Alþýðublaðið - 11.12.1939, Blaðsíða 2

MÁNUDAGUR 11. DEZ. 1939.
ALÞVÐUBLAÐIÐ
E L D F Æ R IN
25) Svo hljóp hirðmaðurinn aftur um alla höllina 26) og loksins
hitti hann litla fátæka stúlku í eldhúsinu og hún hafði heyrt til
næturgalans. 27) Á hverju kvöldi færði hún móður sinni mat
28) og þá heryði hún næturgalann syngja.
Bökunarvðrnr
Flestar á gamla, lága verð-
inu, til dæmis kostar hveiti
ennþá 0,45 kgr.
5\ í nðttbui • ,
(ökaupfélaqid
Hin nýja bók Elinborgar Lárusdóttur:
Förnmenn I: Dimmnbornir.
Peningagjafir til Vetrarhjálpar-
inniar:
Ragnh. Sigur'ðard., Öld. 5, kr.
5,00, B. B. kr. 50,00, M. S. kr.
25,00, Bjarni Sæmundsson kr.
10,00, Anna og Árni Jóhannss'on
kr. 10,00. Kærar þakkir. F. h.
Vetrarhjálparinnar. Stefán A.
Páisson.
Að gefnu tilefni
skal paö tekið fram að rak-
arastofa öskars Árnasonar á
Barónisstíg 27 er mér að öilu ó-
viðkomandi. Virðmgarfyllst Ósk-
ar Árnason hárskeri, Kirkjutorgi
6, við dómkirkjuna.
Útbreiðið Alþýðublaðið!
EG HEFI LESIÐ hina nýju
bók frú Elinborgar Lárus-
dóttur, „Förumenn“, með mikilli
ánægju. Fer hvort tveggja saman,
efni og frásögn á þann hátt, að
maður les bökina með eftirvænt-
ingu frá upphafi til enda og
h'akkar til að fá framhaldið. Hún
er samsafn af lifandi myndum
úr æfi fólks, sem nútímakynslóð-
in innan 40—45 ára aldurs þekkir
ekki til, af því að jarðvegurinn,
sem það óx upp í, er ekki leng-
ur til- Þó eru þessar ýmsu mynd-
ir tengdar saman föstum sögu-
þræði, þar sem heimilið á Bjargi
er miðdepillinn og Andrés mal-
ari í 'öllum sinum lítilmótleik, á-
samt hinni tignu húsfreyju á
Bjargi, uppistöðupersiónumar, og
verða bæði lesandanum ógleym-
anlegar, hvert á sinn hátt.
Annars hefir bókin frá mínu
sjðnarmiði tvö aðaleinkenni og
tvenns konar tilgang. Hún er
byggð á gamalli þjóðtrú, þjóð-
háttum og þjóðsöignum. Er þar
um mjög mikilsverðan fróðleik
að ræða, og veit ég að höf.
byggir þar á hinum beztu heim-
ildum og hefir hvorki til sparað
tíma né fyrirhöfn, að afla sér
hans. Fróðleikur þessi er að visu
geymdur í heimildarritum og
bókum, en er að gleymast alþýðu
þessa lands meir og meir, og
er það því mikill fengur að fá
hann nú dreginn fram á alþýð-
legan hátt og í skáldsögufomii,
ofinn inn í hversdagslíf fólksins,
sem sagan segir frá. Minnir þessi
aðferð á skáldskap Selmu Lager-
löf, sem orðin er heimsfræg fyrst
og fremist fyrir skáldsögur,
byggðar á munnmælum og þjóð-
sögnum um einkennilega menn
0|g atburði í átthögum skáldkoin-
unnar.
Annar tiigangur bókarinnar er
að segja frá því kynlega fólki,
sem hún ber nafr. eftir: föru-
miönniunum. Það em dregnar upp
myndir af ýinsum tegundum föru
manna, hver myndin annari ólík,
og sýna þær bezt um hve margs
kónar fólk hér hefir veriö að
ræða og óiíkar ástæður til þess,
að líf þeirra varð svo lánlaust.
Reyndar er jafnvel á meðal föru-
manna fólk, sem telja má allt
annað en lánlaust, af því að það
liifir í friði við sjálft sig og aðra,
í sátt við guð og menn og alla
tilvemna, s. b. Þórlaugu bein-
ingakonu, sem ég mun minnast
hánar síðar í þessum línum.
Allt það farandfólk, sem frú
Elinborg segir frá, mun eiga sér
fyiirmyndir í veruleikanum. Mér
skilist jafnvel að hún þræði að
miklu leyti rétt höfuöatri'ðin í
æfisöigum þeirra, ef þeirra er get-
i'ð. Þetta hefi ég einmitt heyrt
notað tii þesis að draga í efa
skáldskapargildi bókarinnar. En
það er hinn mesti misskilningur;
ég tel bókina einmitt á allan
hátt miklu mieira virði af þessari
ástæðu. Við kynnumst hér undix
nýjum nöfnum fóiki, sem við höf-
um heyrt ýmislegt um áður, svo
sem eins og Sölva Helgasyni og
Jóhanni bera. En þeir birtast
manni alveg á nýjan hátt, vegna
hinnar ríku samúðar og skilnings,
siem höf -fylgir þeim með úr
garði.
Ég verð hneinskilnislega að
játa það, að þær sagnir, siem ég
hefi haft af föramönnunum og
lífi þeirra, hafa aldrei verið mér
hugnæmar. Sjálf hefi ég aldrei
kyninzt neinum’ þeirra. Þeir vora
©kki lengur til í minni sveit, þeg-
ar ég var að alast upp. En al-
mennlngsálitið hafði dregið upp
af þeim alveg ákveðna mynd,
og hana ekki sérlega aðlaðandi.
Þeir voru iatir, stundum þjóf-
gefnir, illmálgir og illgjamir,
fluttu Gróusögur milli bæja og
sköpuðu á þann hátt oft óvild og
illindi manna á meðal. Þetta
fcom þó ekfci í veg fyrir að það
vom oft iilmælin og kviksögurn-
ar, sém bezt var borgað á bæjun-
uim ,enda vitanlega þess vegna
flutt á milli.
í bók frú Elinborgar er aðeins
eian fulltrúi þesisa almennings-
álits, enida var það óhjákvæmi-
legt að benda á, hvernig það
hefir or'ðið til. Þessi persóna er
Þrúður farandkona. Lesarinn
fær með henni litla samúð og
fylgir henni og matarpinkium
hennar með gleði út af leiksvið-
inu. En állir hinir föramennirnir
hafa sinn boðskap til hvers ein-
asta lesanda. Þeir eru allir sér-
kennilegir kvistir á okkar krækl-
ótta þjóðarmeið; sumir gáfaðir
menn og aðrir göðir, sumir sund-
uikramdir af sálarangist og
myrkri eigin æfiskapa, aðrir ber-
andi með sér frið og einfaldleik
sálar, sem alla æfi verður sál
bamsins. Höf. fer sömu nákvæmu
móðurhiöndunum um sálarlíf allra
þessara vesalinga, svo að líklega
hafa þeir aldrei áður hér á landi
verið meðhöndiaðir með slikri
skygni iog kærleika og hér er
gert- Spá min er það, að þessd
bók muni gera það að verkum,
að orðið „föramaður“ fái fram-
vegis aðra og betri .meikingu i
meðvitund þjóðarinnar.
Mig langar að lokum til að
taka tvö eða þrjú dæmi úr bók-
inni til sönnunar því, sem ég
hér hefi sagt: Kærastur mér af
öllum persónum bókarinnar er
Andrés malari, umskiftingurinn
og fáráðlingurinn, sem ékkert
veifc getur lært til hlýtar annáð
en það að snúa kvðminni. En í
allrl sinni fáfræði er hann spek-
ingurinn, sem allir treysta ósjálf-
nátt, af því aÖ hann er svo góð-
ur, að hann getur engu unnið
mein. I hans munni verða illmæli
húsfreyjanna hverrar um aðra að
viðuikenningar- og aðdáunarorð-
um, sem hann flytur þeim á réttri
stundu, því það er nú einu sinni
hans skilningi ofvaxið, hvers
vegna mennirnir lifta ekki í friði
Og sátt hverjir við aðra.
Þá er það Þórlaug beininga-
kona, sem ég hefi áður nefnt.
Hún betlar til þess að geta réðr-
að ketti og fugla, því sjálf þarf
hún ekki mikils með. Auk þess
lifir hún á minningunni um dáinn
bróður sinn, sem lika var betlari,
en aÖ mér skilst næstum því að
hætti helgra Austurlandamanna,
því við systur sína hafði hann
sagt: „Ég geng í tötrum föm-
mannsins til þess að vekja til
lífs i brjóstum mannanna það
bezta, sem þeir eiga til,“ og hún
veit að honum tókst það, að
mennirnir urðu betri við að mæta
honum, horfa í augu hans og
liðsinna honum; hann þúrfti víst
ekki einu sinni að biðja neins;
honum gafst án þess. Þórlaug
hefir þann sið, að minna á bróð-
ur sinn, þegar henni gefst eitt-
hvað, með þvi að segja: „Mig
iangar til þess að hiðja þig að
gefa mér lika það, sem þú hefðir
gefið honum bróður minum, ef
hann hefðí lifað.'' Saga þessi muu
vera sönn og orðatiltæki Þór-
iaugar rétt tilfært; það var af
flestum skoðað sem ágengni og
tilraun txl að nota nafn látins
bróður til þess að fá meiri gjafir,
en hjá frú Elinborgu esr skiln-
ingurinn allur annar. Þegar ég
las þennan kafla finnst mér ég
sjá gömlu beiningakonuna krjúpa
á Imé og snúa bænum sínum til
himnaföðurins, en ekki til nofck-
urs manns, og bænin, sem lá á
bak við hin tilfærðu orð, hljóð-
aði eitthvað á þessa leið: „Góði
guð, gefðu mér það, sem þú gafst
hionum bróður inínum, það að
geta gert þá menn, sem gefa mér,
áö betri mönnum.“ Svo ólík er
sjón skáldkonunnar og skilningúr
hennar þeím dómum, sem al~
menningsálitið kveður upp.
Að síðustu örfá orð um lista-
manninn Sólon Sókrates, sem
mun vera hinn landsþekkti Sölvi
Helgason. Gáfur hians og list-
hæfileikar hafa löngu verið við-
urkennd. Saga hans er ef til vill
meira eu nokkurs annars förii-
manns saga stórbrotna hæfileika-
miannsins ,sem varð úti í lífsins
„DimmuboigUm". En þjóðsagn-
imar minnast meir galla hans en
fcosta. Hann er ofstopafullur og
stórorður, fullur af fyrirlitningu
á öðrum mönnum og sannfærður
um listfengi sitt og yfirburði yfir
aðra menn. Þessu lýsir skáld-
konan ágætlega i viðtali Sólons
Sókratesar við bóndann á Brekku,
þar sem koma fram draumar
hans um það, hvemig hann muni
ná sér niðri á ðllum þeím, sem
hafa óvirt list hans. Það gerist
þannig: Sólon Sökrates hefir sent
drotthingunni málverit, 'Og ein-
hvem tíma mun hún senda eftir
honum og láta hann koma til sín,
og hún mun gera veg hans mik-
inn. Hinum fáu vinum hans, sem
hafa skilið hann, mun hún launa
höfðinglega, en álla hina, sem
ekki kunna að meta hann, setur
(nún í fangelsi, kastar þedrn í yztq
myrkur, því siíkir þegnar, sem
ekki kunna að meta lístina, erii
skaðlegir í hverju þjóðfélagi,
segir drottningin. En hversu lengi
eiga þeir þá að vera í fanigels-
inu? Það ©r svarið Upp á þá
spiumingu, sem sérstaklega varp-
ar skýra Ijósí yfir listelsku SóL-
ons Sókratesar og fegurðarþrá
hans. Hann Iætur drottninguna
Frh. á 4. síðu.
JOHN DICKSON CARR:
Norðía I vaxmyBdasafniflu.
6.
safninu. En það er ekki vegna þess, að ég hafi nokkuð að
fela.
— Hafið þér síma, herra Augustin?
— Hann er í vinnustofu minni. Ég skal fylgja yður þangað.
— Gott, ég þarf að fá lánaðan síma. En ég verð að leggja
eina spurnignu fyrir yður. Þér sögðuð okkur, að þegar ungfrú
Duchéne hafi komið í gær, hafi hún spurt, hvar hafurfætling-
urinn væri. Hvað átti hún við með því?
Augustin vitrist móðgaður. —• Hefir herrann aldrei heyrt
getið um hið fræga listaverk mitt, skógargoðið, eða hafur-
fætlinginn?
—Nei.
— Það er eitthvert bezta listaverkið mitt. Það er gert eftir
munnmælasögn. Það er byggt á þjóðsögn, sem gengur um
það, að í ánni Signu sé skrímsli, sem líkist manni, og að það
dragi konur til sín ofan í ána.
— Og hvar er líkneskið?
— Það er við innganginn að salnum, sem hryllingamynd-
irnar eru í, við stigafótinn.
— Vísið mér á símann. Þið getið skoðað safnið á meðan,
sagði hann við okkur hina. — Ég kem bráðum.
Ungfrú Augustin settist á stól rétt hjá lampanum og tók
körfu með hannyrðum sínum í undan skrifborðinu. Hún horfði
á nálina, sem hún var að þræða og sagði kuldalega:
— Þið ratið, herrar mínir, látið mig ekki trufla yður.
Við Chaumont gengum inn í safnið. Chaumont tók upp
vindlingaveski sitt og bauð mér vindling. Við litum hvor á
annan meðan við kveiktum í vindlingunum. Chaumont hafði
dregið hattinn niður fyrir augu og var þungur á brúnina.
Alt í einu sagði hann: — Eruð þér kvæntur?
— Nei.
— En trúlofaður?
— Já.
— Þá skiljið þér ef til vill, hvernig mér er innanbrjósts.
Ég er ekki með sjálfum mér. Þér verðið að afsaka mig, ef ég
ég taugaóstyrkur. Við skulum fara inn.
Hann gekk hægt og þreytulega inn í safnið. Það fór hroll-
ur um mig, þegar ég varð þess var. hve allt var dauðahljótt
og þögult á safninu. Við vorum staddir í stórum, hvelfdum sal,
og hvíldi loftið á steinsúlum. Græn glæta lýsti upp hvelfing-
una. Vaxmynd af lögregluþjóni stóð við dyrnar og maður gat
álitið, að hann væri lifandi, þangað til maður talaði við hann.
Myndirnar stóðu fram með veggjunum. Og okkur virtust þær
stara á okkur. Þar stóðu myndir af Doumergue, Mussolini,
prinsinum af Wales, Alfonso konungi, Hoover. Þá voru myndir
af íþróttamönnum, leikurum og listamönnum. En þetta virtist
í raun og veru vera móttöuksalurinn. Ég hrökk við, þegar
ég kom auga á mynd af konu, sitjandi á bekk, en rétt hjá
henni lá maður í hnipri, eins og hann væri drukkinn.
Fótatak mitt bergmálaði, þegar ég gekk inn gólfið. Ég gekk
að myndinni. Konan hallaði sér aftur á bak í bekknum og strá-
hattur slútti fram yfir augu hennar. Ég fékk óviðráðanlega
löngun til þess að snerta myndina, til þess að fullvissa mig
um það, hvort myndin gæti ekki talað. Það er jafn óþægilegt
að augu úr gleri stari á mann og að venjuleg, mannleg augu
stari á mann. Ég heyrði Chaumont ganga um gólfið, og þegar
ég leit við, sá ég hann athuga gaumgæfilega myndina af
drukkna manninum í horninu.
Út frá salnum var ofurlítil hvelfing, og var þar nærri því
aldimmt. Glottandi, grett andlit starði á mig ofan af bita. Það
var mynd af aflraunamanni. Dauðaþögn ríkti í þessari hvelf-
ingu. Risi í svörtum herklæðum stóð þar og hóf öxi á loft.
Þá kom ég auga á stiga, sem lá niður í hinar hvelfingarnar,
þar sem hryllingarmyndirnar voru.
í þessum stiga sagðist Augustin gamli hafa séð Odette
Duchéne, og hann kvaS sér hafa sýnst ganga á eftir henni vax-
mynd af hinum fræga morðvargi, konunni með brúna hattinn.
Allt í einu fannst mér ég vera einmana. Ég snéri við.
Það var kröpp beygja á stiganum. Ég sá skugga falla á
grænleitan vegginn og hjartað sló ótt 1 brjósti mér. Það var
skuggi mannskrímslisins, hafurfætlingsins. í fanginu bar
hann mynd af konu, en niður undan skikkjunni gægðist klof-
inn hófur.
Ég flýtti mér ofan stigann og inn í hvelfinguna. Þar voru
margar myndir, listavel gerðar. Liðnir tímar liðu fyrir sjónir
manns. Þar lá Marat aftur á bak í baðkerinu og blóðugur
hnífurinn var á kafi í brjósti hans. Allar ógnir frönsku stjórn-
arbyltingarinnar stóðu þarna ljóslifandi fyrir sjónum manns.
Ég hyrði dropahljóð.
Skelfingin greip mig. Ég starði í kringum mig og sá böðla
spanska rannsóknarréttarins standa með glóandi tengur og
kvelja fórnardýr sín, og sá Lúðvík sextánda undir fallöx-
inni. Og þetta umhverfi var ennþá draugalegra vegna þess,
að enginn gat talað.
Það var ekki ímyndun mín. Eitthvað vott féll í dropatali,
hægt og hægt.
Ég flýtti mér upp stigann og bergmálið af fótataki mínu
heyrðist um allar hvelfingarnar. Þegar ég var kominn upp í
efsta þrep stigans, reyndi ég að átta mig. Ég blygðaðist míp
fyrir að láta ímyndaðan ótta ná tökum á mér. Ég vissi, að við
Bencolin myndum hlægja að þessu seinna meir yfir vínglös-
um.
Þar uppi hitti ég þá Bencolin, Augustin og Chaumont. Ég
kallaði til þeirra, en eitthvað hefir þeim fundist ég vera kynd-
ugur á svipinn, því að Ieynilögreglumaðurinn kallaði upp yfir
sig:
— Hver skollinn er að yður, Jeff?
— Ekkert, sagði ég. En málrómur minn hefir víst komið upp
um mig. — Ég var að dást að vaxmyndunum þarna niðri, mynd-