsustu
löndum hfiims, Norðurlöndum.
Lýðræðishugsjóinin felUr í sér, að
allir eigi að standa jafnt að vígi
um áhrif á gang þjóðmála. Vit-
anlega er þessi hugsjón draum-
sýn ein, að minnsta kosti jafn-
fjarri veruleikanum og flug ti!
annarra hnatta. En það e-r langt
bil á milli þess, hvort hún er
fiamkvæmd út í yztu æsar, eða
hvort öll völd eru lögð í hendur
örfáum mönnum. Og í þessum
löndurn, sem lengst eru kouiin
á bmut lýðræðisiins, eru alþýðu
manna falin margvísleg trúnað-
arstörf í þjó'ðfélaginu og það
nokkuð undir hennar ráðum
komið, hvernig mál eru til lykta
leidd. En þeim vanda, að gegna
trúnaðarstörfum og hafa áhrif á
lausn mála, fylgir krafa til sjálfs
sín um mieiri þekkingu. Menn
þurfa að kynnast skipun þjóðfé-
lagsins, og hvaða leiðir þar séu
færar til þess að fcoma fram mál-
um, rekstri ríkisbúsins og ýmiss
konar löggjöf og reglugerðarat-
riðum. Á þeiiman hátt rís upp
þörf á að kynna sér þjóðfélags-
fræði. Menn nema heldur ekki
staðar við það, sem er, heldur
vilja vita, hvernig það hefir ver-
ið, og þá eru menn farnir aö
kynna sér sögu. Menn staðnæm-
ast heldur ekki við sitt eigið land,
heldur langar til að vita um önn-
ur lönd o. s. frv. Til þess að lnafa
áhrif verða menn að geta látið
sikoðanir sínar í ijós, en það get-
ur ©nginn, sem ekki hefir nokkur
tök á móburmáli sínu. Ræða, sem
er iklaufalega orðuð, er miklu á-
hrifaminni en vel orðuð, sköru-
leiga flutt ræða, jafnvel þótt
hugsunin sé hin sama. Hér skap-
ast því þörf á að læra betur
máðurmálið, og móðurmálið
verður bezt lært á því aö lesa rit
góðra rithöfunda. Þar með skapast
þörf á að kynna sér bókmenntir.
Þannig ieiðir þekking í einni
grein af sér þörf á þekkingu í
annarri.
Við höfum nú litið á málið frá
sjónarmiði einstáklinganna. Frá
sjónanniði iýðræðisþjóðfélags er
nauðsyn á þiekkingu ekki síður
aðkalkndi. Ef slíkt þjóðfélag vill
Hún tók hægri hendi hans og
þrýsti á hana kossi.
Síðan gekk hún að næsta
rúmi og spurði um það sama.
— Já, já, fröken, ég hefi
drepið þá í hundraðatali, og
hinn særði leit bláu augunum
sínum fullum trúnaði á leikkon-
una.
— Með hvorri hendinni?
spurði hún og brosti yndislega.
— Hendi? Ég beit þá til bana,
svaraði Tomray.
Eins og öllum er kunnugt,
hafa mörg börn verið flutt út í
smáþorp og sveitir úr stórborg-
um styrjaldarþjóðanna.
Meðal þeirra var litli Lund-
únaborgarinn, sem hagaði sér
illa hjá stjúpföðurnum og var
refsað með því að hátta hann
án þess að gefa honum kvöld-
mat.
Þegar snáðinn átti að biðja
kvöldbæn sína, bað hann fyrir
foreldrum sínum, frændum og
frænkum, stjúpmóður sinni,
hvolpinum og kisu. Að því
loknu sneri hann sér að stjúp-
föðurnum og sagði:
— Ég vona að þú hafir tekið
eftir því, að þú varst ekki talinn
með. j
Þannig eru sýnishornin af
enskri kímni, en ekki eru fyrir
hendi nú slík sýnishorn af
franskri eða þýzkri. En oss ís-
lendingum mun fæstum þykja
líklegt að einræðisþjóðirnar
hafi mikla fyndni til um þessa
hluti, þar sem einvaldarnir reka
fólkið í fylkingar og skipa því
til bræðravíga, eins og þeir Hit-
ler og Stalin gera nú, og þeirra
aðfarir eru oss minnisstæðast-
ar. Hér eru íslenzk sýnishorn
af styrjaldardómum:
MÆLT AF MUNNI FRAM.
Víða heilar þjóðir þjá
þrælstök fárra manna.
Frh. á 4. síðu.
eflast eða jafnvel aðeins halda
vielli, verður það að treysta
greimd og nnenntun þegna sinna,
því að hugmyndasnauður almenn-
ingur er auöveiðanlegasta bráð
hvers konar lýðskrumurum. Við
þurfum ekki langt aftur í tímianm
til að finna þess ótvíræð dæmi.
Þegar btekkingum ér haldið að
mönnum, er ekkert vopn gegn
þeim mfimiá þekkingin og rökrétt
hugsun.
Ég hfifi hér að framan teitazt
við að sýna fram á það, «ð
meðal fullorðtns ahnennings sé
knýjandi þörf fyrir fræðslu bæ'ði
frá sjónarmiði einstakiinganna og
þjóðfé.'agsins. Og þegar þessi
einfalda staðreynd er orðin okk-
ur ijós, stöndum við gagnvart
því viðfangsefni; hvernig úr þess-
ari þörf yrði bætt, hvaða að-
ferðir séu til þess hentugastar.
Aðrar Norðurlandaþjoðir hafa
einnig staðið gaignvart þessum
verkefnum og ein af aðallausnum
þeirra er fræðsluflokkastarfsemin.
En hvað er þá fræðsluflokkur ?
Það eru samtök nokkurra manna
um að tiieinka sér ákveðið náms-
efni í sameiningu. Starfshættir
geta verið mieð nokkuð mismun-
andi móti. Hin elzta og einfald-
asta tegund fræðsliuflokka er ies-
hringurinn. Þátttakendurnir hafa
orðið ásáttir um að veljia eina á-
kveðna bók, sem þeir teggja til
gmndvallar í því efni, sem þeir
ætla að kynna sér. Þeir skipta
þessari bók í hæfitega kafla,