Tíminn - 23.02.1918, Blaðsíða 2

34
TIMINN
ræðir um brast vitsmuni til þess
að vernda það fyrir dagsbirtunni
og allra augum.
Öndverðlega í þessari ritsmíð
Landsins er það tekið fram, að
takmark það sem beri að keppa
til með verzlun Islands sé innifalið
i þessum þrem atriðum:
1. að byrgja landið að útlendum
nauðsynjum, og að gera það með
hyggni og forsjálni, gera það með
þekkingu;
2. að koma afurðum landsins í
sem hæzt verð og
3. að afla veltufjár smám saman
samskonar veltuQár og útlendir
kaupmenn. hafa safnað hér, sem
útheimtist til þess, að landið geti
notið arðvænnar verzlunar í við-
skiftum við útlönd.
Þetta þrent er höf. sannfærður
um að komist fyr og betur í fram-
kvæmd með því að verzlunin sé í
höndum kaupmanna heldur en
kaupfélaga, og álitur þá um leið,
að þau eigi að víkja fyrir kaup-
mannaverzluninni.
Sem betur fer, þarf eigi í þessu
efni að láta fullyrðingar út í loftið,
órökstuddar með öllu, koma í
sannana stað, því í öllum þessum
atriðum sem höf. telur upp, er
mikil reynsla fengin. Reynsla sem
honum virðist eigi hafa þótt þörf
að taka til greina, en sem vel er
þess verð að sé veitt athygli. Skal
því sýnt hversu hún kemur heim
við kenningar höfundarins.
Er þá fyrsl að athuga hversu
vel kaupmönnum hefir, með allri
sinni hyggni og forsjálni, tekist að
byrgja landið af nauðsynjum, sam-
anborið við kaupfélögin.
Nú 1 seinni tíð, síðan ófriðurinn
tók fyrir alvöru að þrengja að
verzlun landsins, hefir það þrá-
sinnis komið fyrir, að tilfinnan-
legur skortur hefir orðið á nauð-
synjum í mörgum kauptúnum
landsins, og varð að lokum eigi
um annað að gera en að stjórnin
tæki útvegun helztu nauðsynjavar-
anna í sínar hendur. En það var
ætíð segin saga, að vöruskorturinn
kom fyrir í þeim kauptúnum þar
sem almenningur hafði — illu
heilli — treyst forsjá kaupmanna
í útvegun nauðsynjanna og hvorki
bundið fé sitt eða krafta í verzl-
uninni. Kaupfélaganna vegna vár
ekki ráðist I stofnun landsverzlun-
arinnar, þvi þau hafa sem bezt
komist af með eigin ramleik fram
á þennan dag, og haít nægar vör-
ur handa viðskiftamönnum sínum
— og margoft líka hjálpað þeim
sem hafa orðið að hverfa tóm-
hentir frá forsjármönnum sínum,
kaupmönnunum.
Vel má vera, að Lands-höfund-
urinn telji það til lægninnar og
hyggindanna, að kaupmenn byrgi
sig að eins af vörum þegar þeir
hafa annaðhvort sterkar Iíkur eða
vissu fyrir því, að geta selt þær
með hagnaöi, og er slikt mjög i
samræmi við aðfarir sumra kaup-
manna undanfarið. Er þar djúp
staðfest milli kaupmanna og kaup-
félaga, þvi félögin hafa það hlut-
verk að útvega meðlimum sinum
þœr nauðsynjar sem þeir þurfa að
nota, en láta brask og »spekulati-
onir« algerlega eiga sig. Tel eg
víst, að þeir sem nú undanfarið
hafa setið innilokaðir í hafísnum
algerlega vörulausir, muni fremur
hallast að því að stefna kaupfé-
Taganna sé í þessu atriði betri.
Eg ætla ekki að þrátta við
Lands-höf. um það, hvar meiri sé
þekkingin um útvegun varanna.
Sé hún kaupmanna megin, þá
hefir þess hingað til hvorki gætt í
vöruverði eða vörugœðum, Vænti
eg þess líka, að öllum skynberandi
mönnum sé það ljóst, að miklu
meiri trygging sé fyrir þvi að vel
takist með vöruvalið hjá kaupfé-
lögunum, þar sem innkaup þeirra
fara nær eingöngu fram undir um-
sjón fárra en vel hæfra manna,
(framkvæmdarstj. Sambands isl.
samvinnufélaga og aðstoðarmanna
hans). En kaupmenn fá sínar vör-
ur sitt úr hverri áttinni, án nokk-
urs skipulags eða viðleitni til fé-
lagsskapar. Oft og einatt hjá fyrsta
farandsala sem ber að garði hjá
þeim.
Þar sem höf. heldur fram, að
kaupmönnum sé bezt trúandi til
þess að koma afurðum landsmanna
í gott verð, þá bendir það, sann-
ast að segja, á helzt til smáa sóma-
tilfinning — eða þá hraparlegt
minnisleysi eða ókunnugleika. Fer-
ill kaupmanna í þeirri grein er
þannig vaxinn, að þeim- kæmi bezt
að hann gleymdist. En nú mega
þeir þakka höfundi að hann hefir
verið rifjaður upp að nýju.
Það er kunnara en frá þurfi að
segja, að alla þá tíð sem verzlun
landsins var í höndum kaupmanna,
var öll meðferð á íslenzkum út-
flutningsvörum hin aumasta, enda
fór verð þeirra og álit á hinum
úllenda markaði þar eftir. Og öll
sök þess hve vöruvöndun var úti-
lokuð var kaupmanna, því þeir
gerðu að jafnaði engan misinun á
verði góðrar og illrar vöru, að
minsta kosti eigi ef efnaður við-
skiftamaður átti í hlut. Eru til
margar og áreiðanlegar sagnir um
það, hversu t. d. ullin var frá-
munalega óvönduð og svikul hjá
kaupmönnum meðan þeir voru
einráðir með verzlun hennar. Lá
jafnvel við að í henni kviknaði á
útleiðinni vegna illrar þurkunar,
og óhreinindin voru þar eftir. Og
eigi var betur ástatt með útflutta
kjötið, því það var margoft líkast
því sem velt hefði verið í for og
hverskyns óhreinindum áður en
niður var saltað. Og þegar loks
var hafist handa af framleiðend-
unum og kaupfélögunum með vöru-
vöndun, þá risu engir þar örðugri
á móti en kaupmenn. Hafa þeir
siðan margir hverjir á allan hátt
reynt að fara í kringum og óhlýðn-
ast hinum viðteknu lögum og regl-
um um vörumat. Jafnvel dæmi
þess, að þeir hafi flutt vörur burtu
ómetnar af þeim stöðum sem þær
voru lagðar inn, til annara, þar
sem matsmenn voru kaupmannin-
um þægri og geðfeldari.
Því hefir verið mótmælt af kaup-
mönnum að þeir hafi eigi átt þátt
í vöndun á sjávarafurðum (það
hefir alt að þessu enginn þeirra
haft einurð til þess að nefna land-
búnaðarvöruna fyr enn Lands-höf.
reis upp!!) og vilja víst margir þeirra
telja það sitt verk, að saltfiskur
er kominn í gott gengi ytra. En
það mun sannast i því máli, að
framfarir í fiskverkun eru verk ein-
stakra dugnaðarmanna úr hóp út-
gerðarmanna en eigi kaupmanna.
Gott dæmi þess hvað þeim hefir
tekist vel með þá vörutegund, sem
síðast var skipað á vörumat (lýsið)
er það, að nú nýskeð var það upp-
lýst á alþingi, að sala frítt um
borð væri ómöguleg vegna svika á
vörunni; mun eigi vera öðrum þar
til að dreifa en kaupmönnum, því
kaupfélög hafa alls eigi fengist við
útflutning og sölu á lýsi. (Frh ).
Einar Sigfússon
frá Ærlœk.
í »Bjarma« sem út kom núna í
vikunni er grein eftir Davíð Öst-
lund, sem mörgum er kunnur af
dvöl sinni hér. Dvelst hann nú í
Vesturheimi, og greinin er um við-
gang bannmálsins í Bandaríkjun-
um. Er hér um hina áreiðanleg-
ustu heimild að ræða, og er
fylsta ásteeða til þess að efni grein-
arinnar verði sem flestum kunnugt.
Verður hér getið nokkurra höfuð-
atriða.
1. Eitt af hinum merkustu tíma-
ritum i Bandaríkjunum gerði fyrir-
spurn um það til helztu blaðanna
í öllum þeim ríkjum sem hafa haft
bannlög i gildi eitt ár eða fleiri,
hvernig bannlögin hafi reynst. Eru
svörin mjög samhljóða um það,
að þau hafi alstaðar orðið til góðs.
Glæpir og lagabrot hafi stórum
minkað. Fangelsi og geðveikrahæli
fái langtum færri ibúa en áður.
Bankainneignir manna hafi aukist
gríðarlega, almenn verzlun sömu-
leiðis o. s. frv.
2. Bannrikjunum er alt af að
fjölga. Árið 1913 voru þau átta.
Nú eru þau 27. Síðustu árin fjölg-
ar þeim örast. Ríkin eru alls 48,
þó nokkuð meira en helmingur
þeirra er því orðinn »þur«. Auk
ríkjabannanna eru víða héraða-
bönn. Af 2543 héruðum í Banda-
ríkjunum leyfa að eins 355 áfengis-
verzlun. — Þetta dæmalausa aukna
fylgi bannmálsins í Bandaríkjun-
um, er rothögg á fullyrðingar and-
banninga, um að bannlögin reyn-
ist hvarvetna illa.
3. Til ársins 1917 var fullkomið
aðflutningsbann ekki leyft í neinu
riki í Bandaríkjunum. Það var litið
svo á að einstök ríki hefðu ekki
vald til þess að banna mönnum
að panta áfengi til persónulegrar
notkunar. Bönnin náðu því ein-
ungis til tilbúnings, sölu og veit-
ingar áfengis. — Mikill ágreiningur
var um það hvort þetta væri rétt-
ur skilningur, og undu bannmenn
þessu illa. Því að í skjóli þessa
kom ávalt nokkuð áfengi inn í
bannríkin og gerði þetta alt eftir-
lit miklu erfiðara. — Nú hefir
hæzti réttur Bandaríkjanna skorið
úr þrætunni. Var sá úrskurður á
þá leið að það kæmi ekki í bága
við grundvallarlög Bandaríkjanna,
að einstök ríki kæmu á fullkomnu
aðflutningsbanni. Er þetta lang-
stærsti sigur sem bannmenn hafa
unnið í Bandaríkjunum.
4. Fáum dögum eftir að úrskurð-
ur hæztaréttar var kveðinn upp,
samþykti allsherjar þing Bandaríkj-
anna lög sem mæla svo fyrir. að
öll ríki sem áður höfðu tilbúnings
og sölubann, skuli nú hafa full-
komið aðflutningsbann á áfengi.
Það er því svo komið nú, að meir
en helmingur ríkjanna i Bandaríkj-
unum hefir l lögum fullkomið að-
flntningsbann á áfengi. Lögin ná
enn fremur til þeirra rikjahluta
sem áður eru nefndir. Einungis
355 héruð af 2543 eru því nú til
í Bandaríkjunum, sem leyfa inn-
flutning áfengis. — Lögin banna
enn fremur að flytja inn í »þur«
ríki eða »þur héruð« blöð, smárit,
eða nokkurt prentmál sem inni-
heldur auglýsingar um áfenga
drykki.
5. Sá sem brýtur lögin er sekur
um 1000 dollara (3700 kr.) sekt,
eða fangelsi í 6 mánuði, eða hvort-
tveggja. Og allsherjarstjórn Banda-
ríkjanna gengur ríkt eftir því að
lögunum sé hlýtt.
6. Síðan Bandaríkin gengu í stríð-
ið rignir niður úr öllum áttum,
áskorunum í hundruðþúsunda-tali,
til forseta og allsherjarþings, um
að banna með lögum allan tilbún-
ing og sölu áfengra drykkja meðan
á striðinu stendur.
7. Þegar greinin er skrifuð (10.
júlí 1917) hefir allsherjarþing tekið
þá ákvörðun sem gert er ráð fyrir
að verði að lögum næstu daga, að
allur tilbúningur á »Whishy« skuli
bannaður meðan á stríðinu stend-
ur, og að þær »a!kohol« birgðir
sem til eru í landinu skulu keypt-
ar af stjórninni og breytt í brenslu-
»spritt«.
8. Loks er nú öllum hermönn-
um, bæði í flotanum og landhern-
um, algerlega bönnuð áfengisnautn.
Heiðnr8gjöf. Síðastliðinn sunnu-
dag voru sfra Bjarna Jónssyni
dómkirkjupresti færðar heim heið-
ursgjafir og voru: vandað skrif-
borð úr »mahogni«, 300 kr. í pen-
inguin og skrautritað ávarp með
nöfnum allra gefendanna.
Gefendur voru Norðurlandabúar
búsettir í Reykjavík. Gjafirnar
þakklætisvottur til síra Bjarna fyrir
starf hans fyrir gefendur, messur
á dönsku í kirkjunni o. fl.
Sklp sem flutti kol til »Kol og
Salt«, strandaði við Þorlákshöfn
og brotnaði i spón. Tveir menn
komust af, en fjórir fórust.
'W6C2S*