Tíminn - 23.02.1918, Blaðsíða 5

TÍMINN
87
þig. Eg vildi geta skrifað nokkrar
línur um þig; eitthvað. sem minn-
ingunni um þig væri samboðið,
eitthvað af því marga góða sem
þú átt skilið.
Kom þú nú til mín í anda, og
dveldu hjá mér litla stund. Vissan
um það, að svo væri, myndi orka
miklu um jafnvægi sálar minnar.
Það myndi sefa beiskju mína, að
ekki yrði ofmælt né vanmælt af
því, sem eg vildi helzt segja. Eng-
an hefi eg þekt, sem heflr átt
meira af sálarrósemi en þú, eng-
an, sem hefir verið ugglausari og
ókvíðnari gagnvart hinu óþekta
og eilífa, og sem gat frekar gengið
á móti dauðanum, eins og væri
aðeins í næsta hús að venda.
Dveldu hjá mér Iitla stund. Þó
dauðinn standi á milli okkar,
hræðist eg þig ekki, því eins og
þú varst gestum þínum, eins varstu
og góður gestur.
Nú eru landfestar höggnar, og
þú ert sigldur út á haf dauðans,
þar sem öll för hverfa fyrir hafs-
brúnina utan við sjónmál allra
dauðlegra manna. Eg veit að þér
farnast vel og að þú siglir beinan
byr. Eg veit að hlýhugur hvers
manns, sem þér kyntist, fylgir þér,
og hjartnæm ást og söknuður
dætra þinna slær bjarma í kring
um þig.
Og nú, þegar þú ert horfinn
sjónum okkar, förum við. að gefa
þér meiri gaum. Okkur glöggvast
sýn yfir æfiferil þinn og starf. Við
störum á skarðið sem þú fyltir;
þar sem þú hefir látið líf þitt, —
skilið það eftir í verkum þínum.
Við sjáum þar margt. Við sjáum
þar vonir í rústum, kreptar hug-
sjónir, hálfunnin verk. En við sjá-
um þar einnig þrekvirki.
Því er nú svo farið að þótt dauð-
inn sé grimmur, er hann einnig
líknsamur. Okkur, sem eftir lifum,
undirgekst til þess að fá nægilegf
rekstursfé.
Lang algengustu lánin til félags-
manna eru sjálfskuldarábyrgðarlán
með einum eða fleiri ábyrgðar-
mönnum, enda höfðu bændurnir, í
fyrstu a. m. k., lítið eða ekkert að
setja að veði og lánstraustið mest
reist á persónulegri tiltrú. Víxlar
eru alls ekki notaðir. Lánin geta
verið veitt bæði til langs eða stutts
tíma, en eru flest Iítil.
Komist stjórnin að því að láns-
fénu er varið til annars en látið
var í veðri vaka getur hún sagt
því upp með 4 vikna fyrirvara.
En eins og alt er í garðinn búið
er það skilyrði ekki hættulegt fyrir
þá sem taka lán í heilbrigðum til-
gangi.
Raiffeisen lagði mikla áherzlu á
það að rekstursfé sjóðanna væri
ekki fengið á þann hátt að menn
legðu fram hluti eins og i hluta-
félagi, og nytu svo arðsins í hlut-
falli við stærð hlutanna. Tekjuaf-
gang ^jóðanna, rentuafgang og ó-
makslaun, átti að leggja í varasjóð
sem var sameign félagsmanna og
lyftir hann upp á æðri sjónarhæð,
— hrífur okkur upp yfir smámuna-
semina. Alvara hans breiðir milda
blæju yfir misfellurnar í lífi hins
horfna. í öllum mönnum vakir
mismunandi ljós þrá eftir sjálfs-
betrun, — eftir þróttmeiri kærleik
og háleitara siðferði allra manna.
Þetta kemur skýrast fram við graf-
irnar. Okkur verður ljúfast að láta
hugann dvelja við það sem gott
er og fagurt í minningu þess, sem
er að fara alfarinn. Þess vegna er
kveðjustundin þín, Magnús, ekki
eingöngu sár, hún veitir okkur líka
háleita fróun, af þvi að þú varst
svo góður.
En sár er kveðjustundin ekki
einungis ástvinum þínum, heldur
einnig okkur hinum, sem stóðum
þér fjær. Nú skiljum við betur
lifsbaráttu þína og vitum, að þú
hlaust að fara með sársauka í
hjarta. Við, sem þektum þig nokk-
uð, vitum, að hvert handtak þitt,
svo að segja, tókst þú meira fyrir
aðra en sjálfan þig. Þú áttir enn
svo margar vonir, sem ekki höfðu
getað ræst; svo mörg hálfunnin
verk, sem þú þráðir að mega ljúka
við.
Er það nema gamla sagan end-
urtekin? Sagan um dánar vonir,
krafta sem hafa farið forgörðum,
um gæfu landsins barna til graf-
ar? Sú saga er mismunandi rauna-
leg. í dag bítur hún á mig meira
en fyr. Fyllir huga minn beiskju.
Dæmið grípur inn í líf mitt, inn i
samtíð mína. Auðnin þar sem þú
varst og lífsstarf þitt í rústum,
blæðir mér í augu.
Okkur verður það jafnan fyrir,
að finna hverri sök stað. Hverju
var hér um að kenna? Orsakirnar
hafa vafalaust verið margháttaðar,
en allar stóðu þær þér í vegi í
einni mynd. Það var fátæktin, sem
krepti að og gaf svo lítið svigrúm
til framkvæmda.
aldrei mátti skifta. Úr þeim sjóði
átti að greiða það tap sem gera
mátti ráð fyrir að stundum kæmi
fyrir. Félagsmenn máttu aldrei eiga
neina hagnaðar von fyrir sjálfa sig,
í rentum af þeim sjóði, þeim átti
að verja til einhverra þjóðþrifa-
fyrirtækja og væri eitthvert félag lagt
niður, átti að verja sjóð þess til al-
menningsheilla. í beinu sambandi
við þetta stóð það, að félögin áttu
beinlínis að hafa eftirlit með þvi
til hvers því fé væri varið sem
lánað var. Samfara lánveitingun-
um áttu altaf að fara búnaðar-
framfarir í einhverri mynd. Og í
sambandi við þessar félagastofnan-
ir rísa venjulega upp ýmiskonar
framfarafyrtæki meðal bænda: gripa-
tryggingafélög, samvinna um inn-
Icaup á nauðsynjum til búreksturs-
ins, ýmiskonar búnaðartilraunir
o. s. frv.
Reksturskostnaður sjóðanna er
sáralítill. Engin áherzla er á það
lögð að berast mikið á og láta taka
eftir sér. Félagið leigir eitt lítið
herbergi í þorpi eða á bóndabæ
einhversstaðar nálægt miðju félags-
Þú varst ekki gróðamaður, Magn-
ús, enda var alt sem þú áttir, og
alt sem þú eignaðist, fyrirfram
helgað hugsjónum þínum, fyrirfram
pantsett öðrum. Búnubbarnir hafa
vafalaust séð marga bresti á ráði
þínu f búskap, en hvort þeir bafa
séð fyrir rætur þeirra er annað
mál. Þér er það ekki einsdæmi,
þó þú værir ekki jafnsterkur á
öllum sviðum verka þinna, og því
síður sem verkahringur þinn var
einsdæmi hér um slóðir um allan
aldur.
Um fyrirtækið, sem þú hafðir
með höndum, stofnsetning og
rekstur tóvinnuvélanna, er þjóðinni
kunnugt. Hitt er henni auðvitað
síður ljóst, hverjum erfiðleikum
slíkt fyrirtæki á íslenzku sveitar-
heimili hefir verið háð frá önd-
verðu. En langmestu hefir það þó
ráðið um erfiðleika þína og verk-
brögð, að hugur þinn hneigðist að
uppfundingum og vélasmíði langt
um efni og getu fram, eins og að-
staða þín var og hlaut að verða í
íslenzkri sveit.
Frá þeirri hlið skoðað, var það
aðalógæfa þín, að vera fæddur í
þjóðfélagi, sem er jafnósýnt um
þessháttar hluti sem íslendingum.
Raunar má það heita merkilegt
fyrirbrigði, að menn með slíkum
hæfileikum komi fram svo að á
þeim beri á meðal okkar, þar sem
þeim er jafnlítill gauinur gefinn.
Og einkis góðs er að vænta fyrir
slíka menn hjá þjóð, sem er svo
ósýnt um verkbrögð og vinnutæki,
að hún lét sér ekki hugkvæmast
að hafa hólka á orfum sínum,
heldur sló með ljáböndum fram í
minni þeirra manna sem nú lifa.
Eg tel það vafamál, að nokkur
íslendingur hafi fæðst með meiri
hæfileika í þessa átt en þú. Skráin
þin sýnir hve þeir voru miklir.
Hún er hvorttveggja í senn: ramm-
flókin og hið mesta listasmíði. Þó
svæðinu. Það er opið fáa tíma
einu sinni til tvisvar í viku. Auk
stjórnarinnar hafa félögin venju-
lega ekki nema einn fastan starfs-
mann og hann getur starfað annað
samhliða. Stjórnin kemur saman
einu sinni í viku til þess að taka
nauðsynlegar ákvarðanir. Fyrir-
komulagið er svo óbrotið og kostn-
aðarlítið sem verða má.
— Félögin náðu á skömmum
tíma geysilega mikilli útbreyðslu
um alt Þýzkaland og Raiffeisen
hafði ærið að starfa, að gefa leið-
beiningar og góð ráð í allar áttir.
Jafnframt varð þörfin brýn, að fé-
lögin mynduðu allsherjarsamhand
sín í milli. Undir forystu Raiffeis-
ens var það stofnað árið 1876
í Neuwied (Landwirtschaftliche
Centralkasse). Er það einkum
verkefni þess að veita viðtöku því
fé sem afgangs er hjá einstökum
félögum og ráðstafa því til annara
sem hafa þörf fyrir meira fé. Það
sér og um sameiginlegar lántökur
handa félögunum og annast auk
þess ýms viðskifti, t. d. sameiginleg
barst þú ekki gæfu til þess að
láta þá koma að notum, svo miklu
næmi. Uppfundingin þin, sem þú
barst mest fyrir brjósti, dúnhreins-
unarvélin hin stærri, var enn ekki
fullgerð, þó ekki vantaði annað á
en herzlumuninn. Lítils styrks
munt þú hafa notið í því frá þeim
mönnum, sem þar áttu mest í
húfi. Jafnvel ekki, að þeir hafi
allir breytt við þig, eins og þeim
mönnum sæmir, sem eiga að heita
skilamenn.
Þeim, sem ekkert gera manni
gott, er ekki hægt að vanþakka.
Það hefir reynt of lítið á þakk-
látssemi þína til samtíðar þinnar;
minna en hún hefði þolað, því þú
varst minnugur á það, sem gott
var og vinfastur.
Hvað sem einstökum reikning-
um líður, sem mér er með öllu
ókunnugt um, þyrði eg að leggja
heildarreikninginn, — jafnaðar-
reikning lífs þíns, fram fyrir dóm
samtíðar og framtíðar. Þingeyjar-
sýsla bar úr býtum beinan gróða
af framtakssemi þinni og fyrirtæki,
en þú ekki. Þér var ekki sú list
lagin, að græða á viðskiftum. Hitt
hafðir þú altaf í fyrirrúmi, að land-
ið græddi á reynslu þinni, og að
mönnum yxi hugur til slíkra áræða
sem þessa, er þú fórnaðir þér og
öllu þínu fyrir.
Bráðum legg eg frá mér pennann,
Magnús. Eg á að eins eftir að
kveðja þig, Eg er eins og hinir,
mér þykir vænna um þig nú, af
því að þú er dáinn og farinn.
Mannkostir þínir, sem eg þekti,
gera kveðjuna hlýja. Eg tel þá
ekki, því þeir mundu af ókunnug-
um taldir líkræðulof. Þó mun eg
segja þetta: Þú hafðir til að bera
þá kostina, sem að mínum dómi
eru undirrót allra mannkosta og
skilyrði fyrir farsæld mannanna.
innkaup á vörum handa bændum
o. s. frv.
Árið eftir, 1877, var ennfremur
stofnuð sérstök yfirstjórn sjóðanna,
sem hefir það verk á hendi að
vinnk að almennri útbreiðslu sjóð-
anna, veita ráð og leiðbeiningar
alstaðar þar sein þörf var á, gæta
sameiginlegra hagsmuna sjóðanna
og koma fram fyrir þeirra hönd
út á við.
IV.
Það fór svo um þessi félög
Raiffeisens, eins og um allar ný-
ungar, að margir urðu til þess í
fyrstu að ráðast á þau og gera þau
tortryggileg. ÖIl þau ummæli féllu
máttlaus niður og þögnuðu, því
að árangurinn varð brátt svo
prýðilegur og öllum auðsær.
Raiffeisen sjálfur fór ekki var-
hluta af árásunum. Hann varð
hvað eftir annað fyrir harðvítug-
um og illgirnislegum persónulegum
árásum. Hann bar samt gæfu til
þess að lifa það að mótstöðumenn
hans urðu að þagna, en hann
hlaut alþjóðarlof og viðurkenning,