Tíminn - 26.01.1918, Blaðsíða 6

18
TÍMINN
menn og drengur gætu hæglega
setið ærnar.
Vinnan notast því mjög illa,
neina því að eins að hægt væri að
hafa heyskap með, eða ef selbúið
gæti fengið mjólk frá næstu bæj-
um. T. d. að selbúið hefði 250
ær, en fengi svo mjólk úr jafn-
mörgum annarstaðar frá. Léti þá
nærri a^ð fólk það, sem þyrfti á
búinu til annars en mjaltanna,
gæti einnig Ieyst þær fullvel af
hendi.
Svo er annað, sem gerir selbú-
skapinn óhentugan. Ostarnir þurfa
að minsta kosti tvo mánuði til
þess að verða fullgerðir. Og til
þess að ge'ta haft þá á boðstólum
alt árið, þarf gerðin að vera svo
langdregin, að hún taki 5—6 mán-
uði. Að öðrum kosti getur ostur-
inn ekki geymst langt fram eftir
sumri/. án þess að vera undirorp-
inn skemdum.
Ef því selbúið væri fullkomið
ostabú, þyrfti bústjórinn að hafa
þar vetrarsetu, og þar af Ieiðandi
íbúð fyrir sig og fjölskyldu sína.
Því talsvert af ostinum yrði að
geymast á búinu til vors.
Að visu mætti með áburðinum
undan ánum, gera þar tún á
skömmum tíma, og gæti því með
tímanum orðið allvistlegt bú.
Til þess að komast hjá vetrar-
setu á selbúinu, mætti þó hafa
geymslukjallarann heima á ein-
hverjum bænum í sveitinni, og
flytja þangað ostana að sumrinu.
En við það myndi þó oftast nær þurfa
fleira af fólki, nema um verulega
stór bú væri að ræða, eða að
mörg selbú hefðu geymslu í félagi.
Auk þessa verður rekstur sel-
búanna á fleiri sviðum óhjákvæmi-
lega dýrara, en á ostabúum í miðri
sveit.
Til að sjóða niður mysuna, og
knýja ýms verkfæri á ostabúinu,
væri mjög æskilegt að geta notað
rafmagn.
í þéttbýlum sveitum væri líka
mjög hentugt að geta notað raf-
magnið að vetrinum til hitunar
og ljósa á bæjunum, en að sumr-
inu til að reka ostagerð. En á sel-
búi langt frá bygðum, er ekki
hægt að koma við þessari tvöföldu
nýting rafmagnsins, og yrði það
því talsvert dýrará þar.
Að öllu athuguðu mun því yfir-
leitt erfiðara að framkvæma osta-
gerð á selbúi, og ætti því frekar
að byrja þar sem heimalönd eru
hentug,
Á móti framannefndum ástæðum
gegn selbúunum, getur þó komið:
betri heimahagar til haust og vetr-
arbeitar, ódýrari hjáseta og jafnvel
minni flutningur. Því vel gæti orð-
ið minna að flytja ostana frá sel-
búinu, en mjólkina að ostabúi í
sveitinni.
Þótt eg í fyrsta kafla þessarar
greinar, teldi það óráðlegt að búa
til aðrar ostategundir jafnframt og
Gráðaostinn, á eg þar þó ekki við
mysuost. Því hann er í rauninni
alls ekki ostur, þó hann beri það
nafn, heldur einungis niðursoðin
mysa.
Mysan er svo mikill hluti mjólk-
urafurðanna, að á nokkuru veltur
hvernig hún er hagnýtt.
Úr 100 lítrum af mjólk, fást að
jafnaði 65 kg. (lítrar) af mysu.
Sökum þess að enginn rjómi er
tekinn úr mjólkinni, fer altaf nokk-
uð af fitu í mysuna; þó eftir því
minna, sem meiri varúðar er gætt
við hleyping og síun draflans.
Yfirleitt mun það þó ekki verða
mikið undir 0,5°/o. Með góðri skil-
vindu má ná 2/3 hlutum af þess-
ari feiti og nota hana til smjör-
gerðar. En það smjör verður þó
aldrei bragðgott. Til mysuosta
verður og mysan lakari ef feitin
er tekin. Af þeim fást 10 kg. úr
100 kg. af mysu (óaðskilinni) en
til þess þurfa alt að 55 kg. af
kolum. Sé kolaverðið 30 aura hvert
kg. verður þetta kr. 16,50. Þegar
svo þar við bætist umbúðir, áhöld,
vinna og flutningur verður mysu-
osturinn óseljanlegur með því verði
sem framleiðsan kostar. Á þann
hátt verður því mysan minni en
einkis virði fyrir búið.
En mjög er það sennilegt, að mys-
una megi sjóða niður að mestu leyti
við góðan mó, og ætti þá mysu-
ostagerðin að geta gefið allgóðan arð,
þó ýms óþægindi séu því samfara.
í framtíðinni ætti rafmagnið að
vera aðalhitalindin við ostagerðina.
Mundi það spara mikla vinnu, og
er ágætlega samrýmanlegt við ný-
tízku útbúnað til mysuostagerðar.
Þar er mysan soðin í loftþyntu
rúmi, og loftdælur látnar vera í
stöðugum gangi. Mysan sýður þá
við mjög lítinn hita, og eldsneyti
þannig mjög mikið sparað.
Fyrst um sinn verður mysuosta-
gerðin ekki rekin í stórum stil,
sökum örðuleika á hentugu elds-
neyti. Mysan verður því að notast
að miklu leyti til skepnufóðurs og
manneldis. En eins og kunnugt er,
hefir hún allmikið næringargildi.
„Hægri menn^.
Eitt höfuðeinkennið á hægri-
mönnum í útlöndum er það, að
þeir hafa barist gegn því með
hnúum og hnefum að lögleiddur
yrði almennur kosningarréttur.
Sáu þeir fram á það — sem og
er alstaðar komið á daginn — að
frelsið og jafnréttið var hinn hættu-
legasti þrándur í götu þeirra. Af-
leiðingarnar af almennum kosn-
ingarrétti urðu sem sé þær, að
þeir mistu meiri hluta á þingum,
þrátt fyrir margflóknar tilraunir
að véla kosningarnar.
Myndi það vera einhver and-
legur skyldleiki sem því veldur að
nú er verið að gera tilraun til
þess að svifta fjölda manns í
Reykjavík kosningarrétti, eins og
vikið var að í síðasta blaði, í
greininni: Deila um mannréttindi?
Eða mun það vera einskær áhugi
á því að fá úrskurð um lagaatriði?
Skyldi það geta átt sér stað að
»hvíta« hersveitin væri þegar búin
að óhreinka skjöld sinn? •
Dýrtíðin.
»Nú eru góð ráð dýr«.
Alstaðar þar, sem menn eru
saman komnir berst dýrtíðin í tal.
Öldur þess ósjóar er heimsstyrj-
öldin hefir orsakað eru orðnar svo
háar, orðnar svo geygvænlegar, að
mörgum stendur ótti af.
Sumir óttast að fleytan okkar
íslendinga, muni líða meiri eða
minni hnekki, og þing og stjórn
hafa nú þegar reynt að stýra þjóð-
arfleytunni eftir ókunnum og ó-
reyndum leiðum, til að reyna að
afstýra ágjöfum og strandi.
Árið, sem nú er horfið í liðinn
tíma, er mesta dýrtíðarárið í
heimsófriðnum. Öldur ófriðarins
urðu þá hæstar. Vörurnar, sem
við bændur þurfum að kaupa í
bú okkar hafa hækkað mjög mik-
ið í verði, og mér telst svo til að
verðhækkun þeirra muni vera um
200°/o. Hagstofan telur alla hækk-
un 168°/o en þar í eru ýmsar vör-
ur er við bændur notum eklci, og
sé þeim slept, kemur hærri tala.
Og ef ag ber saman reikning bús
míns árið 1914 og 1917, þá hefir
jafnt vörumagn 1917 kostað 220°/o
meir en 1914. Þetta er eðlileg or-
sök þess að vörurnar sem við
kaupum mest, hafa hækkað mest,
eins og t. d. rúgmjöl um 221/°o
hveiti um 225°/o o. s. frv. Vörurn-
ar sem við höfum að selja, borga
aðkeyptu vörurnar með, hafa hækk-
að mikið minna eða frá 68% upp
í 110°/o og að meðaltali um 90°/o-
Af búi sem að mestu er fjár og
hrossabú hefir öll selda varan frá
búinu hækkað um 101%, en á
öðru búi sem nær því eingöngu
er kúabú hefir hún ekki hækkað
nema um 71%.
Af þessu hefir leitt dýrtíð fyrir
bændur. Búskapurinn hefir verið
með langarðminsta móti nú í
ár, og margir minni bændur
berjast nú i bökkum, og eiga fult
i fangi með að halda búinu við
— láta það ekki ganga saman —
og leggja þó sem minst í kostnað.
Hvað sjávarútveginn snertir þá
mun þetta ekki vera mjög ólíkt,
en þó mun útlitið fyrir arð þar
vera enn minna.
Að visu mun verð sjávarafurða
hafa hækkað meira en landafurða,
en verð þess er til útgerðar þarf
hefir aftur hækkað enn meira, og
það svo gífurlega að kol nú eru
meira en 900% dýrari en þau voru
fyrir stríðið.
Fjölskyldufeður er þurftu að
kaupa þessar dýru vörur, urðu
að fá hærra kaup en áður, svo
þeir gætu lifað af því, og afleið-
ingin varð sú að alt kaupgjald
hækkaði.
En þegar framleiðsian varð dýr-
ari, en vörurnar sem framleiddar
voru hækkuðu ekki að sama skapi,
þá fóru framleiðendur að draga
saman seglin, og takmarka fram-
leiðsluna.
Togararnir lögðust inn á höfn,
en sumir voru seldir, og margir
vélbátar stunduðu nú minna veið-
ar en áður.
Bændur óaði við hinu háa kaup-
gjaldi er kaupafólk krafðist þegar
kjötverð var alveg óvíst, og tóku
þvi færra en áður.
Afleiðingarnar af þessu eru nú
að koma í Ijós, og verða þó til-
finnanlegri á þessu ári ef ekki
verður við gert. Fólk er að verða
atvinnulaust. í kaupstöðunum og
sjávarþorpunum heyrist alstaðar
talað um atvinnuleysi, og víða um
lausamenn til sveita, sem ekkert
hafa að gera, heldur kaupa sér
fæði — eta út sumarkaupið. —
Sumt af þessu atvinnulausa fólki
er eignalaust, og hefir ekkert til
að lifa af þegar dagsatvinnan
bregst. Einhleypur maður, sem eg
þekki, vann sér inn í fyrra á ver-
tíð um 1200 kr. á togara, en á nú
ekki tvo aura, og varla fötin sem
hann er í. Hefir því ekkert að lifa
af nema það, sem hann getur unn-
ið fyrir. Og vinni hann fyrir meira
en fæði á dag, eyðir hann því á
»Bíó« eða þvílikt á morgun. Sem
betur fer eru það vonandi ekki
margir, sem ekki hugsa meira um
framtíðina en þelta, en til eru
þeir þó nokkrir samt, sérstaklega
í kaupstöðunum. Til að hjálpa
þessu eigna og atvinnulausa fólki
var ráðist í að taka lán, og láta
landið vinna ýms verk, sem ekki
þarf að vinna nú sem stendur, en
einungis eru unnin tii að skapa
atvinnu, ráðist í að veita bæjar-
stjórnum lán, af lánsfé landssjóðs,
í sama tilgangi, selja kol undir
verði, og heimila auk þess dýr-
tíðarlán til sveitarstjórna, sem svo
geta Iánað þau einstökum mönn-
um ef þeim þykir þörf.
Verzlunina tók landsstjórnin að
sér, bæði til þess að tryggja mat-
vælabirgðir í landinu, og halda
verðinu niðri, eða fyrirbyggja okur
kaupmanna. Til þessa vantaði fé,
og því varð líka að taka lán bæði
til skipakaupa, og til þess að út-
vega landsverzluninni veltufé. Als
er því búið að taka 15 miljónir
króna lán og um 2 miijónir voru
af því teknar til þess að skapa
með þeim atvinnu handa eigna-
og atvinnulausu fólki.
Það var eðlilegt að taka þyrfti
lán, bæði til skipakaupanna og til
þess að verzlunin ferigi starfsfé.
Sem trygging fyrir því fé standa
bæði skipin og vörubirgðirnar, og
af þeim skuldum ætti landinu því
ekki að standa nein hætta. En svo
bezt er þó trygging í vörubirgðun-
um, að gjaldþol landsmanna hald-
ist. Minki fyamleiðslan, minkar
gjaldþolið, en við það eru margir
hræddir að gjaldþol þjóðarinnar
muni nú minka, enda ber alt að
%
því, ef ekki verður algjör stefnu-
breyting á þjóðarfleytunni. En ein-
mitt vegna þessara lána, er það
landinu lífsnauðsyn, að gjaldþol-
inu sé haldið óskertu.
Þó nauðsynlegt væri, að taka
lán til vörukaupa og skipa, þá er
alt öðru máli að gegna með það
lán sem tekið er til þess að skapa
með atvinnu.