Tíminn - 19.01.1918, Blaðsíða 3

TlMINN
11
stjúpi minn að messa á Drafla-
stöðum og fór eg með honum til
kirkjunnar. Hitti eg þar ýmsa
bændur og skýrði þeim frá hvernig
komið væri og skora á þá að leggja
fram ull og tólg. Þeir tóku vel
undir þá málaleitan. Paðan fór eg
liið skjótasta að Laufási og náði í
messufólk og bar upp erindi mitt.
Frá Laufási fór eg að Höfða og
hitti þar Jörund gamla í Hrísey,
Hvammsbræður, Jón Loftsson og
Heiri. í>ótti þeim eg hafa rekið vel
erindi þeirra og lofaði Jörundur
þegar að leggja frain 40 tunnur af
lýsi og Jón Loftsson að ljá til suður-
ferðar skip sem hann átti og áður
er nefnt og verða formaður á því.
Þaðan fór eg svo og síra Gunn-
ar i Höfða með mér á byttu yfir
Eyjafjörð, að hitta þorstein Dan-
íelsson í Skipalóni. Hann lofaði
að leggja fram 40 tunnur af lýsi
og Anlon í Arnarnesi 30 tunnur.
Eftir þessi erindislok fórum við
yfir fjörðinn aftur að Höfða.
Þar fékk eg óþreyttan hest og
reið út alla Látraströnd að Lálr-
um; fékk eg í þeirri ferð loforð
fyrir því sem á vantaði af lýsi.
Þetta var á mánudag og þá sofn-
aði eg fyrst, og ekki fyrri en eg
var búinn að fá loforð fyrir fullum
farmi í skipið, eða rúmlega 6000
rd. virði.
Þegar eg kom að Laufási aftur
úr leiðangrinum, lieyrði eg að
komin var upp skæð veiki á
Fremstafelli i Kinn. Þar bjó vin-
kona móður minnað og fóstra mín
forna, — Sigríður þorsteinsdóttir
systir Dómhildar er átti Ólafur Briem
timburmeistari á Grund. Var sagt
að veikin væri taugaveiki.
Eg ríð að Fremstafalli ber að
dyrum, kalla húsfreyju út á hlað
og býð henni að slá í túni fyrir
hana. f*að var alt óslegið, því að
verkfært fólk lá alt inni í rúmum.
Bið eg hana að vísa mér á verk-
færi. Hún gerir það, og sló eg þar
til föstudags. Aldrei kom eg inn í
bæ, en svaf í fjárhúsi til þess að
íorðast það að veikjast sjálfur.
— Hákarlaveiðum hafði um
þessar mundir mjög fleygt fram,
en ekkert bræðsluhús var þó til,
heldur bræddi hver lifrina heima
hjá sér, eða þá að nokkrir slógu
saman bræðslunni. pannig bræddu
þá fimm lifrareigendur lifur sína
saman í Grenivík. Það var þá
venja að bændur fengu léðar hjá
kaupmönnum tunnur undir lýsið
og urðu að lofa skila þeim aftur
með lýsi í. —
Þegar eg var við sláttinn á
Fremstafelli, datt mér það alt í
einu í hug á föstudagskvöldið, að
kaupmenn eigi tunnurnar, sem lýs-
ið sé í, er eg hafði fengið loforð
fyrir. Sé eg þegar að þetta getur
leitt til vandræða.
Tek eg því undireins hest minn
og ríð inn að Geldíngsá. Þar fæ eg
mér byttu og ræ yfir fjörðinn til
Akureyrar. Fer eg til kaupmanna
og bið þá að selja mér tunnur
þær er lýsi bænda sé í, það er eg
bufði fengið loforð fyrir. Þeir tóku
því fjarri og var ekki við komandi.
Deila nm mannréttinði.
Deila hefir risið út af því að
kjörstjórnin við bæjarstjórnarkosn-
ingarnar, sem eiga að fara fram í
Reykjavík nú í mánaðarlokin, hefir
breytt til um skilning á kosninga-
lögunum og tekur nú ekki aðra á
kjörskrá en þá sem greitt hafa
gjald sitt í bæjarsjóð fyrir síðast-
liðið ár.
Þótt »Tíminn« hafi engin afskifti
af bæjarstjórnarkosningunum í
Reykjavík að þessu sinni, þá er
sú hlið málsins — hvort menn
missi almenn mannréttindi af þeim
sökum sem hér um ræðir — svo
merk að æskilegt þótli að leita
álits elzta prófessorsins í lögum
við háskólann. Fer álit hans hér
á eftir.
»Þér hafið, herra ritstjóri, óskað
álits míns um það, hvort rétt muni
að neita þeim mönnum um upp-
töku á kjörskrá til bæjarstjórnar-
kosninga hér í þessum mánuði, er
ekki kynnu að hafa greitt gjald
sitt í bæjarsjóð fyrir árslokin. Og
eg vil ekki skorast undan tilmæl-
um yðar, enda þó að mér séu að
eins leyfður örstuttur tími til svars.
Þeir, sem halda vilja þeim mönn-
um utan kjörskrár, sem ekki hafa
greitt gjöld sín af hendi, munu
byggja það á því, að hlutaðeigandi
lög, (lög nr. 49 1909) áskilja, auk
annara skilyrða, að kjósendur
»greiði gjald í bæjarsjóð«. Þeir
skilja orð þessi sennilega svo sem
þau merki, að kjósandi skuli hafa
greitt gjald sitt, áður en gjaldárið
er úti, eða a. m. k. áður en kjör-
skrá er samin.
En á þeirri skoðun get eg ekki
verið. Mér hefir meir að segja ekki
lcomið til hugar, að orðin ættu að
skiljast eða gætu skilist svo, fyr en
eg heyri að kjörstjórnin hafi nú
lagt þenna skilning í þau.
Eg skil ofannefnd orð svo, sem
það nægi til þess að taka beri
mann á kjörskrá, að manninum
hafi verið gert að greiða gjald á
gjaldskrám kaupstaðarins fyrir síð-
astliðið ár.
Byggi eg þann skilning fyrst og
fremst á 7. gr. bæjarstjórnartilskip-
unarinnar. Þar segir: »Kjörstjórn-
in semur kjörskrá yflr kjósendur
og skal þá farið eftir skattgjalda-
skrám bæjarins frá næsta ári áður
en kosning fer fram«. . . En á
skrám þessum stendur aðeins,
hverjir kaupstaðarbúar slculi greiða
bæjargjöld og hver gjöld, en auð-
vilað ekkert um það, hvort þeir
hafi greitt gjöldin í réttan tíma.
í öðru lagi ræður bæjarstjórnin
því hvenær kosning fer fram 1 jan-
úarmánuði. Það má setja kjördag-
inn 1. virkan janúar-dag, en nú á
kjörskrá að liggja frammi skemst
14 daga. Væri kosið 2. janúar, ætti
að leggja kjörskrána fram 19. desbr.
Þá gæti ekki komið til mála að
sleppa þeim mönnum af kjörskrá,
er kynnu að eiga ógreidd gjöld 19.
des. Gjaldárið væri þá eldd liðið.
En það er augljóst að eigi gjald-
greiðsla að vera kosningarskilyrði,
auk skuldleysis fyrir þeginn sveit-
arslyrk, þá ætti hún að vera það
jafnt, hvort heldur kjördagur væri
ákveðinn fyrst eða síðast í janúar.
í þriðja lagi er kaupstaðarbúum,
sem eiga ógreidd gjöld í árslok eða
þá er kjörskrá er samin, ekki, og
sízt einum, um að kenna vanskilin.
Gjalddagi bæjargjalda er 1. apríl
og 1. október ár hvert. Þeim fylgir
lögtaksréttur og það er meir en
nægur tími til að hafa náð öllum
gjöldum, sem á annað borð eru
fáanleg, rúmum tinia fyrir hver
árslok. Bæjarstjórnin er því engan
vegin sýkn saka, ef getuinenn eiga
ógreidd gjöld sín. Og þá er að
sama skapi óbilgjarnt, að láta sök-
ina bitna alla á kjósendum einum.
í fjórða lagi er það beint lekið
fram í nefndum lögum frá 1909,
að eiginkona kjósanda haíi kosn-
ingarrétt, »þótt hún ekki greiði
sérstaklega gjald í bæjarsjóð«. Sýn-
ir þetta ákvæði að lögin gera gjald-
skylda ekki að beinu kosningar-
skilyrði, og ætti gjaldpreiðs/a þá
miklu síður að vera það.
í fimta lagi hafa margnefnd orð
aldrei verið skilin hér í Rvík svo
í framkvæmdinni, sem sagt er að
nú eigi að skilja þau, og mun þó
hafa verið kosið 4 sinnum hér
eftir lögunum frá 1909. Og mér
er ekki kunnugt um að nokkur
kjörstjórn, hvort heldur við hrepps-
kosningar, sýslunefndarlcosningar
eða alþingiskosningar, meðan gjald-
greiðsla var áskilin þar, hafi skilið
nefnt ákvæði eða lík ákvæði öðru-
vísi en hér er haldið fram.
En þó að hægt væri að tylla
einhverjum málamyndarstoðum
undir gagnstæðan skilning, þá er
eg öldungis samþykkur skoðun
þeirri sem lýsir sér í bréfi stjórn-
arráðsins til bæjarfógetans á Ak-
ureyri 21. mars 1907 (Stjt. 1907
B, bls. 53—54), að vísu um annað
atriði en þó um þá meginreglu, er
fylgja ber um skilning á kosning-
arlögum yfirleitt. Þar stendur: »...
Hvað sem þessu líður, virðist það
Ijóst, að kjósendur eiga ekki að
sviftast rétti til þess að koma fram
með framboðslista, þegar þeir
hegða sér samkv. skilningi, sem
vel má leggja í orð laganna«. Og
enn stendur þar: »... því að það
er tilgangur (kosningar)laganna að
tryggja belur en áður var öllum
kjósendum rétt til þess að fá full-
trúa eftir sínu skapi, og það er
gagnstætt anda og tilgangi hlut-
fallskosninga að láta kosning fram
fara þegar það er augljóst og vit-
anlegt að nokkur hluti kjósenda
er á síðasta augnabliki útilokaður
frá að kjósa ...«.
Og eg trúi ekki öðru en að í
þeirri stjórn, sem á úrslitaúr-
skurð um samning nýgerðrar kjör-
skrár og um gildi kosningarinnar
yfirleitt, sitji enn þeir menn, sem
muna eftir gamla, góða lögmálinu
»in dubio pro mitiore«, þ. e. taka
skal mildari kostinn, ef á tveim
tungum leikur. Annars getur að
mínu viti hér að eins leikið á einu,
því, að allir kaupstaðarbúar, sem
gert hefir verið að greiða gjald í
bæjarsjóð 1917, eigi að takast á
kjörskrána 1918 og eiginkonur
kjósenda að auki, þótt ekkert gjald
eigi að greiða.
Rvík 18. jan. 1918.
Virðingarfylst.
Lárus H. Bjarnason«.
frá útlönðnm.
Langmerkustu viðburðirnir sem
frést hafa frá úllöndum um hríð,
eru friðarboð Bandamanna, sem
forsætisráðherra Breta lét uppská
í ræðu, er hann flutti 5. þ. m. Er
það í fyrsta skifti sem Bandamenn
hafa birt slík boð. Hefir stjórn
Breta símað þessa friðarkosti hing-
að og eru þeir þannig:
Belgía verði að fullu og öllu
endurreist, Serbía, Montenegro,
hinir herteknu hlutar Frakklands,
Ítalíu og Rúmeníu einnig, óvinirn-
ir hverfi með her sinn á burt úr
þessum löndum og greiði skaða-
bætur fyrir ranglæti sem þeir hafa
framið. Þetta er grundvallarskilyrði
fyrir varanlegum friði. Saman með
Frakklandi mun Bretland berjast
til þrautar, til þess að hinn mikli
óréttur sem Frökkum var gerður
árið 1871 verði bættur. Pólland
verði sjálfstætt og óháð riki. Þjóð-
flokkar í Austurríki-Ungverjalandi,
sem hafa lengi þráð verulega sjálf-
stjórn, skulu fá hana. Þau lönd
sem ítalskir menn byggja samein-
ist Ítalíu. Mönnum af rúmensku
bergi brotnir verði sýnt réttlæti.
Konstanlínopel verði framvegis
höfuðborg Tyrkja og sundið milli
Miðjarðarhafsins og Svartahafsins
verði óháð öllum þjóðum. Arabía
Armenía, Mesopotamía, Sýrland og
Gyðingaland fái viðurkendan rétt
sinn samkvæmt sérstökum og þjóð-
legum skilyrðum þeirra.
Framtíð nýlenda Þjóðverja verði
ráðin til lykta á ráðstefnu og þá
sérstaklega tekið tillit til vilja íbú-
anna. Skaðabætur fyrir það tjón,
sem unnið hefir verið í bága við
alheimslög, einkum með tilliti til
sjómanna. Stofnun alheimsdóms,
sem jafni misklíð milli þjóðanna.
Því sé aftur komið á að samning-
ar, sem þjóðir geri með sér eigi
verulegt gildi. Löndum sé þannig
skipað að skifting byggist á ákvörð-
un þjóðanna sjálfra. Að komið sé
á alþjóðasambandi, til þess að
takmarka herbúnað.
Símskeyti úr bandamannalöndum
og frá nýlendunum benda til þess
að menn séu á eitt sáttir um
ræðuna. Þess er jafnframt getið,
bæði í skeytum frá Höfn og London
að Þjóðverjar hafni þessum kjör-
um algerlega.
Friðarumleitanir Rússa og Þjóð-
verja halda áfram í Brest Litovsk,
Rússar krefjast þess að fundurinn
fari fram í hlutlausu landi, Svíþjóð
eða Danmörku, en Þjóðverjar eru
því móthverfir. Er jafnvel svo að
heyra, sem ágreiningur út af því