Tíminn - 13.09.1919, Blaðsíða 2

294
TIMIN N
Kennarastaða.
Annað kennarastaríið við barnaskólann á Sauðárkróki
er laust.
Umsóknir, bréflega eða símleiðis, sendist tii skóla-
nefndar fyrir lok septembermánaðar.
Laun samkvæmt fræðslulögunum.
Frœðslunelndin í Sauðárkróksfræðsluheraði.
af þeim, átti hann siðferðislegan
rétt til þess að helga embættinu
ekki alla krafta sína. Hann átti rétt
til þess, að verja nokkru af tíma
sínum og starfsþoli til þess að aíla
þess fjár, sem hann þurfti í viðbót
við launin, utan embættisverka-
hringsins.
Eins og það er ekki óeðilegt að
saman fari, slæm laun og slæmir
embættismenn, eins á hitt að fara
saman, góð laun og góðir embættis-
menö.
Það er hin sjálfsagða krafa sem
þjóðin á nú og hlýtur nu að gera,
um leið og hún hækkar laun em-
bættismanna sinna svo að skiftir
mörgum hundruðum þúsunda á
ári, eða jafnvel miljónum — að
hún fái betri embættismenn, og rétt
til þess að losna við þá sem illa
rækja embættið.
Aðhaldið verður fyrst og fremst
að koma ofan að. Eftirlitið af
hálfu stjórnarinnar verður að skerp-
ast. Hefir stjórnin löngum brugðið
deigum brandi, og verður þjóðin
að krefjast stórra umbóta á því í
náinni framtið.
En aðhaldið ætti og að koma að
neðan, og það ætti að verða hið
nýja sem nú kæmi í lög, sam-
hliða launabótunum, að réttur al-
mennings yrði stórum aukinn, um
að fá að losna við þá embættis-
menn sem ekki rækja vel starf
sitt.
Hefir það verið ósjaldgæft, að
réttmætum kærum yfir embættis-
rekstri er stungið undir stól. Af-
leiðingin af því sú, að menn finna
að það er venjulega tilgangslaust
að leita þess að fá bót á slíku,
og óhæfir embættismenn sitja árum
saman í embættum, landinu til
tjóns, beinlínis og óbeinlínis og
stétt sinni til skammar.
Það eru til margar leiðir um að
auka rétt almennings, um að losna
við óhæfa embættismenn. Ein er
sú að héraðsbúar megi beinlínis
greiða atkvæði um að losna við
embættismann, og sé þá stjórnin
skyldug til að leysa hlutaðeigandi
af embætti, óski meiri hluti þess.
Skal þetta ekki rakið í einstök-
um atriðum, en þessu mætti koma
við um flesta embættismenn æðri
og lægri. Og fái þjóðin ekki góða
embættismenn, með slíku aðhaldi,
og með því að launa þá sæmilega,
þá á hún ekki skilið að hafa þá.
Danski sendiherrann kvað hafa
keypt hús þeirra bræðra Sturlu
og Friðriks Jónssona, en í því
hefir landsverslunin haft skrifstof-
ur sínar.
Hærri laun.
Hærri kröfur.
Það mun nú orðið fullráðið að
laun embættismanna hækka að
miklum mun, bæði launin sjálf og
dýrtíðaruppbótin.
Það var og orðið óhjákvæmi-
legt með öllu. Enda mun svo vera
komið, að það er undantekning að
rödd heyrist gegn því.
í aðalatriðunum verða launin
bætt eins og stungið var upp á í
stjórnarfrumvarpinu, en um ein-
stök atriði er ekki fullséð. Félags-
skapur og verkfallshótun embættis-
mannanna hefir gefið þinginu að-
hald, sem mun duga. Þótt enn sé
ekki gengið saman um einstök at-
riði má telja víst, að þingið muni
láta undan um það sem á milli ber.
Það hefir aldrei komið fyrir á
íslandi fyr, að embættismenn hafi
flestir hótað að segja af sér. En
það er ómögulegt annað en viður-
kenna rétt þeirra til þess að gera
það. Kjörin voru orðin svo afleit
og tregðan svo mikil á að bæta
úr, að þetta var óumflýjanleg
sjálfsvörn.
Með þeirri úrlausn sem málið
nú væntanlega fær, með því að
fullnægt sé kröfum embættismanna,
má segja að góður endi sé bund-
inn á þá hlið málsins.
En það er ekki nema önnur
hliðin.
Hin hliðin er sú, að um leið og
þjóðin fer að launa embættismönn-
um sínum heiðarlega, verður kraf-
an af hálfu þjóðarinnar ríkari um
að hafa góða embættismenn.
Það var ekki hægt að halda
þeirri kröfu á lofti fullum hálsi,
meðan þjóðin galt embættismönn-
nnum sultarlaun.
Meðan launin voru svo lág að
embættismaðurinn gat ekki lifað
Úr samvhuraheiminum.
III. '
Fjórir þingmenn í neðri deild
bera fram frumvarp um verslunar-
skóla hér á landi. Tilgangurinn er
sá að koma kaupmannaskólanum
algerlega á landið, og hindra það
að þjóðfélagið styrki nokkuð sam-
vinnuskólann. Frumvarpið er bor-
ið fram af helstu andstæðingum
samvinnustefnunnar, sem sæti eiga
á þingi: Sig. í Vigur, Matthíasi
Ólafssyni, M. Péturssyni og Bjarna
frá Vogi.
Upptök málsins eru þau að þess-
ir menn áttu sæti í fjárveitinga-
nefnd. Enn fremur þeir P. Jóns-
son, Þorl. Jónsson og Jörundur
Brynjólfsson. Þegar kom fram um-
sókn frá Sambandinu um styrk til
Samvinnuskólans, jafn háan þeim
er kaupmannaskólinn fengi, voru
þeir fjórmenningarnir móti því, og
urðu í meiri hlula. Reyndu þeir
að draga málið á langinn. Og
þingsins mestu eyðslumenn, Bjarni
og Magnús P. sem hafa gert sitt
ýtrasta til að steypa landinu í
fjárhagsvandræði með bruðlunar-
semi í margskonar hégóma og
tildur, stungu hér fótum fyrir sig.
Vitanlega var þeim sama um féð.
Það sýnir daglegt líf þeirra og
breytni í þinginu. En þeir vildu
þóknast kaupmönnum, og reyna að
hindra það að samvinnuhreyfmgin
gæti haft nægilega marga undir-
búna menn í sinni þjónusíu.
Fjórmenningarnir Bjarni, Sigurð-
ur, Mafthías og Magnús þorðu
samt ekki að ganga hreinlega til
verks og segja í deildinni að þeir
vildu efla kaupmannavaldið í land-
inu en spilla fyrir kauplélögunum.
Þeir fóru sniðgötur. Báru fram
frumvarp um nýjan verslunarskóla,
sem átti að vera fyrir báða, og
kostaður eingöngu af landssjóði.
Flutningsmennirnir gera ráð fyr-
ir, að kaupmannaskólinn haldi á-
fram. Jafnvel nafninu er haldið.
Þeir vita að kaupmenn leggja nú
stórfé í blöð, sem styðja menn
eins og þá til að halda þingvöld-
unum. Og M. P. og S. St. finst
Iíkl. ofboð sanngjarnt að landið
létti á kaupmönnum þeim útgjöld-
um sem þeir hafa haft við að ala
sér upp þjóna og eftirmenn, svo
að þeir geti því betur styrkt milj-
ónafjórðungsblöðin.
Fáfræði þeirra fjórmenninganna
er á horð við þjóðræknina. Þeir
tala eins og blindir um lit. Þeir
vita ekki að þjóðféiögin skoða
ekki skyldu sína að halda uppi
venjulegum verslunarskólum. Það
gera kaupmanna- og verslunar-
mannafélög með styrk eða hlunn-
indum frá ríkinu, og bæjarfélög-
um — alveg eins og hér á sér stað.
Helsti verslunarskóli Dana er bygð-
ur fyrir gjöf stórkaupmanns og
heitir eftir honum. Hann er undir
umsjón stórkaupmannafélagsins
danska, en fær styrk af almanna-
fé. Og út um alla Danmörku eru
einkaskólar, þótt smærri séu, rekn-
ir á sama hált. Bretar hafa til
skamms tíma ekki haft verslunar-
skóla. En þar hefir verið hafist
handa á síðustu árum og bygt á
sama grundvelli og meginlands-
f rentun fiingtíiinðanna.
Frumvarp er nýlega komið fram
um að hætta að prenta ræður
þingmanna í þingtíðindunum. Eru
11 þingmenn í neðri deild flutn-
ingsmenn, en Einar Arnórsson er
aðalflutningsmaður.
Ástæðan sem færð er fram í
greinargerð frumvarpsins er sú, að
útgáfukostnaður verður nú gífur-
lega mikill. Er áætlað að hann
verði um 45 þúsund krónur á
ræðupartinum einum saman og
mun það alls ekki ofhátt áætlað.
Er ekki að undra þótt mönnum
vaxi það í augum.
Aðra ástæðu mætti sannarlega
nefna líka, en fram hjá henni
ganga flutningsmenn, af eðlilegum
ástæðum. En hún er sú að sorg-
lega mikið af umræðunum er al-
gerlega þýðingarlaus mælgi, hnipp-
ingar og málalengingar. Mun ekki
ofmælt að engu væri spilt þótt
ekki væri nema tíundi hluti eftir.
Er það því harla eðlilegt, að menn
vilji gjarna hætta að kosta dýrri
prentun á það þunnmeti.
Þrátt fyrir þetta verður það að
teljast mjög varhugavert að hníga
að þessu ráði, öldungis eins og
það væri með öllu óhæft að halda
þingfundi fyrir luktum dyrum.
Er þess fyrst að geta, að það fé,
sem varið er til að gefa út þing-
tíðindin, fer að langmestu leyti til
þess að gjalda vinnulaun handa
prenturunum. Það er því langt frá
að því fé sé kastað í sjóinn.
Höfuðástæðan gegn því að hætta
að prenta ræður þingmanna er þó
sú, að það kæmi algerlega í bága
við það sem vera á í lýðfrjálsu
landi.
Þar sem þingtíðindin eru send
í hvern hrepp á landinu, er hverj-
um einasta kjósanda það upp í
hendur lagt, að gefa gætur að því
þjóðirnar. Kaupmenn hafa sína
skóla og kaupfélögin ensku eru nú
að stofna sérskóla fyrir sig. í fyrstu
létu þau sér nægja kvöldskóla og
námsskeið víða um landið. Dansk-
ir samvinnumenn hafa einnig sinn
eiginn skóla. Alstaðar ber að sama
brunni. Bæði kaupmönnum og
kaupfélögum er ljóst að þau eiga
enga samleið. Stefna kaupmanna
er að draga auðinn af versluninni
úr vösum almennings í hendur
milliliðanna. Stefna samvinnufélaga
er að tryggja hverjum manni
arðinn af vinnu sinni og firra
hann óþörfum fjárlátum. Norð-
lenskur bóndi lýsir þessu glögglega.
Hann þekti tvo frændur sem báðir
báru sama nafn. Annar var kaup-
félagsfrömuður sem uaut almennr-
ar virðingar fyrir drengskap. Hitt
kaupmaður, sem var orðlagður fyr-
ir hörku og eigingirni. Bóndinn
sagði að á þeim frændum væri
aðallega sá munur, að annar væri
sífelt að troða peningum ofan í
vasa Viðskiftamanna sinna, en hinn
að plokka gullið úr pyngjum sinna
manna.